The princess who rewrote history - Leonora Neville

Translator: mabbast chato Reviewer: Daban Q Jaff

Alexios Komnenos,

ئەلێکسێۆس کۆمنینۆس،

Byzantine emperor,

ئیمپراتۆری بێزنتیین،

led his army to meet the Scythian hordes

ڕابەری سوپایەکەی کرد تا ڕووبەروی تەتارەکانی سیسیان بێتەوە

in battle.

لە جەنگا.

For good luck,

بۆ هێنانی بەختێکی باش،

he carried one of the holiest relics

پیرۆزترین شوێنەواری هەڵگرتبوو

in Christendom:

لە جیهانی مەسیحیەت:

the veil that had belonged

ئەویش تاراکەیە کە

to the Virgin Mary.

بۆ مەریەمی پاکیزە دەگەڕایەوە.

Unfortunately, it didn’t help.

بەداخەوە، تارایەکە یارمەتی دەرنەبوو.

Not only was his army defeated,

نەک تەنها هەر سوپایەکە شکستی هێنا،

but as they fled,

بەڵکو لەکاتی هەڵاتن.

the Emperor was stabbed in the buttocks.

ئیمپراتۆر خەنجەرێک بەر سمتی کەوت.

To make matters worse, a strong wind

بارودۆخەکە بەرەو خراپتر دەڕۆشت، بایە بەهێزەکە

made the relic too heavy to carry,

هەڵگرتنی تارایەکەی زەحمەت کرد،

so he stashed it in some bushes

بۆیە ئیمپراتۆر لەناو هەندێک دارجکە شاردیەوە

as he escaped.

لەکاتی هەڵاتن.

But even as he fled,

بەڵام تەنانەت لەکاتی هەڵاتنیشی،

he managed to slay some Scythians

توانی چەند سیسیانێک بکوژێت

and rescue a few comrades.

و چەند هاوڕێیەک ڕزگاربکات.

At least, this is how Alexios' daughter

بەلایەنی کەمەوە، بەم شێوەیە کچەکەی ئەلێکسێۆس

Anna recounted the story,

ئانا چێرۆکەکە دەگێڕێتەوە.

writing nearly 60 years later.

نزیکەی ٦٠ ساڵ دواتر ئەمەی نوسیووە.

She spent the last decade of her long life

کۆتای دەیەی لە تەمەنە درێژەکەی بەسەر برد

creating a 500-page history

تا مێژووەکی ٥٠٠ لاپەڕەی بنووسێت

of her father’s reign called The Alexiad.

دەربارەی فەرمانڕەوای باوکی بەناونیشانی ئەلێکسیاد.

Written in Greek, the book was modeled

بە یۆنانی نووسراوە، پەرتووکەکە نموونەیی بوو

after ancient Greek epics

دوای داستانە یۆنانیە کۆنەکان

and historical writings.

و دەقە مێژوییەکان.

But Anna had a different, trickier task

بەڵام ئانا جیاوازبوو، ئاڵۆز بوو

than the writers in these traditions:

لەچاو نوسەرەکانی تر لەم داب ونەریتانەش:

as a princess writing

وەکو شازادە خاتوون

about her own family,

لەبارەی خانەوادەکەی دەنووسێت،

she had to balance her loyalty to her kin

ئەو پێویستە دڵسۆزی و گوێڕایەڵی

with her obligation

بۆ پادشا وەبیربهێنێتەوە

to portray events accurately,

تاوەکو بەبێ هەڵە وێنای ڕووداوەکان بکات،

navigating issues like Alexios’s

گرفتەکانی ڕابەرایەتی کردن وەکو

embarrassing stab to the buttocks.

خەنجەر لە سمت دانە شەرمەزاکەرەکەی ئەلێکسێۆس.

A lifetime of study and participation

ئانا لە ماوەی ژیانی خوێندویەتی و بەشداری

in her father’s government

لە حکومەتەکەی باوکی کردوە

prepared Anna for this undertaking.

ئەمانەش وایکرد ئانا ئامادەبێت بۆ ئەم پڕۆژەیە.

Anna was born in 1083,

ئانا لە ساڵێ ١٠٨٣ لە دایکبووە

shortly after her father seized control

کەمێک دواتر باوکی ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانی

of the Roman Empire

کۆنترۆڵکرد

following a decade of brutal civil wars

ئەو دەیەیە پڕبوو لە شەڕی ناوخۆ

and revolts.

و یاخیبوون.

The empire was deep in decline

ئیمپراتۆر لە پوکانەوە بوو

when he came to power,

کاتێک ئەو هاتە سەر دەسەڵات،

and threatened from all sides:

و لە هەموو لایەکەوە هەڕەشە لە ڕۆم دەکرا:

by the Seljuk Turks in the East,

سەلجوقیە تورکەکان لە ڕۆژهەڵاتەوە،

the Normans in the West,

باکوریەکان لە ڕۆژئاواوە،

and Scythian raiders to the north.

هێرشکەرەکانی سیسیان لە باکورەوە.

Over the course of Anna’s childhood

لەماوەی تەمەنی منداڵی ئانا

and adolescence,

و تەمەنی هەرزەگاری،

Alexios fought constant military campaigns

ئەلێکسێۆس دژ بە سوپای هێرشکەر جەنگاوە

to secure the frontiers of his empire,

تا هیڵەکانی پێشەوەی ئیمپراتۆریەتیەکەی بپارێزێت،

even striking up an uneasy alliance

تەنانەت هاوپەیمانی گرانیشی ئەنجامداوە

with the Crusaders.

لەگەڵ خاچ پەرستەکان.

Meanwhile in Constantinople,

لەهەمان کادا لە قوستەنتنیە

Anna fought her own battle.

ئاناش لە جەنگەکەیدا جەنگاوە.

She was expected to study subjects

ئەو دەبوایە بابەتەکان بخوێنێت

considered proper

تا ببێتە کەسێکی گونجاو

for a Byzantine princess,

بۆ شازادە خاتوونی بێزنتینیەکان،

like courtly etiquette and the Bible,

وەک خوێندنی بابەتی ڕەفتار و کتێبی پیرۆز،

but preferred classical myth

بەڵام ئانا داستانی کلاسیکی و

and philosophy.

فەلسەفەی لاپەسندبوو.

To access this material, she had to learn

بۆ دەستکەوتنی ئەم مادانەش، ئەو پێویستبوو فێری

to read and speak Ancient Greek,

خوێندنەوە و قسەکردن بێت بە یۆنانی کۆن،

by studying secretly at night.

هەربۆیە شەو بە نهێنی دەیخوێنت.

Eventually her parents realized

لەکۆتاییەکەی دایک و باوکی بۆیاندەرکەوت

how serious she was,

ئەو چەندە جدییە،

and provided her with tutors.

و مامۆستای تایبەتیان بۆ پەیداکرد،

Anna expanded her studies

ئانا برەویدا بە خوێندنی

to classical literature, rhetoric,

ئەدەبی کلاسیک و ڕەوانبێژی،

history, philosophy, mathematics,

مێژوو، فەلسەفە، بیرکاری،

astronomy, and medicine.

گەردوونناسی و تەندروستی دا.

One scholar even complained

تەنانەت یەک لە زاناکان گلەی دەکرد

that her constant requests

کەوا داواکارییە نەگۆڕەکانی

for more Aristotle commentaries

بۆ ڕوونکردنەو زیاتری شیکردنەوەکانی ئەرستۆ

were wearing out his eyes.

کەوا بە پێش چاوەکانی دەهاتن و دەڕۆشتن.

At age fifteen,

لەتەمەنی ١٥ ساڵی دا،

Anna married Nikephoros Bryennios

ئانا لەگەڵ نیکیفۆرۆس برینیۆس ھاوسەرگیری کرد

to quell old conflicts

تاوەکو کێشە و دژایەتی

between their families

نێوان ئەم دوو بنەماڵەیە دامرکێتەوە

and strengthen Alexios’s reign.

و فەرامانڕاواییەکەی ئەلێکسێۆس بەهێزتربێت.

Fortunately, Anna and Nikephoros ended up

خۆشبەختانە، هاوسەرگیرییەکەی ئانا و نیکیفۆرۆس

sharing many intellectual interests,

بە ئاڵوگۆڕکردنی کۆمەڵیک بابەتی سەرنجڕاکێشی زیرەکانە گەیشت،

hosting and debating

وەکو میوانداریکردن و گفتوگۆکردن

the leading scholars of the day.

و ڕێبەرایەتی کردنی زانایانی ئەم سەردەمە.

Meanwhile, Alexios’s military excursions

لە ھەمان کاتدا، سوپایەکەی ئەلێکسێۆس لە ئامادەباشیبوو

began to pay off,

دەستیان کرد،

restoring many of the empire’s

بە دەست بەسەر داگرتنەوەی

former territories.

زۆربەی هەرێمەکانی پێشووی ئیمپراتۆر.

As her father aged,

کاتێک باوکی بەساڵداچوو،

Anna and her husband helped her parents

ئانای و هاوسەرەکەی یارمەتی دایک و باوکی ئانایان دەدا

with their imperial duties.

لەکارووباری ئیمپراتۆریەت.

During this time,

لەماوەی ئەوکاتە،

Anna reportedly advocated for

ئانا داواکاری و ڕاپۆرتی خەڵک وەردەگرت

just treatment of the people

تەنها بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی

in their disputes with the government.

خەڵک لەگەڵ حکومەت.

After Alexios’s death,

دوای مردنی ئەلێکسێۆس،

Anna’s brother John ascended to the throne

جۆن برای ئانا تەختی پادشاییەتی وەرگرت.

and Anna turned back

و ئانا گەڕایەوە

to philosophy and scholarship.

بۆ فەلسەفە و مەعریفە.

Her husband had written a history

هاوسەرەکەی مێژوویەکی نووسیبۆوە

arguing that his grandfather

مناقەشەی ئەوەی دەکرد کەوا باپیری

would have made a better emperor

ئیمپراتۆرێکی باشتربوو

than Alexios,

لە ئەلێکسێۆس.

but Anna disagreed.

بەڵام ئانا هاوڕانەبوو.

She began working on the Alexiad,

دەستی کرد بە کارکردن لەسەر ئەلێکسیاد،

which made the case for her father's

کەوا دیکۆمێنتێکی بۆ باوکی دروستکرد

merits as emperor.

وەکو ئیمپراتۆرێکی چاکەکار.

Spanning the late 11th and early 12th

لەکۆتاییەکانی سەدەی ١١ و سەرەتاکانی سەدەی

centuries of Byzantine history,

١٢ی مێژووی بێزنتینی،

the Alexiad recounts

ئەلێکسیاد

the tumultuous events of Alexios’s reign,

ڕووداوە ناخۆشەکانی فەرامانڕەوای ئەلێکسێۆس دەگێڕێتەوە،

and Anna’s own reactions to those events,

و تەنانەت کاردانەوەی ئاناش بۆ ئەم ڕووداوانە،

like bursting into tears at the thought

خەمبارکەرە بوو، خەمبارکەربوو

of the deaths of her parents and husband.

هەروەکو مردنی دایک و باوکی و هاوژینەکەی.

She may have included these emotional passages

ئەو لەوانەیە ئەم هەستانەی بەکارهێنابێت

in hopes that they would make her writing

تا بە هیوای ئەوەی وابکات نووسینەکە

more palatable to a society

زیاتر بۆ کۆمەڵگا بژێت.

that believed women shouldn't

کەوا ژنە باوڕدارەکان پێویست نەکات

write about battles and empires.

سەبارەت بە جەنگ و ئیمپراتۆریەتەکان بنووسن.

While her loyalty to her father

لەکاتێکدا دڵسۆزی بۆ باوکی

was evident in her favorable account

بەڵگەیەک بوو لە پاڵپشتی کردنی

of his reign, she also included criticism

فەڕمانڕەوایەتیەکەی، هەروەها ئەو ڕەخنەشی دەگرت

and her opinions of events.

و بیروباوەڕی سەبارەت بە ڕووداوەکان.

In the centuries after her death,

لە سەدەکانی دوای مردنی،

Anna’s Alexiad was copied over and over,

ئانا ئەلێکسیاد زیاتر و زیاتری لێ چاپ دەکرا.

and remains an invaluable

و هەر بەنرخی مایەوە

eyewitness account

چاوەکان گەواهیدەری

of Alexios’s reign today.

فەرماڕەوایەکی ئەمڕۆی ئەلێکسێۆسن.

And through her epic historical narrative,

و لە ڕێگەی چیرۆکە مێژووییە داستانیەکەیەوە،

Anna Komnene secured

ئانا کۆمنینۆس شوێنی خۆی

her own place in history.

لە مێژودا قایمکرد.