Four sisters in Ancient Rome - Ray Laurence

Translator: Andrea McDonough Reviewer: Jessica Ruby

Translator: Ростислав Голод Reviewer: Hanna Baradzina

Today, we're going to look at the world of Rome

Сёння мы паглядзім на свет старажытнага Рыму

through the eyes of a young girl.

вачыма дзяўчынкі.

Here she is, drawing a picture of herself

А вось і яна, малюе аўтапартрэт на калоне

in the atrium of her father's enormous house.

ў атрыю вялізарнага дома яе бацькі.

Her name is Domitia,

Імя ёй Даміцыя,

and she is just 5 years old.

ёй усяго толькі пяць год.

She has an older brother who is fourteen,

У яе ёсць старэйшы брат, якому чатырнаццаць —

Lucius Domitius Ahenobarbus,

Люцый Даміцый Агенабарб,

named after her dad.

які атрымаў імя ў гонар бацькі.

Girls don't get these long names that boys have.

У дзяўчат няма такіх доўгіх імёнаў, як ў хлопцаў.

What is worse is that Dad insists

Але горш за тое — іх бацька настойвае,

on calling all his daughters Domitia.

каб усе яго дачкі атрымалі імя Даміцыя.

"Domitia!"

«Даміцыя!» —

His call to Domitia drawing on the column,

ён заве Даміцыю, якая малюе на калоне,

Domitia III.

Даміцыя III.

She has an older sister, Domitia II, who is 7 years old.

Але ў яе ёсць старэйшая сястра, Даміцыя II, якой сем год.

And then there's Domitia I, who is ten.

А яшчэ ёсць Даміцыя I, якой дзесяць.

There would have been a Domitia IV,

І магла яшчэ быць Даміцыя IV,

but mom died trying to give birth to her three years ago.

але маці памёрла падчас родаў тры гады таму.

Confused?

Заблыталіся?

The Romans were too.

Гэтак блыталіся і старажытныя рымляне.

They could work out ancestry through the male line

Яны маглі даведацца пра продкаў па мужчынскай лініі

with the nice, tripartite names

пры дапамозе гучных трохскладовых імёнаў,

such as Lucius Domitius Ahenobarbus.

напрыклад Люцый Даміцый Агенабарб.

But they got in a real mess

Але блытаніца здаралася,

over which Domitia was married to whom

калі высвятлялі, што за Даміцыя за каго выйшла замуж,

and was either the great aunt

ці тое была дваюрадная бабка,

or the great stepmother and so on to whom

ці тое была мачаха і гэтак далей,

when they came to write it down.

калі прыходзілася запісаць у летапісе.

Domitia III is not just drawing on the pillar,

Даміцыя III не толькі малюе на калоне,

she's also watching the action.

яна таксама назірае.

You see, it's early,

Бачыце, яшчэ рана,

in the time of day when all her dad's clients and friends

але цягам дня да таты прыдуць кліенты і сябры,

come to see him at home to pay their respects.

каб выказаць яму сваю пашану.

Lucius Popidius Secundus, a 17 year old,

Прыйшоў таксама

сямнаццацігадовы Люцый Папідзіюс Секундус,

he wants to marry Domitia II

within the next five to seven years,

што хоча ажаніцца з Даміцыяй II

has come as well.

праз пяць або сем год.

He seems to be wooing not his future wife,

Здаецца, што ён не столькі заляцаецца да сваёй будучай жонкі,

but her dad.

колькі спрабуе дагадзіць яе бацьку.

Poor Lucius, he does not know that Domitia's dad

Бедны Люцыюс не ведае,

thinks he and his family are wealthy

што бацька Даміцыі лічыць яго і яго сям’ю хаця і заможнымі,

but still scumbags from the Subura.

але ж разам з тым падонкамі з Субуры.

Afterall, it is the part of Rome

Як бы там ні было, але ў гэтай частцы Рыма

full of barbers and prostitutes.

зашмат цырульнікаў ды прастытутак.

Suddenly, all the men are leaving with Dad.

Раптам мужчыны сыходзяць з татам.

It's the second hour

Зараз другая гадзіна,

and time for him to be in court

яму трэба быць у судзе,

дзе моцная аўдыторыя падпарадкаваных яму кліентаў

with a sturdy audience of clients

to applaud his rhetoric

будзе апладыраваць ягоным прамовам

and hiss at his opponent.

ды свістаць на ягоных апанентаў.

The house is now quieter.

У хаце стала пацішэй.

The men won't return for seven hours,

Мужчыны не вернуцца яшчэ гадзін сем

not until dinner time.

да самай вячэры.

But what happens in the house for those seven hours?

Але што адбудзецца ў хаце за гэтыя сем гадзін?

What do Domitia, Domitia, and Domitia do all day?

Што Даміцыя, Даміцыя ды Даміцыя робяць увесь дзень?

Not an easy question!

Пытанне гэта няпростае!

Everything written down by the Romans

Усё, што было запісана рымлянамі

that we have today was written by men.

і што дайшло да нашага часу, было запісана мужчынамі.

This makes constructing the lives of women difficult.

Таму вывучаць па гэтых запісах жыццё жанчын няпроста.

However, we can't have a history of just Roman men,

Аднак мы не можам вывучаць гісторыю толькі рымскіх мужчын,

so here it goes.

Таму слухайце.

We can begin in the atrium.

Пачнём з атрыя.

There is a massive loom,

Мы бачым вялікі ткацкі станок,

on which Dad's latest wife is working on a new toga.

за якім працуе над новай тогай татава апошняя жонка.

Domitia, Domitia, and Domitia are tasked

Даміцыі, Даміцыі і Даміцыі даручана

with spinning the wool

прасці воўну,

that will be used to weave this mighty garment,

якая патрабуецца, каб пашыць раскошнае ўбранне,

30 or more feet long and elliptical in shape.

што мае даўжыню пад дзесяць метраў і эліптычную форму.

Romans loved the idea

Рымлянам падабалася ідэя,

that their wives work wool.

што іх жонкі займаюцца ткацтвам.

We know that because it's written

Мы ведаем пра гэта, таму што гэта напісана

on the gravestones of so many Roman women.

на шматлікіх надмагільных камянях рымскіх жанчын.

Unlike women in Greece,

У адрозненне ад грэчаскіх жанчын,

рымлянкам дазвалялася выходзіць з дому

Roman women go out the house

and move about the city.

і рухацца па горадзе.

They go to the baths in the morning to avoid the men

Раніцай, каб пазбегнуць мужчын, яны ходзяць у лазні,

or to separate baths that are for women only.

ёсць і адмысловыя лазні толькі для жанчын.

Some do go in for the latest fad of the AD 70s:

Некаторыя бавяцца апошнім захапленнем 70-х гадоў да нашай эры —

купаннем галышом разам з мужчынамі.

nude bathing with men present.

Where they have no place

Але ж ім забаронена

is where the men are:

хадзіць туды, дзе працуюць мужчыны:

in the Forum,

на Форум,

in the Law Court,

у суд

or in the Senate House.

або ў Сенат.

Their place in public is in the porticos

Іх месцам у грамадстве былі порцікі

with gardens,

з садамі,

with sculpture,

скульптурамі

and with pathways for walking in.

і сцежкамі для шпацыраў.

When Domitia, Domitia, and Domitia want

Калі Даміцыя, Даміцыя ды Даміцыя хочуць

to leave the house to go somewhere,

выйсці з дому ды накіравацца кудысьці

like the Portico of Livia,

накшталт Порціка Лівіі,

they must get ready.

то ім трэба падрыхтавацца.

Domitia II and Domitia III are ready,

Даміцыя II і Даміцыя ІІІ сабраліся,

but Domitia I, who is betrothed to be married

але Даміцыя І, якая абручылася

in two years to darling Philatus,

з каханым Філатам і мусіць праз два гады пайсці за яго замуж,

isn't ready.

яшчэ не гатовая.

She's not slow, she just has more to do.

Яна не марудлівая, але ёй патрэбна больш часу.

Being betrothed means she wears the insignia of betrothal:

Тое, што яна заручылася, азначае, што трэба насіць знакі заручынаў:

engagement rings

заручальныя пярсцёнкі

and all the gifts Pilatus has given her -

і ўсе падарункі, што Філат дарыў ёй:

jewels,

каштоўнасці,

earrings,

завушніцы,

necklaces,

кара́лі

and the pendants.

і кулоны.

She may even wear her myrtle crown.

Яна можа таксама насіць карону з мірту.

All this bling shouts,

Усе гэтыя каштоўныя цацкі нібы крычаць:

"I'm getting married to that 19 year old

«Я выйду замуж за гэтага 19-цігадовага,

who gave me all this stuff I'm wearing!"

які падараваў мне ўсё гэта!»

While as they wait, Domitia II and Domitia III play with their dolls

Пакуль яны чакаюць, Даміцыя ІІ і Даміцыя ІІІ гуляюць у лялечкі,

that mirror the image of their sister

што вельмі нагадваюць

decked out to be married.

іх сястру, прыбраную да выдання.

One day, these dolls will be dedicated

Калі-небудзь у час шлюбаў малодшых сясцёр

to the household gods on the day of their wedding.

гэтыя лялькі будуць ахвяраваны хатнім багам.

Okay, we're ready.

Ну добра, мы сабраліся.

The girls step into litters carried by some burly slaves.

Дзяўчаты сядаюць у паланкін, які нясуць дужыя рабы.

They also have a chaperone with them

Разам з імі таксама дуэння,

and will be meeting an aunt at the Porticus of Livia.

а на Порціку Лівіі іх чакае цётка.

Carried high on the shoulders of these slaves,

Седзячы высока на плячах гэтых рабоў,

the girls look out through the curtains

дзяўчаты глядзяць праз фіранкі паланкіну

to see the crowded streets below them.

і бачаць навокал мнагалюдныя вуліцы.

They traverse the city, pass the Coliseum,

Яны перасякаюць горад, праходзячы міма Калізею,

but then turn off to climb up the hill

але затым дарога ідзе ўгару

to the Porticus of Livia.

да Портыка Лівіі.

It was built by Livia, the wife of the first emperor Augustus,

Ён быў пабудаваны Лівіяй, жонкай першага імператара Аўгуста,

on the site of the house of Vedius Pollio.

замест дому Ведзіюса Полліо.

He wasn't such a great guy.

Ён не быў вельмі добрым чалавекам.

He once tried to feed a slave

Аднойчы нават хацеў скарміць раба

to the eels in his fish pond

міногам у сваёй сажалцы

for simply dropping a dish.

толькі за тое, што раб упусціў талерку.

Luckily, the emperor was at the dinner

На шчасце на той вячэры быў імператар

and tamed his temper.

і суцішыў гнеў гаспадара.

The litters are placed on the ground

Вось паланкін ставяць на зямлю,

and the girls get out

дзяўчаты выходзяць

and arm in arm, two by two,

і падруч па двое

they ascend the steps

яны падымаюцца па сходах

into the enclosed garden with many columns.

і трапляюць у замкнёны сад са шматлікімі калонамі.

Domitia III shot off and is drawing on a column.

Даміцыя ІІІ змылася і малюе на калоне.

Domitia II joins her

Даміцыя ІІ далучаецца да яе,

but seeks to read the graffiti higher up on the column.

але яна разглядае і чытае графіці вышэй.

She spots a drawing of gladiators

Яна заўважыла малюнак гладыятараў

and tries to imagine seeing them fighting,

і спрабуе ўявіць сабе, як яны б'юцца:

something she will never be permitted to do,

ёй гэта ніколі не дазволяць пабачыць,

except from the very rear of the Coliseum.

можа, толькі дзесьці з далёкай галёркі Калізею.

From there, she will have a good view

Адтуль добра відаць

of the 50,000 spectators

пяцьдзясят тысяч гледачоў,

but will see little by way of blood and gore.

але амаль не відаць крыві, што пралілася падчас спаборніцтваў.

If she really wanted a decent view,

Калі б ёй хацелася добра бачыць відовішча,

she could become a vestal virgin

яна магла б стаць вясталкай,

and would sit right down the front.

тады б яна сядзела ўнізе насупраць.

But a career tending the sacred flame of Vesta

Але кар’ера падтрымання свяшчэннага агню Весты

is not to everybody's taste.

не ўсім падабалася.

Domitia I has met another ten year old

Даміцыя І сустрэла яшчэ адну дзяўчыну дзесяці гадоў,

also decked out in the insignia of betrothal.

тая была таксама прыбраная ў знакі заручынаў.

Home time.

Час вяртацца дадому.

When they get there after the eighth hour,

Калі яны вярнуліся а восьмай гадзіне,

something is up.

нешта здарылася.

A smashed dish lies on the floor.

На падлозе ляжыць разбітая талерка.

All the slaves are being gathered together in the atrium

Усе рабы сабраліся разам у атрыю

and await the arrival of their master.

і чакаюць прыбыцця гаспадара.

Dad is going to go mad.

Бацька раз’юшыцца.

He will not hit his children,

Дзяцей ён не будзе біць,

but like many other Romans,

але як шмат хто з рымлянаў

he believes that slaves have to be punished.

ён лічыць, што трэба пакараць рабоў.

The whip lies ready for his arrival.

Да яго прыходу ляжыць напагатове бізун.

No one knows who smashed the dish,

Ніхто не ведае, хто разбіў талерку,

but Dad will call the undertaker

але бацька, калі захоча, пакліча ка́та,

to torture it out of them, if he must.

каб той пры дапамозе катавання дазнаўся, хто гэта зрабіў.

The doorkeeper opens the front door to the house.

Брамнік адчыняе дзверы ў хату.

A hush comes over the anxious slaves.

Цішыня апанавала заклапочаных рабоў.

In walks not their master

Але ў дзверы ўваходзіць не гаспадар,

but, instead, a pregnant teenager.

а цяжарная дзяўчына падлеткавага ўзросту.

It is the master's eldest daughter, age 15,

Гэта старэйшая дачка гаспадара, і ёй 15 год,

who is already a veteran of marriage and child birth.

але яна ўжо даўно выйшла замуж і мае дзяцей.

Guess what her name is.

Здагадайцеся, як яе завуць.

There is a five to ten percent chance

Існуе шанец ад пяці да дзесяці адсоткаў,

she won't survive giving birth to her child,

што яна не выжыве падчас родаў,

but, for now, she has come to dinner with her family.

але зараз яна прыйшла павячэраць з сям’ёй.

As a teenage mother,

Негледзячы на тое, што маладая маці яшчэ падлетак,

she has proved that she is a successful wife

яна паказала сабе паспяховай жонкаю,

by bringing children and descendants for her husband,

таму што нарадзіла свайму мужу дзяцей і нашчадкаў,

who will carry on his name in the future.

якія надалей працягнуць яго імя.

The family head off to the dining room

Сям’я накіроўваецца ў сталовую,

and are served dinner.

дзе ім падаюць вячэру.

It would seem Dad has had an invite to dinner elsewhere.

Здаецца, бацьку запрасілі кудысьці яшчэ на вячэру.

With dinner concluded, the girls crossed the atrium

Скончыўшы вячэру, дзяўчаты праходзяць праз атрый,

to bid farewell to their older sister

развітваюцца са старэйшай сястрой,

who is carried home in a litter,

якую адносяць на паланкіне дамоў,

escorted by some of Dad's bodyguards.

а поруч ідзе адзін з бацькавых ахоўнікаў.

Returning to the house,

Вяртаючыся ў хату,

the girls cross the atrium.

дзяўчаты праходзяць праз атрый.

The slaves, young and old,

Рабы, ад малога да вялікага,

male and female,

мужчыны разам з жанчынамі,

await the return of their owner.

чакаюць вяртання дахаты гаспадара.

When he returns, he may exact vengeance,

Калі вернецца, ён можа прызначыць кару,

ensuring his power over the slaves

каб нагадаць, што яго ўлада над рабамі

is maintained through violence and terror,

падтрымліваецца пры дапамозе гвалту і страху,

to which any slave could be subjected.

якім падвяргаецца кожны з рабоў.

But, for the girls, they head upstairs for the night,

Але дзяўчаты проста ідуць наверх ў свае пакоі,

ready for bed.

каб легчы спаць.