The surprising origins of the word “lesbian” - Diane J. Rayor

Tłumaczenie: Olga Musiał Korekta: Ola Królikowska

More than 2,500 years ago,

Ponad 2500 lat temu

jedna z największych gwiazd i poetek Starożytnej Grecji

one of ancient Greece’s most celebrated popstars and erotic poets

enraptured listeners.

oczarowywała słuchaczy.

In one legend, a prominent Athenian heard his nephew singing one of their songs

W jednej z legend wybitny Ateńczyk usłyszał bratanka śpiewającego jej utwór,

and enjoyed it so much that he asked the boy to teach it to him—

który spodobał mu się tak bardzo, że poprosił chłopca, żeby go nauczył.

“So that I may learn it and die,” he said.

“Żebym mógł umrzeć, wiedząc, że się go nauczyłem”, powiedział.

So, who was this revered figure?

Kto był tą cenioną postacią?

Her name was Sappho.

Na imię miała Safona.

She lived on the Greek island of Lesbos around 600 BCE.

Żyła na greckiej wyspie Lesbos około 600 roku p.n.e.

Like other singer-songwriters of the time,

Jak inni artyści i autorzy tekstów tamych czasów

she sang while playing the lyre,

śpiewała, grając na lirze,

a stringed instrument from which the term “lyrics” is derived.

smyczkowym instrumencie, od którego pochodzi termin “liryka”.

But Sappho lyrics offered a uniquely intimate perspective

Teksty Safony zawierały wyjątkowo intymną perspektywę

on love, passion, and longing.

na miłość, namiętność i pożądanie.

She’s the first on record to combine the words “bitter” and “sweet,” for instance,

Safona jako pierwsza połączyła słowa “słodko-gorzki”,

to describe at once the thrills and devastations of romance.

opisując miłość zarazem elektryzującą i druzgocącą.

Sappho was an aristocrat thought to have married a man,

Safona była arystokratką, ponoć zamężną,

though none of her surviving work mentions him.

choć żadne z jej znanych prac ne wspominają o mężu.

It does reference other family as well as festivals,

Znajdziemy w nich jednak odniesienia do innych członków rodziny,

colorful clothing, and growing old.

festiwali, kolorowych ubiorów i starzenia.

But Sappho is best known for her lyrics about homoerotic desire for women.

Safona najbardziej znana jest z tekstów o homoerotycznym pożądaniu do kobiet.

In one song, as her female companion departs tearfully, Sappho says,

W jednej z jej piosenek, gdy towarzyszka arystki oddala się we łzach, Safona mówi

“let me remind you / ... the lovely times we shared.”

“pozwól mi przypomnieć wspólne cudowe chwile”.

She describes flower garlands, perfumes, “and,” she says,

Poetka opisuje girlandy, perfumy, po czym pisze

“on soft beds / ... you quenched your desire.”

“na miękkich łożach zgasiłaś swe pragnienie”.

In another, she describes a friend in a distant city,

W kolejnej opisuje przyjaciółkę w odległym mieście

“Pacing far away, her gentle heart devoured by powerful desire,

“spacerującą gdzieś w oddali, jej słodkie serce pochłonięte pożądaniem,

she remembers slender Atthis.”

pamiętające smukłą Attydę“.

The word “Lesbian” means someone from Lesbos,

Słowo “lesbijka” oznacza osobę z Lesbos

but, because of Sappho, it now also describes a woman who’s gay.

i to z powodu Safony dziś używa się go, mówiąc o kobietach nieheteroseksualnych.

In ancient Greece, the norm was for everyone to marry and have children.

W Starożytnej Grecji normą było małżeństwo i posiadanie dzieci.

While men were usually permitted to have homosexual relationships

O ile związki między mężczyznami traktowano z przymrużeniem oka

based on their status, women weren’t.

ze względu na ich status, kobiety nie miały tych samych przywilejów.

But it appears that, on Lesbos at this time,

Wydaje się, że w tamtych czasach na wyspie Lesbos

aristocratic women generally had more freedom.

arystokratki miały więcej wolności.

Yet the details of Sappho’s life remain mysterious,

Mimo to detale z życia Safony pozostają nieznane,

partially because only fragments of her poetry survive.

po części dlatego, że do dziś przetrwały tylko fragmenty jej poezji.

In ancient times, however, so much of it persisted

W starożytności jednak były one tak popularne,

that it seemed it would last forever.

że wydawało się, jakby miały trwać wiecznie.

Admirers performed Sappho cover songs and committed her poetry

Wielbiciele poetki tworzyli nowe wersje jej tekstów

to papyrus, parchment, and pottery.

i przenosili je na papirus, pergaminy oraz glinę.

Three centuries after Sappho’s death,

300 lat po śmierci Safony

a Greek author declared that her words would endure

greccy artyści przewidywali, że jej słowa przetrwają

“as long as ships sail from the Nile.”

“tak długo, jak statki będą pływać po Nilu”.

Another century later,

100 lat później

the Library of Alexandria housed nine scrolls of her work,

Biblioteka Aleksandryjska przechowywała dziewięć zwojów z wierszami

numbering over 10,000 lines.

liczącymi ponad 10 000 wersów.

But natural forces eroded the collection.

Ale siły natury zniszczyły te zbiory.

And monks, tasked with preserving ancient writing,

Mnisi, którym powierzono konserwację starożytnych pism,

likely neglected or destroyed her work.

prawdopodobnie zaniedbywali albo niszczyli jej prace.

One 2nd century Christian leader called Sappho

Jeden z przywódców chrześcijańskich z II wieku nazwał Safonę

“a whore who sang about her own licentiousness.”

“dziwką śpiewającą o swojej lubieżności”.

Later, a Pope and Archbishop ordered her poetry burned.

Wkrótce potem papież i arcybiskup zlecili spalenie jej prac.

Almost all of it had vanished by the Middle Ages.

Do czasów średniowiecza zniknęły prawie całe jej zbiory.

Then, about a century ago,

Od niecałego wieku

people began rediscovering Sappho’s poetry—

prace Safony odnajdywane są

in locations like an ancient Egyptian garbage dump.

w takich miejscach jak staroegipskie wysypiska śmieci.

Now, we have around 700 lines,

Dziś mamy około 700 wersów poetki

representing less than 10% of Sappho’s total known work.

stanowiących mniej niż 10% całokształtu jej twórczości.

We only have one complete poem of hers.

W całości przetrwał tylko jeden wiersz.

About a dozen others are substantial, but most are mere fragments.

Około tuzin innych jest kompletny, ale większość to jedynie fragmenty.

New pieces of Sappho’s songs probably will be found.

Kolejne wersy Safony będą prawdopodobnie odkrywane.

Some may already be sitting in museum archives,

Niektóre mogą przebywać już w archiwach muzealnych,

to be revealed when technology allows scholars

czekając na lekturę, kiedy technologia zezwoli uczonym

to read through scrolls too fragile to unroll.

na przeczytanie zwojów zbyt kruchych, żeby je rozwinąć.

What we are currently left with is an incomplete record—

Na razie mamy niedokładny zapis

and many historical rumors.

i mnóstwo historycznych plotek.

Ovid insisted that Sappho fell in love with a ferryman

Owidiusz twierdził, że Safona zakochała się w przewoźniku

and, upon being rejected, leapt from a cliff to her death.

i rzuciła się z klifu ku śmierci, kiedy ten ją odrzucił.

Another tale asserts that she ran a girls’ school

Kolejna wersja mówi, że prowadziła szkołę dla dziewcząt,

and those mentioned in her poems were merely students

a kobiety, które opisywała, były jedynie jej uczennicami,

for whom she felt platonic affection.

do których odczuwała platoniczną sympatię.

Current consensus is that these stories,

Obecny konsensus jest taki, że wersje wydarzeń

which ridicule Sappho or deny her work’s homoeroticism,

kpiące z Safony albo zaprzeczające homoerotycznej naturze tekstów

are probably all untrue artifacts of misogyny and homophobia.

są prawdopodobnie przejawami mizoginii i homofobii.

Despite the distortions of the intervening millennia,

Mimo przeinaczeń powstałych na przestrzeni wieków

Sappho’s words reach across time and resonate today.

słowa Safony wykraczają poza ramy czasowe, wybrzmiewając po dziś dzień.

More than 2,000 years ago, she wrote:

Ponad 2000 lat temu poetka napisała

“I say someone in another time will remember us”

“Uważam, że ktoś w innym czasie będzie o nas pamiętał“.

And, thankfully, we do.

My, szczęśliwie, pamiętamy.