Why should you read "Macbeth"? - Brendan Pelsue

Translator: mabbast chato Reviewer: Daban Q Jaff

There's a play so powerful that an old superstition says

شانۆگەریەکی زۆر بەهێز هەیە کەوا ئەفسانە کۆنەکە دەڵێت

its name should never even be uttered in a theater,

ئەو ناوە پێویستی دەکرد هەرگیز لە سەر ستەیجی شانۆ بڵاونەکرایەوە،

a play that begins with witchcraft and ends with a bloody severed head,

شانۆگەرییەکە بە جادووگەری دەست پێدەکات و بە سەرێکی بڕاوی خوێناوی کۆتای دێت،

a play filled with riddles, prophesies, nightmare visions,

شانۆگەرییەکە پڕە لە مەتەڵ، پێشبینی، بینینی کابووسەکان،

and lots of brutal murder,

و پڕە لە کوشتاری وەحشیکەری،

a play by William Shakespeare sometimes referred to as the "Scottish Play"

شانۆگەرێکە ویلیام شکیسپیرە هەندێجار بە" شانۆگەریە سکۆتلەندیەکە" ناسراوە

or the "Tragedy of Macbeth."

یاخود" تراژێدیای ماکبێس."

First performed at the Globe Theater in London in 1606,

یەکەمجار ساڵی ١٦٠٦ لەسەر شانۆی جیهانی لە لەندەن نمایشکرا،

"Macbeth" is Shakespeare's shortest tragedy.

"ماکبێس" کورترین تراژیدیایی شکیسپیرە.

It is also one of his most action-packed.

هەروەها یەکێکە لە بەرهەم دڵخوازەکان.

In five acts, he recounts a story of a Scottish nobleman

لە پێنج بەش پێکدێت، چیرۆکی پیاوێکی خانەدانی سکۆیلەندی دەگێڕێتەوە

who steals the throne,

کەوا تەختی پادشایەکی دزیوە،

presides over a reign of terror,

فەرمانڕەوایەتیکردنەکەی توقێنەر بووە،

and then meets a bloody end.

کەوا دەسەڵاتەکەی بە کوشتار و خوێنڕشتن کۆتای هاتووە.

Along the way, it asks important questions about ambition,

لەم ڕێگەیەش. پرسیاری گرنگی کردوە سەبارەت بە بەرزخوازی،

power,

دەسەڵات،

and violence

و توندوتیژی

that spoke directly to the politics of Shakespeare's time

کەوا ڕاستەوخۆ قسەی بۆ سیاسەتمەدارەکانی سەردەمی شکیسپیر کردوە

and continue to echo in our own.

و بەردەوام بووە لە لاسایکردنەوە بۆ دەنگدانەوە لە نێوخۆمان.

England in the early 17th century was politically precarious.

ئینگلتەرا لە سەرەتاکانی سەدەی ١٧ بە بارودۆخێکی سیاسی خەراپ تێدەپەڕی.

Queen Elizabeth I died in 1603 without producing an heir,

شاژنە ئیلیزابێس لە ساڵی ١٦٠٣ مرد بەبێ هیچ جێنشیننێک،

and in a surprise move,

و لە جولەیەکی شۆککەر.

her advisors passed the crown to James Stewart, King of Scotland.

ڕاوێژکارەکانی تاجەکەیان دا بە پادشا جەیمس ستیوارت، پادشای سکۆتلەند.

Two years later, James was subject to an assassination attempt

دوو ساڵ دواتر، جەیمس کرایە ئامانج لە هەوڵێکی کوشتن

called the Gunpowder Plot.

ناسراوە بە پلانی بارووت.

Questions of what made for a legitimate king

پرسیارەکانی چی پادشایەکی ماقوڵ دروست دەکات

were on everyone's lips.

لەسەر لێوی هەموو کەس بوون.

So Shakespeare must have known he had potent material

هەربۆیە شکیسپیر پێویستە بزانێت ماددەی بەهێزی هەیە

when he conflated and adapted the stories

کاتێک ئەو تێکەڵی دەکا و هەڵی دەگرێتەوە چیرۆکەکانی

of a murderous 11th century Scottish King named Macbeth

کوشتاری سەدەی ١١ پادشای سکۆتلەندی بەناوی ماکبێس

and those of several other Scottish nobles.

و لەگەڵ هەندێک خانەدانی دیکە سکۆتلەندی.

He found their annals in Hollinshed's "Chronicles,"

ئەو مێژووی خۆیانی لە تۆمارە مێژوویەکانی هۆلیاندشێت دۆزیەوە،

a popular 16th century history of Britain and Ireland.

کەوا لەسەدەی ١٦ مێژووییەکی بەناوبانگی بەریتانی و ئیرلەندەییەکان بوو.

Shakespeare would also have known he needed to tell his story

هەروەها شکسپیر بەوە ناسرا بوو کە پێویستە چیرۆکەکانی بگێڕێتەوە

in a way that would immediately grab the attention

بەو ڕێگەیەی بە خێرا سەرنجی

of his diverse and rowdy audience.

بینەرە هەمجۆر و ئاژاوەچییەکانی ڕادەکێشێت.

The Globe welcomed all sections of society.

شانۆی جیهان بەخێرهاتنی هەموو چینەکانی کۆمەڵگەی دەکرد.

Wealthier patrons watched the stage from covered balconies

چینی پارێزگاری دەوڵەمەند لە باڵکۆنە داپۆشراوەکانەوە سەیری سەکۆیان دەکرد

while poorer people paid a penny to take in the show

لەکاتێکدا خەڵکە هەژارەکان پێنسێکیان دەکرد تا شوێنێک

from an open-air section called the pit.

لە بەشی هەوای کراوە بگرن کە ناسراوبوو بە کانە خەڵوز.

Talking, jeering, and cheering was common during performances.

قسەکردن، خۆشی و شادی، و پێکەنین ئاسای بوو لە ماوەی نمایشکردنەکە دا.

There are even accounts of audiences throwing furniture when plays were flops.

تەنانەت هەندێک بینەر کەلوپەلیان دەهاویشت کاتیک شانۆگەریەکە بۆ ناخۆشی بگۆڕاییە.

So "Macbeth" opens with a literal bang.

بۆیە"ماکبێس" تەقینەوەیەکی ئەدەبی دەکاتەوە.

Thunder cracks and three witches appear.

هەورەتریشقە و سێ جادووگەر دەردەکەون،

They announce they're searching

ڕایدەگەیەنن دەگەڕێن

for a Scottish nobleman and war hero named Macbeth,

بۆ خانەدانێکی سکۆتلەندی و پاڵەوانی جەنگ بەناوی ماکبێس،

then fly off while chanting a curse that predicts a world gone mad.

پاشان لەکاتی دیارنەمان گۆڕانیەکی نەفرین دەچڕن کە پێشبینی جیهانێکی خەراپ دەکەن.

"Fair is foul and foul is fair. Hover through the fog and filthy air."

جوانی چەپەڵە و چەپەڵی جوانییە." لەناو تەم و هەوای پیس گێژدەخوات."

As seen later, they find Macbeth and his fellow nobleman Banquo.

بەشی دواتر، جادووگەرەکان ماکبێس و هاوڕێکەی خانەدانەکەی بانکۆ دەدۆزنەوە.

"All hail Macbeth," they prophesize, "that shalt be king hereafter!"

"تەمەنت درێژی بۆ ماکبێس،" پێشبینی دەکەن، "کەوا ماکبێس لە داهاتوو دەبێتە پادشا!"

"King?" Macbeth wonders.

"پادشا؟" ماکبێس خەیاڵی کرد.

Just what would he have to do to gain the crown?

تەنها پێویستە چی بکات تا تاجەکە بەدەست بهێنێت؟

Macbeth and his wife Lady Macbeth

ماکبێس و هاوژینەکەی خاتوو ماکبێس

soon chart a course of murder, lies, and betrayal.

هەرزوو پیلانی کوشتن و درۆکردن و ناپاکیان داڕشت.

In the ensuing bloodbath,

لە شوێنکەوتنی خوێنڕێژی،

Shakespeare provides viewers with some of the most memorable passages

شکیسپیر هەندێک لە وتارە لەبیرنەکراوەکان بۆ بینەر دەسەلمێنی

in English literature.

لە ئەدەبی ئینگلیزی.

"Out, damned spot! Out, I say!" Lady Macbeth cries when she believes

بسڕێوە، پەڵەی نەفرەتی! بسڕێوە، دەڵێم بسڕێوە! ختوو ماکبێس دەگرێت کاتێک پێیوایە

she can't wipe her victim's blood off her hands.

ناتوانێت خوێنی قوربانیەکە لەسەر دەستەکانی بسڕێتەوە.

Her obsession with guilt is one of many themes that runs through the play,

هەستکردنی بە تاوان یەکێک لە هەرە بابەتە سەرەکییەکان لە تەواوی شانۆگەریەکە،

along with the universal tendency to abuse power,

لەگەڵ لایەنگیری جیهانی بۆ ڕسواکردنی دەسەڵات،

the endless cycles of violence and betrayal,

بازنەیەکی بێ کۆتای توندوتیژی و ناپاکی،

the defying political conflict.

ڕەتکردنەوەی ململانێ سیاسی.

As is typical with Shakespeare's language,

هەروەکو سادەیی زمانی شکیسپیر،

a number of phrases that got their start in the play

ژمارەیەک دەستەواژە کەوا لە سەرەتاوە لە شانۆگەریەکە دان

have been repeated so many times that they now feel commonplace.

زۆر جار دووبارە کراونەتەوە کەوا ئێستا وەکو شتێکی ئاسییان لێهاتووە.

They include "the milk of human kindness,"

وەکو "بایەخ و میهرەبانی بە مرۆڤایەتی،"

"what's done is done,"

" ئەم کارەی کراوە تازە ئەنجام دراوە،"

and the famous witches' spell,

و جادووە بەناوبانگەکەی جادووگەرەکان،

"Double, double toil and trouble; Fire burn, and caldron bubble."

" دوو ئەوەندە، دوو ئەوەندە کاری زەحمەت و گرفت، ئاگر بسووتێ و مەنجەڵێ ڕەش بقوڵپێنە."

But Shakespeare saves the juiciest bit of all for Macbeth himself.

بەڵام شکیسپیر کەمێک لە خۆشترین کاتەکان بۆ خودی ماکبێس هەڵدەگرێت.

Towards the end of the play, Macbeth reflects on the universality of death

لە پێش کۆتایی شانۆگەریەکە، ماکبێس بیردەکاتەوە لە جیهانی بوونی مردن

and the futility of life.

و بێکەڵکی ژیان.

"Out, out, brief candle!" he laments.

"بکوژێوە، بکوژێوە، مۆمی بچووک!" ئەو دەناڵێنێت.

"Life's but a walking shadow,

" ژیان هیچ نییە جگە لە تارمایەکی ڕۆشتوو،

a poor player that struts and frets his hour upon the stage

شانۆکارە داماوەکە لە ماوەی یەک کاتژمێر لەسەر ئەو شانۆیە لەنجە دەکات و توڕە دەبێت

and then is heard no more.

و پاشان چیتر نابیستیت.

It is a tale told by an idiot, full of sound and fury

ئەم چیرۆکێکە لەلایەن گەمژەیەکەوە 236گێڕدراوەتەوە پڕە لە دەنگ و شەڕانگێزی

signifying nothing."

هیچ شتێک ڕوون ناکاتەوە."

Life may be a tale told my an idiot, but "Macbeth" is not.

لەوانەیە ژیان چیرۆکێک بێت گەمژەیەک گێڕابێتیەوە، بەڵام"ماکبێس" وانییە.

Shakespeare's language and characters have entered our cultural consciousness

زمان و کارەکتەرەکانی شکسپیر هاتۆتنە ناو هۆشیاری کلتورمانەوە

to a rare extent.

بۆ بوارێکی دەگمەن.

Directors often use the story to shed light on abuses of power,

زۆربەیجار دەرهێنەرەکان چیرۆکەکە بۆ ڕوون کردنەوەی ڕسواکردنی دەسەڵات بەکاردێنن،

ranging from the American mafia

لە مافیاکانی ئەمریکا دەست پێدەکات

to dictators across the globe.

تا دیکتاتۆرەکانی سەرانسەری جیهان.

The play has been adapted to film many times,

زۆر جار شانۆگەریەکە فلیمە سینەماییەکان هەڵیانکرتۆتەوە،

including Akira Kurosawa's "Throne of Blood,"

وەکو ئەکیرا کورۆساوە " تەختی پادشای خوێن،"

which takes place in feudal Japan,

کەوا لە دەرەبەگایەتی یابان شوێنێک دەگرێت،

and a modernized version called "Scotland, PA,"

و لە شێوازی نوێ دا پێدەڵێن" سکۆتلەند، PA,"

in which Macbeth and his rivals

کەوا ماکبێس و هاوتاکانی

are managers of competing fast food restaurants.

بەڕێوبەری ڕێستورانتە پێشبڕكێکەرەکانی خۆراکی خێران.

No matter the presentation,

پێشکەشکردنەکەی گرینگ نییە،

questions of morality,

پرسیارەکانی ڕەوشت،

politics,

سیاسەت،

and power are still relevant today,

و دەسەڵات تا ئەمرۆش بوونیان هەیە،

and so, it seems, is Shakespeare's "Macbeth."

ئەوە دەردەکەوێت "ماکبێس" ی شکسپیرە.