Four sisters in Ancient Rome - Ray Laurence

Bốn chị em thời La Mã cổ đại - Ray Laurence

Translator: Andrea McDonough Reviewer: Jessica Ruby

Translator: Huong Thao Reviewer: Nhu PHAM

Today, we're going to look at the world of Rome

Hôm nay, ta sẽ đến với Đế quốc La Mã cổ đại

through the eyes of a young girl.

qua lăng kính của một cô gái trẻ.

Here she is, drawing a picture of herself

Cô ấy đang hí hoáy vẽ bức chân dung tự họa

in the atrium of her father's enormous house.

trong sảnh lớn của ngôi nhà khổng lồ của bố cô.

Her name is Domitia,

Tên cô bé là Domitia,

and she is just 5 years old.

vừa tròn 5 tuổi.

She has an older brother who is fourteen,

Cô có một anh trai 14 tuổi.

Lucius Domitius Ahenobarbus,

Lucius Domitius Ahenobarbus,

named after her dad.

cái tên được đặt theo tên Bố cô.

Girls don't get these long names that boys have.

Các cô bé chẳng có cái tên dài ngoằng như thế

What is worse is that Dad insists

Rắc rối ở chỗ Bố cứ khăng khăng

on calling all his daughters Domitia.

gọi tất cả con gái của mình là Domitia.

"Domitia!"

"Domitia!"

His call to Domitia drawing on the column,

Bố đang gọi Domitia người đang vẽ nguệch ngoạc trên cột

Domitia III.

Domitia III.

She has an older sister, Domitia II, who is 7 years old.

Chị gái của cô là Domitia II, 7 tuổi

And then there's Domitia I, who is ten.

còn có một chị nữa, Domitia I, 10 tuổi.

There would have been a Domitia IV,

Lẽ ra đã có bé Domitia IV,

but mom died trying to give birth to her three years ago.

nhưng Mẹ đã qua đời khi cố sinh bé 3 năm về trước.

Confused?

Lằng nhằng quá phải không?

The Romans were too.

Người La Mã cũng thấy thế.

They could work out ancestry through the male line

Họ có thể truy ra tổ tiên khi dò theo tên nam giới

with the nice, tripartite names

những cái tên đẹp, đủ 3 phần

such as Lucius Domitius Ahenobarbus.

như là Lucius Domitius Ahenobarbus.

But they got in a real mess

Nhưng sẽ rơi vào mớ bòng bong

over which Domitia was married to whom

khi tìm xem Domitia nào đã cưới ai

and was either the great aunt

và Domitia đó là cô, hay là dì

or the great stepmother and so on to whom

hay là mẹ kế hay là ai ai đó

when they came to write it down.

khi bắt đầu viết lại cây gia phả.

Domitia III is not just drawing on the pillar,

Domitia III không chỉ loay hoay vẽ vời trên cột

she's also watching the action.

cô còn đang quan sát.

You see, it's early,

Bạn thấy đấy, từ rất sớm,

in the time of day when all her dad's clients and friends

vào lúc tất cả bạn bè và khách khứa của bố cô

come to see him at home to pay their respects.

đến thăm nhà và bày tỏ lòng thành kính với ông,

Lucius Popidius Secundus, a 17 year old,

Lucius Popidius Secundus, 17 tuổi,

he wants to marry Domitia II

người muốn cưới Domitia II

within the next five to seven years,

trong vòng 5 đến 7 năm tới,

has come as well.

cũng đến.

He seems to be wooing not his future wife,

Có vẻ như mục tiêu của anh không phải vợ tương lai

but her dad.

mà là bố cô ấy.

Poor Lucius, he does not know that Domitia's dad

Tội nghiệp Lucius, anh không biết bố của Domitia

thinks he and his family are wealthy

nghĩ rằng anh và gia đình anh tuy giàu

but still scumbags from the Subura.

nhưng vẫn chỉ là tôm tép ở Subura mà thôi.

Afterall, it is the part of Rome

Xét cho cùng, đó cũng là một phần của La Mã

full of barbers and prostitutes.

đầy thợ cắt tóc và gái bán hoa.

Suddenly, all the men are leaving with Dad.

Đột nhiên, tất cả đàn ông đều cùng Bố ra ngoài.

It's the second hour

Một tiếng tiếp theo

and time for him to be in court

khi Bố lên tòa

with a sturdy audience of clients

với một dàn thính giả

to applaud his rhetoric

chực chờ tung hô tài hùng biện của ông

and hiss at his opponent.

và xì xì chế giễu đối thủ.

The house is now quieter.

Ngôi nhà giờ đây yên lặng hơn.

The men won't return for seven hours,

Những người đó sẽ không trở lại trong 7 tiếng nữa.

not until dinner time.

ít nhất là cho đến giờ ăn tối.

But what happens in the house for those seven hours?

Điều gì xảy ra trong nhà trong 7 tiếng đó?

What do Domitia, Domitia, and Domitia do all day?

Cả ngày Domitia, Domitia và Domitia làm gì?

Not an easy question!

Đó là một câu hỏi khó!

Everything written down by the Romans

Tất cả mọi điều người La Mã ghi lại

that we have today was written by men.

tư liệu mà ta có ngày nay đều do nam giới ghi chép.

This makes constructing the lives of women difficult.

Điều này khiến việc tìm hiểu về cuộc sống của phụ nữ trở nên khó khăn.

However, we can't have a history of just Roman men,

Dù sao thì, không thể chỉ có lịch sử của riêng đấng mày râu

so here it goes.

nên chúng ta sẽ đi khám phá.

We can begin in the atrium.

Đầu tiên có lẽ là từ sảnh chính.

There is a massive loom,

Có một khung dệt thật lớn,

on which Dad's latest wife is working on a new toga.

nơi người vợ út của Bố đang dệt áo.

Domitia, Domitia, and Domitia are tasked

3 cô bé Domitia, Domitia và Domitia

được giao việc quay sợi

with spinning the wool

that will be used to weave this mighty garment,

những sợi này sẽ được dùng để dệt nên tấm áo vĩ đại kia

30 or more feet long and elliptical in shape.

tấm áo hình elip và dài ít nhất 30 feet.

Romans loved the idea

Người La Mã yêu hình tượng

that their wives work wool.

người vợ dịu hiền ngồi dệt vải đan len.

We know that because it's written

Ta biết điều đó vì nó được khắc

on the gravestones of so many Roman women.

trên bia mộ của rất nhiều phụ nữ La Mã.

Unlike women in Greece,

Không giống như phụ nữ Hy Lạp,

Roman women go out the house

phụ nữ La Mã ra khỏi nhà,

and move about the city.

và đi bất kì đâu trong thành phố.

They go to the baths in the morning to avoid the men

Các nàng đi tắm vào buổi sáng để tránh cái nhìn của đàn ông

or to separate baths that are for women only.

hoặc tới bồn tắm dành riêng cho phụ nữ.

Some do go in for the latest fad of the AD 70s:

Vài cô nàng theo trào lưu mới nhất của những năm 70 sau Công Nguyên:

nude bathing with men present.

tắm khỏa thân khi các anh vẫn ở đó.

Không bao giờ thấy mặt các cô gái tại nơi có mặt đấng mày râu:

Where they have no place

is where the men are:

in the Forum,

trong phòng Hội Nghị,

in the Law Court,

trong Tòa Phán Xét,

or in the Senate House.

hay trong Viện Nguyên Lão.

Their place in public is in the porticos

Ở chốn công cộng, chỗ của họ là dưới mái vòm,

with gardens,

với vườn tược,

with sculpture,

các bức tượng,

and with pathways for walking in.

và những lối đi.

When Domitia, Domitia, and Domitia want

Khi Domitia, Domitia và Domitia muốn rời nhà

to leave the house to go somewhere,

để đi đâu đó,

like the Portico of Livia,

Mái vòm Livia chẳng hạn,

they must get ready.

các cô cần sửa soạn.

Domitia II and Domitia III are ready,

Domitia II và Domitia III đã sẵn sàng.

but Domitia I, who is betrothed to be married

Nhưng còn Domitia I, người đã đính hôn với Philatus

in two years to darling Philatus,

dự tính lên xe hoa trong 2 năm tới,

isn't ready.

vẫn chưa chuẩn bị xong.

She's not slow, she just has more to do.

Cô nàng không hề chậm chạp, chỉ là có quá nhiều thứ cần làm.

Being betrothed means she wears the insignia of betrothal:

Đính hôn nghĩa là cô sẽ phải đeo lên mình tín vật hứa hôn:

engagement rings

nhẫn đính hôn

and all the gifts Pilatus has given her -

và tất cả các món quà Pilatus đã tặng cho cô -

jewels,

trang sức xúng xính,

earrings,

khuyên tai,

necklaces,

vòng cổ,

and the pendants.

mặt dây chuyền.

She may even wear her myrtle crown.

Có khi còn phải đeo vòng nguyệt quế nữa.

All this bling shouts,

Tất cả những đồ lấp lánh ấy gào lên rằng

"I'm getting married to that 19 year old

"Tôi sắp cưới cậu chàng 19 tuổi kia kìa

who gave me all this stuff I'm wearing!"

người đã tặng tôi cả đống thứ tôi đeo đây này!"

While as they wait, Domitia II and Domitia III play with their dolls

Trong lúc chờ đợi, Domitia II và Domitia III nghịch búp bê

that mirror the image of their sister

tượng trưng cho chị gái của họ

decked out to be married.

người đã được hứa hôn.

One day, these dolls will be dedicated

Một ngày kia, búp bê sẽ được quyên tặng

to the household gods on the day of their wedding.

cho Vệ thần hộ mệnh gia đình vào ngày chị cưới.

Okay, we're ready.

Okay, đã sẵn sàng.

The girls step into litters carried by some burly slaves.

Các cô gái bước lên kiệu do mấy anh nô lệ cao to vạm vỡ khiêng

They also have a chaperone with them

Họ đi kèm các cô

and will be meeting an aunt at the Porticus of Livia.

đến gặp một người dì tại Mái vòm Livia.

Carried high on the shoulders of these slaves,

Đung đưa trên vai các nô lệ,

the girls look out through the curtains

các cô gái vém rèm ngó ra

to see the crowded streets below them.

nhìn xuống con đường đông đúc phía dưới.

They traverse the city, pass the Coliseum,

Họ băng qua thành phố, vượt Đấu trường La Mã,

but then turn off to climb up the hill

rồi xuống kiệu để vượt đồi

to the Porticus of Livia.

và tới Mái vòm Livia.

It was built by Livia, the wife of the first emperor Augustus,

Được xây dựng bởi Livia, phu nhân của Hoàng đế đầu tiên - Augustus,

on the site of the house of Vedius Pollio.

trên khu nhà của Vedius Polio,

He wasn't such a great guy.

một gã chẳng tốt lành gì.

He once tried to feed a slave

Đã có lần, gã tính đem nô lệ

to the eels in his fish pond

cho cá chình ăn thịt

for simply dropping a dish.

chỉ vì anh ta vô tình làm rơi dĩa thức ăn.

Luckily, the emperor was at the dinner

May thay, Hoàng đế có mặt ở đó dùng bữa tối

and tamed his temper.

và xoa dịu cơn giận của gã.

The litters are placed on the ground

Nói về các cô gái, đến nơi, kiệu hạ xuống

and the girls get out

và các cô ùa ra ngoài.

and arm in arm, two by two,

Thế là tay trong tay, từng đôi một,

they ascend the steps

họ sánh bước

into the enclosed garden with many columns.

tiến vào khu vườn với rất nhiều cột trụ.

Domitia III shot off and is drawing on a column.

Domitia III tách ra và chơi trò tô vẽ cột.

Domitia II joins her

Domitia II thấy vậy cũng qua xem

but seeks to read the graffiti higher up on the column.

nhưng cô chú ý hơn đến bức vẽ ở phía trên cây cột.

She spots a drawing of gladiators

Cô ngắm nhìn bức vẽ các đấu sĩ

and tries to imagine seeing them fighting,

và cố tưởng tượng cảnh họ chiến đấu.

something she will never be permitted to do,

Chiến đấu là thứ gì đó xa vời với cô,

except from the very rear of the Coliseum.

trừ phi cô đứng tít sau lưng Đấu trường.

From there, she will have a good view

Đứng đây, cô có thể quan sát

of the 50,000 spectators

50.000 khán giả

but will see little by way of blood and gore.

nhưng sẽ thấy ít cảnh máu me chém giết.

If she really wanted a decent view,

Nếu thật sự muốn có một tầm nhìn thoải mái,

she could become a vestal virgin

cô có thể trở thành tu nữ giữ lửa (trinh nữ Vesta)

and would sit right down the front.

và ngồi ngay hàng ghế đầu.

But a career tending the sacred flame of Vesta

Nhưng cả đời đứng canh ngọn lửa thiêng

is not to everybody's taste.

không phải là điều ai cũng muốn làm.

Domitia I has met another ten year old

Domitia I gặp một cô bé 10 tuổi khác

also decked out in the insignia of betrothal.

cũng xúng xính trong đống tín vật hứa hôn.

Home time.

Đã đến giờ về nhà.

When they get there after the eighth hour,

Đến nhà sau tiếng đồng hồ thứ tám,

something is up.

có vài chuyện xảy ra.

A smashed dish lies on the floor.

Một cái đĩa vỡ tan tành trên sàn.

All the slaves are being gathered together in the atrium

Tất cả các nô lệ được triệu tập trong sảnh chính

and await the arrival of their master.

chờ ông chủ đến.

Dad is going to go mad.

Bố hẳn là sắp phát điên lên.

He will not hit his children,

Bố chẳng đánh các con bao giờ.

but like many other Romans,

Nhưng như mọi người La Mã khác,

he believes that slaves have to be punished.

ông tin rằng cần phải trừng phạt nô lệ.

The whip lies ready for his arrival.

Cây roi da vắt vẻo nằm chờ ông.

No one knows who smashed the dish,

Có ma mới biết ai đánh rơi cái đĩa,

but Dad will call the undertaker

nhưng Bố đã gọi một quân hầu

to torture it out of them, if he must.

nếu cần, có thể tra khảo họ bằng cực hình.

The doorkeeper opens the front door to the house.

Người giữ cửa mở toang cửa trước.

A hush comes over the anxious slaves.

Sự im lặng bao trùm lên những nô lệ đang lo lắng.

In walks not their master

Người bước vào không phải là ông chủ

but, instead, a pregnant teenager.

mà, thay vào đó, là một bà mẹ trẻ.

It is the master's eldest daughter, age 15,

Con gái trưởng của ông chủ, 15 tuổi,

who is already a veteran of marriage and child birth.

người đã kết hôn và sinh con.

Guess what her name is.

Đoán xem tên cô ấy là gì nào

There is a five to ten percent chance

Xác suất từ 5 đến 10 phần trăm

she won't survive giving birth to her child,

rằng cô sẽ không qua khỏi lần vượt cạn,

nhưng đấy là chuyện của tương lai.

but, for now, she has come to dinner with her family.

Tối nay, cô đến dùng bữa với gia đình.

As a teenage mother,

Trong vai trò người mẹ trẻ,

she has proved that she is a successful wife

cô chứng tỏ mình là người vợ tuyệt vời

by bringing children and descendants for her husband,

bằng việc sinh con và duy trì nòi giống

who will carry on his name in the future.

cho họ nhà chồng.

The family head off to the dining room

Cả gia đình đi vào phòng ăn

and are served dinner.

và dùng bữa.

It would seem Dad has had an invite to dinner elsewhere.

Có vẻ như Bố đã được mời ăn tối ở đâu đó.

With dinner concluded, the girls crossed the atrium

Sau khi ăn tối xong, các cô bé đi qua sảnh

to bid farewell to their older sister

chào tạm biệt chị cả.

who is carried home in a litter,

Kiệu sẽ đưa chị về nhà,

escorted by some of Dad's bodyguards.

dưới sự hộ tống của các vệ sĩ.

Returning to the house,

Trở lại căn nhà,

the girls cross the atrium.

các cô lại băng qua sảnh chính.

The slaves, young and old,

Các nô lệ,

già, trẻ, gái, trai,

male and female,

await the return of their owner.

vẫn đứng đợi ông chủ về.

When he returns, he may exact vengeance,

Khi ông về, chắc chắn cơn thịnh nộ sẽ bùng nổ,

ensuring his power over the slaves

vì từ xưa tới nay quyền lực vẫn được duy trì

is maintained through violence and terror,

qua roi vọt hành hạ. Và sự trừng phạt

to which any slave could be subjected.

sẽ giáng lên bất kì nô lệ đáng ngờ nào.

But, for the girls, they head upstairs for the night,

Nhưng với các cô gái, lúc này đây,

ready for bed.

đó là lên tầng trên và chuẩn bị đi ngủ.