How pandemics spread

Kiel disvastiĝas pandemioj

(music)

(Muziko)

(music)

(Muziko)

We live in an interconnected, an increasingly globalized world.

Ni vivas sur pli kaj pli tutmondiginta planedo.

Thanks to international jet travel,

Dank'al internacia jetveturado,

people and the diseases they carry

homoj kaj siaj malsanoj bezonas

can be in any city on the planet in a matter of hours.

nur kelkajn horojn por atingi iun ajn urbon.

And once a virus touches down,

Kaj kiam alteriĝas viruso, foje

sometimes all it takes is one sneeze to spread

nura terno sufiĉas por ke ĝi disvastiĝu

the infection throughout the community.

tra granda komunumo.

When humans were hunter-gatherers, roaming the wild savannas,

Kiam ni estis ĉasistoj-plukistoj vagantaj en sovaĝejoj

we were never in one place long enough,

ni neniam restis samloke sufiĉe longe,

and settlements were not large enough

kaj la tendaroj ne estis sufiĉe grandaj

to sustain the transmission of infectious microbes.

por estigi grandskalan kontaĝon.

But with the advent of the agricultural revolution

Sed post la alveno de la agrikultura revolucio

10,000 years ago, and the arrival of permanent settlements

antaŭ 10 000 jaroj, kaj de permanentaj loĝejoj

in the Middle East, people began living side-by-side with animals,

en la Proksima Oriento, oni komencis vivi apud gregoj,

facilitating the spread of bacteria and viruses

tiel faciligante la transdonon de bakterioj kaj virusoj

between cattle and humans.

inter brutoj kaj homoj.

Epidemics and pandemics come in many shapes and forms.

Epidemioj kaj pandemioj okazas sub diversaj formoj.

In 2010, for instance,

En 2010, ekzemple,

a devastating earthquake struck Haiti,

katastrofa tertremo trafis Haition

forcing thousands of people into temporary refugee camps.

kaj devigis milojn rifuĝi en provizorajn tendarojn.

Within weeks, the camps had become breeding grounds for cholera,

Post kelkaj semajnoj, la tendaroj fariĝis ĥoleraj kontaĝejoj.

a bacteria spread by contaminated water,

La bakterio, vastiĝante tra infekta trinkakvo,

triggering a country-wide epidemic.

kaŭzis tutlandan epidemion.

But the most common cause of epidemics are viruses,

Sed la plej kutima fonto de epidemioj estas virusoj,

such as measles, influenza and HIV.

kiel tiuj de morbilo, gripo kaj de aidoso (HIV).

And when they go global, we call them pandemics.

Kiam ili disvastiĝas tramonde, oni parolas pri pandemio.

Pandemics have occurred throughout human history,

Pandemioj okazis tra la tuta homa historio.

Some have left scars on the tissue and bone of their victims,

Kelkaj lasis cikatrojn sur la histoj kaj ostoj de ĝiaj viktimoj,

while evidence for others comes from preserved DNA.

dum spuroj pri aliaj devenas de nedifektiĝinta DNA.

For instance, scientists have recovered DNA

Ekzemple, sciencistoj malkovris la DNA-n

from the bacteria that transmits tuberculosis

de bakterioj, kiuj transmisias tuberkulozon

from the remains of ancient Egyptian mummies.

en la restaĵoj de antikvaj egiptaj mumioj.

And in 2011,

Kaj en 2011,

scientists investigating a plague pit in the city of London

el londona pesta komuna tombofoso

were able to reconstruct the genome of Yersinia pestis,

sciencistoj rekonsistigis la genaron de la Jersina bacilo,

the bacterium responsible for the Black Death of the 14th century.

kiu estigis la Nigran morton de la 14-a jarcento.

It is thought the plague originated in China

Oni pensas, ke la pesto devenis de Ĉinio

in around 1340,

en 1340 proksimume,

spreading west along the Silk Road,

kaj etendiĝis laŭ la Silka vojo

the caravan route running from Mongolia to the Crimea.

de Mongolio al Krimeo.

In 1347, the plague reached the Mediterranean,

En 1347, la pesto atingis la Mediteraneon,

and by 1400, it had killed in excess of

kaj en 1400, ĝi estis pereiginta pli ol

34 million Europeans, earning it the title,

34 milionojn da Eŭropeanoj, pro kio oni nomis ĝin

the Great Mortality.

la Granda mortado.

It was later historians who called it the Black Death.

Nur pli poste oni parolis pri la Nigra morto.

However, by far the greatest pandemic killer

Tamen, sendube la plej grava pandemio

is influenza.

estas gripo.

Flu is constantly circulating between the Southern and Northern Hemispheres.

Ĝi konstante circulas inter la suda kaj norda hemisferoj.

In North America and Europe,

En Nordameriko kaj Eŭropo,

seasonal flus occur every autumn and winter.

sezonaj gripoj okazas ĉiu aŭtuno kaj vintro.

As the majority of children and adults will have been exposed to the virus in previous seasons,

Ĉar la plejparto de la infanoj kaj plenkresuloj estis infektitaj de la viruso antaŭe,

these illnesses are usually mild.

la rilataj malsanoj estas kutime negravaj.

However, every 20 to 40 years or so

Tamen, ĉiu 20-40 jaroj proksimume

the virus undergoes a dramatic mutation.

la viruso mutacias danĝere,

Usually this occurs when a wild flu virus

kutime kiam ennatura gripviruso,

circulating in ducks and farm poultry

trafinte anasojn kaj kortobirdojn,

meets a pig virus, and they exchange genes.

renkontas porkan viruson kaj interŝanĝas genojn kun ĝi.

This process is known as antigenic shift

Tiu interŝanĝa procezo

and has occurred throughout human history.

okazis dum la tuta homa historio.

The first recorded pandemic occurred in 1580.

La unua priskribita pandemio okazis en 1580.

The 18th and 19th centuries

La jarcentojn 18-an kaj 19-an

saw at least six further pandemics.

trafis ses pliaj pandemioj.

In terms of mortality,

Koncerne la mortokvanton,

none can compare with the Great Flu Pandemic of 1918.

neniu kompareblas al la gripo de 1918.

The first indication of the pandemic

La unua indico de pandemio

came in the spring, when American troops in northern France

alvenis printempe, kiam usonaj soldatoj en norda Francio

began complaining of chills, headaches and fever.

komencis plendi pri tremoj, kapdoloroj kaj febro.

Then, the following September, at a U.S. Army barracks near Boston,

La sekvanta septembro, en usonarmea barako apud Bostono,

soldiers started collapsing on parade,

oni devis sendi al la kampa flegejo,

prompting their removal to the camp infirmary.

soldatojn ekfalintajn dum revuo.

As a surgeon there recalled,

Kiel rememoris tiama kirurgo,

two hours after admission, they had the mahogany spots over the cheekbones

du horojn poste, aperis ruĝbrunaj makuloj sur iliaj zigomoj

and a few hours later

kaj kelkajn horojn poste

you can begin to see the cyanosis extending from their ears

cianozo eketendiĝis de la oreloj

and spreading all over the face.

al la tuta vizaĝo.

It is only a matter of a few hours then until death comes,

Tiam nur post kelkaj horoj alvenis la morto.

and it is simply a struggle for air until they suffocate.

Ili pli ka pli malfacile spiris, kaj fine sufokiĝis.

On the S.S. Leviathan,

Surŝipe de la S.S. Leviathan,

a huge American transport en route to Bordeaux,

usona transporta ŝipego veturanta al Bordozo,

sick men hemorrhaged blood from their noses,

malsanuloj ellasis sangon el la nazo,

turning the decks between their bunks slick with bodily fluids.

igante glitiga la ferdeko inter la kuŝbenkoj.

Meanwhile, British soldiers returning from northern France on furlough

Dume, britaj soldatoj revenante el norda Francio dum forpermeso

introduced the flu to Dover and other Channel ports,

transportis la gripon al Dovero kaj aliaj Manikaj havenoj,

from where the virus was carried by rail to London.

el kiuj la viruso atingis Londonon per relvojo.

By the time the pandemic had run its course

Antaŭ ol elĉerpiĝis la pandemio

in April 1919,

en aprilo 1919,

an estimated 675,000 Americans

ĉirkaŭ 675 000 Usonanoj

and 230,000 Britons were dead.

kaj 230 000 Britanoj mortis.

In India alone, some 10 million were killed,

Nur en Barato, ĉirkaŭ 10 milionoj mortis,

and worldwide the death toll was an astonishing 50 million.

kaj tramonde, la mortosumo atingis 50 milionoj.

But that was then.

Sed la nuno malsamas.

Today, planes can transport viruses

Hodiaŭ, aviadiloj povas transporti virusojn

to any country on the globe

al iu ajn lando sur la terglobo

in a fraction of the time it took in 1918.

multe pli rapide ol en 1918.

In February 2003, for instance,

En februaro 2003, ekzemple,

a Chinese doctor arrived at the Metropole Hotel in Hong Kong

ĉina kuracisto enskribiĝis ĉe la Metropole hotelo en Hongkongo,

feeling unwell.

sentante sin malsana.

Unknown to him, he was harboring a new animal-origin virus called SARS,

Nesciate de li, li estis infektita de nova viruso bestodevena:

short for Severe Acute Respiratory Syndrome.

sasoso, aŭ severa akuta spira sindromo.

Within 24 hours of checking into Room 913,

En la daŭro de 24 horoj post lia enlitiĝo en ĉambro 913,

sixteen other guests had been infected,

16 aliaj klientoj estis infektitaj,

and over the following days five boarded planes to overseas destinations,

kaj la sekvantajn tagoj, kvin el ili alflugis al foraj irceloj,

spreading the virus to Vietnam, Singapore and Canada.

transportante la viruson al Vjetnamujo, Singapuro kaj Kanado.

Flights between Hong Kong, Toronto and other international cities were quickly grounded

Oni tuj haltigis flugojn inter Hongkongo, Toronto kaj aliaj internaciaj irceloj

and thanks to other emergency measures,

kaj danke al aliaj urĝaj rimedoj,

a pandemic was averted.

oni evitis pandemion.

By the time the outbreak was over four months later,

Dum la kvar monatoj de tiu evitita dramego,

SARS had infected 29 countries worldwide

sasoso havis tempon atingi 29 landojn

and more than 1,000 people were dead.

kaj mortigi pli ol 1000 homoj.

For all that the virus was rapidly contained, however,

Oni sukcesis rapide reteni la viruson, sed

there was little that could be done about the alarming news reports

ne povis fari multe kontraŭ la timigaj raportoj

carried by cable news channels and the Internet.

fare de la televidelsendoj kaj de la Reto.

As bloggers added to the hysteria

Dum blogistoj intensigis la panikon

by spreading unfounded conspiracy theories,

per senbazaj teorioj pri konspiroj,

tourism in Hong Kong and other affected cities ground to a halt,

turismo en Hongkongo kaj aliaj trafitaj urboj ekhaltis,

costing businesses more than 10 billion U.S. dollars.

kio kostis pli ol 10 miliardoj da dolaroj al komerco.

One business, however, did very well.

Unu entrepreno ja prosperis, tamen.

Above all, SARS was a reminder that pandemics have always been associated with panic.

La krizo substrekis, ke pandemioj kaj paniko disvolviĝas manenmane.

If history teaches us anything,

Historio ja bone montras,

it's that while pandemics may start small,

ke pandemioj ekas etskale,

their impacts can be as dramatic as wars and natural disasters.

sed fine havas konsekvencojn tiom dramaj kiom militoj kaj katastrofoj.

The difference today

Granda avantaĝo, hodiaŭ:

is that science gives us the ability to detect pandemics

scienco ebligas nin ekvidi pandemiojn

right at the very beginning

de la tuja komenco

and to take action to mitigate their impacts

kaj apliki rimedojn kontraŭ ili

before they spread too widely.

antaŭ ol ili trodisvastiĝas.

(music)

(Muziko)