The most groundbreaking scientist you've never heard of - Addison Anderson

De meest baanbrekende onbekende wetenschapper - Addison Anderson

Vertaald door: Feike Laffeber Nagekeken door: Els De Keyser

Nicolas Steno is rarely heard of

Nicolaus Steno is vrijwel onbekend

outside Intro to Geology,

buiten het vak 'Introductie tot de geologie',

but anyone hoping to understand life on Earth

maar iedereen die het leven op aarde hoopt te begrijpen,

should see how Steno expanded and connected

zou moeten zien hoe Steno juist die concepten uitbreidde en verbond:

those very concepts:

Earth, life, and understanding.

aarde, leven en begrijpen.

Born Niels Stensen in 1638 Denmark,

In 1638 geboren in Denemarken als Niels Stensen,

son of a goldsmith,

de zoon van een goudsmid,

he was a sickly kid

was hij een ziekelijk kind

whose school chums died of plague.

wiens schoolvrienden stierven aan de pest.

He survived to cut up corpses

Hij overleefde en begon lichamen te ontleden

as an anatomist,

als anatomist.

studying organs shared across species.

Hij bestudeerde organen van allerlei diersoorten.

He found a duct in animal skulls

Hij ontdekte een kanaal in dierlijke schedels

that sends saliva to the mouth.

dat speeksel naar de mond leidt.

He refuted Descartes' idea

Hij weerlegde het idee van Descartes

that only humans had a pineal gland,

dat alleen mensen een pijnappelklier zouden hebben,

proving it wasn't the seat of the soul,

en toonde aan dat het niet de zetel van de ziel was,

arguably, the debut of neuroscience.

misschien wel het ontstaan van de neurowetenschap.

Most remarkable for the time was his method.

Meest opzienbarend voor die tijd was zijn methode.

Steno never let ancient texts,

Steno liet nooit toe dat antieke teksten,

Aristotelian metaphysics,

Aristotelische metafysica

or Cartesian deductions

of Cartesiaanse redeneringen

overrule empirical, experimental evidence.

boven empirisch en experimenteel bewijs gingen.

His vision, uncluttered by speculation or rationalization,

Zijn visie, vrij van speculatie of rationalisatie,

went deep.

ging diep.

Steno had seen how gallstones

Steno had gezien hoe galstenen

form in wet organs by accretion.

ontstaan in natte organen door opslibbing.

They obeyed molding principles

Ze voldeden aan gietingsprincipes.

he knew from the goldsmith trade,

die hij kende als goudsmid,

rules useful across disciplines

regels die toepasbaar zijn in allerlei vakgebieden

for understanding solids

voor het begrip van vaste stoffen

by their structural relationships.

via hun structurele verhoudingen.

Later, the Grand Duke of Tuscany

Later liet de Groothertog van Toscane

had him dissect a shark.

hem een haai ontleden.

Its teeth resembled tongue stones,

Diens tanden leken op tongstenen,

odd rocks seen inside other rocks

vreemde kiezels die werden gevonden in rotsen

in Malta and the mountains near Florence.

op Malta en de bergen nabij Florence.

Pliny the Elder, old Roman naturalist,

Plinius de Oudere, een Romeinse natuuronderzoeker,

said these fell from the sky.

zei dat ze uit de lucht waren gevallen.

In the Dark Ages,

Tijdens de Middeleeuwen

folks said they were snake tongues,

ging het volksverhaal dat het slangentongen waren,

petrified by Saint Paul.

die werden versteend door Sint Paulus.

Steno saw that tongue stones were shark teeth

Steno zag dat de tongstenen haaientanden waren

and vice versa,

en vice versa,

with the same signs of structural growth.

met dezelfde sporen van doorlopende groei.

Figuring similar things are made in similar ways,

Hij zag dat soortgelijke dingen soortgelijk worden aangemaakt,

he argued the ancient teeth

en stelde dat prehistorische tanden van prehistorische haaien kwamen

came from ancient sharks

in waters that formed rock around the teeth

uit water dat steen vormde rond de tanden,

and became mountains.

en bergen vormde.

Rock layers were once layers of watery sediment,

Rotslagen waren ooit lagen van afzettingen door water,

which would lay out horizontally,

die horizontaal liggen,

one atop another,

bovenop elkaar,

oldest up to newest.

van de oudste tot de nieuwste laag.

If layers were deformed,

Als de lagen zijn vervormd, gekanteld,

tilted,

cut by a fault or a canyon,

door een breuk of een kloof doorsneden,

that change came after the layer formed.

kwam die verandering nadat de laag werd gevormd.

Sounds simple today;

Vandaag de dag klinkt het logisch.

back then, revolutionary.

Destijds was het baanbrekend.

He'd invented stratigraphy

Hij had stratigrafie uitgevonden

and laid geology's ground work.

en legde het grondwerk voor de geologie.

By finding one origin for shark teeth from two eras

Door één oorsprong te vinden van haaientanden uit twee tijdperken,

by stating natural laws ruling the present

door te stellen dat natuurwetten die nu gelden

also ruled the past,

ook gelden voor het verleden,

Steno planted seeds for uniformitarianism,

legde Steno de kiem voor uniformitarianisme,

the idea that the past was shaped by processes

het idee dat het verleden vorm kreeg door processen

observable today.

die vandaag de dag nog te zien zijn.

In the 18th and 19th centuries,

In de 18e en 19e eeuw

English uniformitarian geologists,

bestudeerden de Engelse uniformitarianistische geologen

James Hutton and Charles Lyell,

James Hutton en Charles Lyell

studied current, very slow rates

actuele, zeer langzame, doorgaande veranderingen

of erosion and sedimentation

van erosie en sedimentatie

and realized the Earth had to be way older

en beseften dat de aarde veel ouder moest zijn

than the biblical guestimate, 6000 years.

dan de Bijbelse schatting van 6.000 jaar.

Out of their work came the rock cycle,

Vanuit hun werk ontstond de gesteentecyclus.

which combined with plate tectonics

wat, samen met de platentektoniek

in the mid-twentieth century

halverwege de 20e eeuw

to give us the great molten-crusting, quaking,

ons de grote gesmolten-korstige, bevende,

all-encircling theory of the Earth,

alles omvattende theorie van de Aarde gaf,

from a gallstone to a 4.5 billion-year-old planet.

van een galsteen tot een 4,5 miljard jaar oude planeet.

Now think bigger,

En denk nu nog groter,

take it to biology.

pas het toe op biologie.

Say you see shark teeth in one layer

Stel dat je een haaientand ziet in een laag

and a fossil of an organism

en daaronder een fossiel van een organisme

you've never seen under that.

dat je nog nooit hebt gezien.

The deeper fossil's older, yes?

Het diepere organisme is ouder, toch?

You now have evidence

Nu heb je bewijs

of the origin and extinction of species over time.

voor het ontstaan en uitsterven van soorten met de tijd.

Get uniformitarian.

Word uniformitarisch.

Maybe a process still active today

Misschien dat een proces dat nu gaan de is

caused changes not just in rocks but in life.

niet alleen stenen verandert, maar het leven.

It might also explain similarities and differences

Het verklaart misschien ook de verschillen en overeenkomsten

between species

tussen soorten

found by anatomists like Steno.

die werden ontdekt door anatomisten als Steno.

It's a lot to ponder,

Het is veel om over na te denken,

but Charles Darwin had the time

maar Charles Darwin had de tijd.

on a long trip to the Galapagos,

Op een lange reis naar de Galapagos eilanden

reading a copy of his friend Charles Lyell's

las hij het boek van zijn vriend Charles Lyell,

"Principles of Geology,"

'Principles of Geology,'

which Steno sort of founded.

wat Steno zo ongeveer had bedacht.

Sometimes giants stand on the shoulders

Soms staan reuzen op de schouders

of curious little people.

van kleine nieuwsgierige mensen.

Nicolas Steno helped evolve evolution,

Nicolaus Steno hielp evolutie te ontwikkelen,

broke ground for geology,

legde de grondslag van de geologie,

and showed how unbiased, empirical observation

en liet zien hoe onbevooroordeeld, empirische observatie

can cut across intellectual borders

intellectuele grenzen kan doorsnijden

to deepen our perspective.

en ons perspectief kan verdiepen.

His finest accomplishment, though,

Zijn hoogste prestatie, daarentegen,

may be his maxim,

is wellicht zijn motto

casting the search for truth

het brengen van de zoektocht naar de waarheid

beyond our senses and our current understanding

voorbij onze zintuigen en huidig begrip

as the pursuit of the beauty

als het nastreven van de schoonheid

of the as yet unknown.

van het nog onbekende.

Beautiful is what we see,

Mooi is wat we zien,

more beautiful is what we know,

nog mooier is wat we weten,

most beautiful, by far, is what we don't.

maar verreweg het allermooiste is het onbekende.