Light waves, visible and invisible

Çeviri: Gözde Zülal Solak Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

What if you could only see one color?

Yalnızca tek bir renk görebilseydiniz, o hangi renk olurdu?

Imagine, for instance,

Örneğin, yalnızca kırmızı renkteki

that you could only see things that were red

şeyleri görebildiğinizi

ve geri kalan her şeyin size tamamen

and that everything else

was completely invisible to you.

görünmez olduğunu hayal edin.

As it turns out,

Görünen o ki,

that's how you live your life all the time

tüm hayatınızı yaşama biçiminiz bu,

because your eyes can only see

çünkü gözleriniz ışığın

a minuscule part of the full spectrum of light.

tüm yelpazesinin yalnızca küçük bir kısmını görebiliyor.

Different kinds of light are all around you everyday

Gün içerisinde farklı ışık türleri her yerde

but are invisible to the human eye,

ama insan gözüyle görülmez,

from the radio waves that carry your favorite songs,

favori şarkılarınızı taşıyan radyo dalgalarından,

to the x-rays doctors use to see inside of you,

doktorlara içinizi gösteren x-ışınlarına,

to the microwaves that heat up your food.

yemeğinizi ısıtan mikrodalgalara kadar.

In order to understand

Tüm bunların

how these can all be light,

nasıl ışık olabildiğini anlamak için

we'll need to know a thing or two

ışığın ne olduğuna dair

about what light is.

bir veya iki şey bilmeliyiz.

Light is electromagnetic radiation

Işık, hem dalga hem de partikül gibi davranan

that acts like both a wave and a particle.

elektromanyetik radyasyondur.

Light waves are kind of like waves on the ocean.

Işık dalgaları, okyanus dalgaları gibidir.

There are big waves and small waves,

Büyük dalgalar ve küçük dalgalar,

waves that crash on the shore

birbiri ardına

one right after the other,

kıyıya vuran dalgalar

and waves that only roll in every so often.

ve arada bir gelen dalgalar vardır.

The size of a wave is called its wavelength,

Bir dalganın boyutuna, dalga boyu denir

and how often it comes by

ve gelme sıklığına ise

is called its frequency.

onun frekansı denir.

Imagine being a boat in that ocean,

O okyanusta bir botta olduğunuzu düşünün,

bobbing up and down as the waves go by.

bot, dalgalar gelip geçtikçe inip çıkıyor.

If the waves that day have long wavelengths,

O gün dalgaların uzun dalga boyları varsa

they'll make you bob only so often,

yani düşük frekanstaysa,

or at a low frequency.

botunuzu arada sırada inip çıkarır.

If the waves, instead, have short wavelengths,

Fakat dalgalar aksine kısa dalga boyuna sahipse

they'll be close together,

birbirlerine yakın olurlar

and you'll bob up and down much more often,

yani yüksek frekansta olurlar

at a high frequency.

ve daha sık inip çıkarsınız.

Different kinds of light are all waves,

Farklı ışık türlerinin hepsi dalgalardır,

they just have different wavelengths and frequencies.

yalnızca farklı dalga boyu ve frekansa sahiplerdir.

If you know the wavelength or frequency

Bir ışık dalgasının dalga boyunu

veya frekansını biliyorsanız,

of a wave of light,

you can also figure out its energy.

onun enerjisini de tahmin edebilirsiniz.

Long wavelengths have low energies,

Uzun dalga boylarının düşük enerjileri vardır,

while short wavelengths have high energies.

kısa dalga boylarının ise yüksek enerjileri.

It's easy to remember

O botta olduğunuzu düşünürseniz,

if you think about being in that boat.

hatırlaması kolaydır.

If you were out sailing on a day

Kısa, çırpıntılı dalgalı bir günde

with short, choppy waves,

denize açılsaydınız,

you'd probably be pretty high energy yourself,

kendinizde muhtemelen yüksek enerji olurdu,

running around to keep things from falling over.

bir şeylerin düşmesini engellemek için etrafta koşardınız.

But on a long wavelength sea,

Fakat uzun dalga boyuna sahip bir denizde,

you'd be rolling along, relaxed,

rahat olursunuz

low energy.

ve düşük enerjili.

The energy of light tells us

Işığın enerjisi bizlere

how it will interact with matter,

onun maddeyle nasıl etkileşeceğini gösterir,

for example, the cells of our eyes.

örneğin gözlerinizin hücreleri.

When we see, it's because the energy of light

Işığın enerjisi gözümüzde

stimulates a receptor in our eye

retina adı verilen bir reseptörü

called the retina.

uyardığı için, görürüz.

Our retina are only sensitive to light

Retinamız çok küçük bir enerji aralığıyla,

with a very small range in energy,

ışığa duyarlıdır

and so we call that range of light visible light.

ve o ışık aralığına, görünür ışık deriz.

Inside our retina are special receptors

Retinamızda, çubuk ve koniler adı verilen

called rods and cones.

özel reseptörler vardır.

The rods measure brightness,

Çubuklar parlaklığı ölçer,

so we know how much light there is.

böylece ne kadar ışık olduğunu biliriz.

The cones are in charge of what color of light we see

Koniler gördüğümüz ışığın renginden sorumludur

because different cones are sensitive

çünkü farklı koniler,

to different energies of light.

farklı ışık enerjilerine duyarlıdır.

Some cones are more excited by light

Bazı koniler, uzun dalga boyu

that is long wavelength and low energy,

ve düşük enerjili ışıkla heyecanlanır

and other cones are more excited

ve diğerleri de kısa dalga boyu

by short wavelength, high-energy light.

ve yüksek enerjili ışıkla heyecanlanır.

When light hits our eye,

Işık gözümüze çarptığında

the relative amount of energy each cone measures

her koninin ölçtüğü ilgili enerji miktarı

signals our brain to perceive colors.

beynimizin renkleri algılaması için sinyal gönderir.

The rainbow we perceive

Algıladığımız gökkuşağı,

is actually visible light in order of its energy.

aslında enerji sırasına göre görünür ışıktır.

At one side of the rainbow

Gökkuşağının bir tarafında

is low-energy light we see as red,

kırmızı olarak gördüğümüz düşük enerjili ışık vardır

and at the other side is high-energy light

ve diğer tarafında da mavi olarak gördüğümüz

we see as blue.

yüksek enerjili ışıklar.

If light shines on us

Retinamızın ölçemeyeceği

that has an energy our retina can't measure,

enerjiye sahip ışık üzerimize vurursa,

we won't be able to see it.

onu göremeyiz.

Light that is too short wavelength or high energy

Kısa dalga boylu veya yüksek enerjili ışık

gets absorbed by the eye's surface

retinaya bile ulaşmadan önce

before it can even get to the retina,

gözün yüzeyi tarafından emilir

and light that is too long wavelength

ve uzun dalga boylu ışığın

doesn't have enough energy

retinamızı uyarmaya

to stimulate our retina at all.

yetecek kadar enerjisi yoktur.

The only thing that makes one kind of light

Bir ışık türünü diğerlerinden

different from another is its wavelength.

farklı kılan şey, dalga boyudur.

Radio waves have long wavelengths,

Radyo dalgalarının uzun dalga boyları vardır,

while x-rays have short wavelengths.

x-ışınlarının ise kısa dalga boyları.

And visible light, the kind you can actually see,

Aslında görebildiğiniz görünür ışık ise

is somewhere in between.

arada bir yerlerdedir.

Even though our eyes can't detect light

Gözleriniz ışığı, görünür aralığı dışında

outside of the visible range,

fark edemez,

we can build special detectors

ışığın bu diğer dalga boyları

that are stimulated

tarafından uyarılan

by these other wavelengths of light,

özel detektörler oluşturabiliriz,

kind of like digital eyes.

dijital gözler gibi.

With these devices,

Bu cihazlarla

we can measure the light that is there,

orada bulunan ışığı ölçebiliriz,

even though we can't see it ourselves.

kendimiz göremesek bile.

So, take a step back and think about

Şimdi, bir adım geri gidip

all of this for a moment.

tüm bunları düşünün.

Even though they seem different,

Farklı görünseler de

the warmth you feel from a crackling fire

çatırdayan bir ateşten hissettiğiniz ısı,

is the same as the sun shining on you

güzel bir günde üzerinize parlayan

on a beautiful day,

güneşle aynıdır,

the same as ultraviolet light

kendinizi korumak için güneş kremi sürdüğünüz

you put on sunscreen to protect yourself from,

ultraviyole ışınlarla aynıdır,

the same thing as your TV,

televizyonunuz,

your radio,

radyonuz

and your microwave.

ve mikrodalgayla aynıdır.

Now, those examples are all things here on Earth,

Bu örneklerin hepsi dünya üzerinden,

things you experience in your everyday life,

günlük hayatınızda yaşadığınız şeyler,

but here's something even more amazing.

fakat çok daha muhteşem bir şey var.

Our universe gives off the full spectrum of light, too.

Evrenimiz ışığın tam yelpazesini de dışarı veriyor.

When you think of the night sky,

Gece göğünü düşündüğünüzde,

you probably think of being able

muhtemelen gözlerinizle görebildiğiniz

to see the stars shining with your own eyes,

parıldayan yıldızları düşünürsünüz

but that's just visible light,

fakat bu yalnızca görünür ışıktır,

which you now know is only a tiny part

yani tüm yelpazenin yalnızca

of the full spectrum.

ufak bir kısmıdır.

If we had to draw the universe

Evreni çizmemiz gerekseydi

and could only use visible light,

ve yalnızca görünür ışık kullanabilseydik,

it would be like having only one crayon --

yalnızca bir tane pastel boyamız var gibi olurdu --

pretty sad.

epey üzücü.

To see the universe in its full spectrum,

Evreni tüm yelpazesinde görmek için,

we need to have the right eyes,

doğru gözlere sahip olmalıyız

and that means using special telescopes

ve bu da görünür ışığın ötesini görebileceğimiz

that can help us see beyond visible light.

özel teleskoplar kullanmak demektir.

You've probably heard of the Hubble Space Telescope

Muhtemelen Hubble Uzay Teleskobu'nu duymuşsunuzdur

and seen its beautiful pictures

ve görünür ultraviyole ışıkta

taken in visible and ultraviolet light.

çekilmiş güzel resimlerini görmüşsünüzdür.

But you might not know

Fakat yörüngede 20 uzay teleskobu olduğunu

that there are 20 space telescopes in orbit,

bilmiyor olabilirsiniz,

missions that can each see part

her biri ışığın tüm yelpazesinin

of the full spectrum of light.

bir kısmını görebilen görevler.

With telescopes acting as our virtual eyes,

Sanal gözlerimiz gibi teleskoplarla,

both in space and here on Earth,

hem uzayda hem de dünyada

we can see some amazing things.

bazı muhteşem şeyler görebiliriz.

And the coolest thing of all,

Bunlardan en havalısı,

no matter the wavelength or energy,

hangi dalga boyu veya enerji olursa olsun

the light that we see out in the distant universe

uzak evrende gördüğümüz ışık,

is the same thing as the light

dünyada tecrübe ettiğimiz

that we can experience and study here on Earth.

ve incelediğimiz ışıkla aynı şeydir.

So, since we know the physics

Yani x-ışını,

of how x-ray,

ultraviyole ışık

ultraviolet light,

veya mikrodalganın

or microwaves work here,

fiziğinin işleyişini bildiğimiz için,

we can study the light of a distant star or galaxy

uzak bir yıldız veya galaksinin ışığını inceleyebiliriz

and know what kinds of things

ve orada da ne tür şeyler

are happening there too.

olup bittiğini biliriz.

So, as you go about your daily life,

Günlük yaşamınızda dolaşırken,

think beyond what your eyes can and can't see.

gözlerinizin görebildiği ve göremediği şeyin ötesini düşünün.

Knowing just a little bit about the natural world

Doğal dünya hakkında çok az şey bilmek,

can help you perceive the full spectrum

her zaman etrafınızdaki tüm yelpazeyi

around you all the time.

algılamanıza yardımcı olur.