How X-rays see through your skin - Ge Wang

Translator: Nyein Chan Ko Ko Reviewer: sann tint

In 1895, a physicist named Wilhelm Roentgen

၁၈၉၅ ခုနှစ်မှာ ရူပဗေဒပညာရှင် Wilhelm Roentgen ဟာ

was doing experiments with a cathode tube,

ကက်သုတ်ပြွန် တစ်ခုနဲ့ စမ်းသပ်မှု လုပ်ခဲ့တယ်

a glass container in which a beam of electrons lights up a fluorescent window.

အဲဒါကတော့ အီလက်ထရွန်တွေကို ပစ်လွှတ်ပြီး အလင်းရောင်ထုတ်တဲ့ ဖန်ပြွန်တစ်ခုပေါ့

He had wrapped cardboard around the tube

သူက ပြွန်ရဲ့ပတ်ပတ်လည်မှာ ကတ္ထူပြားကို ပတ်ပြီး

to keep the fluorescent light from escaping,

အလင်းရောင်တွေ အပြင်ကို မထွက်အောင် လုပ်ခဲ့တယ်

when something peculiar happened.

အဲဒီအချိန်မှာ ထူးခြားမှုတစ်ခု ဖြစ်ခဲ့တယ်

Another screen outside the tube was glowing.

ပြွန်ရဲ့ အပြင်မှာရှိတဲ့ မျက်နှာပြင် နောက်တစ်ခုက အရောင်လင်းလာတယ်

In other words, invisible rays had passed through the cardboard.

ပြောရရင်တော့ ၊​မမြင်နိုင်တဲ့ ရောင်ခြည်တွေ ကတ္ထူပြားကို ဖြတ်သွားခဲ့တာပဲ

Wilhelm had no idea what those rays were, so he called them X-rays,

Wilhelm က ဘာရောင်ခြည်လဲဆိုတာမသိခဲ့ဘူး။ သူက မသိတဲ့ရောင်ခြည်(X-ray)လို့ခေါ်လိုက်တယ်

and his discovery eventually won him a Nobel Prize.

သူ့ရဲ့တွေ့ရှိချက်က သူ့ကို နိုဘယ်ဆု ရစေခဲ့တယ်

Here's what we now know was happening.

အခု ကျွန်ုပ်တို့ သိတာ လာပါပြီ

When high energy electrons in the cathode tube

ကက်သုတ်ပြွန်ထဲက စွမ်းအင်မြင့် အီလက်ထရွန်တွေဟာ

hit a metal component,

သတ္ထုအစိတ်အပိုင်းကို တိုက်မိတဲ့အခါ

they either got slowed down and released extra energy,

အရှိန်နှေးသွားတာမျိုး ဖြစ်ပြီး အပိုစွမ်းအင်ထုတ်လွှတ်မယ်

or kicked off electrons from the atoms they hit,

ဒါမှမဟုတ် သူတို့ တိုက်မိတဲ့ အက်တမ်တွေကနေ အီလက်ထရွန်တွေကို ကန်ထုတ်လိုက်တယ်

which triggered a reshuffling that again released energy.

အဲဒါဟာ ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းမှုကို စတင်ပြီး စွမ်းအင်ကို ထပ်ထုတ်ပေးတယ်

In both cases, the energy was emitted in the form of X-rays,

နှစ်မျိုးလုံးမှာ၊​ စွမ်းအင်ကို လျှပ်စစ်သံလိုက်ရောင်ခြည်ဖြာခြင်း

which is a type of electromagnetic radiation

တစ်မျိုးဖြစ်တဲ့ X-ray ပုံစံနဲ့ ထုတ်လွှတ်ပေးတယ်

with higher energy than visible light, and lower energy than Gamma rays.

ဒါဟာ မြင်နိုင်တဲ့အလင်းထက်စွမ်းအင်မြင့်ပြီး ဂမ်မာရောင်ခြည်ထက် စွမ်းအင်နိမ့်တယ်

X-rays are powerful enough to fly through many kinds of matter

X-ray ဟာ ဒြပ်ထု တော်တော်များများကို တစ်ဝက်ဖောက်မြင်ရတယ် လို့ပဲ ထင်ရလောက်အောင်

as if they are semi-transparent,

ဖြတ်သန်းသွားနိုင်တယ်

and they're particularly useful for medical applications

သူတို့က ဆေးပညာနဲ့ပတ်သက်တဲ့ ဘက်မှာတော့ အထူးသဖြင့် အသုံးဝင်ပါတယ်

because they can make images of organs, like bones, without harming them,

အရိုးလို၊အင်္ဂါတွေရဲ့ပုံရိပ်ကို မထိခိုက်စေပဲ ဖန်တီးနိုင်တယ်

although they do have a small chance

မျိုးဆက်ပွား အင်္ဂါတွေနဲ့

of causing mutations in reproductive organs,

သိုင်းရွိုက် တစ်ရှုးတွေမှာ ဗီဇပြောင်းလဲမှု တစ်ချို့

and tissues like the thyroid,

အနည်းအကျဉ်း ဖြစ်နိုင်တာမျိုးတော့ ရှိတယ်

which is why lead aprons are often used to block them.

ဒါကြောင့်လည်း ကာကွယ်ဖို့ ရှေ့ဖုံးခါးစည်းတွေသုံးတာပေ့ါ

When X-rays interact with matter, they collide with electrons.

X-rayဟာ ဒြပ်ထုနဲ့တွေ့တဲ့အခါ အီလက်ထရွန်တွေနဲ့ တိုက်မိကြတယ်

Sometimes, the X-ray transfers all of its energy to the matter and gets absorbed.

တစ်ခါတစ်ရံ၊ x-ray က သူ့စွမ်းအင်အားလုံးကို ဒြပ်ထုကိုလွှဲပြောင်းပေးပြီး စုပ်ယူစေတယ်

Other times, it only transfers some of its energy,

အခြားအချိန်တွေမှာတော့၊​ စွမ်းအင်တစ်ချို့ပဲ ပြောင်းပေးပြီး

and the rest is scattered.

ကျန်တာတွေကို ပြန့်ကျဲသွားစေတယ်

The frequency of these outcomes

ဒီလိုဖြစ်နိုင်တဲ့ ကြိမ်နှုန်းက

depends on how many electrons the X-rays are likely to hit.

အီလက်ထရွန်ဘယ်လောက်များများ X-Ray က တိုက်မိမလဲဆိုတာပေါ်မူတည်တယ်

Collisions are more likely if a material is dense,

တိုက်မိခြင်းဖြစ်စဉ်ဟာ ပစ္စည်းက သိပ်သည်းဆ မြင့်နေရင် ဒါမှမဟုတ်

or if it's made of elements with higher atomic numbers,

အီလက်ထရွန်များများပါပြီး အက်တမ်နံပါတ်မြင့်တဲ့ element တွေနဲ့

which means more electrons.

ပြုလုပ်ထားရင် ပိုဖြစ်နိုင်တယ်

Bones are dense and full of calcium, which has a relatively high atomic number,

အရိုးဟာ သိပ်သည်းတယ်၊ အက်တမ်နံပါတ်မြင့်တဲ့ ကယ်လ်စီယမ်တွေအများကြီးပါတယ်

so they absorb X-rays pretty well.

ဒါကြောင့်သူတို့က X-ray ကို ကောင်းကောင်းစုပ်ယူတာပေါ့

Soft tissue, on the other hand, isn't as dense,

တစ်ရှုးပျော့တွေကတော့ မသိပ်သည်းပဲ

and contains mostly lower atomic number elements,

အက်တမ်နံပတ်နိမ့်တဲ့ ပစ္စည်းမျိုးတွေပဲ ပါဝင်တယ်

like carbon, hydrogen, and oxygen.

ကာဘွန်၊ ဟိုက်ဒရိုဂျင်နဲ့ အောက်ဆီဂျင်တွေပေါ့

So more of the X-rays penetrate tissues like lungs and muscles,

ဒါကြောင့် X-ray ရောင်ခြည် များက အဆုတ်နဲ့ ကြွက်သားလို တစ်ရှုးတွေကို

darkening the film.

ဖြတ်သန်းသွားပြီး ဖလင်ပေါ်မှာ မည်းနေစေတယ်

These 2-D pictures are only useful up to a point, though.

ဒီလို ၂ဘက်မြင်ရုပ်ပုံတွေဟာ အခြေအနေတစ်ခု ထိပဲ အသုံးဝင်ပါတယ်

When X-rays travel through the body,

X ray က ခန္ဓာကိုယ်ထဲကို ဖြတ်သွားတဲ့အခါ

they can interact with many atoms along the path.

သူတို့က လမ်းတစ်လျှောက်မှာရှိတဲ့ အက်တမ်တွေနဲ့ တုန့်ပြန်တယ်

What is recorded on the film reflects the sum of all those interactions.

ဖလင်ပေါ်မှာ အဲဒီတုန့်ပြန်မှုတွေကို မှတ်တမ်းတင်ထားတယ်

It's like trying to print 100 pages of a novel on a single sheet of paper.

ဝတ္ထုထဲက စာမျက်နှာ၁၀၀လောက်ကို စာရွက်တစ်ရွက်ပေါ်မှာ ပုံနှိပ်ထားသလိုပါပဲ

To see what's really going on,

တကယ်ဘာတွေဖြစ်နေလဲသိဖို့

you would have to take X-ray views from many angles around the body

သင်က ခန္ဓာကိုယ်ကို ထောင့်ပေါင်းစုံကနေ x-ray ရိုက်ဖို့လိုပါတယ်

and use them to construct an internal image.

ပြီးတော့ ကိုယ်တွင်းကပုံရိပ်ကို ပြန်လည်ပုံဖော်ဖို့ပြန်သုံးတယ်

And that's something doctors do all the time

ဒါဟာ ဆရာဝန်တွေတစ်ချိန်လုံး လုပ်နေတဲ့

in a procedure called a CT, Computed Tomography scan,

ကွန်ပျူတာသုံးပုံရိပ်ဖော်တဲ့ စီတီစကန်လို့ ခေါ်တဲ့ စစ်ဆေးခြင်းပါပဲ

another Nobel Prize winning invention.

နောက်ထပ် နိုဘယ်ဆုရစေခဲ့တဲ့ တီထွင်မှုပေါ့

Think of CT like this.

စီတီ အကြောင်းကို ဒီလိုစဉ်းစားကြည့်ပါ

With just one X-ray,

X-ray တစ်ခုတည်းနဲ့ဆိုရင်

you might be able to see the density change due to a solid tumor in a patient,

လူနာမှာ ကျူမာ အလုံးကြောင့် သိပ်သည်းမှု ပြောင်းလဲခြင်းကို မြင်ရနိုင်တယ်

but you wouldn't know how deep it is beneath the surface.

ဒါပေမယ့် မျက်နှာပြင်အောက် ဘယ်လောက်အနက်မှာ ဖြစ်နေလဲသိမှာမဟုတ်ဘူး

However, if you take X-rays from multiple angles,

X-ray ကိုပဲ ထောင့်ပေါင်းစုံကနေ​ ရိုက်မယ်ဆိုရင်တော့

you should be able to find the tumor's position and shape.

ကျူမာအလုံးရဲ့ နေရာနဲ့ ပုံစံကို ရှာတွေ့လို့ရနိုင်တယ်

A CT scanner works by sending a fan or cone of X-rays through a patient

စီတီ ဖတ်စက်ကြီးက X-ray ရောင်ခြည်တွေကို လူနာထဲကို ဖြတ်ပြီး

to an array of detectors.

ရောင်ခြည်လက်ခံတဲ့ ဘက်ဆီကို ပို့ပေးတယ်

The X-ray beam is rotated around the patient,

X-ray ရောင်ခြည်တွေက လူနာပတ်ပတ်လည်မှာ လည်ပတ်နေမယ်.

and often also moved down the patient's body,

မကြာခဏ လူနာ့ခန္ဓာကိုယ်ကိုပါ အောက်ကိုရွေ့သွားတယ်

with the X-ray source tracing a spiral trajectory.

x-ray က ကြောင်လိမ်ပုံလမ်းကြောင်းကို ပြုလုပ်ပေးပြီးတော့ပေါ့

Spiral CT scans produce data that can be processed into cross sections

ကြောင်လိမ်ပုံ စတီစကန်က ကန့်လန့်ဖြတ်ပြတဲ့ အချက်အလက်တွေကို ထုတ်ပေးတယ်

detailed enough to spot anatomical features, tumors,

အဲဒါက ခန္ဓာဗေဒလက္ခဏာတွေဖြစ်တဲ့ ကျူမာ၊ သွေးခဲ နှင့်ရောဂါပိုးဝင်မှုတွေကို

blood clots, and infections.

ရှာတွေ့ရလောက်အောင် အသေးစိတ်တယ်

CT scans can even detect heart disease and cavities

စီတီစကန် က ယခင်နှစ်ထောင်ပေါင်းများစွာက မြုပ်နှံခဲ့တဲ့ မံမီတွေမှာရှိတဲ့

in mummies buried thousands of years ago.

နှလုံးရောဂါနှင့် အခေါင်းပေါက်တွေကိုပါ ဖော်ပြနိုင်တယ်

So what began as Roentgen's happy accident has become a medical marvel.

ဒါကြောင့် Roentgen ရဲ့ မတော်တဆ တွေ့ရှိမှုဟာ ဆေးပညာမှာ အံ့ဖွယ်ဖြစ်ခဲ့ရတယ်

Hospitals and clinics now conduct over 100 millions scans each year worldwide

ယခု ဆေးရုံ၊ဆေးခန်းတွေဟာ ရောဂါတွေကို ကုသပြီး အသက်ကယ်ဖို့အတွက် ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းမှာ

to treat diseases and save lives.

တစ်နှစ်ကို စီတီအချပ်သန်း၁၀၀ လောက် ရိုက်ယူနေကြပါပြီ