How the heart actually pumps blood - Edmond Hui

Translator: eman safeen Reviewer: Daban Q Jaff

For most of history,

بۆ ماوەیەکی زۆر لە مێژوودا،

humans had no idea what purpose the heart served.

مرۆڤ هیچ بیرۆکەیەکی لەسەر کار و ئامانجی دڵ نەبوو.

In fact, the organ so confused Leonardo da Vinci,

لە راستیدا، ئەم ئەندامە لیۆناردۆ داڤینشیشی سەرسام کرد بوو،

that he gave up studying it.

تا ئەو ئاستەی وازی لە لێکۆڵێنەوە هێنا لەسەری.

Although everyone could feel their own heart beating,

هەرچەندە هەموو کەسێک دەیتوانی هەست بە لێدانی دڵی بکات،

it wasn't always clear what each thump was achieving.

بەڵام ڕوون نەبوو لە لایان ترپەکانی دڵ چی واتایەکیان هەیە.

Now we know that the heart pumps blood.

ئێستا دەزانین کە دڵ پاڵ بە خوێنەوە دەنێت.

But that fact wasn't always obvious,

بەڵام ئەم ڕاستیە هەموو کات ڕوون نەبووە،

because if a heart was exposed or taken out,

چونکە هەر کاتێک دڵێک بکرێتەوە یان دەربهێندرێت،

the body would perish quickly.

لەش بە خێرایی لە ناو دەچێت.

It's also impossible to see through the blood vessels,

هەروەها ئەستەمە بتوانیت سەیری ناو دەمارەکانی دڵ بکەیت،

and even if that were possible,

تەنانەت گەر ئەوەش بکرێت،

the blood itself is opaque,

خوێن ڵێلە،

making it difficult to see the heart valves working.

وا دەکات ئەستەم بێت بتوانیت کارکردنی زمانەکانی دڵ ببینیت.

Even in the 21st century,

تەنانەت لە سەدەی ٢١ دا،

only a few people in surgery teams

تەنها بەشێکی کەم لە تیمەکانی نەشتەرگەری

have actually seen a working heart.

ئیش کردنی دڵیان بە ڕاستەقینە بینیوە.

Internet searches for heart function,

ئەنجامی ئینتەرنێت بۆ چۆنیەتی ئیشکردنی دڵ،

point to crude models, diagrams

شێوەی و هێڵکاری پیشان دەدەن

or animations that don't really show how it works.

یان وێنەگەلێکی جوڵاو کە ئەوانیش بە جوانی شێوازی کارکردنەکە دەرناخەن.

It's as if there has been a centuries old conspiracy

وا دێتە پێش چاو کە پێش چەندێن سەدە کەینوبەینێک هەبووە

amongst teachers and students

لە نێوان مامۆستاکان و خوێندکاراندا

to accept that heart function cannot be demonstrated.

قایل ببن بەوەی کە ناتواندرێت ئیشی دڵ پیشان بدرێت.

Meaning that the next best thing

ئەمەش مانای ئەوەیە کە باشترین کار ئەوەیە

is simply to cut it open and label the parts.

دڵ بکرێتەوە و ناویش لە پارچەکانی بنرێت.

That way students might not fully grasp the way it works,

دەشێت بەو جۆرەش خوێنکاران لەوە نەگەن کە چۆن کار دەکات،

but can superficially understand it,

بەڵام ڕووکەشانە دەتوانن لێی تێ بگەن،

learning such concepts as

فێر بوونی چەمکگەلی وەک

the heart is a four-chambered organ,

دڵ ئەندامێکی چوار ژوورە،

or potentially misleading statements like,

یان بە لاڕێدا بردنی دەقی وەک،

mammals have a dual-circulation:

شیردەرەکان دوانە سووڕییان هەیە:

one with blood going to the lungs and back,

لەرێگەی یەکێکیانەوە خوێن دەچێتە سییەکان و دەگەڕێتەوە،

and another to the body and back.

ئەوەی تریان دەچێتە جەستە و دەگەڕێتەوە.

In reality, mammals have a figure-eight circulation.

لە ڕاستیدا، شیردەرەکان سووڕێکی شێوە ژمارە هەشتیان هەیە.

Blood goes from one heart pump to the lungs,

خوێن لە پاڵنەرێکی دڵەوە دەڕوات بۆ سییەکان،

back to the second heart pump, which sends it to the body,

دەگەڕێتەوە بۆ پاڵنەری دووەم، کە دەینێرێت بۆ لەش،

and then back to the first pump.

دواتریش دەگەڕێتەوە بۆ پاڵنەری یەکەم.

That's an important difference

ئەمە جیاوازییەکی گرنگە

because it marks two completely different morphologies.

چونکە ئەمە دوو پێکهاتەی زیندەیی تەواو جیاوازن.

This confusion makes many students

ئەم سەرلێشێوانە وای لە چەندین خوێنکار کرد

wary of the heart in biology lessons,

لە وانەکانی زیندەزانی ئاگاداری دڵ بن،

thinking it signals an intimidating subject

بیرکردنەوە لەوەی نیشانەکان بابەتی تۆقێنەرن

full of complicated names and diagrams.

پڕە لە ناو و هێڵکاری ئاڵۆز.

Only those who end up studying medicine

تەنها ئەوانەی کە پزیشکی دەخوێنن

compeltely understand how it all actually works.

بە تەواوی تێدەگەن چۆن کار دەکات.

That's when its functions become apparent

ئەمە کاتێک کە ئیشەکانی دیار دەکەون

as medics get to observe the motion of the heart's valves.

پزیشکیش چاودێری جووڵەی دەمەوانەکانی دڵ دەکات.

So, let's imagine you're a medic for a day.

کەوایە، با وێنای ئەوە بکەین بۆ ڕۆژێک دەبیتە پزیشک.

What you'll need to get started is a whole fresh heart,

ئەوەی بۆ دەستپێک پێویستە دڵێکی نوێیە،

like one from a sheep or pig.

وەک دڵی مەڕێک یان بەرازێک.

Immerse this heart in water

دڵەکە بخەرە نێو ئاوەوە

and you'll see that it doesn't pump when squeezed by hand.

دەبینیت کە کاتێک دەیگوشیت دڵەکە فشاری نامێنێت.

That's because water doesn't enter the heart cleanly enough

ئەمەش لەبەر ئەوەی ئاوەکە بە پێی پێویست ناچێتە ناو دڵەوە

for the pumping mechanism to work.

تاوەکو کرداری پاڵنان جێبەجێ ببێت.

We can solve this problem in an extraordinarly simple way.

دەتوانین بە ڕێگەیەکی زۆر ئاسان چارەسەری ئەمە بکەین.

Simply identify the two atria and cut them off,

هەر دوو گوێچکەڵەی دڵ دیاری بکە و بیانبڕە،

trimming them down to the tops of the ventricles.

تاوەکو سەر سکۆڵەکان لێی بکەرەوە.

This makes the heart look less complicated

ئەمە وا دەکات دڵەکە کەمتر ئاڵۆز دەربکەوێت

because the atria have several incoming veins attached.

لەبەر ئەوەی گوێچکەڵە چەندین دەماری پێوە بەستراوە.

So without them there, the only vessels remaining

بۆیە بێ ئەوانە، ئەو دەمارانەی دەمێننەوە تەنها

are the two major heart arteries:

دوو خوێنبەرە سەرەکییەکەی دڵن:

the aorta and pulmonary artery,

شادەمار و خوێنبەری سییەکان،

which rise like white columns from between the ventricles.

لە نێوان سکۆڵەکان وەک دینگە بەرزبوونەتەوە.

It looks -- and really is -- very simple.

وا پێدەچێت، زۆریش سادەیە.

If you run water into the right ventricle from a tap

ئەگەر ئاو بکەیتە ناو سکۆڵەی ڕاستەوە

(the left also works, but less spectacularly),

(چەپەش ئیش دەکات، بەڵام کەمتر چوستە)،

you'll see that the ventricular valve

دەبینیت دەمەوانەی سکۆڵە

tries to close against the incoming stream.

هەوڵ دەدات بەڕووی ئاوە هاتووەکان دابخرێت و.

And then ventricle inflates with water.

دواتر سکۆڵە پڕ دەبێت لە ئاو.

Squeeze the ventricle and a stream of water

سکۆڵە بگوشە و ئاو لە خوێنبەری سییەکانەوە

squirts out of the pulmonary artery.

بکەرە دەرەوە.

The ventricular valves, called the tricuspid in the right ventricle

دەمەوانەی سکۆڵە، پێ یدەڵێن زمانەی سێپەڕەیی سکۆڵەی ڕاست

and the mitral in the left,

زمانەی دڵیش لای چەپ،

can be seen through the clear water

دەکرێت لە ناو ئاودا بە ڕوونی ببینرێت

opening and closing like parachutes

وەک پەرەشوت دەکرێتەوە و دادەخرێتەوە

as the ventricle is rhythmically squeezed.

بە شێوەیەکی هاوسەنگ پەستان لە سکۆڵە دەکات.

This flow of water mimics the flow of blood in life.

ئەم دەرچوونی ئاوە هاوشێوەی خوێنە.

The valves are completely efficient.

دەمەوانەکان زۆر چوست و چالاکن.

You'll notice they don't leak at all when the ventricles are squeezed.

دەبینیت کە خوێنیان لێوە دزە ناکات کاتێک سکۆڵەکان دەگوشرێن.

Over time, they also close against each other

دواتر، دژی یەکتریش دادەخرێن

with very little wear and tear,

لەگەڵ کەمێک هەڵکشان و داکشان،

which explains how this mechanism continues to work seamlessly

کە ڕوونی دەکاتە چۆن ئەم کردەیە نەگۆڕانە کار دەکات

for more than 2 billion beats a heart gives in its lifetime.

بۆ زیاتر لە ٢ ملیار جار لێدانی دڵ لە ماوەی ژیاندا.

Now, anyone studying the heart can hold one in their hands,

ئێستا، هەر کەسێک کە دەربارەی دڵ دەخوێنێت دەتوانێت دانەیەک بگرێت بە دەستییەوە،

make it pump for real

بیگووشە

and watch the action unfold.

سەرنج لە کاردانەوەی بدە.

So place your hand above your own

دەستت بەرزتر لە ئاستی خۆت ڕاگرە و

and feel its rhymic beat.

هەست بەو لێدانە نەگۆڕ و هاووئاستانە بکە.

Understanding how this dependable inner pump works

تێدەگەیت گوشارەکان لە نێوان خۆیاندا چۆن کار دەکەن

gives new resonance to the feeling you get

واتایەکی نوێ بەو هەستە دەدات کە هەتە

when you run a race,

کاتێک ڕادەکەیت،

drink too much caffeine

کاتێک کافاینی زۆر دەخۆیتەوە

or catch the eye of the one you love.

یان چاوت بەو کەسە دەکەوێت کە خۆشت دەوێت.