The rise and fall of the Lakota Empire - Pekka Hämäläinen

Translator: myat noewy Reviewer: Myo Aung

In 1776, a powerful empire was born in North America.

၁၇၇၆ ခုနှစ်မှာ အင်ပါယာကြီးတစ်ခု မြောက်အမေရိကမှာ ပေါ်လာခဲ့တယ်။

The Lakotas had reached the Black Hills,

Lakota လူမျိုးတွေက အနောက်ပိုင်းလွင်ပြင်မှာရှိတဲ့

the most sacred place and most coveted buffalo hunting grounds

အလေးမြတ်အထားဆုံးနဲ့ ကျွဲရိုင်းတွေကို အမဲလိုက်ဖို့

in the western plains.

မက်မောစရာ အကောင်းဆုံး Black Hills နေရာအထိကို ရောက်လာကြတယ်။

Located in what is now South Dakota, control of the Black Hills, or Paha Sapa,

ဒီနေ့ South Dakota တွင် တည်ရှိခဲ့တဲ့ Black Hills သို့မဟုတ် Paha Sapa ဟာ

marked the Lakotas as the dominant power in the American West.

Lakota လူမျိုးတွေ ထိန်းချုပ်ခဲ့တဲ့ အကြီးမားဆုံး ဒေသကြီး ဖြစ်ခဲ့တယ်။

Just a few decades before, they were vying for power in the eastern woodlands—

အဲဒီမတိုင်မီ ဆယ်စုနှစ် အနည်းတုန်းက သူတို့တွေ အရှေ့ပိုင်းတောမြေများတွင်

အားပြိုင်ခဲ့ပေမဲ့ ရှုံးနိမ့်နေခဲ့တာပါ။

and losing.

One of seven nations, or seven council fires,

Sioux Alliance အဖွဲ့ထဲ ပါဝင်ခဲ့ကြတဲ့ လူမျိုး ၇ မျိုး သို့မဟုတ်

မျိုးနွယ် ကောင်စီ ၇ တို့ရဲ့ မဟာမိတ် အ​ဖွဲ့ကြီးအ​ဖြစ်

that made up the Sioux Alliance,

the Lakotas had lived in the forests and wetlands

Lakota တို့ဟာ Great Lakes နဲ့ Missouri Valley အကြားရှိ

between the Great Lakes and the Missouri Valley for centuries.

တောမြေများနဲ့ စိမ့်မြေတွေမှာ ရာစုနှစ်ချီ ကြာအောင် နေထိုင်ခဲ့ကြတယ်။

In the 1600s, European colonizers destabilized this region.

၁၆၀၀ ပြည့်နှစ်တွေမှာ ဥရောပကိုလိုနီတွေ အဲဒီ ဒေသထဲ ဝင်လာကြလို့ မငြိမ်မသက် ဖြစ်လာခဲ့တယ်။

အချို့လူမျိုးစုတွေ ပြင်သစ်လူမျိုးတွေနဲ့ သားမွေးရောင်းဝယ်ပြီး အကျိုးဖြစ်နေချိန်မှာ

While some tribes profited by trading furs with new France,

the Lakotas lived just out of range of the best trade opportunities.

Lakota တွေက ကုန်သွယ်ရေးလမ်းတွေနဲ့ ဝေးရာ ဒေသတွေမှာ ရှောင်နေခဲ့ကြတယ်။

So in the early 1700s, they turned their attention west.

၁၇၀၀ ပြည့်နှစ် အစောပိုင်းတွင် သူတို့ဟာ အနောက်ဘက်ဒေသတွေဆီ ဦးလှည့်ခဲ့ကြတယ်။

The western plains were much less fertile and abundant than the Lakotas’ homelands.

အနောက်ဘက် လွင်ပြင်တွေဟာ မြေဩဇာနည်းခဲ့ပေမဲ့ Lakota တို့ရဲ့ ဇာတိမြေထဲ ကျယ်ပြောခဲ့ကြတယ်။

The only easy access to food and water was immediately alongside the rivers—

အစားအစာနဲ့ ရေဆိုလို့ လွယ်ကူစွာ ရရှိ နိုင်ခဲ့တာက မြစ်တွေ တလျှောက် နေရာတွေကို

land Arikaras had already claimed.

Arikara တွေ ပိုင်ဆိုင်ခဲ့တဲ့ နယ်မြေတွေပါ။

To compete, the Lakotas became skilled buffalo hunters

သူတို့နဲ့ ယှဥ်ပြိုင်နိုင်ဖို့အတွက် Lakota တွေဟာ ကျွဲရိုင်းကို အမဲလိုက်သူတွေ

and warriors on horseback.

ဖြစ်လာကြပြီး ကျွမ်းကျင်တဲ့ မြင်းစီးသူရဲကောင်းတွေ ဖြစ်လာကြတယ်။

They conquered the farming Arikaras,

သူတို့တွေဟာ လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးကို လုပ်ကိုင်ခဲ့ကြတဲ့

forcing them to pay tributes of maize and squash.

Arikara ကို သိမ်းပိုက်လိုက်ကာ ပြောင်းနဲ့ ‌ဖရုံဖြင့် ပဏ္ဏာဆက်ခိုင်းခဲ့ကြတယ်။

When the Spanish arrived expecting to find lucrative trading grounds,

စပိန်လူမျိုးတွေက အမြတ်ရရှိမယ့် အခွင့်အလမ်းကို ရှာရင် အဲဒီကို ရောက်လာစဉ်

they had to pay tolls to the Lakotas instead.

သူတို့ဟာ Lakota တွေကို အခွန်အကောက်တွေ ပေးချေလာခဲ့ကြရတယ်။

In 1804, a new spectacle came floating up the Missouri River:

၁၈၀၄ ခုနှစ်မှာ Missouri မြစ်တလျှောက်မှာ စီးဆင်းပြီး ရောက်လာခဲ့ကြတာက

Merriwether Lewis and William Clark.

Merriwether Lewis နဲ့ William Clark တို့ပါ။

Lakota chief Black Buffalo refused to let them pass until they paid a hefty tribute.

Lakota အကြီးအကဲ Black Buffalo က ကြီးမားတဲ့ အခွန်ကို ပေးမှ ဖြတ်သန်းခွင့် ပေးခဲ့တာ။

In spite of this rocky start,

အစပိုင်းတွင် အဲဒီလို အခက်တွေ ရှိခဲ့ပေမဲ့၊

the expedition marked the beginning of a close trade alliance

အဲဒီခရီးစဉ်ဟာ Lakota တွေနဲ့ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုအကြား

between the Lakotas and the United States.

နီးနီးကပ်ကပ် ကုန်သွယ်ရေး မဟာမိတ်ဖွဲ့မှုရဲ့ အစဖြစ်လာခဲ့ပါတယ်။

Lakota men hunted buffalo, while women processed the hides into robes for trade.

အမျိုးသား‌တွေ ကျွဲရိုင်းတွေ အမဲလိုက်၊ အမျိုးသမီးတွေ အရေခွံထည်တွေ ချုပ်ခဲ့ကြတယ်။

The US government supplied guns, ammunition, and other goods,

အမေရိကန်အစိုးရက လက်နက်များ၊ ခဲယမ်းတွေ၊ အခြား ကုန်စည်တွေအပြင်

even providing Lakotas with smallpox vaccines that protected them

မြောက်အမေရိက လူမျိုးတွေကို နှိပ်စက်ခဲ့တဲ့ ကျောက်ရောဂါ ကပ်ဘေးမှ ကာကွယ်ပေးမယ့်

from the deadly epidemics that ravaged other Native American nations.

ကာကွယ်ဆေးတွေကိုပါ Lakota လူမျိုးတို့အတွက် ပေးခဲ့ပါတယ်။

On paper, the United States had acquired the Lakotas’ lands from France

စာတမ်းများအရ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုဟာ Lakota တွေရဲ့ မြေတွေကို ပြင်သစ်နိုင်ငံထံမှ

Louisiana Purchase စာချုပ်ဖြင့် ရယူခဲ့တာပါ။

in the Louisiana Purchase.

ဒါပေမဲ့ Lakota လူမျိုးတွေဟာ နိုင်ငံခြား အင်အားကြီး နှစ်နိုင်ငံ

But the Lakotas would not cede their lands

because of an agreement between two foreign powers.

ချုပ်ဆိုခဲ့တဲ့ စာချုပ်ကို အကြောင်းပြုပြီး မိမိတို့ရဲ့ မြေကို မပေးချင်ခဲ့ကြဘူး။

Though there were 15,000 Lakotas and 23 million Americans,

Lakota လူဦးရေ ၁၅၀၀၀ ရှိခဲ့ပြီး အမေရိကန်တွေ ၂၃ သန်း ရှိခဲ့ကြပေမဲ့

the bulk of US population and military might was concentrated on the east coast.

အမေရိကန် ပြည်သူ အများစုနဲ့ စစ်တပ်အများစုဟာ အရှေ့ကမ်းရိုးတန်းမှ စုစည်းနေခဲ့တာပါ။

Just getting an army to Lakota territory presented a huge expense,

Lakota ပိုင်နက်ထဲကို စစ်တပ် ​ခြေချဝင်ဖို့ အကြီးအကျယ် ကုန်ကျခံရမှာ ဖြစ်ပြီး

and once there they would face formidable warriors

အဲဒီကို ရောက်ရှိတာနဲ့ သူတို့ဟာ ဒေသခံ အခြေအနေကို ကျွမ်းကျင်ပြီး

with deep local knowledge and alliances.

မဟာမိတ်တွေ ရှိကြတဲ့ ကြောက်မက်ဖွယ် စစ်သည်တွေနဲ့ ရင်ဆိုင်ကြရမှာပါ။

To avoid a war it couldn’t afford and wouldn’t win,

အမေရိကန် အစိုးရဟာ အကုန်အကျများပြီး နိုင်နိုင်မှာမဟုတ်တဲ့ စစ်ကိုရှောင်ရှားဖို့

the US government attempted to appease the Lakotas,

Lakota လူမျိုးတွေကို နှစ်သိမ့်ဖို့ ကြိုးပမ်းခဲ့ပြီး

paying steep tributes of ammunition and rations demanded by Lakota leaders.

Lakota ခေါင်းဆောင်တွေ တောင်းဆိုခဲ့ကြတဲ့ ခဲယမ်းများနဲ့ ရိက္ခာများ ဆက်သခဲ့ကြတယ်။

So while almost all the Native Americans in North America

အဲ့ကြောင့် မြောက်အမေရိကရှိ အမေရိကန် တိုင်းရင်းသား အားလုံးနီးနီး

were being forced off their lands and onto reservations,

မိမိတို့ရဲ့ မြေတွေကို စွန့်ပစ်ပြီး သီးသန့်နေရာတွေကို ရွှေ့နေရချိန်မှာ

the Lakota Empire was still expanding.

Lakota အင်ပါယာကြီး ကျတော့ ကျယ်ပြန့်လာနေဆဲပါ။

By 1850, they controlled some 500,000 square kilometers.

၁၈၅၀ အရောက်မှာ သူတို့ဟာ စတုရန်း ကီလိုမီတာ ၅၀၀,၀၀၀ ကို ပိုင်ဆိုင်ခဲ့တယ်။

They were spread thinly across this vast area,

သူတို့တွေဟာ အဲဒီလို ကျယ်ဝန်းတဲ့ ဒေသကြီးမှာ ပြန့်ကျဲစွာ နေထိုင်ရင်း

moving their villages in pursuit of Buffalo.

ကျွဲတွေနောက် အမဲလိုက်ရင်း ရွာတွေကို ရွှေ့ပြောင်း နေခဲ့ကြတယ်။

Though there was no central authority,

သူတို့မှာ ဗဟိုအာဏာပိုင် မရှိခဲ့ပေမဲ့၊

the leaders of bands, or oyates, came together at annual Sun Dances

လူမျိုးစု အကြီးအကဲတွေဟာ နှစ်စဥ် Sun Dance ကပွဲတွေမှ ဆုံခဲ့ကြပြီး

to strategize and coordinate complex diplomatic operations.

ရှုပ်ထွေးတဲ့ သံတမန်‌ရေး ကိစ္စတွေကို ညှိနှိုင်းပြီး မဟာဗျူဟာကို ချခဲ့ကြပါတယ်။

Lasting a few weeks each summer,

နွေရာသီတိုင်းမှာ ရက်သတ္တပတ် အနည်းငယ်ကြာ ကျင်းပလေ့ရှိခဲ့တဲ့

Sun Dances were spiritual ceremonies that reaffirmed communal ties,

Sun Dance ကပွဲဟာ မျိုးနွယ်စုနှောင်ကြိုးကို ထပ်လောင်းသစ်တဲ့ ဘာသာရေးပွဲတော်ဖြစ်ပြီး

appeased Wakan Tanka, the Great Spirit, and kept the world in balance.

လောကကြီးရဲ့ ချိန်ခွင်လျှာကို မျှစေရန် မဟာနတ်ကြီး Wakan Tanka အား ဂုဏ်ပြုမှုပါ။

Starting in 1849, the California gold rush brought hordes of white settlers west,

၁၈၄၉ မှစပြီး ကယ်လီဖိုနီးယား ရွှေကို အလုအယက် ရှာဖို့ လူဖြူတွေ အနောက်သို့

encroaching on Lakota territory and disturbing the buffalo herds.

အစုလိုက်ရောက်လာခဲ့ကြရာ Lakota နယ်မြေနား ကပ်လာပြီး ကျွဲအုပ်စုကို နှောင့်ယှက်လာတယ်။

Lakota leaders correctly interpreted this migration as a signal

Lakota အကြီးအကဲတွေက အဲ့ရွှေ့ပြောင်းမှုဟာ အမေရိကန်တွေ သူတို့ရဲ့ ပိုင်နက်ကို ဆက်ပြီး

that the US no longer intended to respect their claim to the land.

လေးစားကြတော့မှာ မဟုတ်ဘူးလို့ ကောက်ချက်ချခဲ့ကြတာ မှန်ခဲ့ပါတယ်။

In retaliation, they attacked wagon trains and government offices.

လက်တုံ့ပြန်လျက် သူတို့ဟာ အစိုးရရုံးတွေ၊ ကုန်တွဲရထားတွေကို တိုက်ခိုက်ခဲ့တယ်။

ပဋိပက္ခကြီးလာတာနဲ့အမျှ Chief Red Cloud က ဝါရှင်တန် DC မှာ ညှိနှိုင်းခဲ့ချိန်မှာ

As the conflict grew, Chief Red Cloud negotiated in Washington DC.

While back in Lakota territory, chiefs Sitting Bull, Crazy Horse, and others

Lakota နယ်​မြေထဲက Sitting Bull၊ Crazy Horse နဲ့ တခြား မျိုးနွယ်စု

prepared for battle.

ခေါင်းဆောင်တွေက စစ်ပွဲအတွက် ပြင်ဆင်နေခဲ့ကြပါတယ်။

သူတို့တွေဟာ Cheyenne နဲ့ Arapaho မဟာမိတ်တွေနဲ့

They mobilized their Cheyenne and Arapaho allies

and almost all the other Sioux nations against the US.

Sioux လူမျိုးအားလုံးနီးပါးကို ယူအက်စ်ကို ဆန့်ကျင်ဖို့ စည်းရုံးနိုင်ခဲ့ကြတယ်။

၁၈၇၆ ခုနှစ်မှ၊ Lakota တွေ ရောက်လာခဲ့လို့ နှစ် ၁၀၀ အကြာတွင်၊

In 1876, exactly 100 years after the Lakotas’ arrival,

gold prospectors occupied the sacred Black Hills.

ရွှေတူးလိုကြသူတို့ဟာ အထွတ်အမြတ်နေရာ Black Hills ကို သိမ်းယူခဲ့ကြတယ်။

For many Lakotas, this was the final straw.

Lakota အများစုအတွက် အဲဒီလုပ်ရပ်ဟာ နောက်ဆုံး ထိုးဆွချက် ဖြစ်လာတယ်။

Following a vision by Sitting Bull, Crazy Horse led Lakota forces

Sitting Bull ရဲ့ နမိတ်ဖတ်မှုအရ Crazy Horse က Lakota စစ်တပ်တွေကို

to decisively defeat the Americans in the Battle of the Little Bighorn.

ဦးဆောင်ပြီး အမေရိကန်တွေကို Battle of the Little Bighorn တွင် ချေမှုန်းလိုက်တယ်။

After this victory, the Lakotas faced an even graver threat:

အဲ့အောင်ပွဲရဲ့ နောက်မှာ Lakota တွေဟာ ပိုပြီး လေးနက်တဲ့ ခြိမ်းခြောက်မှုကြီး၊

လှည်းတွေဖြင့် ရောက်လာသူတွေနဲ့ ရထားလမ်း ဖောက်လုပ်မှုတွေကြောင့် ကျွဲရိုင်းကောင်ရေ

wagon travel and railroad construction had decimated buffalo populations,

ကျဆင်းလာလို့ ငတ်ပြတ်မှု ဘေးကို ရင်ဆိုင်လာခဲ့ကြရတယ်။

and they faced starvation.

အသက်ရှင် ကျန်ရစ်ခဲ့ဖို့ သူတို့ဟာ သီးသန့်နယ်မြေများသို့ ရွှေ့နေခဲ့ကြရာ၊

To survive, they moved on to reservations,

where the authorities murdered Sitting Bull and Crazy Horse

အမေရိကန် အာဏာပိုင်တို့က Sitting Bull နဲ့ Crazy Hors တို့ကို လုပ်ကြံခဲ့ကြပြီး

and attempted to dismantle their culture, prohibiting the Sun Dance on reservations.

သီးသန့်နယ်မြေတွင် Sun Dance တားမြစ်ပြီး အစဉ်အလာတွေ ဖျက်ဆီးဖို့ ကြိုးပ်းခဲ့ကြတယ်။

The Lakotas started a protest movement called the Ghost Dance.

Lakota တွေက Ghost Dance ဆိုတဲ့ ဆန့်ကျင်ရေး လှုပ်ရှားမှုကို စတင်ခဲ့ကြတယ်။

Alarmed by this resistance, in 1890, the US Army massacred hundreds of Lakotas,

အဲ့လို တော်လှန်မှုကြောင့် ထိတ်လန့်သွားတဲ့ အမေရိကန် စစ်တပ်ဟာ ၁၈၉၀ တွင်

many of them women and children, at Wounded Knee Creek.

Wounded Knee Creek မှာ အမျိုးသမီးတွေ၊ ကလေးတွေအပါအဝင် ရာချီ စုပြုံသတ်ပစ်ခဲ့တယ်။

Today, Lakotas continue to fight for their culture and their land.

ယနေ့ထိတိုင် Lakota တွေ သူတို့ရဲ့ယဥ်ကျေးမှု နဲ့ တိုင်းပြည်အတွက် တိုက်ပွဲဝင်နေဆဲပါ။

၂၀၁၆ ခုနှစ်တွင် သူတို့ရဲ့ သီးသန့်နယ်မြေကို ဖြတ်ကျော်ပြီး

In 2016, they drew supporters worldwide to protest construction

Dakota Access Pipeline ဆောက်လုပ်မှုကို ဆန့်ကျင်ရာတွင်

of the Dakota Access Pipeline through their reservation,

နိုင်ငံတကာမှ ထောက်ခံမှုကို စည်းရုံး နိုင်ခဲ့ကြပြီး ပေးခဲ့တဲ့ ကတိကို မတည်တဲ့

continuing a long history of resistance

အစိုးရအား ကြာလှပြီဖြစ်တဲ့ ဆန့်ကျင်ရေး တိုက်ပွဲကို ဆက်ပြီး ဝင်နေဆဲပါ။

to a government known for breaking its promises.