Inside the minds of animals - Bryan B Rasmussen

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

Your dog loves to curl up on the couch, but so do you,

سەگەکەت حەزی لێیە لەسەر قەنەفەکە بێت، هەروەها تۆش،

so you shoo him off and settle in for a cozy evening.

بۆیە دووری دەخەیتەوە و پاڵی لێدەدەیتەوە.

After all, you're the human around here.

لە کۆتایدا، تۆ مرۆڤیت

You're an intelligent being, not a simple creature of instinct.

تۆ بوونەوەرێکی زیرەکیت، نەک بوونەوەرێکی سادەی غەریزە.

You can plan and dream, and oh-

تۆ ئەتوانی پلان دانێیت و خەون ببینیت،

Did your dog just outsmart you and feel happy about it?

ئایا سەگەکەت سەرکەوت بەسەر تۆدا و پێی دڵخۆشە؟

Or was he just following his instincts?

یان ئەو تەنها دوای غەریزەکانی خۆی کەوتووە؟

Is there even a difference?

هەرچۆنێک بێت، ئایا جیاوازی هەیە؟

What is he thinking?

ئەو بیر لە چی ئەکاتەوە؟

Well, it depends on what we mean by "thinking"

باشە،ئەکەوێتە سەر ئەوەی ئێمە مەبەستمان چیە بە "بیرکردنەوە" و

and the criteria we use to evaluate it.

ئەو پێوەرانەی بەکاری ئەهێنین بۆ هەڵسەنگاندنی.

Aristotle and Descartes both use the criteria of instinct and intelligence

ئەریستۆ و دێسکارتس هەردووکیان پێوەرەکانی غەریزە و زیرەکی بەکارئەهێنن

to divide animals from humans.

بۆ ئەوەی مرۆڤ لە ئاژەڵ جیابکەنەوە.

Aristotle believed that humans possess reason,

ئەریستۆ بڕوای وابووە کە مرۆڤەکان توانای لێکدانەوەیان هەیە

while animals could only follow brute instincts for survival and reproduction.

بەڵام ئاژەڵەکان تەنها لە دوای غەریزەکانیانن بۆ مانەوە و زۆربونیان.

Almost 2000 years later,

٢٠٠٠ ساڵ دواتر،

Descartes suggested a more extreme version of that idea,

دێسکارتس پێشنیاری جۆرێکی قورستری ئەو بیرۆکەیەی کردووە،

arguing that animals following instincts were indistinguishable

پێی وابوو ئاژەڵەکان کە دوای غەریزە ئەکەون جیاناکرێنەوە

from robots responding mechanically to stimuli in their environments.

لەو ڕۆبۆتانەی کە بە بزوێنەرە میکانیکیەکان کار دەکەن.

But the consensus against animal intelligence began to unravel

بەڵام کۆدەنگیەکان دژی زیرەکی ئاژەڵان بەرەو داڕمان رۆشت

with Darwin's Theory of Evolution.

لەگەڵ بیردۆزی پەرەسەندی داروین.

Darwin hypothesized that intelligence could evolve from simpler instincts.

داروین وایدادەنا کە زیرەکی ئەتوانێ لە غەریزە سادەکانەوە پەرەبسێنێت.

He had observed earthworms making choices about how to drag oddly shaped leaves

ئەو لە کرمی زەوی وردبوەوە کە گەڵای شێوە تایبەتیان هەڵئەبژارد

into their boroughs,

بۆ ناو کونەکانیان.

and was struck that a human might employ similar means to solve a similar problem.

ئەو سەری سورما لەوەی کە مرۆڤیش هەمان ڕێگە بەکارئەهێنێت بۆ چارەسەری کێشە لەیەکچوەکا.

And if, as he thought, humans are descended from simpler creatures,

وە ئەگەر، وەک ئەوەی ئەو بیریدەکردەوە، مرۆڤ لە گیانلەبەرە سادەترەکانەوە پەرەیسەندبێت،

then perhaps our minds lie at the far end of a continuum,

کەواتە لەوانەیە بیری ئێمە لە کۆتایی ئەم زنجیرەی پەرەسەندنەدا بێت،

differing from theirs in degree, but not in kind.

لەگەڵ ئاژەڵەکان لە پلەدا جیاوازی هەبێت، نەوەک لە جۆردا.

Recent experiments showing that many species can solve complex problems

تاقیکردنەوە نوێکان نیشانی دەدەن کە زۆرێک لە بونەوەرەکان ئەتوانن کێشە ئاڵۆزەکان چارەسەر بکەن

confirm Darwin's initial hypothesis.

کە ئەمەش گریمانە سەرەتاییەکەی داروین دوپاتدەکاتەوە.

Elephants use objects to reach inaccessible places.

فیلەکان شتێکی تر بەکارئەهێنن بۆی بگەنە ئەو شوێنانەی کە ناتوانن پێی بگەن.

Crows make their own tools,

قەلەڕەشەکان ئامرازی خۆیان درووست ئەکەن، و

and can use water displacement to get a reward.

ئەتوانن جوڵاندنی ئاو بەکاربێنن بۆ ئەوەی شتێکیان دەستکەوێت.

Octopuses can open jars after watching others do so,

هەشت پێکان ئەتوانن سەری قوتو بکەنەوە دوای ئەوەی یەکێکی تر ئەبینن ئەیکات،

and can even remember the process months later.

بۆ چەند مانگێکیش لە بیریان ئەمێنێت.

Such tasks involve considering aspects of a problem

ئەم کارانە لەبەرچاوگرتنی لایەنە جیاوازەکانی کێشەکە لەخۆدەگرێت

separately from the immediate situation, and retaining the strategy for later use.

بەجیا لەگەڵ بارودۆخی بەردەستیان و ستراتیجییەکەش لەبەرئەکەن بۆ بەکارهێنانی دواتر.

Still, while animals can solve complex problems,

هەرچەنە ئاژەڵەکان ئەتوانن شیکاری کێشە ئاڵۆزەکان بکەن،

how do we know what, or even that, they are thinking?

چۆن ئەتوانین بزانین کە ئەوان بیرئەکەنەوە،

Behaviorists, such as Pavlov and Thorndike, argue

هەڵسوکەوتناسەکانی وەک پاڤلۆڤ و سۆرندیک بۆچوونێکی تریان هەیە

that animals that appear to think

ئەو ئاژەڵانەی وا دەردەکەون کە بیر ئەکەنەوە

are usually only responding to reward or punishment.

تەنها کاردانەوەیان هەیە بۆ پاداشتکردن یان سزادان.

This was the case with Clever Hans,

کلێڤەر هانسی دیاردە بەم شێوەیە بوو،

a horse with the amazing ability to tap out answers to math problems.

ئەو ئەسپەی توانایەکی سەرسوڕهێنەری هەبوو ئەیکێشا بە زەویدا بۆ وەڵامدانەوەی هاوکێشە بیرکارییەکانا.

But it turns out Hans wasn't especially good at math,

بەڵام دەرکەوت کە هانز لە بیرکاریدا باش نەبوو،

but at reading his unwitting trainer's subtle nonverbal cues

بەڵکو لە خوێندنەوەی ئاماژە نادەنگییە کزەکانی ڕاهێنەرەکەی

for when to stop tapping.

بۆ ئەوەی کەی بوەستێت لە کێشان بە زەویدا.

So Hans couldn't count, but does that mean he wasn't thinking?

واتا هانز نەیئەتوانی ببژێرێت، بەڵام ئایا ئەمە واتای وایە کە ئەو بیری نە ئەکردەوە؟

After all, he could interpret nuanced social messages,

هەرچۆنێک بێت، ئەیتوانی لێکدانەوە بکات بۆ پەیامە دەنگییە لەیەکەوە نزیکەکان،

a quality he shared with many other non-human animals.

تایبەتمەندییەک کە وەک چەندین ئاژەڵی تر هەیبووە.

Elephants recognize each other after years apart,

فیلەکان لە دوای چەندین ساڵ دووری یەکتر دەناسنەوە،

and even seem to mourn their dead.

واش دەردەکەوێت کە غەمبار بن بۆ مردووەکانیان،

Bees communicate using a special waggle dance

هەنگەکان لە ڕێگەی جۆرە سەمایەکی تایبەتەوە پەیوەندی ئەکەن

to indicate the location and quality of a food source to other bees.

بۆ ئەوەی شوێن و جۆری خواردنەکەیان دیاری بکەن بۆ هەنگەکانی تر.

Chimpanzees engage in complex deception schemes,

شامپانزیەکان بەژداری دەکەن لە پلانە فێڵاویە ئاڵۆزەکان،

suggesting not only do they think, but they understand that others do, too.

ئەمەش پێمان دەڵێت کە ئەوان تەنها بیرناکەنەوە، بەڵکو تێدەگەن کە ئەوانی تریش بیردەکەنەوە.

And then there is Alex the Grey Parrot,

هەروەها ئالێکس، توتییە رەساسیەکە،

who could use human language

کە ئەیتوانی زمانی مرۆڤ بەکار بهێنێت

to distinguish the colors and shapes of absent objects,

بۆ ئەوەی شێوە و رەنگی شتەکان جیابکاتەوە، و

and even understand abstract concepts, like bigger and smaller.

تەنانەت لە چەمکە هەڵبەستراوەکانیش تێبگەن، وەک گەورەتر و بچووکتر.

That sounds a lot like intelligence,

کە ئەمەش زۆر لە زیرەکی ئەچێت،

and not just the work of mindless machines.

نەک تەنها ئیش کردنی ئامێرە بێمێشکەکان.

But while a non-human animal can solve problems and even communicate,

بەڵام کاتێک بونەوەرەکانی تر جگە لە مرۆڤ ئەتوانن شیکاری کێشەکان بکەن و پەیوەندی بکەن

for humans, thinking also involves consciousness,

بۆ مرۆڤەکان ، بیرکردنەوە پێکهاتوە لە هۆشیاریش،

the ability to reflect on our actions, not simply to perform them.

توانای کاردانەوە لەسەر کردارەکانمان، نەک تەنها بەجێ گەیاندنیان.

So far, none of our studies tell us if having the intelligence to outsmart us

هەتا ئێستا،هیچ یەکێک لە لێکۆڵینەوەکان پێمان ناڵێن کە زیرەکی ئەوان بۆی بەسەرماندا سەرکەون

means that our dog can also feel good about doing so.

واتای وایە کە سەگەکەمان دڵخۆشە بەوەی کردویەتی.

What we really want to know is what is it like to be a dog,

ئەوەی بەڕاستی ئەمانەوێ بیزانین ئەوەیە چی ئەبێ ئەگەر لەجێی سەگێک بین،

or an octopus,

یان هەشت پێیەک،

or a crow?

یان قەلەرەشێک؟

Philosophers of mind call this The Hard Problem,

فەیلەسوفە بیرمەندەکان بەمانە ئەڵێن کێشە ئاڵۆزەکان،

because while you and I can report what it feels like to be a human,

چونکە لە کاتێکدا تۆ ئەتوانی بیڵێیت هەستت چۆنە کە مرۆڤیت،

nobody speaks horse.

هیچ ئەسپێک ناڵێت هەستی چۆنە.

Even a talking parrot, like Alex,

تەنانەت تووتییەکی قسەکەریش، وەک ئالێکس،

couldn't tell us how he feels about the colors he could name.

ئەو نەیئەتوانی بیڵێت چۆن هەستی ئەکرد لەبارەی ئەو رەنگانەی کە ناویدەنان.

And what if consciousness comes in different forms?

ئەی چی ئەگەر هۆشیاری شێوەی جیاوازی هەبێت؟

Would we even recognize the consciousness of bees?

ئایا ئێمە بە هۆشیاری هەنگەکانمان ئەزانی؟

For that matter, how can we know for sure that other people have consciouness?

وە چۆن ئەتوانین بزانین کە مرۆڤەکانی تر هۆشیاریان هەیە؟

Perhaps they're just well-functioning zombies.

لەوانەیە ئەوان تەنها زۆمبی بن و بە باشی کارەکانیان جێ بەجێبکەن.

Regardless, animal minds continue to test the limits of our understanding

بیری ئاژەڵەکان بە بەردەوامی لە هەوڵی تاقیکردنەوەی سنورەکانی تێگەشتنی ئێمەدان

and how we frame them may reveal more about our minds than theirs.

وە چۆن ئێمە لێکیدەدەینەوە زیاتر رەنگ دانەوەی بیری ئێمەیە نەک ئەوان.