The rise and fall of the Lakota Empire - Pekka Hämäläinen

Translator: Trường Giang Nguyễn Reviewer: Xuân Nghi Vương

In 1776, a powerful empire was born in North America.

Vào năm 1776, một đế chế hùng mạnh ra đời ở Bắc Mỹ.

The Lakotas had reached the Black Hills,

Người Lakota đã đặt chân đến vùng Black Hills,

the most sacred place and most coveted buffalo hunting grounds

vùng đất thiêng liêng nhất

và là vùng săn bắt trâu hấp dẫn nhất

in the western plains.

ở đồng bằng phía tây.

Located in what is now South Dakota, control of the Black Hills, or Paha Sapa,

Nằm ở phía Nam Dakota ngày nay, sự kiểm soát vùng Black Hills,

hay Paha Sapa,

marked the Lakotas as the dominant power in the American West.

đã khẳng định vị thế độc tôn của người Lakota ở Tây Mỹ.

Just a few decades before, they were vying for power in the eastern woodlands—

Chỉ vài thập kỉ trước,

họ vẫn còn phải tranh giành quyền lực ở những khu rừng phía đông

and losing.

và ở thế bại trận.

One of seven nations, or seven council fires,

Là một trong bảy quốc gia, hay bảy hội đồng

that made up the Sioux Alliance,

trong liên minh Sioux,

the Lakotas had lived in the forests and wetlands

người Lakota đã sống trong rừng và đầm lầy

between the Great Lakes and the Missouri Valley for centuries.

ở giữa vùng Great Lakes và thung lũng Missouri hàng trăm năm.

In the 1600s, European colonizers destabilized this region.

Vào những năm 1600, thực dân Châu Âu làm xáo trộn khu vực này.

While some tribes profited by trading furs with new France,

Trong khi một vài bộ lạc thu lợi nhờ buôn bán lông thú với người Pháp,

the Lakotas lived just out of range of the best trade opportunities.

người Lakota chọn cách sống cách xa những cơ hội giao thương ấy.

So in the early 1700s, they turned their attention west.

Vì vậy, vào những năm 1700, họ hướng về phía tây.

The western plains were much less fertile and abundant than the Lakotas’ homelands.

Đồng bằng phía tây không màu mỡ, phong phú như quê hương của người Lakotas.

The only easy access to food and water was immediately alongside the rivers—

Nguồn cung lương thực và nước dễ dàng nhất nằm ở ven sông

land Arikaras had already claimed.

nơi người Arikaras đã chiếm đóng.

To compete, the Lakotas became skilled buffalo hunters

Để cạnh tranh, người Lakota đã trở thành những thợ săn trâu

and warriors on horseback.

và chiến binh thiện nghệ trên lưng ngựa.

They conquered the farming Arikaras,

Họ chinh phạt người Arikaras chỉ biết trồng trọt,

forcing them to pay tributes of maize and squash.

bắt ép họ nộp cống vật như ngô và bí.

When the Spanish arrived expecting to find lucrative trading grounds,

Khi người Tây Ban Nha đến với hi vọng tìm được cơ hội kinh doanh,

they had to pay tolls to the Lakotas instead.

họ lại phải nộp thuế cho người Lakota.

In 1804, a new spectacle came floating up the Missouri River:

Vào 1804, một sự kiện không lường trước xuất hiện trên sông Missouri:

Merriwether Lewis and William Clark.

Sự hiện diện của Merriwether Lewis và William Clark.

Lakota chief Black Buffalo refused to let them pass until they paid a hefty tribute.

Tộc trưởng Lakota Black Buffalo không để họ qua trừ khi hiến một khoản cống vật lớn

In spite of this rocky start,

Mặc cho khởi đầu chông gai,

the expedition marked the beginning of a close trade alliance

chuyến thám hiểm đánh dấu sự khởi đầu của một liên minh giao thương

between the Lakotas and the United States.

giữa người Lakota và nước Mỹ.

Lakota men hunted buffalo, while women processed the hides into robes for trade.

Đàn ông Lakota săn trâu, còn phụ nữ chế biến da trâu thành áo choàng để buôn bán.

The US government supplied guns, ammunition, and other goods,

Chính phủ Mỹ cung cấp súng, đạn dược và các mặt hàng khác,

even providing Lakotas with smallpox vaccines that protected them

họ thậm chí còn cấp cho người Lakota vắc xin để bảo vệ họ khỏi

from the deadly epidemics that ravaged other Native American nations.

những đại dịch chết chóc đang càn quét những quốc gia bản địa khác.

On paper, the United States had acquired the Lakotas’ lands from France

Trên giấy tờ, người Mỹ đã mua lại đất của người Lakota từ tay Pháp

in the Louisiana Purchase.

trong thương vụ Louisiana.

But the Lakotas would not cede their lands

Nhưng người Lakota sẽ không giao nộp đất đai của họ

because of an agreement between two foreign powers.

vì một giao ước giữa hai thế lực ngoại quốc.

Though there were 15,000 Lakotas and 23 million Americans,

Mặc dù chỉ có 15 nghìn người Lakota và 23 triệu người Mỹ,

the bulk of US population and military might was concentrated on the east coast.

phần lớn dân số Mỹ và quân lực được tập trung tại bờ Đông.

Just getting an army to Lakota territory presented a huge expense,

Riêng việc đưa quân tới lãnh thổ Lakota đã tốn một khoản chi phí khổng lồ,

and once there they would face formidable warriors

và khi tới đó, họ sẽ phải đối đầu với những chiến binh dữ dằn

with deep local knowledge and alliances.

thông thạo bản địa và có nhiều đồng minh.

To avoid a war it couldn’t afford and wouldn’t win,

Để tránh khỏi một cuộc chiến không kham nổi và không thể thắng,

the US government attempted to appease the Lakotas,

chính phủ Mỹ nỗ lực xoa dịu người Lakota

paying steep tributes of ammunition and rations demanded by Lakota leaders.

bằng cách hiến tế một lượng lớn đạn dược và lương thực

theo yêu cầu của lãnh đạo Lakota.

So while almost all the Native Americans in North America

Vì vậy, khi đa phần những người Mỹ bản địa ở Bắc Mỹ

were being forced off their lands and onto reservations,

bị ép phải rời bỏ vùng đất của họ và tới những vùng bảo tồn,

the Lakota Empire was still expanding.

Đế chế Lakota vẫn tiếp tục mở rộng.

By 1850, they controlled some 500,000 square kilometers.

Đến năm 1850, họ kiểm soát khu vực có diện tích khoảng 500 nghìn ki lô mét.

They were spread thinly across this vast area,

Họ sống rải rác trong vùng đất rộng lớn này,

moving their villages in pursuit of Buffalo.

di chuyển làng xóm nương theo những đàn trâu.

Though there was no central authority,

Mặc dù không có chính quyền trung ương,

the leaders of bands, or oyates, came together at annual Sun Dances

lãnh đạo của các nhóm, hay “oyates”, tụ họp hằng năm ở Lễ hội Mặt trời

to strategize and coordinate complex diplomatic operations.

để bàn chiến lược và điều hành những hoạt động ngoại giao phức tạp.

Lasting a few weeks each summer,

Kéo dài vài tuần mỗi mùa hè,

Sun Dances were spiritual ceremonies that reaffirmed communal ties,

Lễ hội Mặt trời là một nghi thức tâm linh thắt chặt cộng đồng,

appeased Wakan Tanka, the Great Spirit, and kept the world in balance.

xoa dịu Wakan Tanka, Linh hồn Vĩ đại, và giữ thế giới ở trạng thái cân bằng.

Starting in 1849, the California gold rush brought hordes of white settlers west,

Bắt đầu từ 1849, cơn sốt vàng California kéo theo đám người da trắng tới phía tây,

encroaching on Lakota territory and disturbing the buffalo herds.

xâm phạm lãnh thổ của người Lakota và náo động những đàn trâu.

Lakota leaders correctly interpreted this migration as a signal

Các vị lãnh đạo Lakota hiểu được rằng, sự di cư này là dấu hiệu

that the US no longer intended to respect their claim to the land.

cho thấy người Mỹ không còn tôn trọng quyền sở hữu của họ với vùng đất này.

In retaliation, they attacked wagon trains and government offices.

Để trả đũa, họ tấn công các toa xe và quan chức chính phủ.

As the conflict grew, Chief Red Cloud negotiated in Washington DC.

Khi xung đột leo thang, tộc trưởng Red Cloud tới thương lượng ở Washington.

While back in Lakota territory, chiefs Sitting Bull, Crazy Horse, and others

Trong khi đó ở lãnh thổ Lakota, tộc trưởng Sitting Bull, Crazy Horse

prepared for battle.

và những người khác chuẩn bị chiến đấu.

They mobilized their Cheyenne and Arapaho allies

Họ huy động những người đồng minh Cheyenne và Arapaho

and almost all the other Sioux nations against the US.

và gần như tất cả các quốc gia Sioux chống lại Mỹ.

In 1876, exactly 100 years after the Lakotas’ arrival,

Vào năm 1876, đúng 100 năm sau khi người Lakota đến,

gold prospectors occupied the sacred Black Hills.

những kẻ khai thác vàng đã chiếm vùng đất Black Hills linh thiêng.

For many Lakotas, this was the final straw.

Với nhiều người Lakota, đây là giọt nước tràn ly.

Following a vision by Sitting Bull, Crazy Horse led Lakota forces

Với định hướng của Sitting Bull, Crazy Horse dẫn dắt lực lượng Lakota

to decisively defeat the Americans in the Battle of the Little Bighorn.

đánh bại quân Mỹ trong cuộc chiến Little Bighorn.

After this victory, the Lakotas faced an even graver threat:

Sau chiến thắng này, họ phải đối mặt với mối đe dọa còn khủng khiếp hơn:

wagon travel and railroad construction had decimated buffalo populations,

việc đi lại bằng xe lửa và xây dựng đường sắt

đã tiêu điệt phần phần lớn số trâu,

and they faced starvation.

và họ phải đối mặt với nạn đói.

To survive, they moved on to reservations,

Để tồn tại, họ phải di cư đến những vùng bảo tồn,

where the authorities murdered Sitting Bull and Crazy Horse

nơi quan chức Mỹ đã ám sát Sitting Bull và Crazy Horse

and attempted to dismantle their culture, prohibiting the Sun Dance on reservations.

và cố gắng phá hủy nền văn hóa của họ,

cấm đoán Lễ hội Mặt trời trong vùng bảo tồn.

The Lakotas started a protest movement called the Ghost Dance.

Người Lakota bắt đầu một phong trào phản đối được gọi là Vũ điệu Ma quái.

Alarmed by this resistance, in 1890, the US Army massacred hundreds of Lakotas,

Bị khiêu khích bởi sự phản đối này, vào năm 1890, quân đội Mỹ

đã thảm sát hàng trăm người Lakota,

many of them women and children, at Wounded Knee Creek.

rất nhiều trong số đó là phụ nữ và trẻ em, ở vùng lạch Wounded Knee.

Today, Lakotas continue to fight for their culture and their land.

Ngày nay, người Lakota tiếp tục đấu tranh cho văn hóa và lãnh thổ của họ.

In 2016, they drew supporters worldwide to protest construction

Vào năm 2016, họ thu hút được nhiều người ủng hộ trên toàn thế giới

phản đối việc xây dựng

of the Dakota Access Pipeline through their reservation,

đường ống tiếp cận Dakota qua vùng bảo tồn của họ,

continuing a long history of resistance

nối dài lịch sử lâu dài đấu tranh

to a government known for breaking its promises.

chống lại một chính phủ nổi tiếng vì đã phá vỡ lời hứa của mình.