Why people fall for misinformation - Joseph Isaac

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

In 1901, David Hänig published a paper

၁၉၀၁ မှာ David Hänig က ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ အရသာ နားလည်ခြင်းကို

that forever changed our understanding of taste.

ထာဝရ ပြောင်းလဲသွားစေခဲ့တဲ့ စာတမ်းတစ်စောင်ကို ထုတ်ဝေခဲ့တယ်။

His research led to what we know today as the taste map:

သူ့ရဲ့ သုတေသနက ယနေ့ ရသ မြေပုံလို့ ကျွန်ုပ်တို့ သိကြတာကို ပေါ်လာစေခဲ့တာပါ​။

an illustration that divides the tongue into four separate areas.

လျှာကို သီးခြား အပိုင်း လေးပိုင်း ခွဲထားတဲ့ သရုပ်ဖော်ပုံပါ။

According to this map,

ဒီမြေပုံအရ

receptors at the tip of our tongues capture sweetness,

လျှာတွေရဲ့ ထိပ်ဖျားမှာရှိတဲ့ အာရုံခံတွေက အချိုကို ဖမ်းယူတယ်၊

bitterness is detected at the tongue’s base,

အခါးကို လျှာရင်းမှာ သတိပြုမိပြီ​း

and along the sides, receptors capture salty and sour sensations.

ဘေးဘက်တွေက အာရုံခံတွေက အငန်နဲ့ အတွေ့အထိကို ဖမ်းယူတယ်။

Since its invention, the taste map has been published

၎င်းရဲ့ တီထွင်မှုကတည်းက ရသ မြေပုံကို ပြဋ္ဌာန်းစာအုပ်တွေနဲ့

in textbooks and newspapers.

သတင်းစာတွေမှာ ပုံနှိပ်ဖော်ပြပေးခဲ့တယ်။

The only problem with this map, is that it’s wrong.

ဒီမြေပုံမှာရှိတဲ့ တစ်ခုတည်းသော ပြဿနာက မှားနေတာပါ။

In fact, it’s not even an accurate representation

အမှန်တော့ ဒါက Hänig မူလ ရှာဖွေတွေ့ရှိတာရဲ့ တိကျတဲ့

of what Hänig originally discovered.

ကိုယ်စားပြူမှုတစ်ခု တောင် မဟုတ်ပါ။

The tongue map is a common misconception—

လျှာမြေပုံဟာ ဖြစ်နေကျ နားလည်မှုလွဲခြင်းတစ်ခုပါ။

something widely believed but largely incorrect.

ကျယ်ပြန့်စွာ ယုံကြည်ခဲ့ကြပေမဲ့ အဓိကအားဖြင့် လွဲမှားနေတဲ့ အချက်ပါ။

So where do misconceptions like this come from,

ဒီတော့ ဒီလိုမျိုး နားလည်မှုလွဲခြင်းတွေ ဘယ်ကနေ လာလဲ။

and what makes a fake fact so easy to believe?

ဘာက အချက်အလက်မှားတစ်ခုကို အလွယ်ယုံမိစေတာလဲ။

It’s true that the tongue map’s journey begins with David Hänig.

လျှာမြေပုံရဲ့ ခရီးဟာ David Hänig နဲ့ စတင်ခဲ့တယ်ဆိုတာ မှန်ပါတယ်။

As part of his dissertation at Leipzig University,

Leipzig တက္ကသိုလ်က သူ့ဘွဲ့ယူကျမ်းရဲ့ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်တာကြောင့်

Hänig analyzed taste sensitivities across the tongue for the four basic flavors.

Hänig က အခြေခံ အရသာ လေးခုအတွက် လျှာအနှံ့က အရသာ ခံစားတတ်မှုတွေကို စိတ်ဖြာခဲ့တယ်။

Using sucrose for sweet, quinine sulfate for bitter,

အချိုအတွက် ကြံသကြား၊ အခါးအတွက် ကွီနင်း ဆာလဖိတ်၊

hydrochloric acid for sour, and salt for salty,

အချဉ်အတွက် ဟိုက်ဒရိုကလိုရစ် အက်ဆစ်နဲ့ အငန်အတွက် ဆားကို အသုံးပြုရင်း

Hänig applied these stimuli to compare differences in taste thresholds

အစမ်းသပ်ခံရဲ့ လျှာအနှံ့မှာရှိတဲ့ အရသာ စံတွေထဲက ခြားနားမှုတွေကို နှိုင်းယှဉ်ဖို့

across a subject’s tongue.

ဒီလှုံဆော်တဲ့အရာတွေကို Hänig က အသုံးချခဲ့တာပါ။

He hoped to better understand the physiological mechanisms

သူ မျှော်လင့်ခဲ့တာက ဒီအရသာ လေးခုကို သက်ရောက်တဲ့

that affected these four flavors,

ဇီဝကမ္မ ယန္တရားတွေကို ပိုနားလည်ဖို့ဖြစ်ပြီး

and his data suggested that sensitivity for each taste

တကယ်တမ်းက အရသာတစ်ခုစီအတွက် အာရုံခံစားမှုက လျှာအနှံ့မှာ တကယ်

did in fact vary across the tongue.

ကွဲပြားတယ်ဆိုတာကို သူဒေတာတွေက ညွှန်းခဲ့တယ်။

The maximum sensation for sweet was located at the tongue’s tip;

အချိုအတွက် အများဆုံး အာရုံခံစားမှုက လျှာဖျားမှာ တည်ရှိတယ်၊

bitter flavors were strongest at the back; salt was strongest in this area,

ခါးတဲ့ အရသာတွေက အနောက်ဘက်မှာ အပြင်းဆုံးပါ။

and sour at the middle of the tongue’s sides.

အငန်က ဒီဧရိယာမှာ အပြင်းဆုံး၊ အချဉ်က လျှာစောင်းတွေရဲ့ အလယ်မှာပါ။

But Hänig was careful to note that every sensation

ဒါပေမဲ့ အာရုံခံစာ။မှုတိုင်းကိုလည်း လျှာအနှံ့မှာ အရသာခံနိုင်ပြီး

could also be tasted across the tongue,

သူတေွ့ရှိထားတဲ့ ဒီဧရိယာတွေက ပြင်းအားအရ အင်မတန် သေးငယ်တဲ့

and that the areas he identified offered very small variations in intensity.

မျိုးကွဲတွေ ပေးတယ်ဆိုတာကို သတိပြုမိဖို့ Hänig သတိထားခဲ့တယ်။

Like so many misconceptions,

များစွာသော နားလည်မှုလွဲခြင်းတွေလိုပဲ

the tongue map represents a distortion of its original source,

လျှာမြေပုံဟာ ၎င်းရဲ့ မူရင်း ရင်းမြစ်ရဲ့ လိုရာဆွဲမှုတစ်ခုကို ကိုယ်စားပြုတယ်။

however the nature of that distortion can vary.

ဒါပေမဲ့ လိုရာဆွဲမှုရဲ့ သဘာဝက ကွဲပြားနိုင်ပါတယ်။

Some misconceptions are comprised of disinformation—

တချို့နားလည်မှုလွဲခြင်းတွေကို မမှန်သတင်းတွေနဲ့ ဖွဲ့စည်းထားတယ်။

false information intentionally designed to mislead people.

လူတွေကို လှည့်စားဖို့ တမင်တကာ ပုံစံထုတ်ထားတဲ့ သတင်းအချက်အလက် အတုပါ။

But many misconceptions, including the tongue map,

ဒါပေမဲ့ လျှာမြေပုံ အပါအဝင် များစွာသော နားလည်မှုလွဲခြင်းတွေက

center on misinformation— false or misleading information

သတင်းမှားကို ဗဟိုပြုထားတယ်။

that results from unintentional inaccuracy.

မရည်ရွယ်တဲ့ မတိကျမှုကနေ အကျိုးဖြစ်စေတဲ့ အတု (သို့) လှည့်စားတဲ့ သတင်းအချက်အလက်ပါ။

Misinformation is most often shaped by mistakes and human error,

သတင်းမှားကို မကြာခဏတော့ အမှားတွေနဲ့ လူ့အမှားကနေ အများဆုံး ပုံဖော်ထားပေမဲ့

but the specific mistakes that lead to a misconception

နားလည်မှုလွဲခြင်းတစ်ခုကို ဖြစ်စေတဲ့ တိကျတဲ့ အမှားတွေကတော့

can be surprisingly varied.

အံ့စရာကောင်းအောင် ကွဲပြားနိုင်တယ်။

In the case of the tongue map,

လျှာမြေပုံ ဖြစ်ရပ်မှာ

Hänig’s dissertation was written in German,

Hänig ရဲ့ လိုရာဆွဲမှုက ဂျာမန်လို ရေးသားခဲ့တာပါ၊

meaning the paper could only be understood by readers fluent in German

ဆိုလိုတာက ဂျာမန်လို ကျွမ်းကျင်ပြီး Hanig ရဲ့ ပညာရပ် နယ်ပယ်လေးမှာ

and well versed in Hanig’s small corner of academia.

နောကျေနေတဲ့ စာဖတ်သူတွေသာ နားလည်နိုင်တဲ့ စာတမ်းပါ။

This kicked off a game of telephone that re-shaped Häing’s research

ဒါက Häing ရဲ့ သုတေသနကို ပုံဖော်ပေးတဲ့ တီးတိုးစကား ကစားပွဲကို စတင်ပေးလိုက်တယ်။

every time it was shared with outside parties.

ဒါကို ပြင်ပ အဖွဲ့အစည်းတွေနဲ့ မျှဝေခဲ့တဲ့ အကြိမ်တိုင်းပါ။

Less than a decade after his dissertation,

သူ့ရဲ့ ဘွဲ့ယူကျမ်းနောက် ဆယ်စုနှစ်တစ်ခု မရှိတရှိမှာ

newspapers were falsely insisting that experiments

အချိုဟာ လျှာရဲ့နောက်ဘက်မှာ မသိရှိနိုင် ဘူးလို့ စမ်းသပ်ချက်တွေက

could prove sweetness was imperceptible on the back of the tongue.

သက်သေပြနိုင်တယ်လို့ သတင်းစာတွေက မှားယွင်းစွာ ခိုင်ခိုင်မာမာ ပြောနေကြတယ်။

The second culprit behind the tongue map’s spread

ဒုတိယ လက်သည်က လျှာမြေပုံရဲ့ ပျံ့နှံ့မှု နောက်ကွယ်မှာ

were the images that Hänig’s work inspired.

Hänig စေ့ဆော်ပေးခဲ့ ရုပ်ပုံတွေ ရှိနေတာပါ။

In 1912, a rough version of the map appeared in a newspaper article

၁၉၁၂ ခုနှစ်မှာ မြေပုံရဲ့ပုံကြမ်းမူ တစ်ခုဟာ အရသာနဲ့ အနံ့ သုတေသန နောက်ကွယ်က

that cautiously described some of the mysteries

ပဟေဠိတချို့ကို သတိရှိရှိ သရုပ်ဖော်ထားတဲ့ သတင်းစာ ဆောင်းပါး

behind taste and smell research.

တစ်စောင်မှာ ပါလာခဲ့တယ်။

Featuring clear labels across the tongue, the article’s illustration

လျှာအနှံ့မှာ ရှင်းလင်းတဲ့ အညွှန်းတွေကို အသားပေးရင်း ဆောင်းပါးရဲ့ သရုပ်ဖော်ချက်က

simplified Hänig’s more-complicated original diagrams.

Hänig ရဲ့ ပိုရှုပ်ထွေးတဲ့ မူလ ပုံတွေကို ရှင်းလင်းလွယ်ကူစေတယ်။

Variations of this approachable image became repeatedly cited,

ဒီချဉ်းကပ်နိုင်တဲ့ ရုပ်ပုံရဲ့ မူကွဲတွေဟာ အထပ်ထပ် တိုက်ရိုက် ကိုးကားစရာဖြစ်တယ်၊

often without credit or nuanced consideration for Hänig’s work.

မကြာခဏ Hänig ရဲ့ စာတမ်းကို အသိအမှတ်ပြုတာ (သို့) အရိပ်အမြွက်အရေးထားမှု မပါဘဲနဲ့ပါ။

Eventually this image spread to textbooks and classrooms

နောက်ဆုံးမှာတော့ ဒီရုပ်ပုံက အရသာ တွေ့ကြုံခံစားပုံရဲ့ အမှန်တရားအဖြစ်နဲ့

as a purported truth of how we experience taste.

ပြဌာန်းစာအုပ်တွေနဲ့ စာသင်ခန်းတွေအထိ ပျံ့နှံ့သွားတယ်။

But perhaps the factor that most contributed to this misconception

ဒါပေမဲ့ ဖြစ်နိုင်တာက နားလည်မှုလွဲခြင်းကို အများဆုံး ပံ့ပိုးခဲ့တဲ့ အကြောင်းရင်းက

was its narrative simplicity.

၎င်းရဲ့ တစ်ဆင့်စကား ရိုးစင်းမှုပါ။

In many ways,

နည်းလမ်းများစွာမှာ

the map complements our desire for clear stories about the world around us—

မြေပုံက ဝန်းကျင်လောကအကြောင်း ရှင်းလင်း တဲ့ အဖြစ်တွေအတွက် အာသီသကိုမြှောက်ပင့်တယ်။

a quality not always present in the sometimes-messy fields of science.

တစ်ခါတရံ သိပ္ပံပညာရဲ့ ရှုပ်ပွနေတဲ့ နယ်ပယ် တွေမှာအမြဲ မရှိတတ်တဲ့ အရည်အသွေးတစ်ခုပါ။

For example,

ဥပမာ

even the number of tastes we have is more complicated than Hänig’s work suggests.

ကျွန်ုပ်တို့မှာရှိတဲ့ အရသာ အရေအတွက်တောင်မှ Hänig ရဲ့ စာတမ်းက ညွှန်းတာထက် ပိုရှုပ်တယ်။

Umami— also known as savory— is now considered the fifth basic taste,

အနံ့အရသာကောင်းမှုလို့ပါ သိကြတဲ့ Umami ကို အခု ပဉ္စမမြောက်အခြေခံ အရသာလို့ ယူဆကြပြီး

and many still debate the existence of tastes

အဆီ၊ အယ်လ်ကာလီ၊ သတ္တုနဲ့ ရေလို အရသာတွေရဲ့ တည်ရှိမှုကို

like fatty, alkaline, metallic, and water-like.

အများပြားက ဝေဖန်ဆွေးနွေးဆဲပါ။

Once we hear a good story,

ဇာတ်လမ်းကောင်းတစ်ခုကို ကြားပြီးတာနဲ့

it can be difficult to change how we see that information,

ဒီသတင်းအချက်အလက်ကို မြင်ကြပုံကို ပြောင်းလဲဖို့ ခက်ခဲနိုင်ပါတယ်။

even in the face of new evidence.

အထော်အထားသစ်နဲ့ ကြုံရတာတောင်ပါ။

So, next time you see a convenient chart or read a surprising anecdote,

ဒီတော့ နောက်တစ်ခါ အခန့်သင့်တဲ့ ဇယားတစ်ခု (သို့) အံ့ဩစရာ ဖြစ်ရပ်တစ်ခုကို ဖတ်မိတဲ့အခါ

try to maintain a healthy skepticism—

ဖြစ်နိုင်လောက်တဲ့ သံသယစိတ်တစ်ခု ထိန်းထားဖို့ ကြိုးစားပါ။

because misconceptions can leave a bitter taste

အကြောင်းက နားလည်မှုလွဲခြင်းတွေကြောင့်

on every part of your tongue.

သင့်လျှာရဲ့ အပိုင်းတိုင်းမှာ ခါးတဲ့ အရသာ ကျန်ရစ်ခဲ့မှာမို့လို့ပါ။