Sisonke Msimang: If a story moves you, act on it | TED

Translator: Joseph Geni Reviewer: Joanna Pietrulewicz

Tłumaczenie: Bartosz Maryjka Korekta: Małgorzata Kuś

So earlier this year,

Na początku roku

I was informed that I would be doing a TED Talk.

poinformowano mnie, że wygłoszę prelekcję TED.

So I was excited, then I panicked,

Byłam na zmianę podekscytowana i spanikowana.

then I was excited, then I panicked,

and in between the excitement and the panicking,

Między wybuchami paniki i radości

I started to do my research,

zaczęłam się przygotowywać,

and my research primarily consisted of Googling how to give a great TED Talk.

co oznaczało głównie guglowanie, jak zrobić dobrą prelekcję TED.

(Laughter)

(Śmiech)

And interspersed with that,

Przeplatało się to z guglowaniem Chimamandy Ngozi Adichie.

I was Googling Chimamanda Ngozi Adichie.

How many of you know who that is?

Ilu z was wie, kto to jest?

(Cheers)

(Okrzyki)

So I was Googling her because I always Google her

Guglowałam ją, zawsze to robię,

bo jestem jej fanką.

because I'm just a fan,

but also because she always has important and interesting things to say.

Poza tym ma ważne i interesujące rzeczy do przekazania.

Połączenie tych wyszukiwań

And the combination of those searches

kept leading me to her talk

ciągle prowadziło do jej prelekcji

on the dangers of a single story,

o niebezpieczeństwie jednej historii,

on what happens when we have a solitary lens

o tym, co dzieje się, gdy mamy jedną perspektywę,

through which to understand certain groups of people,

przez którą chcemy zrozumieć pewne grupy ludzi,

and it is the perfect talk.

a to idealna prelekcja.

It's the talk that I would have given if I had been famous first.

Taką prelekcję wygłosiłabym, gdybym wcześniej stała się sławna.

(Laughter)

(Śmiech)

You know, and you know, like, she's African and I'm African,

Obie jesteśmy z Afryki.

and she's a feminist and I'm a feminist,

Jesteśmy feministkami.

and she's a storyteller and I'm a storyteller,

Ona opowiada historie i ja też.

so I really felt like it's my talk.

Czułam, że to moja prelekcja.

(Laughter)

(Śmiech)

So I decided that I was going to learn how to code,

Stwierdziłam, że nauczę się kodować

and then I was going to hack the internet

i zhakuję internet.

and I would take down all the copies of that talk that existed,

Ściągnęłabym kopie tej prelekcji,

and then I would memorize it,

zapamiętałabym ją

i wygłosiłabym tutaj jako własną.

and then I would come here and deliver it as if it was my own speech.

So that plan was going really well, except the coding part,

Plan szedł całkiem dobrze, z wyjątkiem kodowania.

and then one morning a few months ago,

Aż pewnego poranka, kilka miesięcy temu,

I woke up

obudziła mnie informacja,

to the news that the wife of a certain presidential candidate

że żona kandydata na prezydenta

had given a speech that --

wygłosiła przemówienie, które...

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

that sounded eerily like a speech given by one of my other faves,

było dziwnie podobne do przemówienia mojej kolejnej idolki,

Michelle Obama.

Michelle Obamy.

(Cheers)

(Okrzyki)

And so I decided that I should probably write my own TED Talk,

Pomyślałam, że powinnam jednak napisać własną prelekcję,

and so that is what I am here to do.

i dlatego tu jestem,

I'm here to talk about my own observations about storytelling.

żeby podzielić się swoimi obserwacjami na temat opowieści.

I want to talk to you about the power of stories, of course,

Powiem o potędze opowiadania,

but I also want to talk about their limitations,

ale chcę też mówić o jego ograniczeniach,

particularly for those of us who are interested in social justice.

zwłaszcza dla zainteresowanych tematem sprawiedliwości społecznej.

So since Adichie gave that talk seven years ago,

Odkąd Adichie wygłosiła tę prelekcję 7 lat temu,

there has been a boom in storytelling.

opowiadanie historii ma się świetnie.

Stories are everywhere,

Opowieści są wszędzie.

and if there was a danger in the telling of one tired old tale,

Jeśli powtarzanie jednej, przebrzmiałej opowieści jest niebezpieczne

then I think there has got to be lots to celebrate about the flourishing

trzeba cieszyć się z wielu licznych opowieści i głosów.

of so many stories and so many voices.

Stories are the antidote to bias.

Historie są lekiem na uprzedzenia.

In fact, today, if you are middle class and connected via the internet,

Obecnie, jeśli należy się do klasy średniej i ma internet,

można pobierać opowieści jednym kliknięciem

you can download stories at the touch of a button

or the swipe of a screen.

czy pociągnięciem palca.

You can listen to a podcast

Można słuchać podcastu

about what it's like to grow up Dalit in Kolkata.

o dorastaniu dalitów w Kolkacie.

You can hear an indigenous man in Australia

Można słuchać Aborygenów z Australii

talk about the trials and triumphs of raising his children in dignity

mówiących o wyzwaniach i sukcesach w wychowywaniu dzieci w godności i dumie.

and in pride.

Stories make us fall in love.

Opowieści budzą miłość.

They heal rifts and they bridge divides.

Zmniejszają i niwelują podziały.

Stories can even make it easier for us

Mogą nam nawet ułatwić

to talk about the deaths of people in our societies

rozmowę o śmierci ludzi, którzy nie liczą się w społeczeństwie,

who don't matter, because they make us care.

bo wzbudzają w nas troskę.

Right?

I'm not so sure,

Nie jestem taka pewna,

and I actually work for a place called the Centre for Stories.

a pracuję w Centrum Opowieści.

And my job is to help to tell stories

Pomagam opowiadać historie,

które kwestionują dominujące narracje o tym, jak to jest być czarnym,

that challenge mainstream narratives about what it means to be black

or a Muslim or a refugee or any of those other categories

muzułmaninem, uchodźcą, czy kimś innym z podobnych kategorii,

that we talk about all the time.

o których się ciągle mówi.

But I come to this work

Zaczęłam tę pracę

after a long history as a social justice activist,

z doświadczeniem jako działaczka walcząca o sprawiedliwość społeczną.

and so I'm really interested in the ways

Dlatego ciekawi mnie, w jaki sposób

that people talk about nonfiction storytelling

ludzie mówią o prawdziwych historiach

as though it's about more than entertainment,

jako o czymś więcej niż rozrywce,

as though it's about being a catalyst for social action.

jako katalizatorze działań społecznych.

It's not uncommon to hear people say

Nierzadko słyszy się opinie,

that stories make the world a better place.

że opowieści czynią świat lepszym.

Increasingly, though, I worry that even the most poignant stories,

Martwię się, że wzruszające historie,

particularly the stories about people who no one seems to care about,

zwłaszcza o ludziach, o których nikt się nie troszczy,

can often get in the way of action towards social justice.

mogą utrudniać działania w kierunku sprawiedliwości społecznej.

Now, this is not because storytellers mean any harm.

Nie dlatego że opowiadający te historie chcą szkodzić.

Quite the contrary.

Wręcz przeciwnie.

Storytellers are often do-gooders like me and, I suspect, yourselves.

Czynią dobro tak jak ja, i podejrzewam, że tak jak wy.

And the audiences of storytellers

Ich publiczność

are often deeply compassionate and empathetic people.

tworzą ludzie pełni empatii i współczucia.

Still, good intentions can have unintended consequences,

Dobre intencje mogą prowadzić do niechcianych konsekwencji.

and so I want to propose that stories are not as magical as they seem.

Stawiam tezę, że opowieści nie są tak magiczne, jak się wydają.

So three -- because it's always got to be three --

Trzy, zawsze muszą być trzy,

three reasons why I think

trzy powody, dla których uważam,

that stories don't necessarily make the world a better place.

że opowieści niekoniecznie ulepszają świat.

Firstly, stories can create an illusion of solidarity.

Po pierwsze, opowiadanie może tworzyć iluzję solidarności.

There is nothing like that feel-good factor you get

Nic nie przebije tego uczucia podczas słuchania fantastycznej historii,

from listening to a fantastic story

where you feel like you climbed that mountain, right,

kiedy czujesz, że wszedłeś na tę górę,

or that you befriended that death row inmate.

albo zaprzyjaźniłaś się z więźniem w celi śmierci.

But you didn't.

Jednak tak nie było.

You haven't done anything.

Nic nie zrobiłeś.

Listening is an important

Słuchanie jest ważnym,

but insufficient step towards social action.

ale niewystarczającym krokiem w stronę działań społecznych.

Secondly, I think often we are drawn

Po drugie, pociągają nas

towards characters and protagonists

sympatyczni i ludzcy bohaterowie.

who are likable and human.

And this makes sense, of course, right?

Ma to sens.

Because if you like someone, then you care about them.

Jeśli kogoś lubisz, zależy ci na nim.

But the inverse is also true.

Działa to również w drugą stronę.

If you don't like someone,

Jeśli kogoś nie lubisz,

then you don't care about them.

nie zależy ci na nim.

And if you don't care about them,

Jeśli ci nie zależy,

nie czujesz moralnego obowiązku,

you don't have to see yourself as having a moral obligation

to think about the circumstances that shaped their lives.

żeby myśleć o okolicznościach kształtujących jego życie.

I learned this lesson when I was 14 years old.

Zrozumiałam to w wieku 14 lat.

I learned that actually, you don't have to like someone

Nie trzeba kogoś lubić,

żeby uznać jego mądrość.

to recognize their wisdom,

and you certainly don't have to like someone

Na pewno nie trzeba kogoś lubić,

to take a stand by their side.

żeby kogoś wesprzeć.

So my bike was stolen

Ukradziono mi rower,

while I was riding it --

gdy na nim jechałam.

(Śmiech)

(Laughter)

which is possible if you're riding slowly enough, which I was.

To możliwe, gdy jedzie się powoli, a ja tak właśnie jechałam.

(Laughter)

(Śmiech)

So one minute I'm cutting across this field

Jechałam przez pole

in the Nairobi neighborhood where I grew up,

w Nairobi, gdzie dorastałam.

and it's like a very bumpy path,

To bardzo wyboista ścieżka.

and so when you're riding a bike,

Kiedy jedzie się na rowerze,

you don't want to be like, you know --

nie chcemy wciąż podskakiwać.

(Laughter)

(Śmiech)

And so I'm going like this, slowly pedaling,

Jechałam powoli

and all of a sudden, I'm on the floor.

i nagle jestem na ziemi.

I'm on the ground, and I look up,

Patrzę w górę,

and there's this kid peddling away in the getaway vehicle,

a jakieś dziecko odjeżdża na moim rowerze.

which is my bike,

and he's about 11 or 12 years old, and I'm on the floor,

Ma jakieś 11 lub 12 lat.

Leżę na ziemi i płaczę, bo rower dużo mnie kosztował.

and I'm crying because I saved a lot of money for that bike,

and I'm crying and I stand up and I start screaming.

Wstaję z płaczem i zaczynam instynktownie krzyczeć.

Instinct steps in, and I start screaming, "Mwizi, mwizi!"

Krzyczałam: "Mwizi, mwizi!",

which means "thief" in Swahili.

co oznacza "złodziej" w Suahili.

And out of the woodworks, all of these people come out

Niewiadomo skąd pojawili się ludzie

and they start to give chase.

i zaczęli pościg.

This is Africa, so mob justice in action.

To Afryka, tłum wymierza sprawiedliwość.

Right?

And I round the corner, and they've captured him,

Zbliżam się, a oni go schwytali.

they've caught him.

The suspect has been apprehended,

Podejrzany został ujęty.

and they make him give me my bike back,

Musiał oddać rower

and they also make him apologize.

i przeprosić.

Again, you know, typical African justice, right?

Typowa afrykańska sprawiedliwość.

Musiał przeprosić.

And so they make him say sorry.

And so we stand there facing each other,

Staliśmy naprzeciw siebie,

and he looks at me, and he says sorry,

spojrzał na mnie i przeprosił,

but he looks at me with this unbridled fury.

jednak patrzył na mnie z niepohamowaną złością.

He is very, very angry.

Był strasznie zły.

And it is the first time that I have been confronted with someone

Pierwszy raz miałam do czynienia z kimś,

who doesn't like me simply because of what I represent.

kto nie lubił mnie przez to, co reprezentuję.

He looks at me with this look as if to say,

Wyglądał, jakby chciał powiedzieć:

"You, with your shiny skin and your bike, you're angry at me?"

"Ty, z błyszczącą skórą i rowerem, jesteś zła na mnie?".

So it was a hard lesson that he didn't like me,

To trudna lekcja.

Nie lubił mnie, ale miał rację.

but you know what, he was right.

I was a middle-class kid living in a poor country.

Byłam przedstawicielką klasy średniej żyjącą w biednym kraju.

I had a bike, and he barely had food.

Miałam rower, a on nie miał co jeść.

Sometimes, it's the messages that we don't want to hear,

Czasami to, czego nie chcemy słyszeć,

the ones that make us want to crawl out of ourselves,

to, co nas uwiera,

that we need to hear the most.

jest tym, co musimy usłyszeć.

For every lovable storyteller who steals your heart,

Na każdego autora opowieści, który skradł wiele serc,

there are hundreds more whose voices are slurred and ragged,

przypadają setki, których głosy są niewyraźne i zachrypnięty,

who don't get to stand up on a stage dressed in fine clothes like this.

którzy nie stoją na scenie w ładnych strojach.

There are a million angry-boy-on-a-bike stories

Są miliony opowieści o rozgniewanych chłopcach na rowerze.

and we can't afford to ignore them

Nie możemy ich ignorować,

simply because we don't like their protagonists

dlatego że nie lubimy ich bohaterów

or because that's not the kid that we would bring home with us

albo że są dziećmi, których nie zabralibyśmy z sierocińca.

from the orphanage.

The third reason that I think

Trzeci powód.

that stories don't necessarily make the world a better place

Opowiadania niekoniecznie czynią świat lepszym,

is that too often we are so invested in the personal narrative

bo zbyt często angażujemy się w indywidualną historię,

that we forget to look at the bigger picture.

a zapominamy o szerszej perspektywie.

And so we applaud someone

Oklaskujemy kogoś,

when they tell us about their feelings of shame,

gdy mówi o uczuciach wstydu,

but we don't necessarily link that to oppression.

ale nie łączymy tego z prześladowaniem.

We nod understandingly when someone says they felt small,

Kiwamy głową, gdy ktoś mówi, że czuje się mały,

but we don't link that to discrimination.

ale nie łączymy tego z dyskryminacją.

The most important stories, especially for social justice,

Najważniejsze opowieści, zwłaszcza dla sprawiedliwości społecznej,

are those that do both,

są osobiste, ale zachęcają do rozumienia i poznania politycznego kontekstu.

that are both personal and allow us to explore and understand the political.

But it's not just about the stories we like

To nie tylko lubiane opowiadania przeciwko tym ignorowanym.

versus the stories we choose to ignore.

Increasingly, we are living in a society where there are larger forces at play,

Coraz częściej w grze pojawiają się większe siły.

where stories are actually for many people beginning to replace the news.

Dla wielu opowieści stają się zamiennikiem wiadomości.

Yeah?

We live in a time where we are witnessing the decline of facts,

Jesteśmy świadkami zmierzchu faktów.

when emotions rule

Emocje rządzą, a analiza jest nudna.

and analysis, it's kind of boring, right?

Where we value what we feel more than what we actually know.

Bardziej cenimy to, co czujemy, niż to, co wiemy.

A recent report by the Pew Center on trends in America

Niedawny raport Centrum Badań Pew o trendach w Ameryce wskazuje,

indicates that only 10 percent of young adults under the age of 30

że tylko 10 procent ludzi poniżej 30 roku życia

"place a lot of trust in the media."

"ma zaufanie do mediów".

Now, this is significant.

To ważne.

It means that storytellers are gaining trust

To znaczy, że autorzy opowieści zyskują zaufanie

at precisely the same moment

w tym samym momencie,

that many in the media are losing the confidence in the public.

kiedy media je tracą w oczach społeczeństwa.

This is not a good thing,

Nie jest to dobre.

because while stories are important

Mimo że historie są ważne,

and they help us to have insights in many ways,

i pod wieloma względami pomagają zrozumieć,

we need the media.

media są potrzebne.

From my years as a social justice activist,

Jako działaczka na rzecz sprawiedliwości społecznej

I know very well that we need credible facts from media institutions

wiem, że potrzebujemy wiarygodnych faktów z instytucji medialnych

combined with the powerful voices of storytellers.

połączonych z ważnymi głosami opowiadających historie.

That's what pushes the needle forward in terms of social justice.

To prowadzi do zmian w kontekście sprawiedliwości społecznej.

In the final analysis, of course,

Na koniec widać,

it is justice

że to sprawiedliwość

that makes the world a better place,

czyni świat lepszym miejscem,

not stories. Right?

nie opowieści.

And so if it is justice that we are after,

Jeśli dążymy do sprawiedliwości,

then I think we mustn't focus on the media or on storytellers.

nie możemy skupiać się na mediach czy autorach opowieści

We must focus on audiences,

Musimy skupić się na odbiorcach.

on anyone who has ever turned on a radio

Na każdym, kto kiedyś włączył radio,

or listened to a podcast,

czy słuchał podcastów,

and that means all of us.

czyli na nas wszystkich.

So a few concluding thoughts

Kilka końcowych uwag o tym,

on what audiences can do to make the world a better place.

jak odbiorcy mogą uczynić świat lepszym.

So firstly, the world would be a better place, I think,

Po pierwsze,

świat byłby lepszy, gdyby odbiorcy byli ciekawsi i sceptyczni.

if audiences were more curious and more skeptical

and asked more questions about the social context

Gdyby zadawali więcej pytań o społeczny kontekst

that created those stories that they love so much.

tworzący historie, które kochają tak bardzo.

Secondly, the world would be a better place

Po drugie, świat byłby lepszy,

if audiences recognized that storytelling is intellectual work.

gdyby odbiorcy uznali opowiadanie historii za pracę intelektualną.

And I think it would be important for audiences

To ważne, żeby odbiorcy

to demand more buttons on their favorite websites,

wymagali większej ilości przycisków na ulubionych stronach.

buttons for example that say,

Takich, które mówią: "Jeśli podobała ci się ta historia,

"If you liked this story,

click here to support a cause your storyteller believes in."

kliknij, żeby wesprzeć inicjatywę, którą wspiera jej autor",

Or "click here to contribute to your storyteller's next big idea."

lub: "Kliknij, żeby wesprzeć kolejny wielki pomysł autora".

Often, we are committed to the platforms,

Często wiążemy się z platformą,

but not necessarily to the storytellers themselves.

ale niekoniecznie z samym autorem.

And then lastly, I think that audiences can make the world a better place

Na koniec odbiorcy mogą zmieniać świat na lepsze,

by switching off their phones,

jeśli wyłączają telefony,

by stepping away from their screens

odchejdą od ekranów,

and stepping out into the real world beyond what feels safe.

wkroczą do realnego świata, poza bezpieczną strefą.

Alice Walker has said,

Alice Walker powiedziała:

"Look closely at the present you are constructing.

"Spójrz na teraźniejszość, którą tworzysz.

It should look like the future you are dreaming."

Powinna wyglądać tak, jak przyszłość, o której marzysz".

Storytellers can help us to dream,

Autorzy opowieści mogą pomóc nam marzyć,

but it's up to all of us to have a plan for justice.

ale od nas wszystkich zależy stworzenie planu sprawiedliwości.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)