Four sisters in Ancient Rome - Ray Laurence

Cztery siostry w starożytnym Rzymie - Ray Laurence

Translator: Andrea McDonough Reviewer: Jessica Ruby

Tłumaczenie: Alicja Wysokińska Korekta: Rysia Wand

Today, we're going to look at the world of Rome

Dzisiaj spojrzymy na Rzym

through the eyes of a young girl.

oczami małej dziewczynki.

Here she is, drawing a picture of herself

Oto ona, rysuje własny portret,

in the atrium of her father's enormous house.

jest w atrium, w domu swojego ojca.

Her name is Domitia,

Ma na imię Domicja

and she is just 5 years old.

i ma 5 lat.

She has an older brother who is fourteen,

Jej starszy brat ma 14 lat,

Lucius Domitius Ahenobarbus,

to Lucjusz Domicjusz Ahenobarbus,

named after her dad.

nazwany tak po ojcu.

Girls don't get these long names that boys have.

Dziewczęta nie otrzymują tak długich imion.

What is worse is that Dad insists

Co gorsza, ojciec nalega

on calling all his daughters Domitia.

żeby wszystkie córki nazywać Domicja.

"Domitia!"

"Domicja!"

His call to Domitia drawing on the column,

Teraz zawołał tę, która rysuje na kolumnie,

Domitia III.

Domicję III.

She has an older sister, Domitia II, who is 7 years old.

Ma ona starszą siostrę, Domicję II, która ma 7 lat.

And then there's Domitia I, who is ten.

Jest też Domicja I, ma 10 lat.

There would have been a Domitia IV,

Byłaby też Domicja IV,

but mom died trying to give birth to her three years ago.

ale mama zmarła 3 lata temu przy porodzie.

Confused?

Gubisz się?

The Romans were too.

Rzymianie czuli to samo.

They could work out ancestry through the male line

Rodowód rekonstruowano według męskich potomków,

with the nice, tripartite names

o ładnych, potrójnych imionach,

such as Lucius Domitius Ahenobarbus.

jak Lucjusz Domicjusz Ahenobarbus.

But they got in a real mess

Gubili się jednak,

over which Domitia was married to whom

która Domicja była czyją żoną,

and was either the great aunt

czyją stryjeczną ciotką,

or the great stepmother and so on to whom

a czyją macochą i tak dalej,

when they came to write it down.

kiedy przyszło im to wszystko spisać.

Domitia III is not just drawing on the pillar,

Domicja III nie tylko rysuje na kolumnie,

she's also watching the action.

obserwuje, co się dzieje wokół.

You see, it's early,

Jest wcześnie,

in the time of day when all her dad's clients and friends

o tej porze do jej ojca przychodzą klienci i przyjaciele,

come to see him at home to pay their respects.

aby złożyć mu uszanowanie.

Lucius Popidius Secundus, a 17 year old,

17-letni Lucjusz Popidius Secundus,

he wants to marry Domitia II

który chce ożenić się z Domicją II

within the next five to seven years,

za następne 5- 7 lat,

has come as well.

także się zjawił.

He seems to be wooing not his future wife,

Chyba nie zabiega o względy przyszłej żony,

but her dad.

tylko jej ojca.

Poor Lucius, he does not know that Domitia's dad

Biedny Lucjusz nie przypuszcza, że ojciec Domicji,

thinks he and his family are wealthy

choć wie o fortunie rodziny Lucjusza,

but still scumbags from the Subura.

to i tak uważa ich za chołotę z Subury.

Afterall, it is the part of Rome

W końcu tę część Rzymu

full of barbers and prostitutes.

zamieszkują golibrody i prostytutki.

Suddenly, all the men are leaving with Dad.

Nagle mężczyźni wychodzą z ojcem.

It's the second hour

Jest druga,

and time for him to be in court

pora, żeby stawił się w sądzie

with a sturdy audience of clients

z mocną grupą klientów,

to applaud his rhetoric

którzy oklaskują jego przemowy,

and hiss at his opponent.

gwiżdżąc na przeciwników.

The house is now quieter.

W domu jest cicho.

The men won't return for seven hours,

Ojciec nie wróci przez 7 godzin,

not until dinner time.

aż do kolacji.

But what happens in the house for those seven hours?

Co dzieje się w domu przez te 7 godzin?

What do Domitia, Domitia, and Domitia do all day?

Co każda Domicja robi cały dzień?

Not an easy question!

Trudne pytanie!

Everything written down by the Romans

Całe piśmiennictwo Rzymu

that we have today was written by men.

stworzyli mężczyźni.

This makes constructing the lives of women difficult.

Ciężko powiedzieć, jak wyglądało życie kobiet.

However, we can't have a history of just Roman men,

Ale nie możemy mieć historii wyłącznie o rzymskich mężczyznach,

so here it goes.

a więc...

We can begin in the atrium.

Zaczynamy w atrium.

There is a massive loom,

Jest tam olbrzymie krosno,

on which Dad's latest wife is working on a new toga.

obecna żona taty pracuje nad nową togą.

Domitia, Domitia, and Domitia are tasked

Domicje mają się zająć wełną,

with spinning the wool

która będzie użyta

that will be used to weave this mighty garment,

do utkania tej potężnej szaty

30 or more feet long and elliptical in shape.

o kształcie elipsy, długiej na ponad 9 metrów.

Romans loved the idea

Rzymianie uwielbiali,

that their wives work wool.

kiedy ich żony robiły coś z wełny.

We know that because it's written

Wiemy to z płyt nagrobnych

on the gravestones of so many Roman women.

wielu rzymskich kobiet.

Unlike women in Greece,

Inaczej niż w Grecji,

Roman women go out the house

rzymskie kobiety wychodzą z domu

and move about the city.

i poruszają się po mieście.

They go to the baths in the morning to avoid the men

Do łaźni chodzą z rana, żeby unikać mężczyzn,

or to separate baths that are for women only.

lub odwiedzają specjalne łaźnie dla kobiet.

Some do go in for the latest fad of the AD 70s:

Niektóre ulegają modzie z lat 70. I wieku. n.e.

nude bathing with men present.

i kąpią się nago w obecności mężczyzn.

Where they have no place

Nie mają wstępu do miejsc

is where the men are:

przeznaczonych dla mężczyzn:

in the Forum,

do Forum,

in the Law Court,

Sądu

or in the Senate House.

lub siedziby Senatu.

Their place in public is in the porticos

Mogą przebywać w takich miejscach publicznych

with gardens,

jak portyki z ogrodami,

with sculpture,

rzeźbami,

and with pathways for walking in.

i alejkami do spacerowania.

When Domitia, Domitia, and Domitia want

Jeśli trzy Domicje

to leave the house to go somewhere,

chcą opuścić dom i wybrać się

like the Portico of Livia,

do portyku Livii,

they must get ready.

muszą się przygotować.

Domitia II and Domitia III are ready,

Domicje II i III są gotowe,

but Domitia I, who is betrothed to be married

ale Domicja I, która za dwa lata

in two years to darling Philatus,

ma poślubić ukochanego Philatusa,

isn't ready.

nie jest.

She's not slow, she just has more to do.

Nie grzebie się, tylko ma więcej do zrobienia.

Being betrothed means she wears the insignia of betrothal:

Od narzeczonej wymaga się noszenia specjalnych insygniów:

engagement rings

pierścieni zaręczynowych

and all the gifts Pilatus has given her -

i podarunków od Philatusa,

jewels,

klejnotów,

earrings,

kolczyków,

necklaces,

naszyjników,

and the pendants.

i wisiorków.

She may even wear her myrtle crown.

Może nawet założyć mirtową koronę.

All this bling shouts,

Te wszystkie świecidełka mają krzyczeć:

"I'm getting married to that 19 year old

"Wychodzę za mąż za 19-latka,

who gave me all this stuff I'm wearing!"

który podarował mi to wszystko".

While as they wait, Domitia II and Domitia III play with their dolls

Czekając na nią, Domicja II i III bawią się lalkami,

that mirror the image of their sister

które są przyozdobione

decked out to be married.

zupełnie jak ich siostra.

One day, these dolls will be dedicated

Lalki te zostaną podarowane

to the household gods on the day of their wedding.

bogom ogniska domowego w dzień ślubu dziewcząt.

Okay, we're ready.

W porządku, są gotowe.

The girls step into litters carried by some burly slaves.

Dziewczęta wsiadają do lektyk, niesionych przez niewolników.

They also have a chaperone with them

Towarzyszy im opiekunka.

and will be meeting an aunt at the Porticus of Livia.

W Portyku Livii spotkają się z ciotką.

Carried high on the shoulders of these slaves,

Podróżując na ramionach niewolników,

the girls look out through the curtains

dziewczęta spoglądają zza zasłon

to see the crowded streets below them.

na zatłoczone ulice.

They traverse the city, pass the Coliseum,

Przemierzają miasto, mijają Koloseum,

but then turn off to climb up the hill

i skręcają jadąc pod górę

to the Porticus of Livia.

do Portyku Livii.

It was built by Livia, the wife of the first emperor Augustus,

Wzniosła go Livia, żona pierwszego cesarza Augusta,

on the site of the house of Vedius Pollio.

w miejscu domu Vediusa Pollio.

He wasn't such a great guy.

Vedius nie zawsze był w porządku.

He once tried to feed a slave

Kiedyś próbował nakarmić niewolnikiem

to the eels in his fish pond

węgorze w sadzawce

for simply dropping a dish.

za upuszczenie naczynia.

Luckily, the emperor was at the dinner

Na szczęście na obiedzie był cesarz,

and tamed his temper.

który ostudził jego gniew.

The litters are placed on the ground

Lektyki są już na ziemi,

and the girls get out

dziewczęta wysiadają

and arm in arm, two by two,

i ramię w ramię

they ascend the steps

idą po schodach,

into the enclosed garden with many columns.

do ogrodu otoczonego kolumnami.

Domitia III shot off and is drawing on a column.

Domicja III biegnie naprzód, żeby pomazać po kolumnie.

Domitia II joins her

Domicja II przyłącza się do niej,

but seeks to read the graffiti higher up on the column.

chce zobaczyć umieszczone wyżej graffiti.

She spots a drawing of gladiators

Zauważa rysunki gladiatorów

and tries to imagine seeing them fighting,

i spróbuje wyobrazić sobie ich walkę.

something she will never be permitted to do,

Nigdy nie będzie mogła jej oglądać,

except from the very rear of the Coliseum.

chyba że z tylnej części Koloseum.

From there, she will have a good view

Będzie stąd miała dobry widok

of the 50,000 spectators

na 50 000 widzów,

but will see little by way of blood and gore.

ale zobaczy niewiele krwi.

If she really wanted a decent view,

Jeżeli chce mieć lepsze miejsce,

she could become a vestal virgin

może zostać westalką.

and would sit right down the front.

Będzie mogła siedzieć na samym przodzie,

But a career tending the sacred flame of Vesta

ale perspektywa opieki nad świętym ogniem

is not to everybody's taste.

nie każdemu odpowiada.

Domitia I has met another ten year old

Domicja I spotyka inną 10-latkę,

also decked out in the insignia of betrothal.

przystrojoną insygniami narzeczeństwa.

Home time.

Czas do domu.

When they get there after the eighth hour,

Kiedy docierają tam po ósmej,

something is up.

coś wisi w powietrzu.

A smashed dish lies on the floor.

Rozbite naczynia leżą na podłodze.

All the slaves are being gathered together in the atrium

Wszyscy niewolnicy stoją w atrium

and await the arrival of their master.

i czekają na przyjście pana domu.

Dad is going to go mad.

Tata się wścieknie.

He will not hit his children,

Nie bije swoich dzieci,

but like many other Romans,

ale jak wielu Rzymian uważa,

he believes that slaves have to be punished.

że trzeba karać niewolników.

The whip lies ready for his arrival.

Bat już czeka na jego przybycie.

No one knows who smashed the dish,

Nikt nie wie, kto zbił naczynie,

but Dad will call the undertaker

ale ojciec wezwie osobę,

to torture it out of them, if he must.

która może to z nich wyciągnąć torturami.

The doorkeeper opens the front door to the house.

Dozorca otwiera drzwi do domu.

A hush comes over the anxious slaves.

Wśród niewolników zapada cisza.

In walks not their master

Do środka nie wchodzi jednak ich pan,

but, instead, a pregnant teenager.

lecz nastolatka w ciąży.

It is the master's eldest daughter, age 15,

To najstarsza córka pana, ma 15 lat,

who is already a veteran of marriage and child birth.

wie już, co to małżeństwo i rodzenie dzieci.

Guess what her name is.

Zgadnij jak ma na imię.

There is a five to ten percent chance

Istnieje 5 -10% szansy,

she won't survive giving birth to her child,

że nie przeżyje porodu.

but, for now, she has come to dinner with her family.

Na razie idzie zjeść kolację z rodziną.

As a teenage mother,

Zostając tak wcześnie matką,

she has proved that she is a successful wife

dowiodła, że jest dobrą żona,

by bringing children and descendants for her husband,

rodząc mężowi potomków,

who will carry on his name in the future.

którzy będą nosić jego nazwisko.

The family head off to the dining room

Rodzina kieruje się do jadalni,

and are served dinner.

gdzie podano kolację.

It would seem Dad has had an invite to dinner elsewhere.

Ojca chyba zaproszono na kolację gdzie indziej.

With dinner concluded, the girls crossed the atrium

Po posiłku dziewczęta przechodzą przez atrium,

to bid farewell to their older sister

żeby pożegnać starszą siostrę,

who is carried home in a litter,

która wraca do domu w lektyce,

escorted by some of Dad's bodyguards.

w towarzystwie ochroniarzy swojego ojca.

Returning to the house,

Wracając do domu,

the girls cross the atrium.

dziewczęta idą przez atrium.

The slaves, young and old,

Niewolnicy, młodzi i starzy,

male and female,

mężczyźni i kobiety,

await the return of their owner.

czekają na powrót właściciela.

When he returns, he may exact vengeance,

Wtedy mogą się spodziewać jego gniewu.

ensuring his power over the slaves

Okaże władzę nad niewolnikami,

is maintained through violence and terror,

stosując przemoc i terror,

to which any slave could be subjected.

których może doświadczyć każdy z nich.

But, for the girls, they head upstairs for the night,

Dziewczęta natomiast idą na górę,

ready for bed.

do łóżek.