The best nose in the animal kingdom - Chase LaDue & Bruce A. Schulte

Translator: Shajwan Hamad Reviewer: Daban Q. Jaff

As a breeze blows through the savannah,

کاتێک شنەیەک بەناو ساڤانا تێدەپەرێت،

a snake-shaped tube stretches into the air and scans the horizon like a periscope.

مارێکی شێوە بۆڕی درێژ دەبێتەوە بۆھەوا و ئاسۆکە وەک پیریسکۆپ سکان دەکات.

But it’s not seeing— it’s sniffing for odors

بەڵام ئەو نابینرێت—ئەو بۆ بۆنەکان گونجاوە

like the scent of a watering hole or the musk of a dangerous predator.

وەک بۆنی کونی ئاودان، یان ماسکی ئاژەلی مەترسیدار.

The trunk’s owner is a young African elephant.

خاوەنی لوتەکە فیلێکی گەنجی ئەفریقییە.

At only 8 years old, she still has a lot to learn about her home.

تەنھا ھەشت سال تەمەنیەتی، هێشتا زۆر شت ماوە فێربێ دەربارەی مالەکەی.

Fortunately, she’s not alone.

بەخۆشحالیەوە،ئەو بەتەنها نیە.

Elephants are extremely social creatures,

فیلەکان بونەوەرێکی زۆر کۆمەڵایەتین،

with females living in tight-knit herds led by a single matriarch.

لەگەل ئەو مێیانەی لە کۆمەڵەیەکدا دەژین لەلایەن دایکسالار سەرکردایەتی دەکرێت.

And every member of the group has one of the most versatile tools

و ھەموو ئەندامانی گروپەکەش ھەریەکەیان باشترین ئامێریان ھەیە

in the savannah to help them get by.

لەساڤانا یارمەتی یەکتر دەدەن بۆ بەردەوام بوون.

Today her herd is looking for water.

ئەمرۆ ڕەوەکەی بەدوای ئاودا دەگەرێت.

Or, more accurately, smelling for water.

یان ووردتر، بۆنی ئاویان کردووە.

Elephants have more genes devoted to smell than any other creature,

فیلەکان جینی زیاتریان هەیە تەرخان کراوە بۆ بۆنکردن زیاتر لە ھەر بوونەوەرێکی تر

making them the best sniffers in the animal kingdom.

وایان لێدەکات باشترین قەناس بن لە مەملەکەتی ئاژەڵدا.

Even at our elephant’s young age, her trunk is already 1.5 meters long

تەنانەت لە تەمەنی بچووکی فیلەکانماندا، لووتەکەی ئەو نزیکەی 1.5 مەتر درێژە

and contains five times as many olfactory receptors as a human nose,

و پێنج جار پێکھاتوە وەک زۆر لە ڕێپێدراوی گونجاو وەک لووتی مرۆڤ،

allowing her to smell standing water several kilometers away.

ڕێگایان پێ دەدات بۆ بۆن کردنی ئاوی وەستاو لە چەند کیلۆمەترێک دوورەوە.

And now, the matriarch uses her own keen sense of smell to plot the herd’s course.

و ئێستا،دایکسالاری پەرۆشی خۆی بەکاردێنێت بۆ نەخشە کێشانی خولی گیا.

Their journey is long, so our elephant keeps her energy up

گەشتەکەیان درێژە، بۆیە فیلەکەمان وزەی خۆی دەھێڵێتەوە

by snacking on the occasional patch of thick grass.

بە رووناکی لەسەر پارچەی ناوبەناوی گژوگیای ئەستور.

But this light lunch isn’t just about staying fed—

بەڵام ئەم سوکە نانە تەنها سەبارەت بە خواردنی خواردن نیە—

she’s also looking for clues.

ھەروەھا بەدوای سەرەداوێک دەگەڕێت.

Like many other mammals,

وەک زۆربەی ئاژەڵە شیردارەکان،

vents in the roof of an elephant’s mouth lead directly to the vomeronasal organ.

هەوا لە سەربانی دەمی فیلەکان ڕاستەوخۆ بەرەو ئۆرگانی ڤۆمرۆناساڵ دەبات.

This structure can detect chemical signals left by other elephants.

ئەم پێکھاتە لەتوانایدایە ماددە کیمیایەکان بدۆزێتەوە کە لەلایەن فیلەکانی تر.

So as the herd forages, they’re also gathering information

جێھێڵراوە. کەواتە ڕەوەکە خواردن کۆدەکاتەوە ،هەروەها دەست دەکەن بەزانیاری کۆکردنەوە

about what other herds have come this way.

هەموو کۆمەڵەکانی تریش بەو شێوەن.

All the while, the group’s adults are on the lookout for signs of other animals,

هەموو کاتەکان، گروپە پێگەیيشتوەکان بریتین لە سەیرکردنی نیشانەکانی ئاژەڵەکان،

including potential threats.

بە ھەرەشە شاردراوەکانیانەوەش.

Fortunately, while lions might attack a young or sickly elephant,

خۆشبەختانە، لەکاتێکدا شێرەکان لەوانەیە هێرش بکەنەسەرفیلێکی گەنج، یان نەخۆش،

few are foolish enough to take on a healthy adult.

کەمیان ئەوەندە گەمژەن کە پێگەیشتوویەکی تەندروست بگرن.

Weighing 3 tons and bearing powerful tusks nearly a meter long,

کێشی 3 تۆن و کەڵبەی بەدرێژایی نزیکەی مەترێک،

our elephant’s mother is a force to be reckoned with.

دایکی فیلەکەمان هێزێکە بۆ ئەوەی حساب بۆ بکرێت.

Her dexterous trunk doubles as a powerful, flexible arm.

لووتە بەھێزەکەی دووئەوەندەی بازوویەکی نەرم بەھێزە.

Containing no bones and an estimated 40,000 muscles,

هیچ ئێسکێکی تێدا نییە و خەمڵێنراە 40,000 ماسولکەیە،

these agile appendages can bend, twist, contract, and expand.

ئەم پاشگەز بوونەوە دەتوانێت چەماندن، پێچانەوە،گرێبەست، فراوان بکات.

At 8 years old, our elephant’s trunk is already strong enough

لە تەمەنی 8 ساڵیدا لووتی فیلەکانمان بە تەواوی بەهێزە

to move small fallen trees,

بۆ جوڵاندنی درەختە بچوکە کەوتووەکان

while finger-like extensions allow for delicate maneuvers like wiping her eye.

لە کاتێکدا درێژکراوەکانی وەک پەنجە- رێگە دەدەن بۆ کارێکی ورد وەک سڕینەوەی چاوەکەی.

She can even grab a nearby branch,

تەنانەت دەتوانێت لقێکی نزیکیش بگرێت،

break it to just the right length, and wave off pesky insects.

و بیانکاتە پارچەی پێویست، مێشولە بێزارکەرەکان دووربخاتەوە.

Suddenly, the matriarch stops their march and sniffs the air.

لەناکاو، دایکسالاری ڕێپێوانەکایان ھەڵدەمژێ و هەواکە دەفڕێنێت.

Using smell alone, elephants can recognize each member of their herd,

تەنھا بەبەکارھێنانی بۆن،فیلەکان دەتوانن ھەریەک لە ئەندامانی کۆمەڵەکە بناسنەوە،

and their exceptional memories can retain the smells of elephants

و بیرەوەرییە نایابەکانیان دەتوانن بۆنەکانی فیلەکان بھێڵنەوە

outside their herd as well.

ھەروەھا لەدەرەوەی کۆمەڵەکاشیان.

It’s one of these old but familiar odors that’s caught the matriarch’s attention.

یەکێک لەو بۆنە کۆنانەی کە ئاشنایە سەرنجی دایکسالاری ڕاکێشا.

She bellows into the air,

ئەو هاوار دەکات بۆ هەوا،

sending out a sound wave that rings across the savannah.

شەپۆلی دەنگ دەنێرێت کە بەدرێژایی ساڤانە بڵاودەبێتەوە.

But it travels even further through the earth as infrasonic rumbles.

بەڵام تەنانەت زیاتر دەجوڵێت بەناو زەوی وەک رۆمبلی ئینفرەسۆنیک.

Elephants up to 10 kilometers away can receive these rumbles with their feet.

فیلەکان لە دووری ١٠کیلۆمەتر دەتوانن دەنگ دانەوانە بەدەست بێنن بەھۆی قاچەکانیان.

If the matriarch’s nose is right, her herd should expect a response.

ئەگەر لووتی دایکسالارەکە ڕاست بێت، ئەوا کۆمەڵەکە پێویستە چاوەڕەی وەڵامدانەوەبێ.

Smelling the secretions from her daughter’s temporal glands,

بۆنکردنی ئەو دەردراوانە لە لیکەڕژێنکچەکەی

our elephant’s mother can sense her daughter’s unease

دایکە فیلەکەمان دەتوانێت هەست بە نارەحەتی بێچوەکەی بکات

about this unfamiliar encounter.

دەربارەی ئەم ڕووبەڕووبوونەوە نائاشنایە.

As the herd of unknown elephants approaches,

و کۆمەڵێ فیلی نەناسراو دێنە پێشەوە،

trunks from both herds rise into the air, sounding trumpets of alarm.

لووتی ھەردوو کۆمەڵەکە بڵاو دەبێت بۆ ھەوا، دەنگی زورنای لێدەردەچێ.

But upon recognition, apprehension quickly gives way to happy rumbles.

بەڵام دوای ناسینەوە، تێگەیشتنی خێرا رێگا دەدات بۆ دەنگدانەوەی دڵخۆشکەر.

Members from each herd recognize each other despite time apart,

سەرەرای تێپەربونی کات ئەندامانی کۆمەلەکە یەکتردەناسنەوە،

and many investigate each other’s mouths with their trunks

زۆرێک لە دەمی یەکتر دەپشکنن بە لووتەکانیان

to smell what their counterparts have been eating.

بۆ ئەوەی بزانن ھاوتاکەیان چیان خواردوە.

With the reunion now in full swing, both herds head toward their final destination:

لەگەڵ یەکگرتنەوە، ھەردوو کۆمەڵەکە بەرەو کۆتا شوێنی خۆیان بەڕێدەکەون:

the long-awaited watering hole.

چاڵی ئاودێری زۆر چاوەڕوانکراو.

Here, older elephants suck up to 8 liters of water into their trunks

فیلە بەتەمەنەکان تا ٨ لتر ئاو دەمژنە ناو لوتیان

before spraying the contents on themselves to cool off.

پێش ئەوەی ھەندەک بەسەر خۆیاندا بیڕێژن بۆ فێنک بونەوە.

Meanwhile, our young elephant plays in the mud with her peers,

لەکاتێکدا،فیلە گەنجەکامان لە ناو قوڕدا یاری دەکات لەگەڵ ھاوتاکانی،

digging into the muck and even using her trunk as a snorkel

ھەڵکەندنی یبسی و تەنانەت بەکاڕھێنانی لووتی وەک ھەوا وەرگر

to breathe while submerged.

بۆ هەناسەدان لەکاتی ژێرئاو کەوتندا.

The pair of matriarchs look contentedly on their herds,

جوتێک لە دایک سالارەکان بە ڕازییەوە دەڕواننە کۆمەلگەیان،

before turning their trunks to the horizon once more.

پێش ئەوەی جاڕێکی تر لووتەکانیان بکەنە ئاسۆ.