How pandemics spread

(music)

Çeviri: Miraç Şendil Gözden geçirme: Nihal Aksakal

(müzik)

(music)

(müzik)

We live in an interconnected, an increasingly globalized world.

Birbiriyle bağlı, hızla küreselleşen bir dünyada yaşıyoruz.

Thanks to international jet travel,

Uluslararası uçak ulaşımı sayesinde,

people and the diseases they carry

insanlar ve taşıdıkları hastalıklar

can be in any city on the planet in a matter of hours.

saatler içinde dünya üzerindeki herhangi bir şehire ulaşabilir.

And once a virus touches down,

Virüs yere indiğinde

sometimes all it takes is one sneeze to spread

bazen toplum içinde yayılmaya başlaması için

the infection throughout the community.

gereken tek şey bir hapşırıktır.

When humans were hunter-gatherers, roaming the wild savannas,

Avcı-toplayıcı zamanlarda, vahşi savanları dolaşırken,

we were never in one place long enough,

yerleşimler o kadar kalabalık değildi

and settlements were not large enough

ve bir yerde bulaşıcı mikroplara

to sustain the transmission of infectious microbes.

maruz kalacak kadar uzun süre kalmadık.

But with the advent of the agricultural revolution

Ama 10.000 yıl önce tarım devriminin başlamasıyla birlikte

10,000 years ago, and the arrival of permanent settlements

ve kalıcı yerleşim birimlerinin oluşmasıyla

in the Middle East, people began living side-by-side with animals,

Ortadoğu'da, insanlar hayvanlarla yan yana yaşamaya başladılar,

facilitating the spread of bacteria and viruses

bu da büyükbaş hayvanlar ve insanlar arasındaki

between cattle and humans.

mikrop ve virüslerin yayılmasını kolaylaştırdı.

Epidemics and pandemics come in many shapes and forms.

Bulaşıcı hastalıklar ve salgınlar, birçok şekil ve formda karşımıza çıkarlar.

In 2010, for instance,

Örneğin 2010'da

a devastating earthquake struck Haiti,

yıkıcı bir deprem Haiti'yi vurdu,

forcing thousands of people into temporary refugee camps.

binlerce insan geçici mülteci kamplarına yerleştirildi.

Within weeks, the camps had become breeding grounds for cholera,

Haftalar içinde, kamplar koleranın üreme alanı haline geldi,

a bacteria spread by contaminated water,

kirlenmiş sudan yayılan bir bakteri,

triggering a country-wide epidemic.

ülke çapında bir salgına sebep oldu.

But the most common cause of epidemics are viruses,

Ama salgınların en yaygın sebebi virüslerdir,

such as measles, influenza and HIV.

kızamık, grip ve HIV gibi.

And when they go global, we call them pandemics.

Dünyaya yayıldıklarında pandemik adını alırlar.

Pandemics have occurred throughout human history,

Pandemikler insanlık tarihi boyunca meydana gelmişlerdir,

Some have left scars on the tissue and bone of their victims,

bazıları, kurbanların doku ve kemikleri üzerinde yara izleri bırakmış,

while evidence for others comes from preserved DNA.

bazılarının varlığının kanıtı ise korunmuş DNA'dan gelir.

For instance, scientists have recovered DNA

Örneğin bilim insanları

from the bacteria that transmits tuberculosis

Antik Mısır mumyalarında türberküloz yayan

from the remains of ancient Egyptian mummies.

DNA içeren bakteriler bulmuşlardır.

And in 2011,

2011'de,

scientists investigating a plague pit in the city of London

Londra'da Veba'yı araştıran bir bilim insanı,

were able to reconstruct the genome of Yersinia pestis,

14. yy'da Kara Ölüm'e sebep olan Yersinia pestis

the bacterium responsible for the Black Death of the 14th century.

adlı bir bakterinin genomunu yeniden oluşturmuştur.

It is thought the plague originated in China

Veba'nın 1340 yılı civarlarında

in around 1340,

Çin'de ortaya çıktığı,

spreading west along the Silk Road,

Moğolistan'dan Kırım'a kadar uzanan bir kervan olan

the caravan route running from Mongolia to the Crimea.

İpek Yolu üzerinden doğuya doğru yayıldığı düşünülüyor.

In 1347, the plague reached the Mediterranean,

1347 yılında veba Akdeniz'e ulaştı

and by 1400, it had killed in excess of

ve 1400 yılına kadar yaklaşık

34 million Europeans, earning it the title,

34 milyon Avrupalıyı öldürdü ve bu yüzden de

the Great Mortality.

Büyük Ölüm adını aldı.

It was later historians who called it the Black Death.

Daha sonra tarihçiler ona Kara Ölüm dediler.

However, by far the greatest pandemic killer

Buna rağmen, şu ana kadar açık ara en çok ölüme sebep olan salgın

is influenza.

griptir.

Flu is constantly circulating between the Southern and Northern Hemispheres.

Grip, devamlı olarak Kuzey ve Güney yarımküreler arasında dolaşmaktadır.

In North America and Europe,

Kuzey Amerika ve Avrupa'da,

seasonal flus occur every autumn and winter.

mevsimlik grip her sonbahar ve kış ortaya çıkar.

As the majority of children and adults will have been exposed to the virus in previous seasons,

Çocuk ve yetişkinlerin çoğu önceki mevsimlerde virüse maruz kaldıkları için

these illnesses are usually mild.

hastalık genelde hafiftir.

However, every 20 to 40 years or so

Fakat, yaklaşık her 20-40 yılda bir

the virus undergoes a dramatic mutation.

virüs ciddi bir mutasyona uğrar.

Usually this occurs when a wild flu virus

Bu durum genelde grip virüsünün ördek ve tavuk çifliklerinde

circulating in ducks and farm poultry

bir domuz virüsüyle karşılaşıp

meets a pig virus, and they exchange genes.

gen değiş tokuşunda bulunmasıyla ortaya çıkar.

This process is known as antigenic shift

Bu olay antijen kayması olarak da bilinir

and has occurred throughout human history.

ve insanlık tarihi boyunca gerçekleşmiştir.

The first recorded pandemic occurred in 1580.

Kayıtlara geçen ilk salgın hastalık 1580 yılındadır.

The 18th and 19th centuries

18. ve 19. yüzyıllarda

saw at least six further pandemics.

en azından altı tane salgın olmuştur.

In terms of mortality,

Ölümler açısından

none can compare with the Great Flu Pandemic of 1918.

hiçbiri 1918 yılındaki İspanyol gribi ile karşılaştırılamaz.

The first indication of the pandemic

Salgının ilk belirtileri ilkbaharda

came in the spring, when American troops in northern France

Kuzey Fransa'daki Amerikan birliklerinin üşüme,

began complaining of chills, headaches and fever.

baş ağrısı ve ateş şikayetlerinde bulunmasıyla başladı.

Then, the following September, at a U.S. Army barracks near Boston,

Sonra Eylül ayında, Boston yakınlarında bulunan bir Amerikan ordu kışlasında

soldiers started collapsing on parade,

askerler geçit töreninde düşmeye başladılar

prompting their removal to the camp infirmary.

ve çabucak revire kaldırıldılar.

As a surgeon there recalled,

Orada bulunan cerraha göre,

two hours after admission, they had the mahogany spots over the cheekbones

geldiklerinden iki saat sonra elmacık kemiği etrafında

and a few hours later

kızıl lekeler vardı

ve birkaç saat sonra ise kulaklarından yüzlerine doğru yayılan

you can begin to see the cyanosis extending from their ears

and spreading all over the face.

siyanozu görebiliyordu.

It is only a matter of a few hours then until death comes,

Sonrasında nefes darlığından boğulup ölmeleri

and it is simply a struggle for air until they suffocate.

sadece an meselesiydi.

On the S.S. Leviathan,

Bordeaux'ya giden

a huge American transport en route to Bordeaux,

devasa bir Amerikan nakliyesi S.S. Leviathan'da,

sick men hemorrhaged blood from their noses,

hasta erkeklerin burnu kanadı

turning the decks between their bunks slick with bodily fluids.

ve ranzalarını vücut sıvılarıyla ıslatıp kayganlaştırdılar.

Meanwhile, British soldiers returning from northern France on furlough

Bu sırada Kuzey Fransa'dan izinden dönen İngiliz askerleri, gribi Dover'e

introduced the flu to Dover and other Channel ports,

ve virüsün demiryolu ile Londra'ya taşındığı

from where the virus was carried by rail to London.

diğer Kanal limanlarına bulaştırdılar.

By the time the pandemic had run its course

Salgın yayıldığında,

in April 1919,

Nisan 1919'da

an estimated 675,000 Americans

yaklaşık olarak 675.000 Amerikalı

and 230,000 Britons were dead.

ve 230.000 İngiliz öldü.

In India alone, some 10 million were killed,

Sadecen Hindistan'da 10 milyon civarı insan öldü

and worldwide the death toll was an astonishing 50 million.

ve Dünya çapında ölü sayısı 50 milyona ulaştı.

But that was then.

Yalnız bu durum geçmişteydi.

Today, planes can transport viruses

Bugün, uçaklar 1918'de yayılandan

to any country on the globe

çok daha hızlı şekilde virüsleri

in a fraction of the time it took in 1918.

dünyadaki herhangi bir ülkeye yayabilir.

In February 2003, for instance,

Örneğin Şubat 2003'de

a Chinese doctor arrived at the Metropole Hotel in Hong Kong

Kötü hisseden Çinli bir doktor

feeling unwell.

Hong Kong'da bir otele yerleşti.

Unknown to him, he was harboring a new animal-origin virus called SARS,

Haberi yoktu fakat hayvan menşeli yeni bir virüs olan SARS'ı taşıyordu,

short for Severe Acute Respiratory Syndrome.

yani ağır akut solunum yolu yetersizliği sendromu.

Within 24 hours of checking into Room 913,

913 numaralı odaya giriş yaptığından sonra 24 saat içinde

sixteen other guests had been infected,

virüs 16 başka ziyaretçiye de bulaşmıştı

and over the following days five boarded planes to overseas destinations,

ve sonraki günlerde yurt dışına çıkan 5 uçak

spreading the virus to Vietnam, Singapore and Canada.

virüsü Vietnam, Singapur ve Kanada'ya yaydı.

Flights between Hong Kong, Toronto and other international cities were quickly grounded

Hong Kong, Toronto ve diğer uluslararası şehirlere olan uçuşlar iptal edilmişti

and thanks to other emergency measures,

ve alınan diğer önlemler sayesinde

a pandemic was averted.

salgın engellenmişti.

By the time the outbreak was over four months later,

Salgından dört aydan daha uzun bir süre sonra,

SARS had infected 29 countries worldwide

SARS dünya çapında 29 ülkeye bulaşmış

and more than 1,000 people were dead.

ve 1.000'den fazla insan ölmüştür.

For all that the virus was rapidly contained, however,

Virüsün hızlı bir şekilde kontrol altına alınmasına rağmen

there was little that could be done about the alarming news reports

haber kanalları ve internet üzerinden paylaşılan

carried by cable news channels and the Internet.

endişe verici haber raporları hakkında yapılabilecek çok az şey vardı.

As bloggers added to the hysteria

Blog yazarları asılsız komplo teorilerini yayarak histeriye eklerken

by spreading unfounded conspiracy theories,

tourism in Hong Kong and other affected cities ground to a halt,

Hong Kong ve diğer etkilenen şehirlerde

turizm durma noktasına geldi

costing businesses more than 10 billion U.S. dollars.

ve işletmelere 10 milyar ABD dolarından fazlasına mal oldu.

One business, however, did very well.

Aralarından sadece bir işletme çok iyi kazandı.

Above all, SARS was a reminder that pandemics have always been associated with panic.

En önemlisi, SARS, yayılmaların

her zaman panikle ilişkili olduğunu hatırlattı.

If history teaches us anything,

Eğer tarih bize bir şey öğrettiyse

it's that while pandemics may start small,

o da yayılmaların küçük başlayabileceği

their impacts can be as dramatic as wars and natural disasters.

fakat etkilerinin savaşlar ve doğal afetler kadar büyük olabileceğidir.

The difference today

Günümüzün farkı,

is that science gives us the ability to detect pandemics

bilimin bize pandemiyi erkenden saptama

right at the very beginning

ve çok fazla yayılmadan önce

and to take action to mitigate their impacts

etkilerini hafifletmek için

before they spread too widely.

harekete geçme şansı sağlamasıdır.

(müzik)

(music)