Mysteries of vernacular: Dynamite - Jessica Oreck and Rachael Teel

Transcriber: Bedirhan Cinar Reviewer: Jessica Ruby

Translator: Daban Q Jaff Reviewer: zhila mawlood

Mysteries of vernacular:

نهێنیەکانی زمانی گشتی:

Dynamite,

داینامیت،

an explosive consisting of nitroglycerin,

ماددەیەکی تەقینەوەیه‌ کە لە نایتڕۆگلیسرین پێک دێت،

typically molded into sticks.

بەشێوەیەکی گشتی شێوەی دار وەردەگرێت.

Dynamite, which coincidentally is closely related

وشەی داینامیت، بەشێوەیەکی سەیر

to the word dynasty,

پەیوەندی بە وشەی (دایناستی) هەیە،

has as much to do with familial persuasion

پەوەندی نێوان ئەم دوو وشەیە لە ڕووی پێکهاتەیە

as it does etymology.

نەک لە ڕووی وشه‌زانی.

Following in the footsteps of his inventor father,

بەهۆی چاو لێ کردن لە ئیشەکانی باوکی،

Alfred Nobel took up engineering.

ئالفرێد نۆبڵ، خۆی فێرە ئەندازیاری کرد.

In 1850, he was exposed to the work of Ascanio Sobrero,

لە ١٨٥٠دا، بەر یەکەوتنی لەگەڵ کارەکانی ئەسکانیۆ سۆبرێرۆ دەبێت،

the chemist who invented nitroglycerin.

ئەو پسپۆڕەی کیمیا کە نایترۆگلیسرینی دۆزیەوە.

More powerful than gun powder

ئەم ماددە لە باروت بەهێزتر بوو

and extremely unpredictable,

و خەسڵەتی ناجێگیری هەبوو،

this highly explosive liquid captivated Alfred.

ئەم شلەمەنیەی تەقینەوەیە ئاڵفرێدی سەرسام كرد.

Working closely with his father,

بەهۆی لە نزیکەوە ئیش کردن لەگەڵ باوکی،

he began experimenting with nitroglycerin,

تاقی کردنەوەی لەسەر نایترۆگلیسرین كرد،

searching for a practical application for the compound.

بە دوای شێوازێکی کردەی بەکارهێنانی شلەکە وێڵ بوو.

After several explosions,

دوای چەندین تەقینەوە،

including one that killed Alfred's brother,

تەنانەت یەکێک لەو تەقینەوانە برایەکەی ئەڵفڕێدی كوشت،

authorities banned nitroglycerin tests

دەسەڵاتداران تاقیکردنەوەکانی نایترۆگلیسرین یاساغ دەکەن

within Stockholm city limits.

لە ناو شاری ستۆکۆڵم.

Undeterred, Alfred moved his lab

بەبێ دوو دڵێ، ئەڵفرێد تاقیگەکەی گوازتەوە

and began experimenting with additives,

تاقیکردنەوەکانی بەشێوەیەکی چڕتر دەست پێكرد،

eventually finding one that transformed

لە کۆتایدا توانی شێوەیەک بدۆزێتەوە کە شلەمەنیەکە

the dangerous liquid into malleable paste,

بۆ هەویرێک تا ڕادەیەک توند بگوازێتەوە،

easier to handle

ئاسانتر بوو بۆ هەڵگرتن

and perfect for construction sites.

و شیاوی ئیش پێ کردن بوو لە شوێنی دروست کردنی باڵه‌خانەکان.

He named this material dynamite,

ئەڵفرێد ناوی داینامێتی بۆ ئەم ماددەیە هەڵبژارد،

from the Greek dunamis,

له‌ وشه‌ی یۆنانیی (دونامیس) وه‌ریگرتبوو،

meaning power,

بە واتایی هێز دێت،

and the common scientific suffix -ite.

(لەگەڵ پاشگری زانستی (ئایت.

Explosives made Alfred a very wealthy man.

ماددەی تەقینەوە بووە دەوڵەمەند بوونی ئەڵفڕێد.

و بۆ درووست کردنی هاوسەنگیی،

And, in an effort to balance

the destruction caused by his invention,

ئەو ماڵوێرانیەی کە داهێنانەکەی درووستی کرد بوو،

he created an endowment

دامەزراوەیەکی درووست کرد

that would award Nobel Prizes

کە دەبێتە خەڵاتی نۆبڵ

to authors,

بۆ نووسەران،

scientists,

زاناکان،

and advocates of world peace

و چالاکوانانی بواری ئاشتی جیهانی

for generations to come.

بۆ چەندین نەوەی داهاتوو.