Why people fall for misinformation - Joseph Isaac

Çeviri: Muhammed Önel Gözden geçirme: Gözde Alpçetin

In 1901, David Hänig published a paper

1901'de, David Hänig tat anlayışımızı

that forever changed our understanding of taste.

sonsuza kadar değiştiren bir makale yayınladı.

His research led to what we know today as the taste map:

Araştırması günümüzde tat haritası olarak bildiğimiz

an illustration that divides the tongue into four separate areas.

dili 4 ayrı alana bölen bir çizime öncülük etti.

According to this map,

Bu haritaya göre,

receptors at the tip of our tongues capture sweetness,

dilimizin ucunda bulunan reseptörler tatlılığı yakalar,

bitterness is detected at the tongue’s base,

acılık dilimizin tabanında duyulur,

and along the sides, receptors capture salty and sour sensations.

kenarlar boyunca reseptörler tuzluluk ve ekşilik duyularını saptar.

Since its invention, the taste map has been published

Bulunuşundan beri tat haritası ders kitaplarında ve gazetelerde yayınlandı.

in textbooks and newspapers.

The only problem with this map, is that it’s wrong.

Bu haritayla ilgili tek problem yanlış olması.

In fact, it’s not even an accurate representation

Aslında bu Hänig'in ilk baştaki keşfinin doğru bir temsili bile değil.

of what Hänig originally discovered.

The tongue map is a common misconception—

Dil haritası yaygın bir kavram yanılgısıdır,

something widely believed but largely incorrect.

yaygın biçimde inanılan

fakat büyük ölçüde doğru olmayan bir şey.

So where do misconceptions like this come from,

O zaman bunun gibi kavram yanılgıları nereden geliyor

and what makes a fake fact so easy to believe?

ve uydurma bir olguyu inanılması kolay yapan şey ne?

It’s true that the tongue map’s journey begins with David Hänig.

Dil haritasının yolculuğunun David Hänig'le başladığı doğru.

As part of his dissertation at Leipzig University,

Leipzig Üniversitesinde tezinin bir bölümü olarak,

Hänig analyzed taste sensitivities across the tongue for the four basic flavors.

Hänig dil yüzeyi boyunca 4 basit tat için tat duyusu hassasiyetini analiz etti.

Using sucrose for sweet, quinine sulfate for bitter,

Tatlılık için sükrozu, acılık için kinin sülfatı,

hydrochloric acid for sour, and salt for salty,

ekşilik için hidroklorik asiti ve tuzluluk için tuzu kullanarak

Hänig applied these stimuli to compare differences in taste thresholds

Hänig tat duyu eşiklerindeki farklılıkları karşılaştırmak için

across a subject’s tongue.

deneğin dili boyunca bu uyaranları uyguladı.

He hoped to better understand the physiological mechanisms

Bu dört tadı etkileyen fizyolojik mekanizları daha iyi anlamayı ümit etti

that affected these four flavors,

and his data suggested that sensitivity for each taste

ve verileri her tat duyusunda olan hassasiyetin

did in fact vary across the tongue.

dil yüzeyi boyunca değiştiğine işaret etti.

The maximum sensation for sweet was located at the tongue’s tip;

Tatlılık için en yüksek duyu dilin ucunda konumlanmıştı;

bitter flavors were strongest at the back; salt was strongest in this area,

acı tatlar dil tabanında;

tuz bu alanda ve ekşi dilin yan kısımlarının ortasında en güçlüydü.

and sour at the middle of the tongue’s sides.

But Hänig was careful to note that every sensation

Ancak Hänig her duyunun dilin diğer bölgelerinde de tadılabileceğini

could also be tasted across the tongue,

ve tanımladığı alanların yoğunluk açısından

and that the areas he identified offered very small variations in intensity.

çok az değişim gösterdiğini not edecek kadar dikkatliydi.

Like so many misconceptions,

Birçok kavram yanılgısı gibi

the tongue map represents a distortion of its original source,

dil haritası özgün kaynağının bir çarpıtmasını temsil eder.

however the nature of that distortion can vary.

Fakat bu çarpıtmanın yapısı çeşitlilik gösterebilir.

Some misconceptions are comprised of disinformation—

Bazi kavram yanılgıları dezenformasyonlardan oluşur.

false information intentionally designed to mislead people.

Bunlar insanları yanlış yönlendirmek için bilerek tasarlanmış yanlış bilgilerdir.

But many misconceptions, including the tongue map,

Ancak birçok kavram yanılgısının merkezinde,

center on misinformation— false or misleading information

dil haritası da dahil olmak üzere, misenformasyonlar vardır.

that results from unintentional inaccuracy.

Bunlar ise kasıtsız hatalardan kaynaklanan yanlış veya yanıltıcı bilgilerdir.

Misinformation is most often shaped by mistakes and human error,

Misenformasyon çoğu zaman yanlışlıklar ve insan hatalarıyla şekillenir.

but the specific mistakes that lead to a misconception

Fakat kavram yanılgısına sebep olan spesifik hatalar

can be surprisingly varied.

şaşırtıcı derecede çeşitlilik gösterir.

In the case of the tongue map,

Dil haritası örneğinde,

Hänig’s dissertation was written in German,

Hänig’in tezi Almanca yazılmıştı.

meaning the paper could only be understood by readers fluent in German

Bu da makalenin sadece Almancada akıcı olan

ve Hänig’in küçük akademik bölümüne hakim okuyucular tarafından

and well versed in Hanig’s small corner of academia.

anlaşılması anlamına geliyor.

This kicked off a game of telephone that re-shaped Häing’s research

Bu, makalenin üçüncü taraflarlarla paylaşılmasının her defasında

every time it was shared with outside parties.

Häing’in araştırmasını yeniden şekillendiren bir oyunu başlattı.

Less than a decade after his dissertation,

Tezinden on yıldan daha az bir sürede,

newspapers were falsely insisting that experiments

gazeteler yanlış olarak deneylerin tatlılığın

could prove sweetness was imperceptible on the back of the tongue.

dilin arka tarafında algılanamayacağını kanıtladığını diretiyorlardı.

The second culprit behind the tongue map’s spread

Dil haritasının yayılmasındaki ikinci suçlu

were the images that Hänig’s work inspired.

Häing’in çalışmasının canlandırdığı görüntülerdir.

In 1912, a rough version of the map appeared in a newspaper article

1912'de, haritanın kaba bir sürümü

tat ve koku araştırmasının arkasındaki gizemleri

that cautiously described some of the mysteries

dikkatlice tanımlayan bir gazete yazısında göründü.

behind taste and smell research.

Featuring clear labels across the tongue, the article’s illustration

Dil yüzeyi boyunca net etiketler içeren makalenin çizimi

simplified Hänig’s more-complicated original diagrams.

Häing’in daha karmaşık özgün diyagramını basitleştirdi.

Variations of this approachable image became repeatedly cited,

Kolay ulaşılabilen bu resmin varyasyonları

sıklıkla Häing’in çalışmasına yönelik dayanak

often without credit or nuanced consideration for Hänig’s work.

veya derin değerlendirme olmadan tekrar tekrar alıntılandı.

Eventually this image spread to textbooks and classrooms

Nihayetinde bu resim sözde tadı nasıl tecrübe ettiğimizin bir hakikatıymış gibi

as a purported truth of how we experience taste.

ders kitaplarına ve sınıflara yayıldı.

But perhaps the factor that most contributed to this misconception

Ancak belki de bu kavram yanılgısına en fazla katkıda bulunan faktör

was its narrative simplicity.

anlatılışındaki basitlikliktir.

In many ways,

Birçok yönden,

the map complements our desire for clear stories about the world around us—

bu harita etrafımızdaki dünya hakkında net öykülere olan arzumuzu tamamlıyor.

a quality not always present in the sometimes-messy fields of science.

Bu nitelik bazen karışık olan bilimin alanlarında her zaman bulunmuyor.

For example,

Örneğin,

even the number of tastes we have is more complicated than Hänig’s work suggests.

sahip olduğumuz tatların sayısı Häing’in çalışmasının gösterdiğinden bile karışık.

Umami— also known as savory— is now considered the fifth basic taste,

Umami—tadı güzel olarak bilinir— şimdi beşinci basit tat olarak sayılıyor

and many still debate the existence of tastes

ve birçoğu hala yağlı, bazik, metalik ve su benzeri gibi

like fatty, alkaline, metallic, and water-like.

tatların varlığı üzerine tartışıyor.

Once we hear a good story,

İyi bir hikaye duyduğumuz anda

it can be difficult to change how we see that information,

o bilgiyi nasıl anladığımızı değiştirmek zor olabilir,

even in the face of new evidence.

yeni kanıtlarla karşı karşıya kalsak bile.

So, next time you see a convenient chart or read a surprising anecdote,

O zaman bir dahaki sefere basit bir çizelge gördüğünüzde

veya şaşırtıcı bir anektod okuduğunuzda sağlıklı bir şüpheciliği sürdürün

try to maintain a healthy skepticism—

because misconceptions can leave a bitter taste

çünkü kavram yanılgıları dilinizin her bölgesinde acı bir tat bırakabilir.

on every part of your tongue.