History through the eyes of a chicken - Chris A. Kniesly

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Moon Thit

The annals of Ancient Egyptian king Thutmose III

ရှေးအီဂျစ်ဘုရင် Thutmose III က ကြက်ကို “နေ့စဉ် မွေးတဲ့

described a marvelous foreign bird that

ထူးမြတ်တဲ့ နိုင်ငံခြားငှက်”

“gives birth daily.”

လို့ ဖော်ပြခဲ့တယ်။

Zoroastrians viewed them as spirits

Zoroastrians တွေက ကြက်တွေကို

whose cries told of the cosmic struggle

အမှောင်နဲ့ အလင်းကြားက စကြာဝဠာ ရုန်းကန်မှုအကြောင်း

between darkness and light.

အော်ဟစ်ပြောဆိုတဲ့ ဝိညာဉ်တွေလို့ ရှုမြင်ကြတယ်။

Romans brought them on their military campaigns

ရောမသားတွေက အနာဂတ် တိုက်ပွဲ အောင်မြင်မှုကို

to foretell the success of future battles.

ဟောကိန်းထုတ်ဖို့ စစ်ရေး လှုပ်ရှားမှုတွေမှာ ကြက်တွေကို သယ်ဆောင်လာကြတယ်။

And today, this bird still occupies an important,

ဒီနေ့ခေတ်မှာ၊ ဒီငှက်က ညစာ ဟင်းပွဲတွေပေါ်မှာ  

though much less honorable position

ဂုဏ်သိက္ခာသိပ်မရှိတဲ့ အနေအထားကို

– on our dinner plates.

သိမ်းပိုက်ထားဆဲပါ။

The modern chicken is descended primarily from the Red Junglefowl,

ခေတ်သစ် ကြက်က အဓိက တောခိုနီတွေကနေ၊

and partially from three other closely related species,

တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း၊ အိန္ဒိယနဲ့ အရှေ့တောင်အာရှက အခြား နီးစပ်စွာ

all native to India and Southeast Asia.

ဆက်နွယ်နေတဲ့ မျိုးစိတ် သုံးခုကနေ ဆင်းသက်လာတာပါ။

The region’s bamboo plants produce

ဒေသရဲ့ ဝါးပင်တွေက

massive amounts of fruit

ဆယ်စုနှစ်အနည်းငယ်မှာ

just once every few decades.

တစ်ကြိမ်ပဲ အမြောက်အမြားသီးတယ်။

Junglefowls’ ability to lay eggs daily

တောခိုနီတွေရဲ့ နေ့စဉ် ဥနိုင်စွမ်းက ဒီရှားပါးတဲ့

may have evolved to take advantage of these rare feasts,

စားပွဲတွေကို အခွင့်ကောင်းယူဖို့ ပြောင်းလဲလာတယ်၊

increasing their population when food was abundant.

ဒါက အစာပေါများတဲ့အခါ၊ ၎င်းတို့ရဲ့ ကောင်ရေကို တိုးလာစေတာပါ။

This was something humans could exploit

ဒါက လူသားတွေ ပုံမှန် အကျိုးရှိရှိ

on a consistent basis,

အသုံးချနိုင်တဲ့အရာဖြစ်ပြီး

and the birds’ weak flight capabilities

ဒီငှက်တွေရဲ့ အားနည်းတဲ့ပျံသန်းနိုင်မှုနဲ့

and limited need for space made them

နေရာအတွက် အကန့်အသတ်ရှိတဲ့ လိုအပ်မှုက

easy to capture and contain.

၎င်းတိုကို ဖမ်းပြီး ထိန်းသိမ်းဖို့ လွယ်ကူစေတယ်။

The earliest domesticated chickens,

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၇၀၀၀ ခန့်က

dating at least back to 7,000 years ago,

အစောဆုံး အိမ်မွေးကြက်တွေကို

weren’t bred for food,

အစာအတွက် မွေးမြူတာမဟုတ်ပေမဲ့၊

but for something considered less savory today.

ဒီနေ့ခေတ်နဲ့စာရင်၊ အရသာသိပ်မရှိဘူးလို့ ယူဆရတယ်။

The aggressiveness of breeding males,

သဘာဝ  ခြေတောက် အတက်တွေပါတဲ့

armed with natural leg spurs,

မွေးမြူထားတဲ့ အထီးတွေရဲ့ ရန်လိုမှုက

made cockfighting a popular entertainment.

ကြက်တိုက်တာကို လူကြိုက်များတဲ့ ဖျော်ဖြေမှုတစ်ခု ဖြစ်စေခဲ့တယ်။

By the second millennium BCE,

ဘီစီ ဒုတိယ ထောင်စုနှစ်မှာ

chickens had spread from the Indus Valley to China

ကြက်တွေက တော်ဝင် တိရစ္ဆာန်စုတွေအစား နေရာယူဖို့နဲ့

and the Middle East to occupy royal menageries

ဘာသာရေးထုံးတမ်းတွေမှာ သုံးဖို့ အိန္ဒု တောင်ကြားကနေ

and to be used in religious rituals.

တရုတ်နဲ့ အရှေ့အလယ်ပိုင်းဆီ ပျံ့နှံ့လာခဲ့တယ်။

But it was in Egypt

ဒါပေမဲ့ ဒီငှက်ရဲ့သမိုင်းရဲ့

where the next chapter in the bird’s history began.

နောက်ထပ်ကဏ္ဍကို စတင်ခဲ့တာက အီဂျစ်မှာပါပါ။

When a hen naturally incubates eggs,

ကြက်မက ဥတွေကို သဘာဝအတိုင်း ဝပ်တဲ့အခါ၊

she will stop laying new ones

ဥသစ်တွေ မဥတော့ဘဲ၊

and sit on a “clutch” of 6 or more eggs for 21 days.

၆ လုံး ဒါမှမဟုတ် ဒါထက်ပိုတဲ့ “ဝပ်ကျင်း” ပေါ်မှာ ၂၁ ရက်ကြာ ထိုင်နေမှာပါ။

By the middle of the 1st millennium BCE,

ဘီစီ ပထမ ထောင်စုနှစ် အလယ်မှာ၊

အီဂျစ်လူမျိုးတွေက ပြာပူတွေကို

the Egyptians had learned

to artificially incubate chicken eggs

ခြင်းတောင်းထဲ ထည့်ရင်း သဘာဝအတိုင်းမဟုတ်တဲ့

by placing them in baskets over hot ashes.

ကြက်ဥဝပ်တာကို သိလာခဲ့ကြတယ်။

That freed up hens to continue laying daily,

ဒါက ကြက်မတွေကို နေ့စဥ် ဥဥဖို့ အားစေပြီး

and what had been a royal delicacy

တော်ဝင်စားဖွယ် ဒါမှမဟုတ်

or religious offering

ဘာသာရေး ပူဇော်မှုအဖြစ်

became a common meal.

ပုံမှန်ဟင်းလျာဖြစ်လာတာပါ။

Around the same time as Egyptians were incubating eggs,

အီဂျစ်လူမျိုးတွေက ဥတွေကို သားဖောက်နေတဲ့ တစ်ချိန်တည်းလောက်မှာ၊  

Phoenician merchants introduced chickens to Europe,

ဖီနီးရှန်း ကုန်သည်တွေက ဥရောပတိုက်မှာ ကြက်တွေကို မိတ်ဆက်ပေးခဲ့ပြီး

where they quickly became an essential part

ကြက်တွေက ဥရောပ ခြံမွေးတိရစ္ဆာန်တွေရဲ့ မရှိမဖြစ်

of European livestock.

အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုဖြစ်လာတယ်။

However, for a long time,

ဒါပေမဲ့၊ ကာလအတော်ကြာတဲ့အထိ

the chicken’s revered status continued to exist

ကြက်ရဲ့ လေးစားရတဲ့ အဆင့်အတန်းက ၎င်းရဲ့ အချက်အပြုတ်ဆိုင်ရာ

alongside its culinary one.

တစ်ခုနဲ့အတူ ဆက်တည်ရှိခဲ့တယ်။

The Ancient Greeks used fighting roosters

ရှေးဂရိလူမျိုးတွေက စစ်သားငယ်တွေအတွက်

as inspirational examples for young soldiers.

တိုက်ကြက်တွေကို လှုံ့ဆော်မှုပေးတဲ့ ဥပမာတွေအဖြစ် အသုံးပြုခဲ့ကြတယ်။

The Romans consulted chickens as oracles.

ရောမတွေက ကြက်တွေကို ရှေ့ဖြစ်ဟောသူတွေ အဖြစ် အကြံဉာဏ်ရယူတယ်။

And as late as the 7th Century,

၇ ရာစုနှောင်းပိုင်းအထိ၊

the chicken was considered a symbol for Christianity.

ကြက်ကို ခရစ်ယာန်ဘာသာရဲ့ သင်္ကေတအဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့တယ်။

Over the next few centuries,

နောက်ရာစုနှစ် အနည်းငယ်အတွင်း၊

chickens accompanied humans wherever they went,

ကြက်တွေက လူသားတွေ သွားလေရာ လိုက်ပါနေခဲ့ကာ

spreading throughout the world through trade,

ကုန်သွယ်ရေး၊ အောင်ပွဲနဲ့

conquest,

and colonization.

ကိုလိုနီပြုမှုကနေ

ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းကို ပျံ့နှံ့သွားခဲ့တယ်

After the Opium Wars,

ဘိန်းစစ်ပွဲအပြီးမှာ၊

Chinese breeds were brought to England

တရုတ်မျိုးစိတ်တွေကို အင်္ဂလန်ကို ယူလာပြီး

and crossed with local chickens.

ဒေသခံကြက်တွေနဲ့ မျိုးစပ်ခဲ့တယ်။

This gave rise to a phenomenon called

ဒါက “ကြက် အဖျား” ”The Fancy လို့ခေါ်တဲ့

“Hen Fever”

ဖြစ်စဉ်တစ်ခုကို

or “The Fancy”,

ဖြစ်ပေါ်လာစေကာ

with farmers all over Europe

ဥရောပတစ်ဝှမ်းက လယ်သမားတွေဟာ

striving to breed new varieties

 ပေါင်းစပ် လက္ခဏာတွေရှိတဲ့

with particular combinations of traits.

မျိုးကွဲအသစ်တွေ မွေးမြူဖို့ ကြိုးပမ်းခဲ့တယ်။

This trend also caught the attention

ဒီလားရာက သဘာဝမှာ ဖြစ်ပွားတဲ့

of a certain Charles Darwin, who wondered if

အလားတူ ရွေးချယ် မျိုးပွားမှု ဖြစ်စဉ်တစ်ခုလားလို့

a similar selective breeding process occurred in nature.

တွေးတောခဲ့တဲ့ ချားလ် ဒါဝင်ရဲ့ အာရုံကို ဖမ်းစားခဲ့တယ်။

Darwin would observe hundreds of chickens

ဒါဝင်က ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် သီအိုရီကို မိတ်ဆက်ပေးတဲ့

while finalizing his historic work

သမိုင်းဝင် လက်ရာကို အပြီးသတ်စဉ်မှာ

introducing the theory of Evolution.

ရာချီတဲ့ ကြက်တွေကို ကြည့်ရှုလေ့လာခဲ့တယ်။

But the chicken’s greatest contribution to science

ဒါပေမဲ့၊ သိပ္ပံပညာအတွက် ကြက်ရဲ့ အကြီးမားဆုံး

was yet to come.

ပံ့ပိုးမှုက ရောက်မလာသေးဘူး။

In the early 20th century,

၂၀ ရာစု အစောပိုင်းမှာ

a trio of British scientists

ဗြိတိန်သိပ္ပံပညာရှင် သုံးယောက်က

conducted extensive crossbreeding of chickens,

Gregor Mendel ရဲ့ မျိုးရိုးဗီဇ အမွေဆက်ခံမှုဆိုင်ရာ

building on Gregor Mendel’s

လေ့လာမှုတွေကို တည်ဆောက်ရင်း

studies of genetic inheritance.

ကျယ်ပြန့်တဲ့ ကြက် မျိုးစပ်တာကို ပြုလုပ်ခဲ့တယ်။

With their high genetic diversity,

မျိုးရိုးဗီဇ ကွဲပြားမှု၊

many distinct traits,

ကွဲပြားတဲ့လက္ခဏာများစွာနဲ့အတူ၊

and only 7 months between generations,

မျိုးဆက်တွေကြား ၇ လသာရှိတဲ့

chickens were the perfect subject.

ကြက်တွေက အကောင်းဆုံး အစမ်းသပ်ခံပါ။

This work resulted in the famous Punnett Square,

ဒီအလုပ်က ပေးထားတဲ့ ပေါင်းစပ်မှုကနေ ပေါက်ဖွားလာတဲ့

used to show the genotypes that would result

မျိုးရိုးဗီဇတွေကို ပြသဖို့ အသုံးပြုတဲ့ နာမည်ကျော်

from breeding a given pairing.

Punnett Square ကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့တယ်။

Since then,

ဒီအချိန်ကစပြီး

numerous breeding initiatives have made chickens

မွေးမြူရေး အစပျိုးမှုများစွာက ကြက်တွေကို

bigger and meatier,

ပိုကြီးပြီး

and allowed them to lay more eggs than ever.

အသားပိုဖြစ်စေကာ အရင်ကထက် ဥတွေ ပိုဥနိုင်စေခဲ့တယ်။

Meanwhile,

တစ်ချိန်တည်းမှာ၊

chicken production has shifted to an industrial, factory-like model,

ကြက် ထုတ်လုပ်မှုက စက္ကူတစ်ရွက်ထက် ပိုမကြီးတဲ့

with birds raised in spaces with a footprint

ခြေရာရှိတဲ့ နေရာတွေမှာ မွေးမြူထားတဲ့ ငှက်တွေနဲ့အတူ

no larger than a sheet of paper.

စက်မှုလုပ်ငန်း၊ စက်ရုံ ပုံစံအဖြစ် ပြောင်းသွားတယ်။

And while there’s been a shift towards free-range farming

တိရိစ္ဆာန်အခွင့်အရေးနဲ့ ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ ပူပန်မှုကြောင့်၊

due to animal rights and environmental concerns,

လှောင်မထားတဲ့ မွေးမြူရေးအဖြစ် ပြောင်းလာပေမဲ့၊

most of the world’s more than 22 billion chickens today

ဒီနေ့ ကမ္ဘာ့ကြက်ကောင်ရေ ၂၂ ဘီလီယံကျော်ထဲက အများစုက

are factory farmed.

စက်ရုံမှာ မွေးမြူကြတာပါ။

From gladiators and gifts to the gods,

တိုက်ပွဲဝင်စစ်သည်တွေနဲ့ နတ်ဘုရားတွေ အတွက် လက်ဆောင်တွေကနေ၊

to traveling companions and research subjects,

ခရီးသွားဖော်တွေနဲ့ သုတေသန အစမ်းသပ်ခံတွေအထိ ကြက်တွေက

chickens have played many roles over the centuries.

ရာစုနှစ်တွေတစ်လျှောက် ကဏ္ဍများစွာမှာ ပါဝင်ခဲ့တယ်။

And though they may not have come before the proverbial egg,

ကြက်တွေက စကားပုံလာ ဥရှေ့မှာ မရောက်ခဲ့လောက်ပေမဲ့၊

chickens’ fascinating history tells us a great deal about our own.

 ကြက်တွေရဲ့ စိတ်ဝင်စားစရာ သမိုင်းက ကျွန်တော်တို့အကြောင်း အများကြီး ပြောပြတယ်။