Why do you get a fever when you're sick? - Christian Moro

Translator: Gyaband shera Reviewer: Daban Q. Jaff

In 1917, doctors proposed an outlandish treatment for syphilis,

لەساڵی ١٩١٧، پزیشکان چارەسەرێکی سەیریان بۆ نەخۆشی سیفلیس پێشنیار کرد،

the incurable bacterial infection that had ravaged Europe for centuries.

ئەو بەکتریا ترسناکە بێچارەسەرەی کەوا بۆ چەندان سەدە ئەوروپای وێرانکردبوو.

Step 1: Infect patients suffering from the later stages of syphilis

هەنگاوی ١: کوتانی نەخۆشەکان بە هەنگاوی پێشکەوتوو لە سیفلیس

with the parasite that causes malaria,

بەو مشەخۆرەی دەبێتە هۆی مەلاریا،

the deadly but curable mosquito-borne disease.

نەخۆشێکی ترسناکە, توانای چارەسەرکردنی هەیە کەوا لە ڕێگەی زیندەوەرانەوە دەگوازرێتەوە.

Step 2: Hope that malarial fevers clear the syphilis.

هەنگاوی ٢: بە هیوای ئەوەی تای مەلاریا سیفلیس لەناودەبات.

And step 3: Administer quinine to curb the malaria.

هەنگاوی ٣: وەرگرتنی کینین بۆ دامرکاندنەوەی مەلاریا.

ئەگەر هەموو کارەکان بە گوێرەی پلانەکان بڕۆن،

If all went according to plan,

their patient would be left alive and free of both diseases.

نەخۆشەکە بە زیندویی دەمێنێتەوە و هەردوو نەخۆشییەکەش دەپەڕێنێت.

This killed some 15% of patients, but for those who survived,

ئەوە لە ٪١٥ نەخۆشەکانی کوشت، بەڵام بۆ ئەوانەی ڕزگاریانبوو،

it seemed to work.

وا دیار بوو سەرکەوتووببوو.

It actually became the standard treatment for syphilis

بە شێوەیەکی فەرمی ئەوە بووە چارەسەری سیفلیس

until penicillin was widely used decades later.

تا سەرهەڵدانی پەنسلین بەفراوانی لە سەدەکانی دواتر.

And its driving force was fever.

پاڵهێزەکەی تابوو.

There are many mysteries around fever,

چەندان نهێنی لەبارەی تاوە هەبوون ،

but what we do know is that all mammals,

بەڵام ئەوەی دەیزانین کە هەموو شیردەرەکان،

some birds and even a few invertebrate and plant species feel fever’s heat.

هەندێک باڵندە و کەمێک لە بێبڕبڕەکان و هەندێک لە ڕووەکەکان توشی گەرمی تا دەبن..

It has persisted for over 600 million years of evolution.

بەردەوام بوو لە گەشەسەندن بۆماوەی زیاتر لە ٦٠٠ ملیۆن ساڵ.

But it has a significant cost.

بەڵام تێچووەکەی گرانبەها بوو.

For every 1 degree Celsius of temperature increase in the human body,

بۆ بەرزبوونەوەی هەریەک پلەی سیلیزی لە لەشی مرۆڤدا،

there’s a 12.5 percent increase in energy required,

پێویستمان بە ٪١٢.٥ لە بەرز بوونەوەی توانای داواکراو هەیە،

the equivalent of about 20 minutes of jogging for some.

هاوتایە بەرامبەر ٢٠ خولەک ڕاکردن لە هەندێک کەسدا.

So, why and how does your body produce a fever?

کەواتە، چۆن و بۆچی لەشت گەرمی بەرهەمدەهێنێت؟

Your core temperature is maintained via thermoregulation,

پلەی گەرمی لەش پارێزگاری لێدەکرێت لە ڕێگەی ڕێکخستنی گەرمییەوە،

a set of processes that usually keep you around 37 degrees Celsius.

کۆمەڵێک کردار کەوا دەکات پلەی گەرمیت لە ٣٧ پکەی سیلیزیدا جێگیربێت.

These mechanisms are controlled by the brain’s hypothalamus,

ئەو کردارانە لە ڕێگەی هایپۆپاڵامۆسی مێشکەوە دەستیبەسەر دادەگیرێت،

which detects minute temperature shifts

کەوا لادانی وردی پلەی گەرمی تێبینیدەکات

and sends signals throughout the body accordingly.

بە گوێرەی ئەوە نیشانە ئاڕاستەی لەشدەکات.

If you’re too hot, the hypothalamus produces signals

ئەگەر هاتوو پلەی گەرمیت زۆر بەرز بوو، هایپۆپاڵامۆس نیشانە دەنێرێت و

that activate your sweat glands or make your blood vessels dilate,

ئارەق ڕژێنەکانت چالاکدەکات یان وادەکات دەمارەکانی خوێنت بکشێت،

moving blood closer to the skin’s surface—

خوێن لە نزیک ڕووی پێستت هاتووچۆدەکات—

all of which releases heat and cools you off.

ئەوەش وادەکات لەش گەرمییەکە بکاتەدەرەوە و ساردببێتەوە.

And if you’re too cold,

ئەگەر پلەی گەرمیت زۆر نزم بووەوە،

your blood vessels will constrict and you may start to shiver,

دەمارەکانی خوێنت گرژدەبێت و دەست بە لەرزیندەکەیت،

which generates heat.

کەوا گەرمی بەرهەمدەهێنێت.

Your body will disrupt its usual temperature equilibrium to induce a fever,

لەشت پلەی گەرمی ئاسایی یەکدەخات بۆ ئەوەی ببێتە هۆی هاوسەنگی تایەکە،

which sets in above 38 degrees Celsius.

کە دەگاتە سەرووی ٣٨ پلەی سیلیزی.

Meanwhile, it has mechanisms in place to prevent it

لەهەمانکاتدا ئامێرگەری وای هەیە بۆ ڕێگە گرتنی لە

from exceeding 41 degrees Celsius, when organ damage could occur.

گەیشتن بە ٤١ پلەی سیلیزی کە تێکشکانی ئەندامەکانی تێداڕوودەدات.

Immune cells that are fighting an infection can induce a fever

خانە بەرگریکارەکان کە ڕێگریدەکەن لە تووشبوون ڕەنگە تووشی تا ببن

by triggering a biochemical cascade that ultimately instructs

لە ڕێگەی پارێزگاریکردن لە بەردەوامی زیندەکیمیاییەکان کە لە کۆتایدا ئاڕاستەی

your hypothalamus to increase your baseline temperature.

Your body then gets to work to meet its new “set point” using the mechanisms

لەشت کاردەکات بۆ ئەوەی خۆی لەگەڵ “خاڵە ڕێکخستنە” نوێیە بگونجێنی

it would to generate heat when cold.

بە بەکارهێنانی ئامێرگەرەکانی گەرمی بەرهەمدەهێنێت لە کاتی ساردی.

Until it reaches this new temperature, you’ll feel comparatively cool,

تا دەگاتە ئەو پلە گەرمییە نوێیە، کەمێک هەست بەساردی دەکەیت،

which is why you might experience chills.

ئەوەش هۆکاری ئەوەیە کە هەست موچرک دەکەیت.

But why does your body do this?

بەڵام بۆچی لەشت ئەوە دەکات؟

While the jury's still out on how higher temperatures directly affect pathogens,

لەکاتێکدا تاوەکو ئێستا هۆکاری بەرزبوونەوەی پلەیگەرمی بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ کە

it seems that fever's main effect

کاردەکەن سەر نەخۆش نادیارە، وا پێدەچێت هۆکاری سەرەکی تا بێت

is in rapidly inducing a whole-body immune response.

وەڵامدانەوی خێرای بەرگری لەشە

Upon exposure to raised internal temperatures,

کاتێک ڕووبەڕووی لە ناکاوی بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی دەبێت،

some of your cells release heat shock proteins, or HSPs,

هەندێک لە خانەکانت پرۆتینی گەرمی سەرسام بوون دەردەدات، یان هـ.پ.س،

a family of molecules produced in response to stressful conditions.

خێزانی ئەو بەشانەی وەڵامی بارە لەناکاوەکان بەرهەمدەهێنێت.

These proteins aid lymphocytes, one of several kinds of white blood cells

ئەو پرۆتینانە یارمەتی خانەلیمفییەکان ، دەدات یەکێکە لە جۆرەزۆرەکانی خرۆکەسپییەکان

that fight pathogens, to travel more rapidly to infection sites.

کە لە دژی میکرۆبەکانی نەخۆشیەکە دەجەنگێت، چونکە بەخێرایی دەگاتەشوێنی توشبونەکە

HSPs do this by enhancing the “stickiness” of lymphocytes,

پرۆتینەکانی گەرمی ئەوە دەکەن بە زیادکرنی خانە لیمفییەکان،

enabling them to adhere to and squeeze through blood vessel walls

دەتوانێت بە دیوارەکانی دەمارەکانی خوێن بنوسێت یان پێیدابڕوات

so they can reach the areas where infection is raging.

تا دەگاتە ئەو شوێنەی کە نەخۆشیەکەی تێدا بڵاوبوویتەوە.

In the case of viral infections,

لە کاتی توشبوون بە ڤایرۆس،

HSPs help tell nearby cells to dampen their protein production,

پرۆتینەکانی گەرمی یارمەتی خانەکانی دراوسێی دەدات تا چیتر پرۆتین بەرهەمنەهێنن،

which limits their ability to replicate.

کەوا سنوور بۆ توانای دووهێندبوون دادەنێت.

This stunts the virus’s spread because they depend on

ئەمەش سنوور بۆ بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە دەنێت چونکە پشت دەبەستێت بە

their host’s replicative machinery to reproduce.

ئامێری خانەخوێی بەرهەمهێنانی دووهێندەبوون.

It also protects surrounding cells from damage since some viruses spread

خانەکانی دەوروبەری دەپارێزێت لە لەناوچون چونکە هەندێک لە ڤایرۆسەکان بڵاودەبنەوە

by rupturing their host cells, which can lead to large-scale destruction,

لە ڕێگەی تەقاندنی خانەکانی خانەخوێیەکە، کە دەبێتە هۆی لەناوچوونێکی بێئەندازە،

the build-up of detritus, and potentially even organ damage.

دەبێتە هۆی کەڵەکەبوونی پاشەڕۆکان، لەوانەشە لەناوچونی ئەندامەکان.

The ability of HSPs to protect host cells and enhance immune activity

توانای پرۆتینەکانی گەرمی لە پارێزگاریکردن لە خانەخوێ و بەرگری لە چالاکی بەرگریکاران

can limit the pathogen’s path of destruction inside of the body.

دەتوانێت سنور بۆ هۆکاری نەخۆشیە لەناوبەرەکان لەناولەش دابنێت

But for all we know about fever’s role in immune activation,

بەڵام هەموو ئەوشتانەی لەبارەی تاوە دەیزانین بۆ پارێزگاریکردن لە بەرگری،

some clinical trials have shown that fever suppressor drugs

هەندێک لە تاقیکردنەوە کلینیکییەکان سەلماندویانە کە دەرمانی جێگیرکردنی تا

don’t worsen symptoms or recovery rates.

خراپی نیشانەکان و ڕێژەی چاکبوونەوە زیادناکات

This is why there’s no definitive rule on whether to suppress a fever

لەبەرئەوە یاسایەکی یەکلاکەرەوە نییە بۆ جێگیرکردنی تا

or let it ride.

یان بە بەردەوامی بەجێیبهێڵێت

Doctors decide on a case-by-case basis.

پزیشکەکان حاڵەت بە حاڵەت بڕیاردەدەن.

The fever’s duration and intensity, as well as their patient’s immune status,

لەسەر کاتی تایەکە و قوڕسییەکەی، لەگەڵ ئەندامی بەرگری نەخۆشەکە،

comfort level, and age will all play a role in their choice of treatments.

پێوەری ئارامییەکەی، تەمەنەکەی هەموو ئەمانە ڕۆڵ دەبینن لە دیاریکردنی چارەسەر

And if they do let a fever ride,

ئەگەر تایەکەیان بە جێگیری هێشتەوە،

they’ll likely prescribe rest and plenty of fluids to prevent dehydration

دەتوانن کە پشودانی زیاتر و شلەمەنی زیاتری بۆ دانێن بۆ وشکبوونەوەکە

while the body wages its heated battle.

لەکاتێکدا لەش شەڕە گەرمەکەی دەکات.