What did dogs teach humans about diabetes? - Duncan C. Ferguson

Translator: Daban Q Jaff Reviewer: zhila mawlood

Diabetes mellitus has been a scourge of the developed world

نەخۆشی شەکرە ھەمیشە وەک یەکێک لە کێشەکانی جیھانی پێشکەوتوو دادەنرێت

with an estimated 400,000,000 people worldwide suffering from this disease,

نزیکەی ٤٠٠ سەد ملێۆن کەس بە ھۆی ئەم نەخۆشییە دەناڵێنن،

and 50% more predicted within twenty years.

دوو سەد ملیۆن کەسیتریش لە ٢٠ ساڵی داھاتوو دەدۆزرێتەوە.

Its early symptoms,

نیشانە سەرەتایەکانی،

which include increased thirst and large volumes of urine,

وەک تێنووێتی و ڕێژەیەکی زۆری میز کردن،

were recognized as far back as 1500 BCE in Egypt.

١٥٠٠ ساڵ پێش زاین لە سەردەمی میسڕیە کۆنەکان ھەست پێ کراوە.

While the term diabetes, meaning "to pass through,"

لە کاتێکدا وشەی دایەبیتی، واتا تێپەڕ بوون،

was first used in 250 BCE

بۆ یەکمجار لە ٢٥٠ ساڵ پێش زاینی بەکار ھات

by the Greek physician Apollonius of Memphis,

لە لایەن زانای گریکی ئەپۆڵۆنیۆسی مامفیس،

Type 1 and Type 2 diabetes,

جۆری یەکەم و جۆری دووەمی شەکرە

associated respectively with youth and obesity,

بەیەکەوە پەیوەستن بە قەڵەویی و گەنجییەتی،

were identified as separate conditions

وەک دوو حاڵەتی جیاواز ناسێنران

by Indian physicians somewhere in the 5th century CE.

لە لایەن پزیشكه‌ ھیندیەکان لە سەدەی پێنجەمی پێش زاین.

But despite the disease being known,

سەڕەڕایی ئاشناییمان بەم نەخۆشییە،

a diagnosis of diabetes in a human patient

دەست نیشان کردنی ئەم نەخۆشیە بۆ نەخۆشەکان

would remain tantamount to a death sentence

وەک سزای لە سێدارەدان وابوو

until the early 20th century, its causes unknown.

تا سەدەی بیستەم چونکە ھۆکارەکانی نەزانراوە.

What changed this dire situation

ئەوەی بووە ھۆکاری گۆڕانی ئەم بارە نالەبارە

was the help of humanity's longtime animal partner:

یارمەتی ھاوڕێی لەمێژینەی مرۆڤایەتی بوو:

Canis lupus familiaris,

خێزانی سەگەکان،

domesticated from Grey wolves thousands of years ago.

کە خێزانێکی ئاژەڵە ھەزاران ساڵ پێش ئێستا لە گورگی خۆڵەمێشی سەرچاوە دەگرێت.

In 1890, the German scientists Von Mering and Minkowski

لە ساڵی ١٨٩٠، دوو زانای ئەڵمانی، ڤان میرینگ و مینکۆوسکی

demonstrated that removing a dog's pancreas

سەلماندییان کە لابردنی پەنکریاسی سەگ دەبێتە ھۆی

caused it to develop all the signs of diabetes,

گشت ئاماژە و نیشانەکانی شەکرە،

thus establishing the organ's central role in the disease.

بەمەش سەلماندییان ئەم ئەندامەی جەستە بۆ ئەم نەخۆشیە گرنگە.

But the exact mechanism by which this occurred

بەڵام شێوازی کاری ئەم ئەندامەی جەستە بە نەزانراوی

remained a mystery until 1920,

مایەوە تا ساڵی ١٩٢٠،

when a young Canadian surgeon named Frederick Banting

کاتێک نەشتەرگەرێکی گەنجی کەنەدی بە ناوی فرێدریک بانتینگ

and his student, Charles Best,

و خوێندکاره‌كه‌ی بە ناوی چارلس بێست،

advanced the findings of their German colleagues.

گەشەیان بە کارەکانی ھاوڕێ ئەڵمانیەکانیان دا.

Working under Professor Macleod at the University of Toronto,

ئیش کردن لە ژێر سەرپەرشتی پڕۆفیسۆر ماکلیۆد لە زانکۆی تۆرۆنتۆ،

they confirmed that the pancreas was responsible for regulating blood glucose,

توانیان بیسەلمێنن کە پەنکریاس بەرپرسە لە ڕێکخستنی گلوکۆزی ناو خوێن،

successfully treating diabetic dogs by injecting them with an extract

بە سەرکەوتوویی توانیان سەگێک لە شەکرە ڕزگار بکەن بە لێدانی تێکەڵەیەک

they had prepared from pancreas tissue.

کە لە ماسولکەکانی پەنکریاس ئامادە کرا بوو.

By 1922, the researchers working with biochemist James Collip

لە ١٩٩٢، ئەو توێژەرانەی کە ئیشیان لەگەڵ زانای کیمیایی زیندەگی جەیمس کۆلیپ دەکرد

were able to develop a similar extract from beef pancreas

توانیان تێکەڵەیەکی ھاوشێوە لە پەنکریاسی مانگا درووست بکەن

to first treat a 14-year-old diabetic boy,

بۆ چارەسەر کردنی منداڵێکی ١٤ ساڵان کە بە ھۆی شەکرەوە دەیناڵاند،

followed by six additional patients.

شەش نەخۆشیتریش چارەسەر کران.

The manufacturing process for this extract, now known as insulin,

بەرھەم ھێنانی ئەم تێکەڵەیە کە پێی دەوترێت ئەنسۆلین

was eventually turned over to a pharmaceutical company

وردە وردە ڕادەستی کۆمپانیاکانی بواری بەرھەم ھێنانی دەرمان کرا

that makes different types of injectable insulin to this day.

کە چەندین جۆری جیاوازی ئەم تێکەڵەیان بەرھەم ھێناوە.

Banting and Macleod received

بانتینگ و ماکلیۆد بەھۆی ئەم دۆزینەوەیە

the Nobel Prize for Medicine in 1923 for their discovery.

لە ساڵی ١٩٢٣ خەڵاتی نۆبڵیان بە دەست ھێنا.

But Banting chose to share his portion with Charles Best,

بەڵام بانتینگ بڕیاری دا کە خەڵاتەکەی لەگەڵ چارلس بێست ھاوبەشی پێ بکات،

for his help in the initial studies involving dogs.

بۆ ھەوڵەکانی و تاقیکردنەوە سەرەتایەکانی لەسەر سەگ.

But while medical experimentation on animals remains controversial,

لە کاتێک تاقیکردنەوەی پزیشکی لەسەر ئاژەڵ جێگەی مشتومڕە،

in this case at least,

بە لایەنی کەمەوە ئەم کەیسە،

it was not just a matter of exploiting dogs for human needs.

تەنیا چەوساندنەوەی سەگ بۆ پێداویستیی مرۆڤ نییە.

Dogs develop diabetes at the rate of two cases per 1,000 dogs,

سەگەکان بە ڕێژەی دوو سەگ لە ھەزار سەگ توشی شەکرە دەبن،

ھەمان ڕێژە لە مرۆڤ بە تایبەتی لە تەمەنی ژێر ٢٠ ساڵ بەدی دەکرێت.

almost the same as that of humans under 20.

Most canine cases are of Type 1 diabetes,

زۆربەی کەیسەکانی شەکرە لە سەگ لە جۆری یەکەمە،

similar to the type that young children develop

کە ھاوشێوەیە لەگەڵ ئەو جۆرە شەکرە کە لە منداڵ دروست دەبێت

following immune system destruction of the pancreas,

دوای تێکشکانی سیستەمی بەرگری پەنکریاس،

and genetic studies have shown

توێژینەوەکانی بواری جین سەلماندوویانە

that the dog disease has many similar hallmarks of the human disease.

کە نەخۆشی شەکرەی مرۆڤ و سەگ بە چەندین شێوە ھاوشێوەن.

ئەمەش ڕێگەی بە پزیشكی بواری ئاژەڵاندا گۆڕانکاری گەورە بکەن،

This has allowed veterinarians to turn the tables,

successfully using insulin to treat diabetes

توانیان بە سەرکەوتووی ئەنسۆلین بۆ چارەسەر کردنی

in man's best friend for over 60 years.

شەکرەی باشترین ھاوڕێی مرۆڤایەتی بۆ ماوەیی ٦٠ ساڵ بەکار بھێنن.

Many dog owners commit to managing their dogs' diabetes

زۆڕێک لە خاوەن سەگەکان شەکرەی سەگەکانیان کۆنتڕۆڵ کردووە

with insulin injected twice daily, regimented feedings,

بە لێدانی ئەنسۆلین دوو جار لە ڕۆژێکدا و ڕێکخستنی خۆراک،

and periodic blood measurements

و پشکنینی خوێنی بەردەوام

using the same home-testing glucose monitors used by human patients.

بە بەکارھێنانی ئەو ئامێرەی کە بۆ پشکنینی گلوکۆزی مرۆڤ بەکار دێت.

And if the purified pig insulin commonly used for dogs

ئەگەر ڕێکخەری ئەنسۆلینی دەرھێنراو لە بەراز بۆ سەگ بەکار بھێنرێت

fails to work for a particular dog,

ئەگەر ئیشی نەکرد،

the vet may even turn to a formulation of human insulin,

پزیشکی ئاژەڵان دەتوانێت پێکھاتەی ئەنسۆلینی مڕۆڤ بەکار بھێنێت،

bringing the process full circle.

ئەمەش بازنەی زانستی تەواو دەبێت.

After all that dogs have done for us throughout the ages,

دوای هەموو ئەو شتانەی سەگ بە درێژایی مێژوو بۆ ئێمەی ئەنجامداوە،

including their role in a medical discovery

تەنانەت ڕۆڵیان لە دۆزینەوەی پزیشکیی

that has saved countless human lives,

کە بوویتە ھۆی پاراستنی ژمارەی لە بن نەھاتووی مرۆڤ،

using that same knowledge to help them is the least we could do.

سوود وەرگرتن لە هەمان زانیاری یۆ یارمەتی دانیان بچوکترین چاکەیە کە دەتوانین بیکەین.