The most groundbreaking scientist you've never heard of - Addison Anderson

Ezber bozan, ama daha önce duymadığınız bir bilim adamı - Addison Anderson

Çeviri: Emre Kocahan Gözden geçirme: E. Barış Öndeş

Nicolas Steno is rarely heard of

Nicolas Steno, 'Jeolojiye Giriş' dersleri dışında

outside Intro to Geology,

pek nadir bilinir.

but anyone hoping to understand life on Earth

Fakat dünya üzerindeki yaşamı anlamaya çalışan herkes,

should see how Steno expanded and connected

Steno'nun şu konuları ne kadar genişletmiş

those very concepts:

ve ilişkilendirmiş olduğunu görür:

Earth, life, and understanding.

Dünya, yaşam ve kavrayış.

Born Niels Stensen in 1638 Denmark,

1638 yılında Danimarka'da, Neils Stensen ismiyle doğdu.

son of a goldsmith,

Babası kuyumcuydu.

he was a sickly kid

Çocukluğu hastalıklarla geçti

whose school chums died of plague.

ve pek çok okul arkadaşı vebadan öldü.

He survived to cut up corpses

Kadavraları inceleyen bir anatomist

as an anatomist,

olarak yaşamına devam etti.

studying organs shared across species.

Türler arası benzer organları inceledi.

He found a duct in animal skulls

Hayvan kafatasında, ağza

that sends saliva to the mouth.

salya ileten bir kanal buldu.

He refuted Descartes' idea

Descartes'ın savını,

that only humans had a pineal gland,

epifiz bezinin yalnızca insanlarda bulunmadığını

proving it wasn't the seat of the soul,

yani 'ruhun tahtı' olmadığını kanıtlayarak çürüttü.

arguably, the debut of neuroscience.

Muhtemelen, bu nöroloji biliminin başlangıcıydı.

Most remarkable for the time was his method.

O dönem için en kayda değer olan; yöntemiydi.

Steno never let ancient texts,

Steno asla, eski metinlerin,

Aristotelian metaphysics,

Aristo metafiziğinin

or Cartesian deductions

ya da Descart çıkarımlarının

overrule empirical, experimental evidence.

deneye dayalı kanıtlara hükmetmesine izin vermedi.

His vision, uncluttered by speculation or rationalization,

Vizyonu, kurgu ve akılcılıktan uzak,

went deep.

daha derindi.

Steno had seen how gallstones

Steno, safra taşlarının

form in wet organs by accretion.

nemli organlarda nasıl büyüyerek şekillendiğini gördü.

They obeyed molding principles

Safra taşları, kuyumculuktan bildiği

he knew from the goldsmith trade,

döküm kurallarına uyuyordu.

rules useful across disciplines

Bu kurallar, pek çok alanda

for understanding solids

katıları, yapısal benzerliklerinden

by their structural relationships.

tanımlamayı sağlar.

Later, the Grand Duke of Tuscany

Daha sonra, Tuscany Büyük Dükü

had him dissect a shark.

bir köpek balığını incelemesini istedi.

Its teeth resembled tongue stones,

Dişleri, dil taşına benziyordu.

odd rocks seen inside other rocks

Bu taşlar, Malta'da ve Floransa yakınlarındaki dağlarda

in Malta and the mountains near Florence.

diğer taşların arasında görülen tuhaf taşlardı.

Pliny the Elder, old Roman naturalist,

Romalı doğacı Büyük Plinius, bu taşların

said these fell from the sky.

gökyüzünden düştüğünü söylemişti.

In the Dark Ages,

Karanlık çağlarda,

folks said they were snake tongues,

insanlar, bunların Aziz Paul tarafından

petrified by Saint Paul.

taşa çevrilen yılanların dili olduğunu söylerlerdi.

Steno saw that tongue stones were shark teeth

Steno, dil taşlarının, köpek balığı dişi olduğunu gördü.

and vice versa,

Tersi de geçerliydi.

with the same signs of structural growth.

Her ikisi de aynı yapısal gelişimi gösteriyordu.

Figuring similar things are made in similar ways,

Benzer nesnelerin benzer şekilde oluştuğunu bulduğunda

he argued the ancient teeth

çok eski köpek balıklarına ait dişlerin,

came from ancient sharks

suyun içnde

in waters that formed rock around the teeth

etrafında kaya tabakası oluşmasıyla

and became mountains.

dağlara dönüştüğünü savundu.

Rock layers were once layers of watery sediment,

Bir zamanlar sulu çökelti halindeki kayalar

which would lay out horizontally,

yatay olarak katmanlaşmıştı.

one atop another,

Birbiri üzerine,

oldest up to newest.

en eskiden en yeniye...

If layers were deformed,

Eğer katmanlar bozulmuş,

tilted,

eğilmiş,

cut by a fault or a canyon,

bir çatlak ya da kanyon tarafından yarılmışsa;

that change came after the layer formed.

bu değişim, katman oluştuktan sonra gerçekleşmiş olurdu.

Sounds simple today;

Bugün kulağa basit geliyor;

back then, revolutionary.

fakat o zaman için bu, devrim niteliğindeydi.

He'd invented stratigraphy

Katman bilimini bulmuş

and laid geology's ground work.

ve Jeolojinin temelini atmıştı.

By finding one origin for shark teeth from two eras

İki çağ önceki köpek balığı dişlerinin kökenini bularak,

by stating natural laws ruling the present

geçmişte ve günümüzde geçerli olan

also ruled the past,

doğa yasalarını belirterek,

Steno planted seeds for uniformitarianism,

Steno, tek biçimciliğin temelini atmıştır.

the idea that the past was shaped by processes

Bu düşünceye göre; geçmişteki jeolojik süreçler,

observable today.

bugün de gözlenebilir.

In the 18th and 19th centuries,

18. ve 19. yüzyıllarda,

English uniformitarian geologists,

İngiliz tek biçimci jeologlar,

James Hutton and Charles Lyell,

James Hutton ve Chales Lyell,

studied current, very slow rates

gerçekleşmekte olan çok düşük dereceli

of erosion and sedimentation

erozyon ve çökelmeyi inceledi.

and realized the Earth had to be way older

Böylece dünyanın, İncil'de belirtilen

than the biblical guestimate, 6000 years.

6000 yıldan çok daha yaşlı olduğu ortaya çıktı.

Out of their work came the rock cycle,

Onların çalışmaları, 'kayaç döngüsü'nün bulunmasına

which combined with plate tectonics

ve bu çalışmanın da 21. yüzyılın ortalarında

in the mid-twentieth century

yapılan 'plaka tektoniği' ile birleşerek

to give us the great molten-crusting, quaking,

erimiş kabuklu, sarsılan ve tamamen çevreleyen

all-encircling theory of the Earth,

büyük yerküre teorisinin oluşmasına sebep oldu.

from a gallstone to a 4.5 billion-year-old planet.

Bir safra taşından, 4.5 milyar yıllık bir gezegene...

Now think bigger,

Şimdi büyük düşünün,

take it to biology.

biyolojiye bakın.

Say you see shark teeth in one layer

Bir katmanda köpek balığı dişi gördüğünüzü düşünün

and a fossil of an organism

ve aşağısında daha önce görmediğiniz

you've never seen under that.

bir organizmanın fosili.

The deeper fossil's older, yes?

Derindeki fosil daha eski olmalı, değil mi?

You now have evidence

Türlerin başlangıcını

of the origin and extinction of species over time.

ve zamanla tükenişini gösteren kanıta sahipsiniz.

Get uniformitarian.

Tek biçimci olun.

Maybe a process still active today

Belki de sadece taşları değil

caused changes not just in rocks but in life.

hayatı da değiştiren bir süreç halen işliyordur.

It might also explain similarities and differences

Hatta bu, Steno gibi anatomistlerin bulduğu,

between species

türler arasındaki benzerlik

found by anatomists like Steno.

ve farklılıkları açıklayabilir.

It's a lot to ponder,

Kafa yormayı gerektiren bir durumdu;

but Charles Darwin had the time

ama Charles Darwin'in, çıktığı

on a long trip to the Galapagos,

uzun Galapagos yolculuğunda zamanı vardı.

reading a copy of his friend Charles Lyell's

Yolculuğu sırasında, arkadaşı Charles Lyell'in

"Principles of Geology,"

"Jeoloji Prensipleri" kitabını okudu,

which Steno sort of founded.

ki bir anlamda o prensipleri Steno bulmuştu.

Sometimes giants stand on the shoulders

Devler bazen küçük meraklı insanların

of curious little people.

omuzlarında yükselirler.

Nicolas Steno helped evolve evolution,

Nicolas Steono, evrim teorisinin gelişmesini sağladı,

broke ground for geology,

Jeolojinin temellerini attı,

and showed how unbiased, empirical observation

ve tarafsız, deneysel gözlemin,

can cut across intellectual borders

zeka sınırlarını aşıp

to deepen our perspective.

bakış açımızı genişletebileceğini gösterdi.

His finest accomplishment, though,

En büyük başarısı ise,

may be his maxim,

henüz bilinmeyenin

casting the search for truth

güzelliği peşinde,

beyond our senses and our current understanding

algımızın ve kayramışın ötesindeki

as the pursuit of the beauty

gerçeği ararken geride bıraktığı

of the as yet unknown.

belki de şu vecizedir;

Beautiful is what we see,

Güzel olan, gördüklerimiz;

more beautiful is what we know,

daha güzel olan, bildiklerimiz;

most beautiful, by far, is what we don't.

en güzel olan ise, henüz bilmediklerimiz.