Sisonke Msimang: If a story moves you, act on it | TED

Translator: Joseph Geni Reviewer: Joanna Pietrulewicz

Translator: Truc Nguyen Reviewer: Linndy V

So earlier this year,

Khoảng đầu năm nay,

I was informed that I would be doing a TED Talk.

tôi được thông báo mình sẽ trình bày một bài nói trên TED.

So I was excited, then I panicked,

Nên tôi đã rất hào hứng, rồi lại hoảng,

then I was excited, then I panicked,

rồi lại tiếp tục hào hứng, rồi lại hoảng,

and in between the excitement and the panicking,

và ở giữa sự hào hứng và hoảng sợ,

I started to do my research,

tôi bắt đầu tìm kiếm thông tin,

và chủ yếu là google về cách để thể hiện một bài nói trên TED sao cho hay.

and my research primarily consisted of Googling how to give a great TED Talk.

(Laughter)

(Cười)

And interspersed with that,

Và cùng lúc đó,

I was Googling Chimamanda Ngozi Adichie.

tôi google về Chimamanda Ngozi Adichie.

How many of you know who that is?

Bao nhiêu bạn biết đó là ai?

(Cheers)

(Hưởng ứng)

So I was Googling her because I always Google her

Tôi google về cô ấy bởi vì tôi luôn làm thế,

vì tôi là fan mà,

because I'm just a fan,

but also because she always has important and interesting things to say.

nhưng cũng là vì cô ấy luôn có những điều quan trọng và thú vị để nói.

Và kết hợp những lần tìm kiếm đó lại

And the combination of those searches

kept leading me to her talk

cứ dẫn tôi đến những bài nói của cô ấy

về sự nguy hiểm của một câu chuyện đơn lẻ,

on the dangers of a single story,

on what happens when we have a solitary lens

về điều sẽ xảy ra khi chúng ta có một cái nhìn đơn chiều

through which to understand certain groups of people,

dùng để quan sát một nhóm người nhất định,

and it is the perfect talk.

và nó là một bài nói tuyệt vời.

It's the talk that I would have given if I had been famous first.

Đó là bài nói tôi sẽ dùng nếu tôi là người nổi tiếng trước.

(Cười)

(Laughter)

You know, and you know, like, she's African and I'm African,

Bạn biết đó, kiểu như, cô ấy là người châu Phi và tôi cũng thế,

and she's a feminist and I'm a feminist,

cô ấy là nhà nữ quyền và tôi cũng vậy,

and she's a storyteller and I'm a storyteller,

cô ấy là người kể chuyện, tôi cũng vậy luôn,

so I really felt like it's my talk.

hệt như đó là bài nói của mình.

(Laughter)

(Cười)

So I decided that I was going to learn how to code,

Nên tôi quyết định sẽ học lập trình,

and then I was going to hack the internet

và rồi tôi sẽ hack internet,

and I would take down all the copies of that talk that existed,

và tôi sẽ gỡ hết toàn bộ bản sao của bài nói đó,

and then I would memorize it,

và tôi cố ghi nhớ nó,

rồi đến đây và truyền tải như thể đó là bài nói của riêng mình.

and then I would come here and deliver it as if it was my own speech.

So that plan was going really well, except the coding part,

Kế hoạch đó đang rất trót lọt, ngoại trừ phần lập trình ra,

and then one morning a few months ago,

và rồi một buổi sáng cách đây vài tháng,

I woke up

tôi nghe nói

đến tin tức về một người vợ của một ứng cử viên tổng thống

to the news that the wife of a certain presidential candidate

had given a speech that --

đã có một bài nói mà --

(Laughter)

(Cười)

(Applause)

(Vỗ tay)

that sounded eerily like a speech given by one of my other faves,

thật kỳ lạ là nghe giống bài nói bởi một người tôi thích,

Michelle Obama.

Michelle Obama.

(Cheers)

(Hưởng ứng)

And so I decided that I should probably write my own TED Talk,

Và thế là tôi quyết định mình nên viết bài nói của riêng mình,

và đó là vì sao tôi ở đây để trình bày bài nói đó.

and so that is what I am here to do.

I'm here to talk about my own observations about storytelling.

Tôi ở đây để nói về sự quan sát của mình về nghệ thuật kể chuyện.

I want to talk to you about the power of stories, of course,

Tôi muốn nói với các bạn về sức mạnh của những câu chuyện, dĩ nhiên rồi,

but I also want to talk about their limitations,

nhưng tôi cũng muốn nói về những hạn chế của chúng,

particularly for those of us who are interested in social justice.

đặc biệt là đối với chúng ta, những người hứng thú với công lý xã hội.

So since Adichie gave that talk seven years ago,

Từ lúc Adichie trình bày bài nói đó cách đây bảy năm,

there has been a boom in storytelling.

đã có một sự bùng nổ về nghệ thuật kể chuyện.

Stories are everywhere,

Chuyện kể ở khắp nơi,

and if there was a danger in the telling of one tired old tale,

và nếu có mối nguy về việc kể một chuyện cũ nhàm chán,

then I think there has got to be lots to celebrate about the flourishing

tôi nghĩ sẽ phải tán dương rất nhiều về sự dồi dào

of so many stories and so many voices.

của rất nhiều câu chuyện và rất nhiều giọng kể.

Stories are the antidote to bias.

Chuyện kể là thuốc giải cho thành kiến.

In fact, today, if you are middle class and connected via the internet,

Thực ra, hiện nay, nếu bạn là tầng lớp trung lưu và có kết nối internet,

bạn có thể tải về các câu chuyện chỉ bằng cách nhấn nút

you can download stories at the touch of a button

or the swipe of a screen.

hoặc lướt màn hình.

You can listen to a podcast

Bạn có thể nghe qua podcast

about what it's like to grow up Dalit in Kolkata.

về việc phát triển tầng lớp Dalit ở Kolkata như thế nào.

You can hear an indigenous man in Australia

Bạn có thể nghe một người bản xứ ở Úc

talk about the trials and triumphs of raising his children in dignity

nói về những thử thách và thành công trong việc nuôi dạy con một cách đường hoàng

và tự hào.

and in pride.

Stories make us fall in love.

Chuyện kể làm chúng ta biết yêu.

They heal rifts and they bridge divides.

Chúng hàn gắn vết nứt, kết lại chia rẽ.

Stories can even make it easier for us

Chuyện kể thậm chí giúp ta thấy dễ dàng hơn

to talk about the deaths of people in our societies

khi nói về cái chết của con người trong những xã hội của ta,

những người bình dị, bởi vì chuyện kể làm ta thấy quan tâm.

who don't matter, because they make us care.

Right?

Đúng không nào?

I'm not so sure,

Tôi không chắc lắm,

và tôi thật sự làm việc cho một nơi tên là Trung tâm Chuyện kể.

and I actually work for a place called the Centre for Stories.

And my job is to help to tell stories

Và công việc của tôi là giúp kể những câu chuyện

that challenge mainstream narratives about what it means to be black

thách thức chuyện kể truyền thống định nghĩa việc sẽ thế nào nếu bạn da đen

or a Muslim or a refugee or any of those other categories

hay là một người Hồi giáo hay người tị nạn hay bất kì ai

that we talk about all the time.

mà chúng ta luôn nói tới.

But I come to this work

Nhưng tôi đến với công việc này

after a long history as a social justice activist,

sau một thời gian dài làm một nhà hoạt động công lý xã hội,

and so I'm really interested in the ways

và tôi thật sự ấn tượng với cái cách

that people talk about nonfiction storytelling

mà người ta nói về chuyện phi hư cấu

as though it's about more than entertainment,

như thể nó ý nghĩa nhiều hơn là thuần giải trí,

as though it's about being a catalyst for social action.

như thể nó là chất xúc tác cho hành động xã hội.

It's not uncommon to hear people say

Rất thường xuyên người ta nói rằng

that stories make the world a better place.

chuyện kể giúp thế giới trở nên tốt đẹp hơn.

Increasingly, though, I worry that even the most poignant stories,

Tuy vậy, càng ngày tôi càng lo rằng thậm chí những câu chuyện cảm động nhất,

particularly the stories about people who no one seems to care about,

cụ thể là về những người có vẻ như chẳng ai thèm để ý,

có thể cản trở hành động cho công lý xã hội.

can often get in the way of action towards social justice.

Now, this is not because storytellers mean any harm.

Đó không phải là vì người kể có ý muốn gây hại.

Quite the contrary.

Mà khá là ngược lại đấy.

Storytellers are often do-gooders like me and, I suspect, yourselves.

Người kể chuyện thường có thành ý tốt như tôi và tôi đồ rằng, như các bạn.

And the audiences of storytellers

Và khán giả của họ

are often deeply compassionate and empathetic people.

thường là những người rất trắc ẩn và dễ đồng cảm.

Still, good intentions can have unintended consequences,

Tuy nhiên, thành ý tốt có thể có những hệ quả khó lường,

and so I want to propose that stories are not as magical as they seem.

thế nên tôi muốn nói rằng chuyện kể không màu nhiệm đến vậy.

So three -- because it's always got to be three --

Nên có ba điều -- bởi vì lúc nào cũng là số ba --

three reasons why I think

ba lý do vì sao tôi nghĩ rằng

that stories don't necessarily make the world a better place.

chuyện kể không nhất thiết phải khiến thế giới trở nên tốt đẹp hơn.

Firstly, stories can create an illusion of solidarity.

Đầu tiên, chuyện kể có thể tạo ra ảo giác của tình đoàn kết.

There is nothing like that feel-good factor you get

Chẳng có gì giống như cảm giác tốt đẹp mà bạn có

from listening to a fantastic story

từ việc nghe câu chuyện thần kỳ

nơi mà bạn cảm thấy mình có thể trèo đèo lội suối,

where you feel like you climbed that mountain, right,

or that you befriended that death row inmate.

hoặc bạn thấy có thể làm bạn với một tử tù nào đó.

But you didn't.

Nhưng bạn không hề làm điều đó.

You haven't done anything.

Bạn chẳng làm gì hết.

Lắng nghe là quan trọng

Listening is an important

but insufficient step towards social action.

nhưng nó không đủ khiến bạn hành động vì xã hội.

Thứ hai, tôi thường nghĩ chúng ta hay hướng về

Secondly, I think often we are drawn

những nhân vật và vai chính

towards characters and protagonists

who are likable and human.

những người đáng yêu và nhân ái.

And this makes sense, of course, right?

Và điều này hợp lý, đúng không?

Because if you like someone, then you care about them.

Vì khi bạn thích ai, bạn sẽ để ý họ.

But the inverse is also true.

Nhưng ngược lại cũng vậy.

If you don't like someone,

Nếu bạn không ưa ai,

then you don't care about them.

bạn chả thèm ngó họ nữa.

Và nếu bạn không quan tâm họ,

And if you don't care about them,

bạn không phải thấy bản thân có nghĩa vụ đạo đức

you don't have to see yourself as having a moral obligation

to think about the circumstances that shaped their lives.

phải nghĩ về những hoàn cảnh định hình cuộc sống của họ.

Tôi học được bài học này vào năm 14 tuổi.

I learned this lesson when I was 14 years old.

I learned that actually, you don't have to like someone

Tôi nhận ra rằng thật sự, bạn không phải thích ai đó

để nhận ra trí khôn của họ,

to recognize their wisdom,

and you certainly don't have to like someone

và bạn chắc chắn không phải thích ai đó

to take a stand by their side.

để phải đứng cùng phe với họ.

So my bike was stolen

Nên khi xe đạp của tôi bị cướp

while I was riding it --

khi tôi đang lái nó --

(Cười)

(Laughter)

đó là điều khả dĩ nếu bạn lái đủ chậm, như tôi đã làm.

which is possible if you're riding slowly enough, which I was.

(Laughter)

(Cười)

So one minute I'm cutting across this field

Chuyện là trong một phút khi tôi đang băng qua sân

in the Nairobi neighborhood where I grew up,

trong khu Nairobi nơi tôi lớn lên,

and it's like a very bumpy path,

và đó là một quãng đường gập ghềnh,

và khi bạn đang lái xe đạp,

and so when you're riding a bike,

you don't want to be like, you know --

bạn không muốn vậy, bạn biết đấy --

(Laughter)

(Cười)

Và tôi đã làm thế, đạp bàn đạp chậm rãi,

And so I'm going like this, slowly pedaling,

and all of a sudden, I'm on the floor.

và bất thình lình, tôi ngã xuống đường.

I'm on the ground, and I look up,

tôi nằm trên đất, và nhìn lên,

and there's this kid peddling away in the getaway vehicle,

và có một đứa nhóc đang bỏ chạy

which is my bike,

trên chiếc xe đạp của tôi,

and he's about 11 or 12 years old, and I'm on the floor,

và nhóc đó khoảng 11 hay 12 tuổi, mà tôi là đứa đo sàn,

and I'm crying because I saved a lot of money for that bike,

và tôi khóc to vì đã dành dụm quá trời cho chiếc xe,

và tôi cứ khóc lớn, rồi đứng lên, và bắt đầu la hét.

and I'm crying and I stand up and I start screaming.

Instinct steps in, and I start screaming, "Mwizi, mwizi!"

Theo bản năng, tôi la lớn, "Mwizi, mwizi!"

which means "thief" in Swahili.

nghĩa là "cướp" trong tiếng Swahili.

And out of the woodworks, all of these people come out

Và từ các khu nhà gỗ, tất thảy mọi người ùa ra

and they start to give chase.

và bắt đầu đuổi theo.

Đó là châu Phi, công lý thực thi bằng hành động.

This is Africa, so mob justice in action.

Right?

Đúng chứ?

And I round the corner, and they've captured him,

Và tôi ở gần đó, thấy họ bao vây thằng nhóc,

they've caught him.

và họ bắt được nó.

Khi nghi phạm bị bắt giữ,

The suspect has been apprehended,

thắng bé bị ép trả xe cho tôi,

and they make him give me my bike back,

and they also make him apologize.

và phải xin lỗi.

Again, you know, typical African justice, right?

Lại là một cách xử lý công bằng kiểu Phi đúng không?

Và họ đã bắt nhóc đó xin lỗi.

And so they make him say sorry.

And so we stand there facing each other,

Tôi và nó đứng nhìn mặt nhau,

and he looks at me, and he says sorry,

và nó nhìn vào tôi, nói xin lỗi,

but he looks at me with this unbridled fury.

nhưng nó nhìn tôi, với một cơn giận không thèm giấu.

He is very, very angry.

Nó giận, rất giận.

And it is the first time that I have been confronted with someone

Và đó là lần đầu tiên tôi đối chất với ai đó

who doesn't like me simply because of what I represent.

người mà không ưa tôi đơn giản vì cái mà tôi đại diện.

Nó nhìn tôi với cái nhìn hàm ý,

He looks at me with this look as if to say,

"You, with your shiny skin and your bike, you're angry at me?"

"Mày, với da dẻ sáng bóng và có xe đạp mà đi giận dữ với tao?"

So it was a hard lesson that he didn't like me,

Nên đó là bài học khó khăn nhận ra rằng nó không ưa tôi,

but you know what, he was right.

nhưng bạn biết không, nó đã đúng.

I was a middle-class kid living in a poor country.

Tôi là một đứa trẻ trung lưu sống ở một miền quê nghèo.

Tôi có xe đạp, còn nó hiếm khi có đồ ăn.

I had a bike, and he barely had food.

Sometimes, it's the messages that we don't want to hear,

Đôi khi, đó là thông điệp mà ta không muốn nghe,

the ones that make us want to crawl out of ourselves,

những điều mà làm ta muốn thoát ra khỏi bản thân,

that we need to hear the most.

điều mà ta cần nghe nhất.

For every lovable storyteller who steals your heart,

Đối với mỗi người kể chuyện đáng yêu đã đánh cắp con tim bạn,

thì lại có hơn đó hàng trăm người nói năng líu ríu và rời rạc,

there are hundreds more whose voices are slurred and ragged,

who don't get to stand up on a stage dressed in fine clothes like this.

những người không được đứng trên sân khấu và ăn mặc đàng hoàng như thế này.

There are a million angry-boy-on-a-bike stories

Có hàng triệu câu chuyện về cậu-bé-trộm-xe-tức-giận

and we can't afford to ignore them

và ta không thể lờ đi

simply because we don't like their protagonists

đơn giản vì ta không ưa các nhân vật chính trong đó

or because that's not the kid that we would bring home with us

hay là vì đó không phải là đứa nhóc mà ta muốn đem về nhà nuôi

from the orphanage.

từ trại mồ côi.

The third reason that I think

Lí do thứ ba khiến tôi nghĩ rằng

that stories don't necessarily make the world a better place

chuyện kể không nhất thiết khiến thế giới trở nên tốt đẹp hơn

là chúng ta thường quá đầu tư vào hình thức kể chuyện cá nhân

is that too often we are so invested in the personal narrative

that we forget to look at the bigger picture.

mà quên đi bức tranh toàn cảnh.

And so we applaud someone

Và khi ta tán thưởng ai đó

when they tell us about their feelings of shame,

khi họ kể ta nghe về cảm giác xấu hổ của họ,

but we don't necessarily link that to oppression.

nhưng ta không nhất thiết phải liên hệ tới sự áp bức đó.

Ta gật gù thấu hiểu khi ai đó nói họ cảm thấy bé nhỏ,

We nod understandingly when someone says they felt small,

but we don't link that to discrimination.

nhưng ta không liên hệ nó với sự kỳ thị.

The most important stories, especially for social justice,

Những câu chuyện quan trọng nhất, nhất là vì công lý xã hội,

are those that do both,

là những gì có thể làm cả hai việc,

that are both personal and allow us to explore and understand the political.

rằng nó vừa cá nhân và vừa cho phép ta khám phá và hiểu chính trị.

But it's not just about the stories we like

Nhưng nó không chỉ là về chuyện ta thích

versus the stories we choose to ignore.

đối với chuyện mà ta chọn lờ đi.

Increasingly, we are living in a society where there are larger forces at play,

Càng ngày ta đang sống trong một xã hội nơi các thế lực lớn hơn có ảnh hướng lớn,

where stories are actually for many people beginning to replace the news.

nhiều người thực sự bắt đầu lấy chuyện kể thay thế tin tức.

Yeah?

Đúng chứ?

We live in a time where we are witnessing the decline of facts,

Ta sống trong thời đại chứng kiến sự chối bỏ sự thật,

when emotions rule

khi mà cảm xúc thắng thế

and analysis, it's kind of boring, right?

và được dùng để phân tích, khá là chán, đúng không?

Where we value what we feel more than what we actually know.

Nơi mà ta coi trọng cái ta cảm thấy hơn cái ta thật sự biết.

Một báo cáo gần đây của The Pew Center về xu hướng ở Mỹ

A recent report by the Pew Center on trends in America

indicates that only 10 percent of young adults under the age of 30

chỉ ra rằng chỉ có 10% thanh niên dưới 30

"đặt nhiều niềm tin vào truyền thông".

"place a lot of trust in the media."

Now, this is significant.

Giờ nó đã rõ ràng.

It means that storytellers are gaining trust

Nghĩa là người kể đang giành lấy niềm tin

at precisely the same moment

ngay chính cái lúc

that many in the media are losing the confidence in the public.

mà phần lớn truyền thông đang đánh mất dần niềm tin công chúng.

Đó không phải điều tốt,

This is not a good thing,

because while stories are important

vì khi chuyện kể trở nên quan trọng

and they help us to have insights in many ways,

và chúng giúp ta có cái nhìn đa chiều,

we need the media.

chúng ta cần truyền thông.

From my years as a social justice activist,

Từ những năm làm nhà hoạt động công lý xã hội,

tôi biết rất rõ rằng ta cần những sự thật đáng tin từ các tổ chức truyền thông

I know very well that we need credible facts from media institutions

combined with the powerful voices of storytellers.

kết hợp với quyền năng mạnh mẽ từ tiếng nói của những người kể chuyện.

That's what pushes the needle forward in terms of social justice.

Đó là hướng đi đúng đắn hướng tới công lý xã hội.

In the final analysis, of course,

Trong phân tích cuối cùng, dĩ nhiên,

it is justice

chính công lý

that makes the world a better place,

là thứ giúp thế giới trở nên tốt hơn,

chứ không phải chuyện kể. Phải không?

not stories. Right?

Và nếu chúng ta đi theo công lý,

And so if it is justice that we are after,

thì tôi nghĩ ta không cần tập trung vào truyền thông hay người kể chuyện.

then I think we mustn't focus on the media or on storytellers.

We must focus on audiences,

Ta phải tập trung vào khán giả,

on anyone who has ever turned on a radio

vào bất cứ ai từng bật radio lên

or listened to a podcast,

hay nghe một podcast,

and that means all of us.

và đó chính là tất cả chúng ta.

So a few concluding thoughts

Vài suy nghĩ đúc kết là

on what audiences can do to make the world a better place.

về việc mà khán giả có thể làm để khiến thế giới trở nên tốt hơn.

Đầu tiên, thế giới sẽ tốt đẹp lên, tôi nghĩ thế,

So firstly, the world would be a better place, I think,

if audiences were more curious and more skeptical

nếu khán giả tò mò và hoài nghi hơn

and asked more questions about the social context

và hỏi nhiều hơn về bối cảnh xã hội,

that created those stories that they love so much.

điều đã tạo ra những câu chuyện họ vô cùng yêu thích.

Secondly, the world would be a better place

Thứ hai, thế giới sẽ tốt đẹp hơn

if audiences recognized that storytelling is intellectual work.

nếu khán giả nhận ra rằng kể chuyện là lao động trí óc.

And I think it would be important for audiences

Và tôi nghĩ nó quan trọng hơn cho khán giả

to demand more buttons on their favorite websites,

khi có nhiều nút hơn trên các trang web họ yêu thích,

buttons for example that say,

nút mà ví dụ có chức năng là,

"If you liked this story,

"Nếu bạn thích chuyện này,

click here to support a cause your storyteller believes in."

bấm vào đây để ủng hộ một mục đích mà người kể chuyện của bạn tin tưởng vào."

Or "click here to contribute to your storyteller's next big idea."

Hay "bấm đây để góp ý tưởng lớn tiếp theo cho người kể chuyện của bạn".

Often, we are committed to the platforms,

Thường thì ta cam kết với các nền tảng,

nhưng không nhất thiết với chính người kể.

but not necessarily to the storytellers themselves.

And then lastly, I think that audiences can make the world a better place

Và cuối cùng, tôi nghĩ khán giả có thể giúp thế giới trở nên tốt đẹp hơn

by switching off their phones,

bằng cách tắt điện thoại đi,

by stepping away from their screens

bước xa ra khỏi màn hình,

and stepping out into the real world beyond what feels safe.

đi vào thế giới thực, ra ngoài vùng an toàn.

Alice Walker has said,

Alice Walker từng nói,

"Look closely at the present you are constructing.

"Nhìn kĩ vào hiện tại bạn đang tạo dựng.

It should look like the future you are dreaming."

Nó nên trông giống tương lai mà bạn mơ ước."

Storytellers can help us to dream,

Chuyện kể có thể giúp ta ước mơ,

but it's up to all of us to have a plan for justice.

nhưng tất cả là phụ thuộc vào ta tự lập ra kế hoạch cho công lý.

Thank you.

Cảm ơn các bạn.

(Applause)

(Vỗ tay)