History through the eyes of a chicken - Chris A. Kniesly

Translator: Hung Tran Phi Reviewer: Nhu PHAM

The annals of Ancient Egyptian king Thutmose III

Trong biên niên sử Ai Cập cổ đại, vua Thutmose III đã mô tả

described a marvelous foreign bird that

một loài chim ngoại lai thần kỳ

“gives birth daily.”

có khả năng "cho trứng mỗi ngày".

Zoroastrians viewed them as spirits

Tín đồ Hỏa giáo xem chúng như những linh hồn

whose cries told of the cosmic struggle

mà tiếng gáy có thể kể về cuộc chiến vĩnh cửu

between darkness and light.

giữa bóng tối và ánh sáng.

Romans brought them on their military campaigns

Người La Mã đem chúng đến doanh trại

to foretell the success of future battles.

để dự báo chiến thắng sắp tới.

And today, this bird still occupies an important,

Ngày nay, loài gia cầm này có một vị trí quan trọng,

though much less honorable position

nhưng ít long trọng hơn,

– on our dinner plates.

-- trên đĩa của chúng ta.

The modern chicken is descended primarily from the Red Junglefowl,

Gà hiện đại có nguồn gốc từ giống Gà rừng lông đỏ,

and partially from three other closely related species,

một phần lai giống từ ba loài họ hàng gần khác,

all native to India and Southeast Asia.

tất cả đều là giống bản địa của Ấn Độ và Đông Nam Á.

The region’s bamboo plants produce

Những cây nứa trong vùng cho ra một lượng lớn trái

massive amounts of fruit

just once every few decades.

chỉ một mùa mỗi hàng thập kỷ.

Junglefowls’ ability to lay eggs daily

Khả năng đẻ trứng hàng ngày của loài Gà rừng

may have evolved to take advantage of these rare feasts,

có thể là sự tiến hóa để tận dụng lợi thế của những bữa tiệc hiếm có này,

increasing their population when food was abundant.

làm tăng số lượng cá thể khi thức ăn phong phú.

Chúng có những đặc điểm khiến con người dễ khai thác

This was something humans could exploit

on a consistent basis,

bao gồm khả năng bay kém

and the birds’ weak flight capabilities

and limited need for space made them

cùng không gian sống tối thiểu khiến chúng dễ bắt giữ và nuôi nhốt.

easy to capture and contain.

Những con gà được thuần hóa sớm nhất,

The earliest domesticated chickens,

dating at least back to 7,000 years ago,

đã hiện diện ít nhất từ 7.000 năm trước,

weren’t bred for food,

vốn không được gây giống để làm thức ăn,

but for something considered less savory today.

mà cho những việc ít liên quan đến thức ăn hơn.

The aggressiveness of breeding males,

Sự hiếu chiến của những con gà trống nòi,

armed with natural leg spurs,

có những chiếc cựa sắc,

made cockfighting a popular entertainment.

làm cho những cuộc chọi gà trở thành môn giải trí phổ biến.

By the second millennium BCE,

Hơn hai ngàn năm trước công nguyên,

chickens had spread from the Indus Valley to China

gà được du nhập từ lưu vực sông Ấn

and the Middle East to occupy royal menageries

vào Trung Hoa và Trung Đông theo các đoàn xiếc thú

and to be used in religious rituals.

và được dùng cho các nghi lễ tôn giáo.

But it was in Egypt

Nhưng chính Ai Cập mới là nơi

where the next chapter in the bird’s history began.

một chương mới trong tiểu sử của loài gia cầm này bắt đầu.

When a hen naturally incubates eggs,

Khi ấp trứng,

she will stop laying new ones

gà mái sẽ không đẻ thêm lứa mới

and sit on a “clutch” of 6 or more eggs for 21 days.

mà ngồi ấp một lứa từ 6 trứng suốt 21 ngày.

By the middle of the 1st millennium BCE,

Cho tới hơn một ngàn năm trước Công nguyên,

the Egyptians had learned

Người Ai Cập đã học được cách ấp trứng gà nhân tạo

to artificially incubate chicken eggs

by placing them in baskets over hot ashes.

bằng cách đặt chúng trong những cái giỏ đặt trên tro ấm.

That freed up hens to continue laying daily,

Điều đó khiến gà mái đẻ trứng liên tục mỗi ngày,

and what had been a royal delicacy

biến một món cao lương chỉ dành cho quý tộc

or religious offering

hoặc các lễ hiến tế tôn giáo

became a common meal.

trở thành món ăn hàng ngày.

Around the same time as Egyptians were incubating eggs,

Cùng lúc với người Ai Cập học cách ấp trứng nhân tạo,

Phoenician merchants introduced chickens to Europe,

người Phoenici đã mang loài gà đến với châu Âu,

where they quickly became an essential part

nơi chúng nhanh chóng trở thành một phần thiết yếu

of European livestock.

trong bầy vật nuôi của người châu Âu.

However, for a long time,

Trong một quãng thời gian dài,

the chicken’s revered status continued to exist

địa vị được tôn kính của loài gà tiếp tục tồn tại

alongside its culinary one.

song song với chức năng thực phẩm.

The Ancient Greeks used fighting roosters

Người Hy Lạp cổ dùng gà trống chiến

as inspirational examples for young soldiers.

như một ví dụ truyền cảm hứng cho các binh sĩ trẻ.

The Romans consulted chickens as oracles.

Người La Mã còn xem loài gà như những nhà tiên tri.

And as late as the 7th Century,

Vào cuối thế kỷ thứ 7,

the chicken was considered a symbol for Christianity.

gà được xem là biểu tượng của đạo Cơ đốc.

Over the next few centuries,

Hơn vài thế kỷ sau,

chickens accompanied humans wherever they went,

gà được con người mang theo tới bất cứ nơi nào,

spreading throughout the world through trade,

xuất hiện khắp thế giới nhờ vào thương mại,

conquest,

and colonization.

xâm lược và thuộc địa hóa.

After the Opium Wars,

Sau Chiến tranh Thuốc phiện,

Chinese breeds were brought to England

nhiều dòng họ Trung Hoa di cư đến Anh

and crossed with local chickens.

và cùng lúc mang theo loài gà.

This gave rise to a phenomenon called

Điều này đã gây ra một hiện tượng được gọi là "Cơn sốt gà"

“Hen Fever”

hay "Cơn sốt nhất thời",

or “The Fancy”,

with farmers all over Europe

khi mà nông dân khắp châu Âu cố gắng lai tạo giống mới

striving to breed new varieties

with particular combinations of traits.

với những đặc tính cụ thể.

This trend also caught the attention

Xu hướng này thu hút sự chú ý

of a certain Charles Darwin, who wondered if

của Charles Darwin, người luôn nghi vấn

a similar selective breeding process occurred in nature.

liệu quá trình chọn lọc tương tự có thể xảy ra trong tự nhiên.

Darwin would observe hundreds of chickens

Darwin quan sát hàng trăm con gà

while finalizing his historic work

khi hoàn thành công trình lịch sử

introducing the theory of Evolution.

giới thiệu về Thuyết Tiến hóa của mình.

But the chicken’s greatest contribution to science

Nhưng đóng góp to lớn nhất của loài gà cho khoa học

was yet to come.

vẫn còn ở phía trước.

In the early 20th century,

Đầu thế kỷ 20, bộ ba nhà khoa học người Anh

a trio of British scientists

conducted extensive crossbreeding of chickens,

tiến hành lai chéo quy mô lớn đối với những chú gà,

building on Gregor Mendel’s

dựa trên nghiên cứu của Gregor Mendel về di truyền.

studies of genetic inheritance.

With their high genetic diversity,

Với sự đa dạng di truyền, cùng nhiều đặc tính rõ rệt,

many distinct traits,

và chỉ cần 7 tháng để có một thế hệ mới,

and only 7 months between generations,

chickens were the perfect subject.

gà là đối tượng vô cùng thích hợp.

This work resulted in the famous Punnett Square,

Nghiên cứu này đã dẫn đến Bảng Punnett nổi tiếng,

used to show the genotypes that would result

thường được dùng để thể hiện các kiểu di truyền nhận được

from breeding a given pairing.

khi lai một cặp bố mẹ cho trước.

Since then,

Từ đó, nhiều sự lai giống đã làm cho loài gà

numerous breeding initiatives have made chickens

bigger and meatier,

mập và nhiều nạc hơn,

and allowed them to lay more eggs than ever.

và cho phép chúng đẻ nhiều trứng hơn bao giờ hết.

Meanwhile,

Chăn nuôi gà chuyển đổi sang mô hình nhà máy, khu công nghiệp

chicken production has shifted to an industrial, factory-like model,

with birds raised in spaces with a footprint

nơi gà bị nhốt trong một không gian không lớn hơn tờ giấy.

no larger than a sheet of paper.

And while there’s been a shift towards free-range farming

Và dù có những nông trại thả vườn

due to animal rights and environmental concerns,

nhờ vào quyền vật nuôi và các quan tâm về môi trường,

most of the world’s more than 22 billion chickens today

hầu hết loài gà ngày nay, hơn 22 tỷ con,

are factory farmed.

From gladiators and gifts to the gods,

Từ đấu sĩ đến lễ vật tiến vua,

to traveling companions and research subjects,

cho đến bạn đồng hành và vật thí nghiệm,

chickens have played many roles over the centuries.

loài gà có nhiều vai trò quan trọng trong nhiều thế kỷ qua.

And though they may not have come before the proverbial egg,

Và dù không thể có trước những quả trứng,

chickens’ fascinating history tells us a great deal about our own.

lịch sử đầy thú vị của loài gà cũng kể cho chúng ta

nhiều điều về lịch sử của chính loài người.