The rise and fall of the Celtic warriors - Philip Freeman

Translator: Gyaband shera Reviewer: Daban Q. Jaff

One summer evening in 335 BCE, Alexander the Great

ئێوارەیەکی ھاوینی ساڵی ٣٣٥ـی پێش زاینی، ئاڵیکساندەری مەزن

was resting by the Danube River after a day of fighting the Scythian tribes

لەلای ڕووباری دانبووب پشووی دەدا، ڕۆژێک دوای لە شەڕکردن لەگەڵ ھێزەکانی سکیسیان

when a band of strangers approached his camp.

لەو کاتەدا کۆمەڵە خەڵکیکی نەناسراو لەلای کامپەکەی پەیدابوون.

Alexander had never seen anything like these tall,

ئەڵیکساندەر ھەرگیز جەنگاوەری بەم شێوەیە درێژی نەبینیبوو،

fierce-looking warriors with huge golden neck rings and colorful cloaks—

ڕووخساری ترسێنەر بوو و ملوانەکی گەورەی زێڕیان لە ملدا بوو لەگەڵ چارۆگەی ڕەنگاوڕەنگ"

so he invited them to feast with him.

بۆیە بۆ نانخواردن بانگهێشتی کردن.

They proudly said they were Keltoi or Celts who came from the far-away Alps.

بە شانازیەوە گوتیان کیڵتۆن یان کێڵتەکانن کە لە چیا دوورەکانی ئاڵپەوە ھاتوون.

Alexander asked what they feared the most in the world,

ئاڵیگزاندەرریش لێی پرسین لە چی شتێک زۆر دەترسن لەم جیھانە،

hoping they would say him.

بەو ھیوایەی کە بڵێن لە شتێک دەترسین.

They laughed and said they feared nothing at all.

پێکەنین و گوتیان بە ھیچ شێوەیەک لە ھیچ شتێک ناترسن.

This is one of the earliest stories about the ancient Celts.

ئەوە یەکێکە لە کۆنترین چیرۆکەکان لەسەر کیڵتنە کۆنەکان.

While we don’t know where the first Celts came from,

لەکاتێکدا نازانین کیڵتنە سەرەتاییەکان لەکوێیوە ھاتوون،

by Alexander’s time they had spread across Europe

لە سەردەمی ئاڵیکساندەر بە ھەموو ئەوروپا دا بڵاوببوونەوە

from Asia Minor in the east to Spain

لە ئاسیای بچووک و لە خۆرھەڵاتی ئیسپانیان و

and the Atlantic islands of Britain and Ireland in the west.

دوورگەکانی ئەتڵەسی بەڕیتانیا خۆرئاوای ئایرڵاندیش.

The Celts were never one unified empire, and they didn’t build cities or monuments.

ھەرگیز کیڵتنەکان ئیمپڕاتۆرێتێکی یەکگرتوو، نەبوون شار و چیاشیان بنیات نەناوە.

Instead, they were hundreds of independent tribes who spoke the same language.

لەشوێنی ئەمە، سەدان ھۆزی سەربەخۆ بوون کە بە ھەمان زمانێل قسەیان دەکرد.

Each had its own warrior-king and religious center.

ھەریەکشیان سەرکردەی شەڕ و ئایینی جیاوازی خۆی ھەبووە.

The tribes fought each other

ھۆزەکان لەگەڵ یەکتری شەڕیان دەکرد و

as enthusiastically as they fought their enemies.

بەھەمان ئەو جۆشەی کە لەگەڵ دوژمنەکانیان شەڕیان پێ دەکرد.

Few armies could stand up to them.

سوپای زۆر کەم خۆی لەبەر دەمیان ڕادەگرت.

Somewhat unusually for the time, the Celts believed in reincarnation—

بە پێچەوانەی ئەم کاتە، کیڵتنەکان بڕوایان بە دووبارە زیندووبوونەوە ھەبوو

that they would be reborn on Earth to live and feast and fight again,

کە دووبارە لەسەر زەوی زیندوو دەبنەوە نان دەخۆن و شەڕدەکەن،

which may have contributed to their fearlessness in battle.

کە ڕەنگە ئەوە هۆکاربێت لەپشت چاونەترسی شەڕیان

Some of them fought naked, scoffing at their enemies’ armor.

ھەندێکیان بۆ گاڵتەکردن بە زرێپۆشی دوژمنەکانیان بە ڕووتی شەڕیاندەکرد.

The greatest trophy a Celtic warrior could possess

مەزنترین یادگاری کە کیڵتنەکان ھەیانبووبێت

was the severed head of a foe.

سەری پێشکەشکراوی دوژمنیان بووە.

They preserved these heads in jars of cedar oil

سەرەکانیان لەناو قتووی پڕ لە ڕۆنی دارئەرز دەپاراست و

and showed them to guests who visited their homes.

پیشانی ئەم میوانانەیان دەدا کە سەردانی ماڵەکانیان دەکردن.

Celtic warriors were so valued in the ancient world

جەنگاوەرانی کیڵتن زۆر شوێنی بایەخبوون لە جیھانی دێرین

that foreign kings often hired them as mercenary soldiers

بە ڕادەیەک کە پادشاکان وەک سەربازی بەکرێگیراو

to serve in their armies.

بۆ خزمەتکردنی سوپاکانیان دایاندەمەزراندن.

But the Celts were much more than just warriors.

بەڵام کیڵتنەکان زۆر زیاتربوون لە جەنگاوەری ئاسایی.

Among them were many skilled craftsmen, artists, and great poets called bards.

ئەوان خاوەنی کرێکاری کارامە، ھونەرمەند و ھۆنەری ناوبانگ کە بە بارد ناودەبران.

The bards sang of the brave deeds of their ancestors

ھۆنەرە باردەکان گۆرانیان بەسەر باپیرانە کارسازەکانیاندا دەگوت

and praised the accomplishments of warrior kings—

ھەروەھا بەسەر پادشا خاوەن دەسەڵاتەکانیان دا دەگوت

and composed biting satires about cowardly or selfish leaders.

ھەروەھا ھێرشیان دەکردەسەر سەرکردە ترسنۆک و خۆپەرستەکان.

The Celts worshipped many gods,

کێڵتەکان چەندین خوداوەندیان دەپەرست،

and priests known as druids oversaw this worship.

ئەو ڕەبەنانەی بەناوی درودی ناسرا بوون سەرپەرشتی ئەمەیان دەکرد.

Anyone could become a druid,

ھەرکەسێک بیویستبوایە دەیتوانی ببێتە درود،

but the training required many years of study and memorization—

بەڵام ڕاھێنانکردن پێویستی بە چەندین ساڵ خوێندن و لەبەرکردن ھەبوو

the druids were not allowed to record any of their teachings in writing.

دوردەکان ڕێگەیان پێ نەدەدرا ھیچ یەک لە تەکنیکەکانیان بنووسنەوە.

Druids supervised religious practices and sacrifices to the gods,

درودەکان سەرپەرشتی ڕێوڕەسمە ئایینیەکان و قوربانیدان لەپێناو خوداوەندیان دەکرد،

but they were also teachers, healers, judges, and scientists.

بەڵام لە ھەمانکاتدا مامۆستا، پزیشک، دادوەر و زانا بوون.

They were so respected that they could step between warring tribes

ھێندە ەێزلێگیراوبوون کە دەیانتوانی بڕۆنە نێوان ھۆزە دوژمندارەکان

in the middle of a battle and call an end to the fighting.

لە ناوەڕاستی شەڕ و داوای کۆتاییھێنانی شەڕ بکەن.

No Celt would dare to harm a druid, or question their decisions.

ھیچ کێڵتنێک بۆی نەبوو ئازاری درودەکان، بدات یاخود لێپێچینەوە لە بڕیارەکانیان بکات

In the 2nd century BCE, the Romans began to encroach on Celtic territory,

لە سەدەی ٢ی پێش زایینی،ڕۆمەکان دەستیانکرد بە دەستدرێژیکردنە سەر زەویەکانیان،

conquering the tribes of northern Italy.

ھۆزەکانی باکووری ئیتاڵیایان تێکشکاند.

Rather than unite against the Roman legions in response to this defeat,

لەشوێنی یەکگرتن لە دژی ڕۆمەکان بۆ وەڵامادانەوەی دۆڕانەکەیان،

the Celts maintained their tribal divisions.

کیڵتنەکان بەردەوام بوون لە دابەشکردنی ھۆزەکانیان.

The tribes of Spain fell soon after.

ھەر زوو دوای ئەوە ھۆزەکانی ئیسپانیا بەزین.

In the 1st century BCE, Julius Caesar marched his armies across France,

لە سەدەی یەکەمی پێش زایین، یوڵیوس قەیسەر سوپاکەی بەناو فەڕەنسادا ڕاییکرد،

using bribery, threats, and lies to turn tribes against each other.

بەرتیل و ترساندن و درۆی بەکارھێنا بۆ ھەڵگێڕانەوەی ھۆزەکان لە دژی یەکتری.

Only in the closing days of this great war

پێش ماوەیەکی کەم لە جەنگی مەزن

did the Celts unite against their common enemy

کێڵتەکان لە دژی دوژمنی ھاوبەشیان یەکیانگرت

under the leadership of king Vercingetorix,

لەژێر سەرکردایەتی پادشا ڤێرکین گیترۆکس،

but it was too late.

بەڵام ئەم یەکگرتنەش زۆر درەنگ بوو.

Countless warriors and their families died or were enslaved

ژمارەیەکی بێشومار لە جەنگاوەر و خانەوادە مردن و کران بە کۆیلە

as the Romans conquered France.

لەکاتی بەزاندنی فەڕەنسا لەلایەن ڕۆمەکانەوە.

Protected by the surrounding waters,

بەھۆی ئەو جێکەوتەی بە ئاو دەورەدرابوو،

the Celtic tribes of Britain and Ireland were the last holdouts.

ھۆزە کێڵتەکانی بەڕیتانیا و ئایرڵاندا تاکە کۆمەڵەبوون کە مابوونەوە.

When the Romans finally invaded Britain,

کاتێک لەکۆتاییدا ڕۆمەکان بەڕیتانیایان داگیرکرد،

the queen Boudicca united her tribe in a revolt after her husband was killed.

شاژن بۆدیکا وەک یاخیبوونێک ھۆزەکەی یەکخست دوای کوژرانی ھاوسەرەکەی.

She almost succeeded in driving the Roman legions out of Britain

بە نزیکەیی سەرکەوتوو بوو لە دەرکردنی ڕۆمەکان لە بەڕیتانیا

before dying as she led a final battle against the enemy.

پێش ئەوەی بمرێت کۆتا شەڕی دژی دوژمن ئەنجام دەدا.

By the end of the 1st century CE, Ireland alone, far out at sea,

لە کۆتایی سەدەی یەکەمی زاینیی ئایرڵاند تاکە شوێنی دەوری دەریا بوو کە،

remained unconquered by Rome.

بە نەبەزێندراوی مابوویەوە لەلایەن ڕۆمەوە.

There, the ways of the ancient Celts survived untouched by the outside world

لەوێ، کێڵتە دێرینەکان بە پارێزراوی مانەوە لە جیھانی دەرەوە

long after Rome itself lay in ruins.

تەنانەت دوای ماوەیەکی زۆر لە ڕووخانی ڕۆمەکانیش.