The rise and fall of the Kingdom of Man - Andrew McDonald

Tłumaczenie: Alicja Bartczak Korekta: Marta Grochowalska

On a small island in the middle of the Irish Sea,

Na małej wyspie na środku Morza Irlandzkiego

fortresses preside over the rugged shores.

twierdze górują nad urwistymi brzegami.

This unlikely location was the birthplace of a medieval empire

W tym nieprawdopodobnym miejscu narodziło się średniowieczne imperium,

that lasted 200 years, ruled by a dynasty of sea kings.

które przetrwało 200 lat rządzone przez dynastię morskich królów.

The first of these kings was Godred Crovan,

Pierwszym z nich był Godred Crovan,

a notorious warlord descended from Irish and Viking rulers.

watażka wywodzący się od irlandzkich władców i władców wikingów.

Starting in 1079, Godred consolidated power

Od 1079 roku Godred umocnił władzę

over the Isle of Man and the Hebrides,

nad wyspą Man i Hebrydami,

a collection of islands off the west coast of Scotland.

archipelagiem leżącym u zachodnich wybrzeży Szkocji.

He seized control of important sea routes between the British Isles,

Przejął kontrolę nad ważnymi morskimi szlakami między Wyspami Brytyjskimi,

Scandinavia, and the North Atlantic.

Skandynawią i północnym Atlantykiem.

A turbulent period followed Godred’s death,

Po śmierci Godreda nastąpił burzliwy okres

characterised by invasions from Norway and Ireland,

norweskich i irlandzkich inwazji

and intense feuding between princes.

i intensywnych walk między książętami.

But his descendants held on to power,

Ale jego następcy utrzymali się przy władzy,

building coastal fortresses, roving the seaways,

budując nadbrzeżne fortece, przemierzając szlaki morskie,

throwing themselves into epic battles,

rzucając się w epickie bitwy

and consolidating control over an impressive maritime kingdom.

i wzmacniając kontrolę nad imponującym królestwem morskim.

The inhabitants of this kingdom had both Gaelic and Norse roots,

Jego mieszkańcy mieli gaelickie i norweskie korzenie,

and many probably spoke both languages.

a wielu prawdopodobnie mówiło w obydwu językach.

Those on the Isle of Man were known as the Manx people,

Ci z Wyspy Man byli znani jako ludzie Manx,

while those in the Hebrides were known as Islanders or People of the Isles.

natomiast ci na Hebrydach jako Wyspiarze lub Ludzie z Wysp.

Though we still don’t know for sure how many there were,

Mimo że nie wiemy na pewno, ilu ich było,

we do know this relatively small group had an outsize impact on the region.

wiemy, że ta stosunkowo mała grupa miała ogromny wpływ na region.

Perched on cliffs with sweeping views and safe harbors,

Usytuowane na klifach z powalającymi widokami i bezpiecznymi portami,

seaside fortresses helped the kings control shipping, commerce, and resources.

nadmorskie fortece pomagały królom kontrolować żeglugę, handel i zasoby.

The empire commanded vast fleets of Viking-style long ships,

Imperium dowodziło ogromnymi flotami statków na modłę langskipów wikingów,

which they used for trading, raiding, and plundering the seas.

których używali do handlu, najazdów i plądrowania na morzach.

Observing this prowess, many neighboring rulers sought their aid.

Zaobserwowawszy tę ekspertyzę, sąsiedni władcy szukali ich pomocy.

The brothers Rognvald and Olaf each solved neighbors’ maritime woes:

Bracia Rognvald i Olaf rozwiązywali problemy morskie sąsiadów.

King Rognvald supplied military assistance to the Scottish king,

Król Rognvald dostarczył militarną pomoc dla króla Szkocji,

and King Olaf’s forces served as a Coast Guard

a siły króla Olafa służyły jako Straż Przybrzeżna

at the English King Henry III’s request— for a hefty fee.

na prośbę angielskiego króla Henryka III i za wysoką opłatą.

The sea kings also sparred with their powerful neighbors,

Królowie morza również walczyli ze swoimi potężnymi sąsiadami,

but they had a particularly bitter rivalry with another dynasty in their own isles:

ale mieli wyjątkowo ostrą rywalizację z inną dynastią na własnych wyspach,

a line of rulers in the Hebrides.

rodem władców na Hebrydach.

In the 1150s, a chieftain of this line, Somerled,

W latach 50. XII wieku wódz tego rodu, Somerled,

defeated the Manx King, his brother-in-law, in a naval battle

pokonał swojego szwagra, króla Man, w morskiej bitwie

and formed a rival Kingdom of the Isles, fracturing the old kingdom.

i stworzył konkurencyjne Królestwo Wysp, rozbijając stare królestwo.

This began a century-long rivalry between Somerled’s line,

To rozpoczęło trwającą sto lat rywalizację między rodem Somerleda,

who ruled the southern and central Hebrides,

który rządził południowymi i środkowymi Hebrydami,

and the Manx Kings, who ruled the Isle of Man and northern Hebrides,

i królami rządzącymi wyspą Man i północnymi Hebrydami,

to control the seaways.

o kontrolę nad szlakami morskimi.

Family feuds often blossomed into bitter civil wars.

Walki rodzinne często przekształcały się w zajadłe wojny domowe.

In 1223, King Rognvald sent a letter to his son

W 1223 roku król Rognvald wysłał list do swojego syna,

commanding him to murder his uncle Olaf.

rozkazując mu zabicie jego wuja Olafa.

When Olaf discovered the plot, he launched a vicious attack on his nephew,

Kiedy Olaf odkrył intrygę, zaatakował brutalnie siostrzeńca,

blinding and mutilating him.

oślepiając i okaleczając go.

After Rognvald’s death several years later,

Po śmierci Rognvalda kilka lat później

people realized the letter ordering the attack might have been forged.

ludzie uświadomili sobie, że list nakazujący atak mógł być sfałszowany.

The Manx kings attempted to resolve disagreements at Tynwald,

Królowie Man próbowali rozwiązywać nieporozumienia w Tynwaldzie,

an open-air parliament centered on a mound,

parlamencie na otwartej przestrzeni na wzgórzu,

where assemblies ruled on matters of justice and other issues.

gdzie zgromadzenia orzekały w sprawach prawnych i innych.

Such sites were commonly used in the Viking world

Z takich miejsc powszechnie korzystano w świecie wikingów

for resolving anything from local disputes to matters involving kings.

do rozwiązywania sporów od lokalnych do królewskich.

These meetings didn’t always go smoothly—

Spotkania nie zawsze przebiegały gładko

sometimes violence erupted,

i czasami wybuchała przemoc

and in 1237, two rival factions squabbled to the point

jak w 1237 roku, gdy spór dwóch rywalizujących frakcji

of breaking up the assembly at Tynwald.

doprowadził aż do zerwania zgromadzenia.

The four-tiered mound at Tynwald survives to this day,

Wzgórze w Tynwaldzie istnieje do dzisiaj

and the modern Manx parliament still holds an annual meeting there.

i współczesny parlament wyspy Man odbywa tam nadal coroczne spotkanie.

In 1248, King Harald of Man died in a shipwreck

W 1248 roku król wyspy Man, Harald, zginął w katastrofie morskiej,

and was succeeded by his brother.

i został zastąpiony przez brata,

Weeks into the new king’s reign, a rebel knight assassinated him.

po paru tygodniach panowania zamordowanego przez zbuntowanego rycerza.

His brother Magnus died in 1265 at Castle Rushen— without an heir.

Jego brat Magnus zmarł bezpotomnie w 1265 roku w zamku Rushen.

According to one scribe, his death marked the day that

Według jednego skryby jego śmierć oznaczała dzień,

“kings ceased to reign in Man.”

w którym: “królowie przestali panować na wyspie Man”.

Scotland annexed Man and the Isles the next year, in 1266.

Szkocja zaanektowała Man i Wyspy już w 1266, czyli kolejnym, roku.

We know about the exploits of the sea kings primarily from a chronicle

Wiemy o czynach morskich królów głównie z kroniki

written by Christian scribes living on the Isle of Man,

chrześcijańskich skrybów żyjących na Wyspie Man

and from the praise poems composed to celebrate the kings’ victories.

i poematów pochwalnych ułożonych, by uczcić zwycięstwa królów.

Today, although the sea kings are long gone,

Dzisiaj, mimo że morskich królów już dawno nie ma,

their presence remains etched onto the landscape.

ich obecność pozostaje wyryta w krajobrazie.