Light waves, visible and invisible

Translator: Tun Lin Aung + 1 Reviewer: Myo Aung

What if you could only see one color?

သင်ဟာ အရောင်တစ်မျိုးတည်းကိုသာ မြင်နိုင်ခဲ့မယ်ဆိုရင်ကော။

Imagine, for instance,

ခဏလောက် စိတ်ကူးကြည့်ပါ၊

that you could only see things that were red

သင်ဟာ အနီရောင် တစ်မျိုးတည်းကိုပဲ

and that everything else

မြင်ပြီး ကျန်တဲ့ အရောင်တွေအားလုံး

was completely invisible to you.

လုံးဝမမြင်နိုင်တာ စိတ်ကူးကြည့်ပါ။

As it turns out,

ဒီအတိုင်းဖြစ်ခဲ့ရင်၊

that's how you live your life all the time

သင် တသက်လုံး နေထိုင်ရမှာက ဒါမျိုးနေမှာပါ။

because your eyes can only see

သင့်မျက်လုံးတွေက

a minuscule part of the full spectrum of light.

အလင်းရောင်စဉ် တစ်ခုလုံးရဲ့ သေးနုပ်လှတဲ့ အပိုင်းကိုသာ မြင်နိုင်လို့ပါ။

Different kinds of light are all around you everyday

ကွဲပြားတဲ့ အလင်းအမျိုးမျိုးတွေ နေ့တိုင်း သင့်ဝန်းကျင်မှာ ရှိကြပေမဲ့

but are invisible to the human eye,

လူ့မျက်လုံးနဲ့ မြင်မရလို့ပါ၊

သင့် အကြိုက် သီချင်းတွေကို သယ်ဆောင်လာတဲ့ ရေဒီယိုလှိုင်းမှအစ

from the radio waves that carry your favorite songs,

to the x-rays doctors use to see inside of you,

သင့် ခန္ဓာကို စစ်ကြည်ဖို့ ဆရာဝန်သုံးတဲ့ ဓာတ်မှန်တွေ၊

to the microwaves that heat up your food.

သင့် စားစရာကို နွှေးပေးတဲ့ မိုက်ခိရိုဝေ့ အဆုံးအထိပါပဲ။

In order to understand

အဲဒါတွေ အလင်းရောင်ပါ ဆိုတာ

how these can all be light,

နားလည်ဖို့ရာ အလင်းနဲ့ ပတ်သတ်တဲ့

we'll need to know a thing or two

အချက် တစ်ချက်၊ နှစ်ချက်လောက်

about what light is.

သိထားဖို့လိုပါတယ်။

အလင်းဟာ လှိုင်းလိုရော အမှုန်လိုပါ နှစ်မျိုးစလုံး

Light is electromagnetic radiation

that acts like both a wave and a particle.

လှုပ်ရှားနိုင်တဲ့ လျှပ်စစ်သံလိုက် ဖြာထွက်မှုပါ။

Light waves are kind of like waves on the ocean.

အလင်းလှိုင်းတွေဟာ သမုဒ္ဒရာထဲက လှိုင်းတွေလိုမျိုးပါ။

There are big waves and small waves,

လှိုင်းလုံး အကြီး၊ အငယ် တွေရှိကြပြီး၊

waves that crash on the shore

တစ်ခုပြီး တစ်ခု ကမ်းစပ်ကို

one right after the other,

လာရိုက်တဲ့ လှိုင်းတွေ ရှိကြသလို၊

and waves that only roll in every so often.

ပြီးတော့ လှိမ့်ဝင်ရုံ လှိမ့်ဝင် လာတဲ့ လှိုင်းတွေလည်း ရှိတယ်။

The size of a wave is called its wavelength,

လှိုင်းရဲ့ အရွယ်အစားကို ၎င်းရဲ့ လှိုင်းအလျားဖြင့် ခေါ်ပြီး

and how often it comes by

လှိုင်းဖြစ်ပေါ်တဲ့ ကြိမ်ရေကို

is called its frequency.

ကြိမ်နှုန်းလို့ ခေါ်ပါတယ်။

Imagine being a boat in that ocean,

သမုဒ္ဒရာထဲ လှိုင်းနဲ့အတူ မြုပ်ချည်၊ ပေါ်ချည်

bobbing up and down as the waves go by.

ဖြစ်နေတဲ့ လှေလေးကို စိတ်ကူးကြည့်ပါ။

If the waves that day have long wavelengths,

လှိုင်းတွေဟာ အလျားရှည်တဲ့ လှိုင်း ဖြစ်ခဲ့ရင်

they'll make you bob only so often,

လှိုင်းတွေက သင့်ကို ဒါမျိုးလေး လှုပ်ခဲ့မှာပါ

or at a low frequency.

ဒါမှမဟုတ် ကြိမ်နှုန်း နည်းခဲ့မယ်။

If the waves, instead, have short wavelengths,

အဲ့ဒီ့အစား လှိုင်းတွေရဲ့ လှိုင်းအလျားက တိုခဲ့ရင်၊

they'll be close together,

လှိုင်းတွေ မကြာမကြာလာလို့

and you'll bob up and down much more often,

သင်ဟာ ပိုမြင့်တဲ့ ကြိမ်နှုန်းဖြင့် ပိုမကြာမကြာ

at a high frequency.

မြုပ်ချည်၊ ပေါ်ချည် ဖြစ်နေခဲ့မှာပါ။

Different kinds of light are all waves,

အမျိုးမျိုးသော အလင်းတွေ အားလုံးဟာ လှိုင်းတွေပါ၊

they just have different wavelengths and frequencies.

လှိုင်းအလျားတေွနဲ့ ကြိမ်းနှုန်းတွေ မတူကြတာပါ။

If you know the wavelength or frequency

သင်ဟာ အလင်းရဲ့ လှိုင်းအလျား ဒါမှမဟုတ်

of a wave of light,

ကြိမ်နှုန်းကို သိပါက၊

you can also figure out its energy.

သင်ဟာ လှိုင်းရဲ့ စွမ်းအင်ကိုပါ တွက်ယူနိုင်မယ်။

Long wavelengths have low energies,

လှိုင်းအလျား ရှည်ရင် စွမ်းအင်နည်းပြီး

while short wavelengths have high energies.

လှိုင်းအလျား တိုရင် စွမ်းအင်မြင့်မားတယ်။

It's easy to remember

ဒါကို လွယ်လွယ်နဲ့ မှတ်ယူရန်

if you think about being in that boat.

လှေထဲ ရောက်နေတာကို သင် တွေးလိုက်ပါ။

If you were out sailing on a day

သင် ရွက်လွှင့် သွားနေတဲ့ တစ်နေ့မှာ

with short, choppy waves,

လှိုင်းတိုတွေနဲ့ လေထန်ခဲ့ရင်၊

you'd probably be pretty high energy yourself,

အရာ၀တ္ထုတွေ လဲမကျဖို့ ထိန်းသိမ်းရင်း၊ ပြေးလွှားရင်း

running around to keep things from falling over.

သင်ကိုယ်တိုင်ဟာ စွမ်းအင်တွေကို မြင့်မားစွာ သုံးနေခဲ့ရမှာပါ။

But on a long wavelength sea,

ဒါပေမဲ့ လှိုင်းရှည်တွေ ရှိနေတဲ့

you'd be rolling along, relaxed,

ပင်လယ်ပြင်မှာ ကျတော့ သင်ဟာ ဇိမ်ခံနေလျက် အားအင် အနည်းသာ

low energy.

သုံးရမှာပါ။

အလင်းရဲ့ စွမ်းအင်ကို ကြည့်ပြီး ၎င်းဟာ ရုပ်ဒြပ်နဲ့

The energy of light tells us

how it will interact with matter,

ဘယ်လို တန်ပြန်တုံ့ပြန်မှာကို ပြောနိုင်တယ်။

for example, the cells of our eyes.

ဥပမာ၊ တို့မျက်လုံး ကလပ်စည်းတွေနဲ့ ဆိုပါစို့။

When we see, it's because the energy of light

တို့ မြင်ကြရတာက အလင်းရဲ့ စွမ်းအင်က

stimulates a receptor in our eye

retina လို့ ခေါ်တဲ့ မျက်လုံးထဲက အာရုံခံကိရိယာကို

called the retina.

နှိုးဆွပေးလို့ပါ။

တို့ရဲ့ retina စွမ်းအင်ထဲက သေးငယ်တဲ့ ဘောင် တစ်ခု

Our retina are only sensitive to light

with a very small range in energy,

အတွင်းက အလင်းကိုသာ အာရုံခံနိုင်တယ်၊

and so we call that range of light visible light.

အဲဒီ ဘောင်ခွင်ကိုသာ တို့က မြင်ရတဲ့ အလင်းလို့ ခေါ်ကြတယ်။

Inside our retina are special receptors

တို့ retina အတွင်းမှာ အထူးအာရုံခံ အရာတေွ ရှိကာ

called rods and cones.

rods (အစင်း) နှင့် cones (အဖု) လို့ ခေါ်ပါတယ်။

The rods measure brightness,

rod တွေက တောက်ပမှုကို တိုင်းတာလို့

so we know how much light there is.

ကျရောက်တဲ့ အလင်း ပမာဏကို တို့သိရတယ်။

The cones are in charge of what color of light we see

cone တွေကျတော့ အလင်းရဲ့ စွမ်းအင် အမျိုးမျိုးကို

အာရုံခံနိုင်စွမ်း ရှိကြလို့ တို့မြင်ရတဲ့ အရောင်တွေအတွက်

because different cones are sensitive

to different energies of light.

တာဝန်ယူပေးကြပါတယ်။

Some cones are more excited by light

cone တစ်ချို့က လှိုင်းအလျားရှည်ပြီး

that is long wavelength and low energy,

စွမ်းအင်နိမ့်တဲ့ အလင်းတွေ​ေကြောင့် တက်ကြွလာပြီး၊

and other cones are more excited

ကျန် cone တွေကျတော့ လှိုင်းအလျားတိုပြီး

by short wavelength, high-energy light.

စွမ်းအင်မြင်တဲ့ အလင်းတွေကြောင့် ပိုပြီး တက်ကြွလာတတ်ကြတယ်။

When light hits our eye,

မျက်လုံးကို အလင်းထိချိန်မှာ၊

the relative amount of energy each cone measures

cone တစ်ခုစီက တိုင်းလျက် စွမ်းအင် ပမာဏ အချက်ပြမှုကို

signals our brain to perceive colors.

အခြေခံပြီး ဦးနှောက်က အရောင်ကို ခွဲခြား သိရှိနိုင်ပါတယ်။

The rainbow we perceive

တို့သိမြင်ရတဲ့ သက်တန့်ဟာ

is actually visible light in order of its energy.

တကယ်တော့ စွမ်းအင် အလိုက် မြင်ရတဲ့ အလင်းရောင်ပါ။

At one side of the rainbow

သက်တန့်ရဲ့ တစ်ဘက်စွန်းမှာ

is low-energy light we see as red,

အနီရောင်အဖြစ် တို့မြင်ရတဲ့ စွမ်းအင်နိမ့် အလင်း ရှိပြီး

and at the other side is high-energy light

ကျန်တဘက်စွန်းမှာ တို့ အပြာရောင် အဖြစ် မြင်ကြရတဲ့

we see as blue.

စွမ်းအင်မြင့် အလင်း ရှိနေတယ်။

If light shines on us

တို့အမြင်လွှာက မတိုင်းတာနိုင်တဲ့

that has an energy our retina can't measure,

စွမ်းအင်မျိုး ရှိတဲ့ အလင်းက တို့ retina အပေါ်ကို ကျလာရင်

we won't be able to see it.

ဒါကို တို့မြင်နိုင်မှာ မဟုတ်ပါဖူး။

Light that is too short wavelength or high energy

အလင်းရဲ့ လှိုင်းအလျား တိုလွန်းမယ် ဒါမှမဟုတ် စွမ်းအင် မြင့်ပါက

gets absorbed by the eye's surface

အဲဒီအလင်းဟာ retina ဆီကို မရောင်ခင်မှာကို

before it can even get to the retina,

မျက်စိရဲ့ မျက်နှာပြင်မှ စုပ်ယူခံလိုက်ရမှာ ဖြစ်ပြီး၊

and light that is too long wavelength

လှိုင်းအလျား ရှည်လွန်းတဲ့ အလင်းကျတော့

doesn't have enough energy

retina ကို နှိုးဆွပေးနိုင်ဖို့

to stimulate our retina at all.

စွမ်းအင် မလုံလောက်ပါ။

The only thing that makes one kind of light

အလင်းတစ်မျိုးကို အခြားအလင်းနဲ့ ခြားနားစေတဲ့

different from another is its wavelength.

တစ်ခုတည်းသော အရာမှာ ၎င်းရဲ့ လှိုင်းအလျားပါ။

ရေဒီယိုလှိုင်းတွေရဲ့ လှိုင်းအလျားရှည်ပေမဲ့

Radio waves have long wavelengths,

while x-rays have short wavelengths.

X-ray တွေက လှိုင်းအလျားတိုတယ်။

And visible light, the kind you can actually see,

ပြီးတော့ သင်တကယ်တွေ့နိုင်တဲ့ မြင်နိုင်အလင်းဟာ

is somewhere in between.

အဲ့ဒီနှစ်ခု ကြားမှာရှိပါတယ်။

Even though our eyes can't detect light

မြင်ရတဲ့ အလင်းခွင်ပြင်ပရှိ အလင်းကို

outside of the visible range,

တို့မျက်လုံးတွေက အာရုံမခံနိုင်ကြပေမဲ့၊

we can build special detectors

အဲဒီအလင်းရဲ့ လှိုင်းအလျားတွေက

that are stimulated

နှိုးဆွပေးနိုင်တဲ့

by these other wavelengths of light,

ဒစ်ဂျစ်တယ် မျက်လုံးလို အထူးအာရုံခံ ကိရိယာကို

kind of like digital eyes.

တို့ တည်ဆောက်နိုင်ပါတယ်။

With these devices,

အဲဒီ ကိရိယာတွေကို သုံးပြီး

we can measure the light that is there,

တို့ မြင်မရနိုင်ပေမဲ့ ရှိနှင့်ကြတဲ့

even though we can't see it ourselves.

အလင်းတွေကို တို့ တိုင်းနိုင်ပါတယ်။

So, take a step back and think about

ဒီတော့ ခဏရပ်ပြီး ဒါတွေအားလုံးကို

all of this for a moment.

ပြန်စဉ်းစားကြည့်ကြရအောင်။

Even though they seem different,

ဒါတွေက မတူဘူးလို့ ထင်ရပေမဲ့

the warmth you feel from a crackling fire

တဖျောက်ဖျောက်မြည် တောက်ပနေတဲ့ မီးမှ လာတဲ့

is the same as the sun shining on you

အနွေးဓာတ်ဟာ နေသာတဲ့ နေ့မှာ ခံစားရတာနဲ့

on a beautiful day,

အတူတူပဲ ဖြစ်သလို၊

the same as ultraviolet light

သင့်ကိုယ်သင် နေရောင်ခံ ဆေးလူးလို့

you put on sunscreen to protect yourself from,

ကာကွယ်ရတဲ့ ခရမ်းလွန် အလင်းရော၊

the same thing as your TV,

သင့် TV၊ ရေဒီယို၊ မိုက်ခရိုဝေ့

your radio,

စတာတွေ အားလုံးလည်း

and your microwave.

ထိုနည်း ၎င်းပါပဲ။

Now, those examples are all things here on Earth,

အဲဒီ ဒီဥပမာတွေက ကမ္ဘာပေါ်မှာ၊ ဒီမှာရှိနေတဲ့ အရာတွေ၊

things you experience in your everyday life,

သင် နေ့စဉ်တွေ့နေရတဲ့ အရာတွေပါ၊

but here's something even more amazing.

ဒါပေမဲ့ ပိုအံ့အားသင့်စရာတွေလည်း ရှိပါတယ်။

Our universe gives off the full spectrum of light, too.

တို့ စကြ၀ဠာက အလင်းရဲ့ရောင်စဉ် အပြည့်အစုံကို ထုတ်လွှတ်ပေးသေးတယ်။

ညကောင်းကင်ဆီ မျှော်ကြည့် စဉ်းစားချိန်မှာ

When you think of the night sky,

တောက်ပကြတဲ့ ကြယ်တွေကို ကိုယ်ရဲ့ မျက်စိတွေနဲ့

you probably think of being able

to see the stars shining with your own eyes,

မြင်တွေ့နိုင်ပါကလားလို့ ထင်နိုင်ပေမဲ့၊

but that's just visible light,

အဲဒါ တကယ်တော့ ရောင်စဉ် တစ်ခုလုံးရဲ့

which you now know is only a tiny part

အလွန်သေးနုပ်တဲ့ အစိတ်အပိုင်းလေး ဖြစ်တာကို

of the full spectrum.

အခုတော့ သင်တို့ သိလာရပါပြီ။

If we had to draw the universe

စကြ၀ဠာကို ခြယ်မှုန်းဖို့

and could only use visible light,

မြင်ရတဲ့ အလင်းရောင်ကိုသာ သုံးရပါက အရောင်ခြယ်ခဲတံ

it would be like having only one crayon --

တစ်ချောင်းတည်းနဲ့ ခြယ်သမှု ဖြစ်မှာမို့

pretty sad.

ဝမ်းနည်းစရာ ကောင်းမှာပါ။

To see the universe in its full spectrum,

စကြဝဠာရဲ့ ရောင်စဉ်အပြည့်ကို မြင်ရဖို့

we need to have the right eyes,

တို့မှာ မြင်နိုင်တဲ့ လိုအပ်တဲ့ မျက်လုံးရှိရမယ်၊

and that means using special telescopes

မြင်ရတဲ့ အလင်းကို ကျော်လွန်ကာ

that can help us see beyond visible light.

မြင်နိုင်ကြတဲ့ အထူး မှန်ပြောင်းတွေကို သုံးဖို့ လိုပါတယ်။

You've probably heard of the Hubble Space Telescope

Hubble အာကာသ မှန်ပြောင်း အကြောင်း သင် ကြားဖူးမှာပါ၊

and seen its beautiful pictures

မြင်ရအလင်းနဲ့ ခရမ်းလွန်နဲ့

taken in visible and ultraviolet light.

ရိုက်ယူထားတဲ့ ဓာတ်ပုံတွေကိုလည်း မြင်ဖူးကြမှာပါ။

But you might not know

ဒါပေမဲ့ သင်တို့ သိချင်မှ သိမှာက

that there are 20 space telescopes in orbit,

ကမ္ဘာ့ပတ်လမ်းမှာ အာကာသ မှန်ပြောင်းတွေ အလုံး ၂၀ ရှိနေကြပြီး၊

missions that can each see part

အလင်း ရောင်စဉ်အပြည့်ရဲ့ အစိတ်အပိုင်း တစ်ခုစီကို

of the full spectrum of light.

စောင့်ကြည့်ရန် တာဝန်ပေးထားတာပါ။

With telescopes acting as our virtual eyes,

မှန်ပြောင်းတွေက ဒီကမ္ဘာပေါ်မှာရော အာကာသ ထဲတွင်ပါ

both in space and here on Earth,

တို့ရဲ့ နတ်မျက်လုံးတွေလို တာဝန်ယူထားကြလို့

we can see some amazing things.

တို့တွေ အံဖွယ်ရာ အရာတွေကို မြင်နိုင်ကြတယ်။

And the coolest thing of all,

အားလုံးထဲ အဆန်းဆုံးအရာက

no matter the wavelength or energy,

လှိုင်းအလျားနဲ့ စွမ်းအင် ဘယ်လိုပဲရှိရှိ

the light that we see out in the distant universe

စကြ၀ဠာရဲ့ ဟိုးအဝေးက တို့ လှမ်းမြင်ရတဲ့ အလင်းဟာ

is the same thing as the light

ဒီကမ္ဘာပေါ်မှာ တို့ လက်တွေ့

that we can experience and study here on Earth.

တွေ့မြင်ရတဲ့ အလင်းနဲ့ အတူတူပဲ ဖြစ်တယ်။

So, since we know the physics

ဒီတော့ ဓာတ်မှန် ရောင်ခြည်

of how x-ray,

ခရမ်းလွန် အလင်း (သို့)

ultraviolet light,

မိုက်ခရိုဝေ့တို့ရဲ့

or microwaves work here,

လုပ်ဆောင်ပုံရဲ့ ရူပဗေဒကို သိထားတော့

we can study the light of a distant star or galaxy

ဝေးလံတဲ့ ကြယ်တွေ၊ ကြယ်စုတွေရဲ့ အလင်းကို တို့တွေလေ့လာနိုင်ပြီး

and know what kinds of things

အဲဒီမှာ ဖြစ်ပျက်နေတဲ့ အရာတွေကိုလည်း

are happening there too.

သိရှိနိုင်ပါတယ်။

So, as you go about your daily life,

ဒီတော့၊ သင် နေ့စဉ် နေထိုင်ရင်း

think beyond what your eyes can and can't see.

သင့်မျက်စိနဲ့ မြင်ရတာနဲ့ မြင်မရတာကိုပါ ကျော်လွန်ပြီး စဉ်းစားပါ။

Knowing just a little bit about the natural world

သဘာ၀ လောကအကြောင်း မဆိုစလောက်သိခြင်းက

can help you perceive the full spectrum

သင့်ပတ်ဝန်းကျင်မှာ တချိန်လုံး ရှိနေတဲ့ ရောင်စဉ်တစ်ရပ်လုံးကို

around you all the time.

သိမြင်လာအောင် သင့်ကို ကူညီပေးနိုင်ပါတယ်