Ancient Rome’s most notorious doctor - Ramon Glazov

Translator: himdad muhammed Reviewer: Daban Q Jaff

In the middle of the 16th century,

‎لە ناوەڕاستی سەدەی ١٦ یەمدا،

a talented young anatomist named Andreas Vesalius made a shocking discovery:

‎گەنجێكی بەھرەدار لە بواری شیكاری بە ناوی ‎ ئەندریاس ڤێسالیوس داھێنانێكی داهێنا:

the most famous human anatomy texts in the world were wrong.

‎بەناوبانگترین نوسینی توێكاری مرۆڤ ‎لە جیھاندا ھەڵە بووە.

They not only failed to account for many details of the human body,

‎تەنھا شكستیان لە ژماردنی بەشێكی زۆری ‎ وردەكاریەكانی جەستەی مرۆڤ نەھێنابوو,

they also described the organs of apes and other mammals.

‎ ئەوان ھەروەھا باسی ئەندامەكانیان كرد ‎لەسەر مەیمون و شیردەرەكانی تر.

While Vesalius knew he was right,

‎كاتێ ڤێسالیوس زانی ئەو ڕاستە،

announcing these errors would mean challenging Galen of Pergamon–

‎ناساندنی ئەو ھەڵانەی كە دەبێتە ‎مانای ڕكابەری گالین لە پێرگامۆن-

the most renowned physician in medical history.

‎یەكێک لە بەناوبانگترین پزیشكەكان ‎ لە مێژووی پزیشكیدا.

But who was this towering figure?

‎بەڵام كێ باشترین وێنەی كێشاوە؟

And why did doctors working more than 1,300 years later so revere and fear him?

‎و بۆچی دكتۆرەكان پاش زیاتر لە ١,٣٠٠ساڵ ‎ئیشی لێ دەكەن و ڕێزی دەگرن و لێی دەترسن؟

Born in 129 CE,

‎لەدایك بووی ١٢٩ پێش زاینە،

Galen left home as a teen to scour the Mediterranean for medical wisdom.

‎گالین گەنج بوو کاتێ ماڵی جێ ھێشت بۆ گەڕان ‎ بە دەریای ناوەڕاست بۆ زانینی پزیشكی.

He returned home a gifted surgeon with a passion for anatomy

‎ئەو گەڕایەوە ماڵەوە بە بەھرەداری ‎لەگەڵ پەرۆشی بۆ توێكارزانی

and a penchant for showmanship.

‎و ئارەزوی زۆر بۆ توانای سەرنج ڕاكێشان.

He gleefully entered public anatomy contests,

‎ئەو بە دڵخۆشیەوە بەژداری ‎پێشبڕكێی توێكاری گشتی كرد،

eager to show up his fellow physicians.

‎بە پەرۆش بو بۆ نیشاندانی ھاوڕێ پزیشكەكانی.

In one demonstration,

‎لەناو یەك نیشاندان،

he caused a pig to lose its voice by tying off one of its nerves.

‎بەرازی كردە ئامانج بۆ وون كردنی دەنگەکەی ‎ بەھۆی گرێدانی یەکێک لە دەمارەکانی.

In another, he disemboweled a monkey and challenged his colleagues to repair it.

‎لەلایەكی تر، دەرھێنانی ڕیخۆڵەی مەیمون ‎و ڕكابەری كردنی ھاوڕێكانی بۆ چاکردنەوەی.

When they couldn’t, he did.

‎کاتێک ئەوان نەیان توانی، ئەو کردی.

These grizzly feats won him a position as surgeon to the city’s gladiators.

ئەم کارە گەورەیەی وای کرد ببێت بە نۆژداری شاری ڕۆمەکان.

Eventually, he would leave the arena to become the personal physician

‎لە کۆتایدا، ئەو دەبێت مەیدان جێبھێڵێت ‎تا ببێت بە دكتۆر تایبەت

to four Roman Emperors.

‎بۆ چوار ئیمپڕاتۆری ڕۆمان.

While his peers debated symptoms and their origins,

‎لە كاتێكدا خانەكانی قسە لەسەر ‎نیشانەكانی و ئەندامەكانی دەكەن،

Galen obsessively studied anatomy.

‎گالین خولیای خوێندنی شیكاری ھەبوو.

He was convinced that each organ had a specific function.

‎ئەو دەری خست كە ھەر ئەندامێك ‎كاریێكی تایبەت بەخۆی ھەبووە.

Since the Roman government largely prohibited working with human cadavers,

‎ئەو كاتە حكومەتی ڕۆما بە تەواوی قەدەغەی ‎ كردبوو كار لەسەر لاشەی مردوو بكرێت،

Galen conducted countless dissections of animals instead.

‎لە جیاتی ئەوە گالین ڕابەریەكی ‎گەورەی توێكاری بۆ ئاژەڵان كرد.

Even with this constraint,

‎تەنانەت لەگەڵ ئەو كۆسپانەش،

his exhaustive investigations yielded some remarkably accurate conclusions.

‎ئەو سەرقاڵی لێكۆڵینەوەی بەرھەم ھێنانی ‎ھەندێ دەرئەنجامی سەرنجڕاكێشی دروست بوو.

One of Galen’s most important contributions

یەکێک لە ھەرە بەخشینە گرنگەکانی گالین

was the insight that the brain, not the heart, controlled the body.

‎تێبینی ئەوەی كرد كە مێشك، ‎نەك دڵ، كۆنتڕۆڵی جەستەی كردووە.

He confirmed this theory by opening the cranium of a living cow.

‎ئەو بیردۆزەی چەسپاند بەھۆی كردنەوەی ‎كەلەسەری مانگایەكی زیندوو.

By applying pressure to different parts of the brain,

‎بەھۆی دانانی پەستان بۆ بەشی جیاوازی مێشك،

he could link various regions to specific functions.

‎دەیتوانی ڤایرۆسەكە ببەستێتەوە ‎ بە ھەرێمێكی كاركردنی دیاریكراو.

Other experiments allowed him to distinguish sensory from motor nerves,

‎تاقیكردنەوەکانی تر ڕێگەیدا باس لە ‎ھەستەكان بکا لە ڕێگەی جولێنەری دەمارەكان،

establish that urine was made in the kidneys,

‎دۆزینەوەی ئەوەی میز لە ‎ڕێگەی گورچیلەوە دروست دەبێت،

and deduce that respiration was controlled by muscles and nerves.

‎و بۆی دەركەوت كە ھەناسەدان ‎ كۆنتڕۆڵكراوە بەھۆی ماسولكە و دەمارەكان.

But these wild experiments also produced extraordinary misconceptions.

‎بەڵام خراپی ئەو تاقیكردنەوەیە ‎ھەروەھا چەمکی ھەڵەی بەرھەمھێنا.

Galen never realized that blood cycles continuously throughout the body.

‎گالین ھەرگیز بۆی دەرنەکەوت كە سوڕی خوێن ‎بەبەردەوامی لە جەستە ڕوودەدات.

Instead, he believed the liver constantly produces an endless supply of blood,

‎لەجیاتی، باوەڕی وابوو كە جگەر بە بەردەوامی ‎ خوێنی بێ کۆتا بەرھەم دەھێنێت.

which gets entirely depleted on its one-way trip to the organs.

‎كە بەتەواوی دەبێتە بەكارھێنانی یەك ڕێگەی ‎گوزەركردن لەناو ئەندامەكان،

Galen is also credited with solidifying the popular theory of the Four Humours.

‎ھەروەھا گالین پتەوكردنی ‎بیردۆزی چوار شلێنەی دروست كرد.

Introduced by Hippocrates centuries earlier,

‎كە چەند سەدەیەک پێشتر ناسێنرابوو ‎ لەلایەن ھیپۆكراتس،

this misguided hypothesis attributed most medical problems

‎ئەو بەھەڵە ئاڕاستە كردنە كێشە خستنەپاڵی ‎بەشێكی پزیشكان بوو

to an imbalance in four bodily fluids called humours.

‎بۆ ناھاوسەنگی لەو چوار كۆمەڵ شلەمەنیە ‎ کە ناونرابوو شلێنە.

To correct the balance of these fluids, doctors employed dangerous treatments

‎بۆ ڕاست کردنی سەنگی شلەمەنیەکە، دکتۆرەکان ‎دامەزران لەسەر مەترسی چارەسەركردنی

like bloodletting and purging.

‎وەك خوێن ڕشتن و پاككردنەوەی ڕیخەڵۆكە.

Informed by his poor understanding of the circulatory system,

‎بەئاگا ھاتنەوە لەو كەمی تێگەشتنەیان ‎لە سیستەمی سوڕی خوێن،

Galen was a strong proponent of these treatments,

‎گالین بەھێزترین خستنەڕووی ‎ئەو چارەسەرانە بوو،

despite their sometimes lethal consequences.

‎سەرەڕای ئەوەی ھەندێ جار كوشندەیە.

Unfortunately, Galen’s ego drove him to believe that

‎بەداخەوە، خۆپسەندكردنی گالین ‎ بەرەو ئەو باوەڕەی برد كە

all his discoveries were of the utmost importance.

‎ھەموو ئەو داھێنانەی گەلێک گرنگن.

He penned treatises on everything from anatomy to nutrition to bedside manner,

‎ئەو ھەموو شتێكی نوسی لە پەرتوكی توێكاری ‎ بۆ خۆراكسازی بۆ ھاوشێوەكەی،

meticulously cataloguing his writings to ensure their preservation.

‎بەوریایەوە نەخشەی نوسینەكەی ‎ بۆ دڵنیا بوون پارێزراوە.

Over the next 13 centuries,

بەدرێژای ١٣ سەدەی دواتر،‎

Galen’s prolific collection dominated all other schools of medical thought.

‎بەرھەمی گالین زاڵ بوو بەسەر ھەموو ‎ بیرۆكەی خوێندنە پزیشكیەكانی تر.

His texts became the standard works taught to new generations of doctors,

‎نوسینەكانی ببوون بە پێشكەوتوترین كاری ‎ فێر كردن بۆ نوێترین ڕەچەڵەكی دكتۆرەكان،

who in turn, wrote new essays extolling Galen’s ideas.

‎ئەوەی كە كار دەكات، نوسینی بیرۆكەی ‎داڕشتنێكی پەسندكراوی گالین بوو .

Even doctors who actually dissected human cadavers

‎تەنانەت ئەو دكتۆرانەی توێكاری ‎ جەستەی مرۆڤ دەكەن

would bafflingly repeat Galen’s mistakes,

‎دەبێ بە سەرسوڕمانی ھەڵەكانی ‎ گالین دووبارە بكەنەوە،

despite seeing clear evidence to the contrary.

‎سەرەڕای بینینی وەك بەڵگەیەكی ‎ ڕوون بۆ بەرانبەرەکەی.

Meanwhile, the few practitioners bold enough to offer conflicting opinions

‎لە ھەمانكاتدا، ھەندێ كارامەیی خوێن بەس بوو ‎بۆ پێشكەش كردنی دژواری ڕایەكان

were either ignored or ridiculed.

‎كە پشتگوێ خرابوو یان گاڵتەی پێكرا بوو.

For 1,300 years, Galen’s legacy remained untouchable–

‎بۆ ١,٣٠٠ساڵ، میراتەکەی گالین ‎ مایەوە و دەستیان لێنەدا--

until renaissance anatomist Vesalius spoke out against him.

‎ھەتا ڕێناسانسی توێكار ڤەسالیوس ‎ قسەی كرد دژی.

As a prominent scientist and lecturer,

‎وەك زانایەکی گرنگ و وانەبێژ،

his authority influenced many young doctors of his time.

‎ تواناکەی کاریگەری لەسەر زۆرێك لە ‎دكتۆرە گەنجەكان ھەبوو لەو كاتەدا.

But even then, it took another hundred years

‎بەڵام دواتر، سەد ساڵی تری ویست

for an accurate description of blood flow to emerge,

‎بۆ باسكردنی دروستی لە خوێن دەرچوون ‎بۆ دەرەوە،

and two hundred more for the theory of the Four Humours to fade.

‎وە زیاتر لە دوو سەد بۆ بیردۆزی ‎چوار شلەمەنیەكە بۆ ئەوەی نەمێنێت.

Hopefully, today we can reap the benefits of Galen’s experiments

‎خۆشبەختانە, ئەمڕۆ دەتوانین تاقیكردنەوەكانی ‎ گالین سود لێوەرگرین

without attributing equal credence to his less accurate ideas.

‎بەبێ سیفەتی باوەڕھێنانی یەكسانی ‎لە كەمی دروستی بیرۆكەكانی.

But perhaps just as valuable

‎بەڵام ڕەنگە تەنھا وەك بەنرخێك

is the reminder that science is an ever-evolving process,

‎ئەو بیرەوەریەی كە زانست ‎ پڕۆسەیەکی گەشەکردنی بەردەوامە،

which should always place evidence above ego.

‎كە دەبێ ھەمیشە بەڵگە ‎ جێگای سەروو خود بێت.