Vampires: Folklore, fantasy and fact - Michael Molina

Tłumaczenie: Kinga Skorupska Korekta: Rysia Wand

Good evening!

Dobry wieczór!

What's the matter?

Co się stało?

Are you afraid of vampires?

Boisz się wampirów?

He he, no need to worry,

He he, nie bój się.

I'm not staying for dinner.

Nie zostanę na kolację.

(Laughter)

(Śmiech) Przedstawię ci krótką historię wampirów,

I'm here to guide you through a brief history of vampires,

illustrating how our image has changed

pokazując, jak nasz wizerunek zmienił się

from a shambling corpse

z człapiących zwłok

to the dapper gentleman you see before you.

na szykownych kawalerów.

Vampires are nearly as old as you humans.

Wampiry są prawie tak stare jak ludzkość.

Stories about us, revenants,

Historie o nas pojawiają się w kulturach

appear in cultures extending as far back as prehistoric times.

już w czasach prehistorycznych.

But we weren't called vampires back then

Ale wtedy nie nazywano nas wampirami

and most of us did not look the way we imagine vampires today.

i w większości nie wyglądaliśmy tak,

jak się nas dziś wyobraża,

Ha, far from it!

wręcz przeciwnie.

For example, the Mesopotamian Lamashtu

Lamasztu z Mezopotamii

was a creature with the head of a lion and the body of the donkey,

był stworem z głową lwa

i ciałem osła,

and the ancient Greek striges

a greckie strzygi

were simply described as bloodthirsty birds.

opisywano jako żądne krwi ptaki.

Others were even stranger.

Inne były jeszcze dziwniejsze.

The Philippine manananggal would sever her upper torso

Filipiński manananggal przepoławiał się,

and sprout huge, bat-like wings to fly.

by wypuścić wielkie nietoperze skrzydła.

The Malaysian penanggalan was a flying female head

Malajski penanggalan był latającą głową kobiety,

with dangling entrails.

z której zwisały wnętrzności.

(Laughter)

He he he he he.

And the Australian Yara-ma-yha-who

Australijski Yara-ma-yha-who

was a little red guy with a big head,

był czerwonym ludkiem z wielką głową,

a large mouth,

ogromnymi ustami

and bloodsuckers on his hands and feet.

i przyssawkami na dłoniach i stopach.

Oh, and let's not forget the Caribbean's soucouyant,

Nie zapomnijmy o sukuyanie z Karaibów,

the West African obayifo,

obayfo z zachodniej Afryki,

and the Mexican Tlahuelpuchi.

czy tlahuelpuchi z Meksyku.

(Laughter)

Czyż nie są urocze?

Charming, aren't they?

Though they may look vastly different,

Mimo różnic w wyglądzie mają jedną wspólną cechę.

all of these beings have one common characteristic:

They sustain themselves by consuming the life force of a living creature.

Żywią się energią życiową istot żywych.

This shared trait is what defines a vampire --

To właśnie wyróżnia wampira.

all the other attributes change with the tides.

Inne cechy są zmienne.

So, how do we arrive

Jak więc doszliśmy do tego ożywionego gościa?

at the reanimated fellow you see before you?

Our modern ideal emerges in 18th-century Eastern Europe.

Współczesny wizerunek ma korzenie

w XVIII-wiecznej Europie wschodniej.

With the dramatic increase of vampire superstitions,

Powszechne wampirze zabobony sprawiły,

stories of bloodsucking, shadowy creatures

że historie wysysających krew istot cienia

become nightly bedside terrors.

zagościły w sypialniach, siejąc strach.

And popular folklore,

Folklor, jak moroi wśród Romów,

like the moroi among the Romani people

and the lugat in Albania,

czy lugat w Albanii

provide the most common vampire traits known today,

dostarczył wampirom popularne dziś cechy:

such as vampires being undead

bycie nie-umarłym,

and nocturnal and shape-shifting.

nocny tryb "życia",

czy zmiennokształtność.

You see, Eastern Europe in the 18th century

Europa wschodnia w XIX wieku

was a pretty grim place

była mrocznym miejscem

with many deaths occurring from unknown diseases and plagues.

gdzie ginęło wielu ludzi

z powodu nieznanych chorób i plag.

Without medical explanations, people searched for supernatural causes

Wobec braku wyjaśnień medycznych

winiono świat nadprzyrodzony,

and found what looked like evidence in the corpses of the victims.

a namiastki potwierdzenia

znajdowano na ciałach ofiar.

When villagers dug up bodies

Kiedy wieśniacy odkopywali ciała,

to discern the cause of the mysterious deaths,

by poznać przyczynę tajemniczej śmierci,

they would often find the cadavers

często znajdowali zwłoki

looking very much alive --

wyglądające jak żywe.

longer hair and fingernails,

Dłuższe włosy i paznokcie,

bloated bellies,

nadęte brzuchy,

and blood at the corners of mouths.

krew w kącikach ust.

(Laughter)

He he, ci ludzie nie byli martwi.

Clearly, these people were not really dead.

Heh, they were vampires!

To były wampiry!

And they had been leaving their graves

Opuszczali groby, by żerować na żywych.

to feast on the living.

(Grunt)

The terrified villagers would quickly enact

Przerażeni wieśniacy wymyślili rytuał na zabicie nieumarłych.

a ritual to kill the undead.

The practices varied across the region,

Różnił się on w zależności od regionu,

but usually included beheadings,

ale zazwyczaj składało się na niego

burnings, and staking the body to the coffin

ścięcie głowy, spalenie i przybicie ciała kołkiem do trumny,

to prevent it from getting up.

żeby nie wstało.

(Laughter)

Grizzly stuff!

Przerażające!

But what the villagers interpreted as unholy reanimation

Ale widziane przez wieśniaków nieczyste ożywienie

were actually normal symptoms of death.

to tylko zwyczajne objawy śmierci.

When a body decomposes, the skin dehydrates,

Postępujący rozkład ciała sprawia,

że skóra się odwadnia,

causing the hair and fingernails to extend.

przez co włosy i paznokcie optycznie rosną.

Bacteria in the stomach creates gases

Bakterie w żołądku

that fill the belly,

wypełniają go gazami,

which force out blood and matter through the mouth.

które wypychają krew przez usta.

Unfortunately, this science was not yet known,

Wtedy tego nie wiedziano,

so the villagers kept digging.

więc wieśniacy nadal kopali.

In fact, so many bodies were dug up

Wykopano tak wiele zwłok,

that the Empress of Austria

że cesarzowa Austrii wysłała własnego lekarza

sent her physician around to disprove the vampire stories,

żeby obalił te zabobony,

and she even established a law prohibiting grave tampering.

i stworzyła nawet prawo

zabraniające kopania w grobach.

Still, even after the vampire hunts had died down,

Choć polowania na wampiry ustały,

the stories of legends survived in local superstition.

to legendy przetrwały

jako lokalne zabobony,

This led to works of literature, such as Polidori's "The Vampyre,"

co miało odbicie w literaturze

jak w "Wampirze" Polidoriego,

the Gothic novel "Carmilla,"

gotyckiej powieści "Carmilla"

and, most famously, Bram Stoker's "Dracula."

i w słynnym "Draculi" Brama Stokera.

Although Stoker incorporated historical material,

Stoker wplótł nie tylko fakty historyczne,

like Elizabeth Báthory's virgin blood baths

jak Elżbieta Batory, kąpiąca się we krwi dziewic,

and the brutal executions of Vlad Dracul,

i brutalne egzekucje Włada Diabła,

it was these local myths

ale też lokalne mity,

that inspired the main elements of his story:

które zainspirowały główne elementy historii:

the Transylvanian setting,

krajobraz Siedmiogrodu,

using garlic to defend oneself,

czosnek jako ochrona

and the staking of the heart.

i przebijanie serca kołkiem.

While these attributes are certainly familiar to us,

Te rzeczy są nam znajome,

elements he invented himself have also lasted over the years:

ale rzeczy, które wymyślił sam,

też się przyjęły:

fear of crucifixes,

strach przed krzyżem,

weakness in sunlight,

wrażliwość na światło słoneczne

and the vampire's inability to see their reflection.

i brak odbicia w lustrze.

By inventing new traits,

Poprzez dodawanie nowych cech

Stoker perfectly enacted the age-old tradition

Stoker zastosował przyjętą tradycję

of elaborating upon and expanding the myth of vampires.

dodawania elementów

do mitu o wampirach.

As we saw, maybe you met my relatives,

Może poznałeś moich krewnych.

a huge of variety of creatures stalked the night before Dracula,

Wiele stworów grasowało po nocy

przed Drakulą

and many more will continue to creep through our nightmares.

i wiele innych nadal będzie

wkradać się senne koszmary.

Yet, so long as they subsist off a living being's life force,

Jeśli będą się żywić

energią życiową,

they are part of my tribe.

to będą moimi pobratymcami.

Even sparkling vampires can be included.

Nawet błyszczące wampiry się załapują.

After all, it's the continued storytelling and reimagining of the vampire legend

To właśnie ciągłe snucie opowieści

i nowe oblicza wampirzej legendy

that allows us to truly live

dają nam prawdziwie wieczne życie.

forever.

(Ominous laughter)

(Śmiech)