History through the eyes of a chicken - Chris A. Kniesly

Translator: Ростислав Голод Reviewer: Hanna Baradzina

The annals of Ancient Egyptian king Thutmose III

У летапісах Старажытнага Егіпту часоў фараона Тутмаса ІІІ

described a marvelous foreign bird that

апісваецца чароўная іншаземная птушка,

“gives birth daily.”

якая «штодзень дае жыццё».

Zoroastrians viewed them as spirits

Зараастрыйцы лічылі іх духамі,

whose cries told of the cosmic struggle

чые спевы расказваюць пра сусветную барацьбу

between darkness and light.

паміж цемрай і святлом.

Romans brought them on their military campaigns

Рымляне бралі іх у ваенныя паходы,

to foretell the success of future battles.

каб прадказваць перамогі ў будучых бітвах.

And today, this bird still occupies an important,

І зараз гэтая птушка займае важнае,

though much less honorable position

але трохі меней пачэснае месца...

– on our dinner plates.

ў нас на стале.

The modern chicken is descended primarily from the Red Junglefowl,

Сучасныя куры спрадвечна вядуць свой род ад банкіўскага джунглевага пеўня

and partially from three other closely related species,

і часткова яшчэ ад трох цесна роднасных відаў,

all native to India and Southeast Asia.

што паходзяць з Індыі і Паўднёва-Усходняй Азіі.

The region’s bamboo plants produce

У гэтых рэгіёнах буйна расце бамбук,

massive amounts of fruit

які дае вялізарную колькасць пладоў

just once every few decades.

кожныя некалькі дзесяцігоддзяў.

Junglefowls’ ability to lay eggs daily

Здольнасць джунглевых курэй штодзённа несці яйкі

may have evolved to take advantage of these rare feasts,

хутчэй за ўсё развілася праз гэтыя рэдкія раскошы,

increasing their population when food was abundant.

і іх папуляцыя павялічвалася, калі ежы было ў дастатку.

This was something humans could exploit

Менавіта гэтым на пастаянай аснове

on a consistent basis,

і скарысталіся людзі,

and the birds’ weak flight capabilities

а слабае ўменне лятаць

and limited need for space made them

і непатрабавальнасць у прасторы

easy to capture and contain.

дазволілі лёгка лавіць і трымаць курэй.

The earliest domesticated chickens,

Маюцца звесткі пра тое, што першыя куры былі прыручаны

dating at least back to 7,000 years ago,

не менш як 7 000 год таму,

weren’t bred for food,

і тады іх трымалі не для ежы,

but for something considered less savory today.

а з мэтай, якая сёння здаецца не такой прывабнай.

The aggressiveness of breeding males,

У шлюбны перыяд пеўні паводзяць сябе вельмі агрэсіўна,

armed with natural leg spurs,

да таго ж яны ўзброеныя шпорамі на нагах,

made cockfighting a popular entertainment.

таму пеўневыя баі былі вельмі папулярнай забаваю.

By the second millennium BCE,

Да II тысячагоддзя да нашай эры

chickens had spread from the Indus Valley to China

куры распаўсюдзіліся з рэгіёну ракі Інд да Кітая і Блізкага Усходу,

and the Middle East to occupy royal menageries

дзе іх трымалі ў звярынцах правіцеляў

and to be used in religious rituals.

і выкарыстоўвалі ў рэлігійных рытуалах.

But it was in Egypt

Але новая глава ў гісторыі птушак

where the next chapter in the bird’s history began.

пачалася ў Старажытным Егіпце.

When a hen naturally incubates eggs,

Калі курыца выседжвае яйкі,

she will stop laying new ones

яна больш не нясе новых,

and sit on a “clutch” of 6 or more eggs for 21 days.

а дваццаць адзін дзень сядзіць на нясенні з шасці ці болей яек.

By the middle of the 1st millennium BCE,

Да сярэдзіны першага тысячагоддзя да нашай эры

the Egyptians had learned

егіпцяне навучыліся

to artificially incubate chicken eggs

штучна выводзіць куранят

by placing them in baskets over hot ashes.

у кошыках з яйкамі, якія яны ставілі каля гарачага вуголля.

That freed up hens to continue laying daily,

Гэта дазваляла курам надалей несціся штодзень,

and what had been a royal delicacy

і хутка ранейшыя прысмакі з царскіх сталоў

or religious offering

або рэлігійныя ахвяры

became a common meal.

сталі вельмі распаўсюджанай ежай.

Around the same time as Egyptians were incubating eggs,

Прыкладна ў тыя ж часы, калі егіпцяне навучыліся выводзіць курэй,

Phoenician merchants introduced chickens to Europe,

гандляры-фінікійцы ўпершыню завезлі іх у Еўропу,

where they quickly became an essential part

дзе «шчабятуры» хутка далучыліся

of European livestock.

да іншых гаспадарчых жывёл.

However, for a long time,

Але ячшэ вельмі доўга

the chicken’s revered status continued to exist

куры захоўвалі высокапаважаны статус,

alongside its culinary one.

што існаваў поруч з кулінарнымі вартасцямі.

The Ancient Greeks used fighting roosters

У старажытных грэкаў з дапамогай байцовых пеўняў

as inspirational examples for young soldiers.

натхнялі маладых жаўнераў.

The Romans consulted chickens as oracles.

Рымляне звярталіся да іх як да аракулаў.

And as late as the 7th Century,

А напрыканцы VII стагоддзя нашай эры

the chicken was considered a symbol for Christianity.

курэй пачалі лічыць адным з сімвалаў хрысціянства.

Over the next few centuries,

У наступныя некалькі стагоддзяў

chickens accompanied humans wherever they went,

куры паўсюды былі разам з людзьмі, куды б тыя ні йшлі,

spreading throughout the world through trade,

распаўсюджваючыся па свеце праз гандаль,

conquest,

and colonization.

войны

і каланізацыю.

After the Opium Wars,

Пасля Опіўмных войн

Chinese breeds were brought to England

кітайскія пароды завезлі ў Англію

and crossed with local chickens.

і скрыжавалі з мясцовымі.

This gave rise to a phenomenon called

Гэта паклала пачатак з'яве,

“Hen Fever”

што атрымала ў гісторыі назву

or “The Fancy”,

«Курыная ліхаманка»,

with farmers all over Europe

калі фермеры па ўсёй Еўропе

striving to breed new varieties

пачалі выводзіць усё новыя пароды кур

with particular combinations of traits.

з нейкімі адметнымі рысамі.

This trend also caught the attention

Такое захапленне не магло не зацікавіць

of a certain Charles Darwin, who wondered if

аднаго вучонага, імя якому Чарльз Дарвін,

a similar selective breeding process occurred in nature.

які задаўся пытаннем, а ці не такі самы адбор дзейнічае і ў дзікай прыродзе.

Darwin would observe hundreds of chickens

Дарвін прасачыў за развіццём сотняў курэй,

while finalizing his historic work

калі працаваў над гістарычнай працай,

introducing the theory of Evolution.

у якой упершыню ўзгадваецца Эвалюцыйная тэорыя.

But the chicken’s greatest contribution to science

Але найвялікшы ўнёсак курэй у навуку

was yet to come.

яшчэ толькі меўся быць.

In the early 20th century,

У пачатку XX стагоддзя

a trio of British scientists

тры брытанскія навукоўцы

conducted extensive crossbreeding of chickens,

зрабілі шмат срыжаванняў курэй,

building on Gregor Mendel’s

засноўваючыся на вучэнні Грэгара Мендэля

studies of genetic inheritance.

пра генетычную спадчыннасць.

With their high genetic diversity,

Высокая генетычная разнастайнасць,

many distinct traits,

шмат выразных знешніх рыс

and only 7 months between generations,

і ўсяго толькі 7 месяцаў паміж пакаленнямі —

chickens were the perfect subject.

куры ідэальна падыходзілі.

This work resulted in the famous Punnett Square,

У выніку гэтай працы была распрацавана славутая рашотка Пеннета,

used to show the genotypes that would result

з якой можна даведацца, якія генатыпы з'явяцца

from breeding a given pairing.

пры скрыжаванні пэўнай пары.

Since then,

З тых часоў,

numerous breeding initiatives have made chickens

у выніку шматлікіх селектыўных спробаў,

bigger and meatier,

куры сталі буйнейшымі і больш важкімі,

and allowed them to lay more eggs than ever.

а таксама сталі несці больш яек.

Meanwhile,

А між тым

chicken production has shifted to an industrial, factory-like model,

развядзенне курэй набыло прамысловыя маштабы ў птушкафабрыках,

with birds raised in spaces with a footprint

дзе птушак трымаюць ў прасторы,

па памерах меншай за ліст паперы.

no larger than a sheet of paper.

And while there’s been a shift towards free-range farming

І хаця адбыліся змены да развядзення курэй на вольным выгуле

due to animal rights and environmental concerns,

ў сувязі з заклапочанасцю правамі жывёл і экалогіяй,

most of the world’s more than 22 billion chickens today

большасць з 22-міліярднага сусветнага пагалоў'я кур

are factory farmed.

па-ранейшаму трымаюць на птушкафабрыках.

From gladiators and gifts to the gods,

Ад птушыных гладыятараў да ахвяраў багам,

to traveling companions and research subjects,

ад спадарожнікаў да аб'ектаў эксперыментаў

chickens have played many roles over the centuries.

за шмат стагоддзяў куры адыгралі шмат роляў.

And though they may not have come before the proverbial egg,

І хаця яны, магчыма, не ўзніклі раней за яйка са знакамітай спрэчкі,

chickens’ fascinating history tells us a great deal about our own.

неверагодная гісторыя курэй кажа нам шмат, у тым ліку і пра нас, людзей.