The last living members of an extinct species - Jan Stejskal

Translator: Waiyan Htut Reviewer: Sanntint Tint

In the savannahs of Kenya, two female northern white rhinos, Nájin and Fatu,

ကင်ညာနိုင်ငံမြက်ခင်းပြင်မှာ နာရင်နဲ့ ဖာတူ အမည်ရတဲ့ မြောက်ပိုင်းကြံ့ဖြူမနှစ်ကောင်ဟာ

munch contentedly on the grass.

ပျော်ရွှင်တည်ငြိမ်စွာပဲ စားသောက်နေကြပါတယ်။

At the time of this video’s publication,

ဒီဗီဒီယိုကို တင်တဲ့အချိန်မှာ ဒီနှစ်ကောင်က ကမ္ဘာပေါ်

these are the last two known northern white rhinos left on Earth.

နောက်ဆုံးကျန်ရှိတဲ့ မြောက်ပိုင်းကြံ့ဖြူ နှစ်ကောင်ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

Their species is functionally extinct—

သူတို့မျိုးစိတ်ဟာ လုပ်ဆောင်ပုံအရဆို မျိုးသုဥ်းသွားပါပြီ။

without a male, Nájin and Fatu can’t reproduce.

အထီးမရှိပဲနဲ့ နာရင်နဲ့ ဖာတူတို့ မျိုးမပွားနိုင်တော့ပါဘူး။

And yet, there’s still hope to revive the northern white rhino.

ဆိုသော်ငြား မြောက်ပိုင်းကြံ့ဖြူတွေကို အသက် သွင်းဖို့ မျှော်လင့်ချက်တော့ ရှိပါသေးတယ်။

How can that be?

ဒါက ဘယ်လိုလုပ် ဖြစ်နိုင်လဲ။

The story starts about 50 years ago,

ဇာတ်လမ်းက လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၅၀ ခန့်က

when poachers began illegally hunting thousands of rhinos

တရားမဝင် သတ်ဖြတ်သူတွေက အာဖရိကတစ်လွှားမှာ ထောင်ပေါင်းများစွာသော ကြံ့တွေကို

across Africa for their horns.

ဦးချိုအတွက် တရားမဝင် အမဲလိုက်ရာကနေ စပါတယ်။

This, combined with civil wars in their territory,

အဲဒါက သူတို့ ကျက်စားရာတွေမှာ ပြည်တွင်းစစ်တွေနဲ့ ထပ်ပေါင်းပြီး

decimated northern white rhino populations.

မြောက်ပိုင်းကြံ့ဖြူတွေ အစုလိုက် သေဆုံးကာ အကောင်ရေ ကျဆင်းလာပါတော့တယ်။

Concerned conservationists began trying to breed them in captivity in the 1970s,

စိုးရိမ်ကြတဲ့ ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်သူတွေက ၁၉၇၀ ခုနှစ်တွေမှာ သူတို့ကိုထိန်းသိမ်းထားကာ

အထီးတွေရဲ့ သုက်ပိုးတွေကို စုဆောင်း သိုလှောင်ပြီး မျိုးဖောက်ဖို့ကြိုးစားပါတယ်။

collecting and storing semen from males.

Only four rhinos were ultimately born through the ambitious breeding program.

ဒီရည်ရွယ်ချက်ကောင်းတဲ့ အစီစဥ်ကနေ ကြံ့လေးကောင်သာ အံ့သြဖွယ် ပေါက်လာခဲ့ပါတယ်။

Nájin, and her daughter Fatu were the last two.

နာရင်နဲ့ သူ့သမီး ဖာတူ ကတော့ ဒီအထဲက နောက်ဆုံးကျန်တဲ့ နှစ်ကောင်ပါ။

In 2014, conservationists discovered that neither can have a calf.

၂၀၁၄ မှာတော့ ပညာရှင်တွေက ဒီနှစ်ကောင်စလုံး ဘယ်သူမှ သားမပေါက်နိုင်တာ တွေ့ရှိခဲ့ပါတယ်။

Though Nájin gave birth to Fatu, she now has weak hindlegs,

နာရင်က ဖာတူကို မွေးခဲ့ပေမဲ့ နောက်ခြေထောက်တွေက မသန်တော့တဲ့အတွက်

which could harm her health if she became pregnant again.

နောက်တစ်ခါ ဇီးတက်ရင် သူ့အတွက် ကျန်းမာရေး ထိခိုက်နိုင်တာကြောင့်ပါ။

Fatu, meanwhile, has a degenerated uterine lining.

တစ်ဖက်မှာ ဖာတူကလည်း သားအိမ် အတွင်းသားနံရံ မကောင်းတော့ဘူး။

Then, the last northern white rhino male of the species, Sudan, died in 2018.

၂၀၁၈ တုန်းက ဆူဒန်မှာ နောက်ဆုံးကျန်တဲ့ မြောက်ပိုင်း ကြံ့ဖြူထီးကလည်း ဆုံးသွားတယ်။

But there was one glimmer of hope: artificial reproduction.

ဒါပေမဲ့ မျှော်လင့်ချက် တစ်စွန်းတစ်စတော့ ရှိပါတယ်။ မေထုန်မဲ့ မျိုးပွားခြင်းပါ။

With no living males and no females able to carry a pregnancy,

သက်ရှိအထီးနှင့် ဇီးတင်နိုင်ဖို့အတွက် အမလည်း မရှိတာကြောင့်

this is a complicated and risky process to say the least.

ဒါက ရှင်းရှင်းပြောရရင် ရှုုပ်ထွေးပြီး စွန့်စားရတဲ့ ကိစ္စပါ။

Though scientists had stored semen, they would have to collect the eggs—

သိပ္ပံပညာရှင်တွေက သုက်ပိုးကို သိမ်းထားတာ ရှိသော်လည်း အမမျိုးဥကို စုဆောင်းရပါဦးမယ်။

a complex procedure that requires a female to be sedated for up to two hours.

အမက နှစ်နာရီလောက်ထိကို ငြိမ်ငြိမ်လေး နေပေးရမယ့် ရှုပ်ထွေးလှတဲ့ လုပ်ငန်းစဥ်ပါ။

Then, they’d create a viable embryo in the lab—

ပြီးတော့မှ မျိုးအောင်တဲ့ သန္ဓေသားလောင်းကို ဓာတ်ခွဲခန်းမှာ ဖန်တီးရမှာပါ။

something that had never been done before, and no one knew how to do.

ဒါကို ဘယ်သူမှ တခါမှ မလုပ်ဖူးခဲ့သလို ဘယ်လိုလုပ်ရတယ် ဆိုတာလည်း မသိခဲ့ကြပါဘူး။

Even that was just the beginning—

ဒါကအစပဲလို့ ဆိုရာမှာ

a surrogate mother of another rhino species

အငှားဇီးကပ်မယ့် တခြားကြံ့မျိုးစိတ်ထဲက အမက

would have to carry the embryo to term.

ဒီမျိုးအောင်ထားတဲ့သန္ဓေသားလောင်းကို ဆက်ပြီး လွယ်ပေးထားရမှာပါ။

Females of a closely related species, the southern white rhino,

မျိုးစိတ်ဆင်တူတဲ့ တောင်ပိုင်းကြံ့ဖြူအမတွေက

became both the key to developing a rhino embryo in a lab

ဓာတ်ခွဲခန်းထဲမှာ ကြံ့သန္ဓေသားလောင်း ဖန်တီးဖို့နှင့် ဇီးတင်ပေးနိုင်မယ့်

and the leading candidates for surrogate mothers.

အဓိကကျတဲ့ အငှားဇီးကပ်ပေမယ့် မိခင်လောင်းတွေအဖြစ် အရေးပါလာပါတော့တယ်။

Northern and southern white rhinos diverged about a million of years ago

တောင်နဲ့မြောက် ကြံ့ဖြူတွေက နှစ်သန်းပေါင်း များစွာကတည်းက သီးသန့်အဖြစ်

into separate— though still closely-related— species.

ကွဲထွက်လာခဲ့ကြတယ်ဆိုပေမဲ့ အတော်လေး နီးနီးကပ်ကပ် ဆက်နွယ်နေတဲ့ မျိုးစိတ်တွေပါ။

They inhabit different regions, and have slightly different physical traits.

မတူညီတဲ့ ဒေသတွေမှာ ပေါက်ရောက်လာကြပြီး မဆိုသလောက်မတူညီတဲ့ ရုပ်လက္ခဏာတွေ ရှိပါတယ်။

In a fortunate coincidence, several female southern white rhinos

ကံကောင်းတဲ့ တိုက်ဆိုင်မှုတစ်ခုက တောင်ပိုင်းကြံ့ဖြူမတွေ ကိုယ်တိုင်ကိုက

မျိုးပွားတဲ့ကိစ္စမှာ ပြဿနာရှိနေတာကြောင့် ကုသမှု လိုအပ်နေခဲ့တာကြောင့်

needed treatment for their own reproductive problems,

and researchers could collect eggs as part of that treatment.

သုတေသီတွေက မျိုးဥတွေကို ကုသမှုအပိုင်းတစ်ခု အနေနဲ့ စုဆောင်းနိုင်ကြပါတယ်။

In Dvůr Králové Zoo in October 2015,

၂၀၁၅ အောက်တိုဘာလ၊ ဒီဗိုရာခရာလိုဗေး တိရစ္ဆာန်ရုံမှာ

experts of IZW Berlin began collecting eggs from southern white rhinos

ဘာလင်IZW က ပညာရှင်တွေက တောင်ပိုင်းကြံ့ဖြူမ တွေဆီကနေ မျိုးဥတွေကို စတင်စုဆောင်းပါတယ်။

and sending them to Avantea, an animal reproduction laboratory in Italy.

ပြီးတာနဲ့ အီတလီက အဗာတီရာ တိရစ္ဆာန် မျိုးပွားမှု ဓာတ်ခွဲခန်းကို ပို့ပါတယ်။

There, scientists developed and perfected a technique to create a viable embryo.

ဒီမှာသိပ္ပံပညာရှင်တွေက သန္ဓေသားလောင်း ၁ခု ဖန်တီးနိုင်တဲ့ နည်းလမ်းကို အမှားယွင်းမရှိ

လုပ်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီနည်းလမ်းကို ကျွမ်းကျင်တာနဲ့

Once they mastered the technique,

researchers extracted Nájin and Fatu’s eggs on August 22, 2019

သုတေသီတွေက နာရင်နဲ့ ဖာတူဆီက မျိုးဥတွေထုတ်ပြီး သြဂုတ်၂၂၊ ၂၀၁၉ မှာ

and flew them to Italy.

အီတလီကို ပို့ပါတယ်။

Three days later, they fertilized the eggs with sperm

သုံးရက်ကြာတော့ မြောက်ပိုင်းကြံ့ဖြူထီး တစ်ကောင်ဆီက သုက်ပိုးနဲ့

from a northern white rhino male.

အမမျိုးဥတွေကို မျိုးအောင်စေပါတယ်။

After another week, two of the eggs made it to the stage of development

နောက်တစ်ပတ်ကြာတော့ မျိုးဥထဲက နှစ်ခုက ဖွံ့ဖြိုးမှုအဆင့်ကို ရောက်ရှိလာတော့

when the embryo can be frozen and preserved for future.

သန္ဓေသားလောင်းကို ခဲနေအောင်ထားပြီး အနာဂတ်အတွက် သိမ်းထားနိုင်ပါပြီ။

Another collection in December 2019 produced one more embryo.

နောက်တစ်ခါ ၂၀၁၉ ဒီဇင်ဘာမှာ ထပ်ထုတ်ယူပြီး သန္ဓေသားလောင်းတစ်ခု ထုတ်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။

As of early 2020, the plan is to collect Nájin and Fatu’s eggs three times a year

၂၀၂၀ အစပိုင်းမှာ အစီစဥ်က တစ်နှစ်ကို ၃ ခါ နာရင်နဲ့ဖာတူဆီက မျိုးဥထုတ်ယူဖို့ပါ။

if they’re healthy enough.

သူတို့ ကျန်းမာနိုင်နေကြသေးရင်ပေါ့။

In the meantime, researchers are looking for

တစ်ချိန်တည်းမှာ သုတေသီတွေက

promising southern white rhino surrogate mothers—

အသေအချာ အငှားဇီးကပ်နိုင်မယ့် တောင်ပိုင်း ကြံ့ဖြူမတွေကို ရှာဖွေနေကြပါတယ်။

ideally who’ve carried a pregnancy to term before.

အရင်တစ်ခေါက် ဇီးကပ်ဖူးတဲ့ ပုံစံအတိုင်းပါ။

The surrogacy plan is somewhat of a leap of faith—

ဒီအငှားဇီးကပ်တာက ကပြားမျိုးစပ်မယ့် သဘောမျိုးတော့ သက်ရောက်သလို ရှိပါတယ်။

southern and northern white rhinos have interbred

တောင်နဲ့မြောက် ကြံ့ဖြူတွေက နောက်ဆုံး ရေခဲခေတ်နဲ့

both during the last glacial period and more recently in 1977,

အနီးဆုံး ၁၉၇၇ ခုနှစ်မှာ သွေးနှောထားခဲ့ကြပြီးသားပါ။

so researchers are optimistic a southern white rhino

ဒါကြောင့် သုတေသီတွေက တောင်ပိုင်းကြံ့ဖြူက

would be able to carry a northern white rhino to term.

မြောက်ပိုင်းကြံ့ဖြူကို ဇီးကပ်ပေးနိုင်တယ် လို့ ယုံကြည်နေကြပါတယ်။

Also, the two species’ pregnancies are the same length.

ဒါ့အပြင် မျိုးစိတ်နှစ်စိတ်လုံးရဲ့ ပဋိသန္ဓေ ကြာချိန်ကလည်း အတူတူပါပဲ။

Still, transferring an embryo to a rhino is tricky

သန္ဓေသားလောင်းကို ကြံ့ထဲထည့်ပေးရတာ ကတော့ သားအိမ်ဝ ပုံစံအနေထားကြောင့်

because of the shape of the cervix.

အန္တရာယ်ရှိနေတုန်းပါပဲ။

The ultimate goal, which will take decades,

ဒီပြောင်မြောက်တဲ့ ရည်မှန်းချက်က ဆယ်စုနှစ်တွေအထိ

is to establish a breeding population of northern white rhinos

ကြာနိုင်ပြီး၊ မြောက်ပိုင်းကြံ့ဖြူသားပေါက် မှုနှုန်းကို သူတို့မူလနယ်မြေထဲမှာပဲ

in their original range.

ပြန်လည်တည်ထောင်ဖို့ပါ။

Studies suggest that we have samples from enough individuals

လေ့လာမှုတွေအရ ကျန်ခဲ့တဲ့ရာစုနှစ်က မျိုးစိတ် မျိုးကွဲတွေရဲ့မျိုးရိုးဗီဇတွေကနေ

to recreate a population with the genetic diversity the species had a century ago.

အကောင်ရေတွေ ပြန်လည်ဖန်တီးဖို့ နမူနာတွေ အလုံအလောက် ရှိတယ်လိူ့ဆိုပါတယ်

Though the specifics of this effort are unique,

ဒီကြိုးစားအားထုတ်မှု ပုံစံက အတုမရှိအောင် ကောင်းပေမဲ့

as more species face critical endangerment or functional extinction,

ကျန်တဲ့မျိုသုဥ်းဖို့ရှိနေတဲ့ မျိုးစိတ်တွေ၊ လုပ်ဆောင်ပုံအရ မျိုးသုဥ်းသွားတဲ့

it’s also an arena for big questions:

မျိုးစိတ်တွေ အတွက်ကတော့ ငြင်းခုန်နေဆဲ မေးခွန်းကြီးတွေပါ။

do we have a responsibility to try to bring species back from the brink,

ချောက်ထဲကျခါနီး မျိုးစိတ်တွေကို တာဝန်ရှိရှိ ပြန်ခေါ်ဖို့ ကြိုးစားသင့်သလား။

especially when human actions brought them there in the first place?

အထူးသဖြင့် လူတွေရဲ့လက်ချက်ကြောင့် ဖြစ်သွားခဲ့ရတဲ့ ကိစ္စတွေမှာပေါ့။

Are there limits to the effort we should expend

မျိုးသုဥ်းဖို့ ခြိမ်းခြောက်ခံနေရတဲ့ တိရစ္ဆာန်တွေကို ကယ်တင်ဖို့

on saving animals threatened with extinction?

ကြိုးစားအားထုတ်မှုတွေ ချဲ့ထွင်သင့်နေတာက အကန့်အသတ်များ ရှိနေသလား။