Cicadas: The dormant army beneath your feet - Rose Eveleth

Translator: Azhin Hassan Reviewer: Daban Q Jaff

If you live on the east coast of the United States,

ئەگەر لە کەناری ڕۆژهەڵاتی ئەمریکا دەژیت،

you've spent the last 17 years of your life

١٧ ساڵی ڕابردووی ژیانت بەسەر بردووە

walking, eating and sleeping

بە پیاسە کردن و خواردن و خەوتن

above a dormant army of insects.

بەسەر سوپایەکی ماتی مێروودا.

These are the cicadas.

ئەوانە سیکاداکانن.

Every 17 years,

هەموو ١٧ ساڵێک،

billions of them emerge from the ground to do three things:

بە بلیۆنان لە زەوی دێنە دەرەوە بۆ ئەنجامدانی ٣ شت:

molt, mate and die.

توێژ فڕێدان، هاوەڵ گرتن، مردن.

١٥، جۆری جیاوازی سیکادەکان لەوێ هەن

There are 15 different broods of cicadas out there,

کاتێک لە زەوی دێنە دەرەوە کۆدەبنەوە.

grouped by when they'll emerge from the ground.

Some of these broods are on a 13-year cycle,

هەندێکیان لە خوولی ١٣ ساڵی دان،

ئەوانیتر لە کاتی ١٧ ساڵیدان.

others are on a 17-year clock.

بەهەر جۆرێ، سیکاداکان زۆربەی ژیانیان لە ژێر زەوی بەسەر دەبەن.

Either way, the cicadas live underground for most of their lives,

شەبەتی ڕەگی ڕوەکەکان دەخۆنەوە.

feeding on the juices of plant roots.

کە کاتی هاتنە دەرەوەیان دێت،

When it's time to emerge,

the adults begin to burrow their way out of the ground

پێگەیشتووەکان دەست دەکەن بە هەڵکۆڵینی ڕێگەکە بۆ سەرەوە

and up to the surface,

بۆ ڕووی دەرەوە،

where they'll live for just a few weeks.

بۆ شوێنێک کە چەند هەفتەیەک لەوێ دەژین.

During these weeks, though,

لە ماوەی ئەم چەند هەفتەیەدا،

everybody will know the cicadas have arrived.

هەمووان دەزانن کە سیکاداکان دەگەنە جێ.

There will be billions of them.

بە بلیۆنان لەوێ دەردەکەون.

And they're loud.

دەنگیشیان بەرزە.

Male cicadas band together to call for female mates,

سیکادا نێرینەکان کۆ دەبنەوە بۆ بانگ کردنی مێینەکان،

and their collective chorus can reach up to 100 decibels --

دەنگی گۆرانی وتنە بە کۆمەڵەکانیان دەگاتە سەرووی سەد پلە

as loud as a chain saw.

وەکوو مشاری زنجیر بەرزە.

لە ڕاستیدا، ئەگەر مشاری زنجیر یان مەکینەی چیمەن بڕ بەکاربهێنیت،

In fact, if you happen to be using a chain saw or a lawn mower,

male cicadas will flock to you,

سیکادە نێرەکان بە کۆمەڵ بۆت دێن،

thinking that you're one of them.

وابیر دەکەنەوە تۆ یەکێکی لەوان.

وەکوو زۆربەی شتەکانی تر لە سروشتدا،

Now, like most things in nature,

the cicadas don't arrive without a posse.

سیکاداکان بەبێ سەرۆک نایەن.

There are all sort of awesome and gross predators and parasites

ڕاوکەر و مشەخۆر دڵرەق و میهرەبان هەیە

that come along with the buzzing bugs.

کە لە پاڵ مێشە ویزەدارەکانەوە دێن.

Take the fungus Massospora for example.

قارچکی ماسۆسپۆرا بە نموونە وەربگرە.

This little white fungus buries itself in the cicada's abdomen

ئەم قارچکە بچووکە سپیانە خۆیان بە ورگری سیکاداکەەوە دەنوسێنن و

and eats the bug alive,

مێرووەکە بەزیندوی دەخۆن،

leaving behind its spores.

لە پێش تۆوەکەوە بەجێی دێڵێت.

When those spores rupture,

کاتێک ئەم تۆوانە دەردەپەڕن،

they burst out of the still-alive cicada,

دەپڕژێنە دەرەوە لە سیکادا زیندوو ماوەکە،

turning the bug into a flying saltshaker of death,

مێشەکە دەکاتە خوێدانێکی مردووی فڕیو،

raining spores down upon its unsuspecting cicada neighbors.

تۆوەکە بەسەر سیکادا گومان نەکەرەکانی دراوسێی دادەڕژێنێت.

کەچی ئێمە بە جوانییەکی تەواوی دەزانین

But while we know pretty precisely

when the cicadas will arrive and fade away,

کاتێک سیکاداکان بەڕێ دەکەون و دەپووکێنەوە،

we're still not totally certain of why.

تا ئێستا نازانین بۆ.

There are certain advantages

هەندێ سودی مسۆگەریان هەیە

کە هەموو پۆلەکە بە تەواوی بێنەدەرەوە بە جارێک، بە دڵنیایەوە.

to having your entire species emerge at once, of course.

The sheer number of cicadas coming out of the ground

ژمارەیەکی گەورەی سیکادەکان بێنە دەرەوە لە زەری

is so overwhelming to predators, it is essentially guaranteed

ئەوە زۆر ناخۆشە بۆ ڕاوکەرەکان، بەتەواوی مسۆگەر کراوە

هەندێک لە مێرووەکان ڕزگاریان دەبێت و وەچە دەخەنەوە.

that a few bugs will survive and reproduce.

And since cicadas emerge every 13 or 17 years,

لەو کاتەوەی سیکاداکان هەموو ١٣ یان ١٧، ساڵێک دێنە دەرەوە

longer than the lifespan of many of their predators,

درێژتر لە ژیانی ڕاوکەرەکانیان،

the animals that eat them don't learn to depend on their availability.

ئەو ئاژەڵانەی دەیانخۆن پشتنابەستن بە بوونی ئەم مێروانە.

بەڵام بۆچی ١٣ یان ١٧ ساڵ،

But why 13 and 17 years,

instead of 16 or 18 or 12?

لە جیاتی ١٦ یان ١٨ یان ١٢؟

باشە، ئەم بەشە کەس بە تەواوی نایزانێت.

Well, that part no one really knows.

It's possible the number just happened by chance,

دەشێ ژمارەکە بە ڕێکەوت ڕوو بدات،

یان لەوانێیە، سیکاداکان ژمارەی تاکیان خۆش بوێت.

or, perhaps, cicadas really love prime numbers.

لە کۆتایدا، سیکاداکان یەکتری دەناسن و بەهێواشی دەمرن،

Eventually, the cicadas will mate and slowly die off,

دەنگیان لە مەوداکەدا ئاوا دەبێت.

their call fading into the distance.

ئەو جێیان هێشتون دەست بە خولەکە دەکەنەوە،

The eggs they lay will begin the cycle again,

سیکادا بچووکەکان کون بۆ ژێر زەوی لێ دەدەن، لە ڕوەکەکانەوە خۆراک وەردەگرن،

their cicada babies burrowing into the earth, feeding on plant juice,

and waiting for their turn to darken the skies

چاوەڕێی نۆرەی خۆیانن بۆ تاریک کردنی ئاسمانەکان

and fill the air with their songs.

In 17 years, they'll be ready.

لەگەڵ پڕکردنی هەوا بە گۆرانیەکانیان.

Will you?

لە ١٧ ساڵدا ئامادە دەبن.

ئەی تۆ؟