The rise and fall of the Lakota Empire - Pekka Hämäläinen

Tłumaczenie: Ola Królikowska Korekta: Paulina Kaniewska

In 1776, a powerful empire was born in North America.

W 1776 roku w Ameryce Północnej powstało potężne imperium.

The Lakotas had reached the Black Hills,

Lakoci dotarli do gór Black Hills,

the most sacred place and most coveted buffalo hunting grounds

najświętszego miejsca i najbardziej pożądanych terenów polowań na bizony

in the western plains.

w zachodniej części Wielkich Równin.

Located in what is now South Dakota, control of the Black Hills, or Paha Sapa,

Przejęcie kontroli nad leżącymi w obecnej Dakocie Południowej Black Hills,

czyli Paha Sapa,

marked the Lakotas as the dominant power in the American West.

ugruntowała status Lakotów jako siły dominującej na amerykańskim Zachodzie.

Just a few decades before, they were vying for power in the eastern woodlands—

Ledwie kilkadziesiąt lat wcześniej Lakoci rywalizowali o władzę w Lasach Wschodnich,

and losing.

ale bez sukcesu.

One of seven nations, or seven council fires,

Jako jedno z siedmiu plemion albo jeden z siedmiu ogni rady

that made up the Sioux Alliance,

należących do sojuszu Siuksów,

Lakoci od wieków mieszkali w lasach i na terenach podmokłych

the Lakotas had lived in the forests and wetlands

between the Great Lakes and the Missouri Valley for centuries.

między Wielkimi Jeziorami i doliną rzeki Missouri.

In the 1600s, European colonizers destabilized this region.

W XVII wieku europejscy kolonizatorzy zdestabilizowali ten region.

While some tribes profited by trading furs with new France,

Choć niektóre plemiona czerpały zyski z handlu futrem z Nową Francją,

the Lakotas lived just out of range of the best trade opportunities.

Lakoci mieszkali już poza zasięgiem najlepszych możliwości handlowych.

So in the early 1700s, they turned their attention west.

Dlatego na początku XVIII wieku zwrócili swoją uwagę na zachód.

The western plains were much less fertile and abundant than the Lakotas’ homelands.

Tamtejsze równiny były znacznie mniej żyzne i rozległe niż w ojczyźnie Lakotów.

The only easy access to food and water was immediately alongside the rivers—

Łatwy dostęp do jedzenia i wody był tylko bezpośrednio nad rzekami,

land Arikaras had already claimed.

a ziemię tę zajmowali już Arikarowie.

To compete, the Lakotas became skilled buffalo hunters

Żeby móc z nimi konkurować, Lakoci stali się wytrawnymi łowcami bizonów

i wojownikami na koniach.

and warriors on horseback.

They conquered the farming Arikaras,

Pokonali zajmujących się rolnictwem Arikarów,

forcing them to pay tributes of maize and squash.

zmuszając ich do płacenia daniny w kukurydzy i dyniach.

When the Spanish arrived expecting to find lucrative trading grounds,

Kiedy przybyli Hiszpanie liczący na dochodowe tereny handlowe,

they had to pay tolls to the Lakotas instead.

musieli płacić Lakotom myto.

In 1804, a new spectacle came floating up the Missouri River:

W 1804 roku w górze rzeki Missouri pojawili się podróżnicy i odkrywcy

Merriwether Lewis i William Clark.

Merriwether Lewis and William Clark.

Lakota chief Black Buffalo refused to let them pass until they paid a hefty tribute.

Wódz Lakotów Czarny Bawół nie zezwolił im na przejście,

dopóki nie zapłacą sporej daniny.

In spite of this rocky start,

Mimo trudnych początków

the expedition marked the beginning of a close trade alliance

dzięki tej wyprawie badawczej Lakoci i USA nawiązali bliskie relacje handlowe.

between the Lakotas and the United States.

Lakota men hunted buffalo, while women processed the hides into robes for trade.

Mężczyźni z tego plemienia polowali na bizony,

a kobiety przerabiały skóry na ubrania na handel.

The US government supplied guns, ammunition, and other goods,

Rząd USA dostarczał Lakotom broń, amunicję i inne towary,

even providing Lakotas with smallpox vaccines that protected them

a nawet zaopatrzył ich w szczepionkę przeciw ospie,

która uchroniła ich przed epidemią dziesiątkującą inne rdzenne ludy Ameryki.

from the deadly epidemics that ravaged other Native American nations.

On paper, the United States had acquired the Lakotas’ lands from France

Formalnie USA nabyły ziemie Lakotów od Francji

in the Louisiana Purchase.

w ramach Zakupu Luizjany.

But the Lakotas would not cede their lands

Ale Lakoci nie zamierzali oddać swoich ziem

because of an agreement between two foreign powers.

tylko z powodu umowy między dwoma obcymi mocarstwami.

Though there were 15,000 Lakotas and 23 million Americans,

Chociaż Lakotów było 15 tysięcy, a Amerykanów 23 miliony,

the bulk of US population and military might was concentrated on the east coast.

większość populacji i wojsk USA była skoncentrowana na Wschodnim Wybrzeżu.

Just getting an army to Lakota territory presented a huge expense,

Już samo sprowadzenie armii na ziemie Lakotów stanowiłoby ogromny wydatek,

and once there they would face formidable warriors

a na miejscu trzeba by zmierzyć się z groźnymi wojownikami

with deep local knowledge and alliances.

znających lokalne warunki i związanych sojuszami.

To avoid a war it couldn’t afford and wouldn’t win,

Żeby uniknąć drogiej wojny, której i tak by nie wygrał,

the US government attempted to appease the Lakotas,

rząd USA poszedł na ustępstwa wobec Lakotów,

paying steep tributes of ammunition and rations demanded by Lakota leaders.

płacąc im wysokie daniny w amunicji i żywności, czego żądali lakoccy wodzowie.

So while almost all the Native Americans in North America

Podczas gdy prawie wszyscy rdzenni Amerykanie na kontynencie

were being forced off their lands and onto reservations,

zostali zmuszeni do opuszczenia ziem i przeprowadzki do rezerwatów,

the Lakota Empire was still expanding.

Imperium Lakotów wciąż poszerzało granice.

By 1850, they controlled some 500,000 square kilometers.

W 1850 roku Lakoci kontrolowali około 500 tysięcy kilometrów kwadratowych.

They were spread thinly across this vast area,

Byli rozproszeni na rozległym obszarze

moving their villages in pursuit of Buffalo.

i przenosili się w ślad za bizonami.

Chociaż nie mieli władzy centralnej,

Though there was no central authority,

przywódcy plemion, czyli oyate, spotykali się na corocznym Tańcu Słońca

the leaders of bands, or oyates, came together at annual Sun Dances

to strategize and coordinate complex diplomatic operations.

w celu opracowania strategii i koordynacji skomplikowanych operacji dyplomatycznych.

Lasting a few weeks each summer,

Trwające kilka tygodni każdego lata

Sun Dances were spiritual ceremonies that reaffirmed communal ties,

Tańce Słońca były ceremoniami religijnymi, które potwierdzały więzi społeczne,

appeased Wakan Tanka, the Great Spirit, and kept the world in balance.

zapewniały przychylność Wakantanki, Wielkiego Ducha,

a także utrzymywały świat w równowadze.

Starting in 1849, the California gold rush brought hordes of white settlers west,

Począwszy od 1849 roku kalifornijska gorączka złota

przyciągnęła na Zachód całe tabuny białych osadników,

encroaching on Lakota territory and disturbing the buffalo herds.

którzy przekraczali granicę terytorium Lakotów

i płoszyli stada bizonów.

Lakota leaders correctly interpreted this migration as a signal

Przywódcy Lakotów słusznie uznali te migracje za sygnał,

that the US no longer intended to respect their claim to the land.

że USA nie zamierzają dłużej respektować ich roszczeń do ziemi.

In retaliation, they attacked wagon trains and government offices.

W odwecie atakowali amerykańskie pociągi i urzędy państwowe.

Konflikt narastał,

As the conflict grew, Chief Red Cloud negotiated in Washington DC.

a wódz Czerwona Chmura prowadził negocjacje w Waszyngtonie.

While back in Lakota territory, chiefs Sitting Bull, Crazy Horse, and others

Po jego powrocie wodzowie Siedzący Byk, Szalony Koń i inni

prepared for battle.

rozpoczęli przygotowania do bitwy.

Zmobilizowali sojuszników, czyli Czejenów i lud Arapaho,

They mobilized their Cheyenne and Arapaho allies

and almost all the other Sioux nations against the US.

oraz prawie wszystkie inne plemiona Siuksów przeciwko USA.

In 1876, exactly 100 years after the Lakotas’ arrival,

W 1876 roku, dokładnie 100 lat po przybyciu Lakotów na te ziemie,

gold prospectors occupied the sacred Black Hills.

poszukiwacze złota zajęli święte góry Black Hills.

For many Lakotas, this was the final straw.

Dla wielu Lakotów przelało to czarę goryczy.

Jak w wizji Siedzącego Byka Szalony Koń poprowadził siły Lakotów

Following a vision by Sitting Bull, Crazy Horse led Lakota forces

to decisively defeat the Americans in the Battle of the Little Bighorn.

i odniósł zdecydowane zwycięstwo w bitwie nad Little Bighorn.

After this victory, the Lakotas faced an even graver threat:

Po tym sukcesie Lakoci stanęli wobec jeszcze większego zagrożenia.

wagon travel and railroad construction had decimated buffalo populations,

Transport kolejowy i budowa torów zdziesiątkowały populację bizonów,

a Lakotom zagroziła śmierć z głodu.

and they faced starvation.

By przeżyć, przenieśli się do rezerwatów,

To survive, they moved on to reservations,

gdzie amerykańskie władze zamordowały Siedzącego Byka i Szalonego Konia

where the authorities murdered Sitting Bull and Crazy Horse

and attempted to dismantle their culture, prohibiting the Sun Dance on reservations.

oraz próbowały zniszczyć lakocką kulturę, zakazując Tańca Słońca.

The Lakotas started a protest movement called the Ghost Dance.

Lakoci zapoczątkowali ruch protestacyjny zwany Tańcem Ducha.

Alarmed by this resistance, in 1890, the US Army massacred hundreds of Lakotas,

Zaniepokojona ich oporem

armia USA w 1890 roku zmasakrowała setki Lakotów, w tym kobiety i dzieci,

many of them women and children, at Wounded Knee Creek.

nad potokiem Wounded Knee.

Today, Lakotas continue to fight for their culture and their land.

Dzisiaj Lakoci nadal walczą o swoje dziedzictwo i ziemię.

W 2016 roku pozyskali zwolenników z całego świata

In 2016, they drew supporters worldwide to protest construction

do protestu przeciw budowie rurociągu Dakota Access Pipeline

of the Dakota Access Pipeline through their reservation,

przechodzącego przez ich rezerwat,

continuing a long history of resistance

tym samym kontynuując długą historię oporu

przeciwko rządowi znanemu z łamania obietnic.

to a government known for breaking its promises.