The ABC's of gas: Avogadro, Boyle, Charles - Brian Bennett

Transcriber: tom carter Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: dyari majid Reviewer: zhila mawlood

In society, we have to follow laws that maintain order.

لەکۆمەڵگادا، دەبێ ئەو یاسایانە پەیڕەو بکەین کە ڕێکخەرن.

Did you know all chemical matter follows certain laws as well?

ئایا زانیوتە هەموو کردەیەکی کیمیاییش چەند یاسایەک جێبەجێدەکەن؟

In fact, we can describe those laws by looking at relationships.

لەڕاستیدا، دەتوانین بەهۆی پەیوەندییەکانەوە وەسفی ئەو یاسایانە بکەین.

Some easy laws to begin with are the ones that govern the gases.

بەو یاسا ئاسانانە دەست پێدەکەین کە گازەکان بەڕێوەدەبەن.

Back in 1662, Robert Boyle realized that gases had an interesting response

لە ساڵی 1662، ڕۆبێرت بۆیەڵ درکی بەوە کرد کە گازەکان وەڵامدانەی سەرنج ڕاکێشیان هەیە

when he put them into containers and changed their volume.

کاتێک لەناو دەفرێکی کردن و قەبارەکەیانی گۆڕی.

Take an empty bottle and put the cap on it, closing that container.

دەبەیەکی بەتاڵ بهێنە و سەرەکەی دابخە.

Now squeeze your bottle, and what happens?

ئیستا دەبەکە بگوشە، ئایا چی ڕوودەدات؟

The pressure inside the bottle increases when the size of the container decreases.

پەستانی ناو دەبەکە زیاد دەکات لەکاتێکدا قەبارەکەی کەم دەبێتەوە.

You can only crush that container so much until the gases inside push back on your hand.

تۆ تەنها دەتوانیت ئەو دەفرە زۆر بقوپێنیت هەتا گازەکانی ناوی پاڵ بەدەستەوە دەنێن.

This is called an inverse proportion, and it changes at the same rate for every gas.

ئەوە پێی دەوترێت ڕێژەی پێچەوانە، و بەهەمان ئەندازە بۆ هەموو گازێگ دەگۆڕێت.

Boyle's law allows chemists to predict the volume of any gas at any given pressure

کیمیاگەران پێشبنی قەبارەی هەر گازێک دەکەن لەهەر پەستانێکدا بەهۆی یاساکەی بۆیەڵەوە.

because the relationship is always the same.

چونکە پەیوەندییەکە هەمیشە وەک خۆیەتی.

In 1780, Jacques Charles noticed a different relationship between gases and their temperature.

لە ساڵی 1780، ژاک چاڕڵس تێبینی پەیوەندیەکی جیاوازی لەنێوان گازەکان و پلەی گەرمی کرد.

If you've ever seen a hot-air balloon, you've seen this law in action.

ئەگەر قەت باڵۆنی گەرمی هەوات بینیبێت، ئەم یاسایەشت بەکردار بینیوە.

When the ballons are laid out, they're totally flat.

کاتێک باڵۆنەکان داندراون، ئەوان تەواو خاڵین لە هەوا.

Instead of blowing the balloon up like a party balloon, they use a giant flame to heat the air inside that envelope.

لەبری فوتێکردن وەکو فودانەی ئاهەنگ،گڕی زۆر بۆ گەرمکردنی هەوا بەکاردێت لەناو باڵۆنەکە.

As the air is heated up, the balloon begins to inflate as the gas volume increases.

کاتێک هەوا گەرم دەبێت، باڵۆنەکە هەوای تێدەکرێت چونکە قەبارەی گازەکە زیاد دەکات.

The hotter the gas becomes, the larger the volume, and that's Charles' law.

هەتا گازەکە گەرمتر بێت، قەبارەکە گەورەترە ئەوەش یاساکەی چاڕڵسە.

Notice this law is different from Boyle's.

تێبینی بکە، ئەم یاسایە لەگەڵ هی بۆیەڵ جیاوازە.

Charles' law is a direct relationship.

یاسەکەی چاڕڵس پەیوەندیەکی ڕاستەوانەیە.

As the temperature increases, the volume increases as well.

کاتێک پلەی گەرمی زیاد بێت، قەبارەش زیاد دەکات.

The third law is also easily demonstrated.

سێیەم یاساش نیشاندانی ئاسانە.

When you're blowing up party balloons, the volume increases.

کاتێک فودانەکانی ئاهەنگ فودەدەیت، قەبارە زیاد دەکات.

As you are blowing, you're forcing more and more gas particles into the balloon from your lungs.

لەکاتی فوتێکردن، دەنکۆڵەی گازی ناو سییەکان زۆریان لێدەکرێت بۆناو فودانەکە.

This causes the balloon volume to increase. This is Avogadro's law in action.

ئەمەش وادەکات قەبارەی فودانەکە زیاد بکات. ئەوەش یاساکەی ئەڤۆگادرۆیە لە جووڵەدا.

As the number of particles of gas added to a container are increased,

کاتێک دەنکۆڵە گازییە تێکراوەکانی ناو دەفرێک زیاد دەکات،

the volume will increase as well.

ئەوا قەبارەکەشی زیاد دەکات.

If you add too many particles, well, you know what happens next.

ئەگەر دەنکۆڵەی زیاد لە پێویست تێبکەیت خۆت دەزانی دواتر چی ڕوو دەدات.

Laws are everywhere, even in the tiniest particles of gas.

یاساکان لەهەموو شوێنێکن، تەنانەت لەناو بچووکترین دەنکۆڵەکانی گازیش.

If you squeeze them, the pressure will increase as the particles are pushed together.

ئەگەر بیان گوشیت، پەستان زیاد دەکات چونکە دەنکۆڵەکان بۆلای یەکتر پاڵدەنرێن.

Low volume means a high pressure because those particles push back.

بچووکی قەبارە واتا پەستانی بەرز، چونکە ئەو دەنکۆڵانەش پاڵ دەنێنەوە.

As the temperature increases, gases move away from one another, and the volume increases as well.

کە پلەی گەرمی زیاد دەکات، گازەکان لەیەکتر دوور دەکەونەوە و قەبارەش زیاد دەکات.

Finally, if you add gas to a closed container, that container's volume will expand.

لە کۆتاییدا، ئەگەر گاز بۆ دەفرێکی داخراو زیاد بکەیت، ئەوا قەبارەکە گەورە دەبێت.

But be careful not to add too much, because otherwise you could end up with a burst balloon.

بەڵام وریابە زیاد لە پێویستی تێ نەکەیت، ئەگەرنا کۆتاییەکەی تەقینی باڵۆنەکە دەبێت.