4 Powerful Poems about Parkinson's and Growing Older | Robin Morgan | TED Talks

Translator: Grace Fisher Reviewer: Công Vũ

When I was only three or four,

Khi mới chỉ 3 hay 4 tuổi,

I fell in love with poetry,

tôi đã yêu thích thơ ca,

with the rhythms and the music of language;

với nhịp điệu và âm nhạc của ngôn ngữ

with the power of metaphor and of imagery,

với sức mạnh của ẩn dụ và hình ảnh,

poetry being the essence of communication --

thơ chính là cốt lõi của giao tiếp --

the discipline, the distillation.

của kỷ luật, sự chắt lọc

And all these years later, the poems I'll read today

Và những năm gần đây, những bài thơ mà tôi đọc

are from my just-finished seventh book of poetry.

là từ tập thơ thứ bảy mà tôi mới hoàn thành

Well, five years ago, I was diagnosed with Parkinson's disease.

5 năm trước, tôi được chuẩn đoán mắc bệnh Parkinson

Though there's no cure yet,

Mặc dù vẫn chưa có cách chữa trị,

advances in treatment are really impressive.

những tiến bộ trong việc điều trị thật sự rất ấn tượng

But you can imagine that I was appalled to learn

Nhưng bạn có thể tưởng tượng tôi đã hoảng sợ khi biết rằng

that women are largely left out of research trials,

phần lớn phụ nữ bị loại ra khỏi những nghiên cứu thử nghiệm,

despite gender-specific medical findings having demonstrated

dù những nghiên cứu khoa học đã phân biệt giới tính đã giải thích rằng

that we are not actually just small men --

chúng tôi thật ra không phải những người đàn ông nhỏ bé

(Laughter)

(Tiếng cười)

who happen to have different reproductive systems.

người tình cờ có những hệ thống sinh sản khác nhau.

Gender-specific medicine is good for men, too.

Những loại thuốc phân định giới tính cũng tốt cho đàn ông

But you bring to a crisis the person you already are,

Nhưng bạn mang đến một cuộc khủng hoảng người mà bạn đã sẵn là,

including the, yes, momentum that you've learned to invoke

bao gồm động lượng mà bạn đã được học để cầu khẩn

through passionate caring and through action,

thông qua sự chăm sóc nhiệt tình và qua hành động,

both of which require but also create energy.

hai thứ đều cần đến nhưng cũng tạo ra năng lượng.

So as an activist, I began working with the Parkinson's Disease Foundation --

Vì vậy, là nhà hoạt động xã hội, tôi bắt đầu làm việc với Quỹ bệnh Parkinson

that's pdf.org --

đó là pdf.org --

to create a major initiative to put women on the Parkinson's disease map.

để tạo ra một sáng kiến quan trọng để đưa phụ nữ vào bản đồ bệnh Parkinson.

And as a poet, I began working with this subject matter,

Và là một nhà thơ, tôi bắt đầu làm việc với vấn đề này,

finding it tragic, hilarious, sometimes even joyful.

và thấy nó thật bi thảm, hài hước, đôi khi thậm chí còn hân hoan.

I do not feel diminished by Parkinson's;

Tôi không cảm thấy nhụt chí vì bệnh Parkinson

I feel distilled by it,

Tôi cảm thấy được cô đọng bởi nó

and I actually very much like the woman I'm distilling into.

và tôi thực sự rất thích người phụ nữ mà tôi đang cô đọng lại.

"No Signs of Struggle"

"Không Có Dấu Hiệu Của Đấu Tranh"

Growing small requires enormity of will:

Ngày càng nhỏ bé đòi hỏi ý chí tầm cỡ:

just sitting still in the doctor's waiting room

chỉ ngồi yên trong phòng đợi của bác sĩ

watching the future shuffle in and out,

ngắm nhìn tương lai bấp bênh lên xuống,

watching it stoop; stare at you

xem nó cúi xuống; nhìn thẳng vào bạn

while you try not to look.

trong khi bạn cố không nhìn.

Rare is an exchange:

Nó hiếm khi là một cuộc trao đổi:

a smile of brief, wry recognition.

một nụ cười ngắn ngủi, sự công nhận châm biếm.

You are the new kid on the block.

Bạn là đứa trẻ mới trong tòa nhà.

Everyone here was you once.

Mọi người ở đây cũng từng như bạn.

You are still learning that growing small requires a largeness of spirit

Bạn vẫn đang học rằng ngày càng nhỏ đòi hỏi một nghị lực lớn lao

you can't fit into yet:

bạn chưa thể hoà nhập:

acceptance of irritating help from those who love you;

sự chấp nhận sự giúp đỡ khó chịu từ những người yêu thương bạn;

giving way and over, but not up.

cho đi, trao tay nhưng không từ bỏ

You've swallowed hard the contents of the "Drink Me" bottle,

Bạn đã nuốt xuống những thứ trong cái lọ "uống tôi đi"

and felt yourself shrink.

và cảm thấy mình bị thu nhỏ.

Now, familiar furniture looms,

Bây giờ, những thứ nội thất quen thuộc trở nên to lớn,

floors tilt, and doorknobs yield only when wrestled round with both hands.

mặt sàn nghiêng, tay nắm cửa chỉ nhúc nhích chỉ khi phải vật lộn với cả hai tay

It demands colossal patience, all this growing small:

Nó đòi hỏi sự kiên nhẫn khổng lồ Tất cả những thứ này ngày càng nhỏ:

your diminished sleep at night,

bạn thao thức vì mất ngủ về đêm,

your handwriting, your voice, your height.

chữ viết tay của bạn, giọng nói của bạn, chiều cao của bạn,

You are more the incredible shrinking woman

Bạn là người phụ nữ nhỏ bé phi thường

than the Buddhist mystic, serene, making do with less.

hơn là con người thần bí trong Phật giáo, thanh thản, không phải cố gắng nhiều.

Less is not always more.

Ít không phải lúc nào cũng là nhiều.

Yet in this emptying space, space glimmers,

Nhưng rồi, trong không gian rỗng này, những vầng sáng trong không gian,

becoming visible.

trở nên hữu hình.

Here is a place behind the eyes of those accustomed

Đây là một nơi phía sau đôi mắt của những người đã quen

by what some would call diminishment.

với những gì một số người gọi là sự thu nhỏ.

It is a place of merciless poetry,

Đó là một nơi của dòng thơ tàn nhẫn,

a gift of presence previously ignored,

một món quà của sự hiện diện trước đây bị ngó lơ,

drowned in the daily clutter.

chết chìm trong sự hỗn loạn hàng ngày.

Here every gesture needs intention,

Ở đây mỗi cử chỉ cần sự chú ý,

is alive with consciousness.

tràn đầy sự sống với ý thức.

Nothing is automatic.

Không có gì là tự động.

You can spot it in the provocation of a button,

Bạn có thể phát hiện ra nó trong sự khiêu khích của một nút bấm

an arm poking at a sleeve,

một cánh tay thò vào một ống tay áo,

a balancing act at a night-time curb while negotiating the dark.

đi thăng bằng trên vỉa hè vào ban đêm trong khi đàm phán với bóng tối

Feats of such modest valor,

Những kì công của sự dũng cảm khiêm tốn như vậy

who would suspect them to be exercises in an intimate, fierce discipline,

ai ngờ rằng chúng là các nghi lễ trong sự kỷ luật thân mật, khốc liệt,

a metaphysics of being relentlessly aware?

lý thuyết suông của việc không ngừng nhận thức?

Such understated power here,

Chẳng hạn quyền lực tự chủ ở đây

in these tottering dancers who exert stupendous effort

ở những vũ công lảo đảo người tạo ra sự nỗ lực kỳ diệu

on tasks most view as insignificant.

trong những công việc phần lớn bị xem thường

Such quiet beauty here, in these,

Vẻ đẹp yên tĩnh như vậy ở đây, ở đó

my soft-voiced, stiff-limbed people;

giọng nói nhẹ nhàng của tôi, những người tứ chi cứng nhắc;

such resolve masked by each placid face.

quyết tâm như bị lu mờ bởi từng nét mặt thờ ơ.

There is immensity required in growing small,

Ngày càng nhỏ đi cần đến sự phi thường,

so bent on such unbending grace.

bị uốn nắn bởi sự uyển chuyển cứng nhắc.

(Applause)

(vỗ tay)

Thank you.

Cảm ơn các bạn.

This one is called "On Donating My Brain to Science."

Bài thơ này có tên "Hiến Não Tôi Cho Khoa Học."

(Laughter)

(tiếng cười)

Not a problem.

Không thành vấn đề.

Skip over all the pages reassuring religious people.

Bỏ qua tất cả những giáo lí răn dạy người mộ đạo.

Already a universal donor: kidneys, corneas, liver, lungs,

Đã là một nhà hiến tặng phổ thông: thận, giác mạc, gan, phổi

tissue, heart, veins, whatever.

mô, tim, mạch máu, bất cứ thứ gì.

Odd that the modest brain never imagined its unique value in research,

Lạ rằng bộ não khiêm tốn chả bao giờ ngờ giá trị độc đáo của nó trong nghiên cứu

maybe saving someone else from what it is they're not quite sure I have.

có thể cứu được người nào đó khỏi cái mà họ không chắc chắn rằng tôi có.

Flattering, that.

Tâng bốc, đúng là vậy.

So fill in the forms,

Vì vậy, điền vào các mẫu đơn,

drill through the answers,

đục lỗ bảng câu trả lời

trill out a blithe spirit.

cất lên một tinh thần phấn khởi.

And slice me, dice me, spread me on your slides.

Và xẻ tôi ra, thái nhỏ tôi ra, trải tôi lên những lam kính của bạn

Find what I'm trying to tell you.

Kiếm tìm điều tôi đang cố nói với bạn.

Earn me, learn me, scan me, squint through your lens.

Chiếm tôi, tìm hiểu tôi, quét tôi, nheo mắt qua ống kính của bạn.

Uncover what I'd hint at if I could.

Giải mã những gì tôi muốn gợi ý nếu tôi có thể.

Be my guest, do your best, harvest me, track the clues.

Hãy đừng khách sáo, cố gắng hết sức, thu hoạch từ tôi, dò theo từng manh mối.

This was a good brain while alive.

Đây là một bộ não tốt khi còn sống.

This was a brain that paid its dues.

Đây là bộ não đã trả hết nợ của mình.

So slice me, dice me, smear me on your slides,

Vì thế xẻ tôi ra, thái nhỏ tôi ra, vấy tôi lên lam kính của bạn

stain me, explain me, drain me like a cup.

nhuốm màu tôi, giải thích cho tôi, để ráo tôi như một cái cốc.

Share me, hear me:

Chia sẻ tôi, nghe tôi

I want to be used I want to be used

Tôi muốn được sử dụng Tôi muốn được sử dụng

I want to be used up.

Tôi muốn được sử dụng hết.

(Applause)

(tiếng vỗ tay)

(Applause ends)

(tiếng vỗ tay kết thúc)

And this one's called "The Ghost Light."

Và bài thơ này được gọi là "Ánh Sáng Ma Mị"

Lit from within is the sole secure way

Thắp sáng từ bên trong là cách an toàn duy nhất

to traverse dark matter.

để vượt qua thứ vật chất tối tăm.

Some life forms -- certain mushrooms, snails, jellyfish, worms --

Vài sinh vật sống - vài loài nấm, ốc, sứa, sâu --

glow bioluminescent,

phát sáng phát quang sinh học,

and people as well;

và con người cũng thế;

we emit infra-red light from our most lucent selves.

chúng ta phát ra ánh sáng hồng ngoại từ bản chất sáng ngời nhất của mình.

Our tragedy is we can't see it.

Bi kịch của chúng ta là ta không thể thấy nó.

We see by reflecting.

Chúng ta nhìn thấy qua những cử chỉ.

We need biofluorescence to show our true colors.

Chúng ta cần huỳnh quang để hiển thị phẩm chất thực sự của ta.

External illumination can distort, though.

Mặc dù chiếu sáng ngoài trời có thể bóp méo.

When gravity bends light,

Khi lực hấp dẫn bẻ cong ánh sáng,

huge galaxy clusters can act as telescopes,

những cụm thiên hà tựa như thấu kính thiên văn,

elongating background images of star systems to faint arcs --

kéo dài ảnh nền của các chòm sao thành hình cung mờ nhạt

a lensing effect

một hiệu ứng thấu kính

like viewing distant street lamps through a glass of wine.

như xem đèn đường từ nơi xa qua một ly rượu vang.

A glass of wine or two now makes me weave

Một hoặc hai ly rượu vang khiến tôi chao đảo

as if acting the drunkard's part;

như đang hành động như một kẻ say;

as if, besotted with unrequited love

như thể, mê đắm với mối tình đơn phương

for the dynamic Turner canvasses spied out by the Hubble,

với bức tranh vải Turner sinh động do Hubble khám phá ra,

I could lurch down a city street set

Tôi có thể đi lảo đảo xuống đường phố

without provoking every pedestrian walk-on stare.

mà không khiêu khích những ánh mắt dò xét của người đi đường.

Stare as long as you need to.

Cứ nhìn lâu đến chừng nào bạn muốn.

If you think about it, walking, even standing, is illogical --

Nếu bạn nghĩ về nó, đi bộ, thậm chí đứng, là vô lý --

such tiny things, feet! --

những điều nhỏ như vậy, như bàn chân! --

(Laughter)

(Tiếng cười)

especially when one's body is not al dente anymore.

đặc biệt là khi cơ thể của một người không phải là rắn chắc nữa.

(Laughter)

(tiếng cười)

Besides, creature of extremes and excess,

Bên cạnh đó, sinh vật cực đoan và dư thừa,

I've always thought Apollo beautiful but boring,

Tôi đã luôn luôn nghĩ rằng Apollo đẹp nhưng nhàm chán,

and a bit of a dumb blonde.

hơi giống một ả tóc vàng ngu ngốc.

Dionysians don't do balance.

Sự mất kiềm chế không bao gồm cân bằng.

Balance, in other words, has never been my strong point.

Sự cân bằng, nói cách khác, chưa bao giờ là điểm mạnh của tôi.

But I digress.

Nhưng tôi lạc đề.

More and more these days,

Ngày càng nhiều hơn,

digression seems the most direct route through

lạc đề có vẻ là con đường trực tiếp nhất

from where I've lost or found myself

từ nơi tôi đánh mất hay tìm thấy bản thân

out of place, mind, turn, time.

lạc lõng, mất hết lí trí, cạn kiệt thời gian.

Place your foot just so, mind how you turn:

Đặt chân xuống đất, chú ý đến cách bạn xoay:

too swift a swivel can bring you down.

xoay quá nhanh và mạnh có thể bạn sẽ ngã.

Take your time ushering the audience out,

Cứ tận dụng thời gian đưa những thính giả ra ngoài,

saying goodbye to the actors.

nói lời tạm biệt với những diễn viên.

The ghost light

Ánh sáng ma mị

is what they call the single bulb

là cách họ gọi một bóng đèn

hanging above the bare stage in an empty theater.

treo trên sân khấu trống không trong nơi nhà hát vắng người.

In the empty theater of such a night,

Nhà hát vắng người vào một buổi đêm,

waking to meet no external radiance,

chợt tỉnh giấc và chỉ thấy khoảng không tăm tối,

this is the final struggle left to win,

đây là lần chống cự cuối cùng để chiến thắng,

this the sole beacon to beckon the darkness in

là ngọn đèn hiệu duy nhất vẫy gọi bóng tối đến gần,

and let the rest begin,

và để những thứ còn lại bắt đầu,

this the lens through which at last to see both Self and Other

đây là lăng kính mà qua đó có thể thấy được Bản Thân và Người Khác

arrayed with the bright stain of original sin:

dàn trận với vết nhơ của tội lỗi nguyên thuỷ:

lit from within.

thắp sáng bên trong.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)

And this is the last one.

Và đây là bài thơ cuối cùng.

"This Dark Hour"

"Thời Khắc Tăm Tối"

Late summer, 4 A.M.

Ngày hè muộn, 4 giờ sáng.

The rain slows to a stop,

Mưa rơi từ từ đến hồi dứt,

dripping still from the broad leaves

nhỏ từng giọt mưa xuống phiến lá to

of blue hostas unseen in the garden's dark.

của cây ngọc trâm xanh lam ẩn mình trong khu vườn tối.

Barefoot, careful on the slick slate slabs,

Bàn chân trần, thật cẩn trọng với ván sàn gỗ trơn trợt,

I need no light, I know the way,

Không cần ánh sáng, tôi biết đường đi,

stoop by the mint bed,

quì xuống cạnh chiếc giường mùi bạc hà,

scoop a fistful of moist earth,

xúc một nắm đất ẩm thật đầy,

then grope for a chair,

rồi quơ lấy một chiếc ghế,

spread a shawl, and sit,

trải một chiếc khăn lên, rồi ngồi xuống,

breathing in the wet green August air.

hít vào một luồng gió tháng Tám ẩm ướt mùi cỏ.

This is the small, still hour

Đây là một cung giờ trầm lặng, ngắn ngủi

before the newspaper lands in the vestibule like a grenade,

trước khi tờ báo được ném vào sân như một quả lựu đạn,

the phone shrills, the computer screen blinks and glares awake.

những cú điện thoại bận rộn, màn hình máy tính chớp nháy và đôi mắt tỉnh ngủ.

There is this hour:

Có những thời khắc này:

poem in my head, soil in my hand:

bài thơ trong đầu, nắm đất trong tay:

unnamable fullness.

sự đong đầy không thể gọi tên.

This hour, when blood of my blood

Thời khắc này, khi máu của dòng máu tôi

bone of bone, child grown to manhood now --

khúc xương của khúc xương, đứa trẻ lớn đến tuổi trưởng thành --

stranger, intimate, not distant but apart --

người lạ, thân mật, không lạnh nhạt nhưng xa cách --

lies safe, off dreaming melodies

nằm yên, mơ về những giai điệu

while love sleeps, safe, in his arms.

trong khi say ngủ, bình yên, trong vòng tay của anh ấy.

To have come to this place,

Để đến được nơi đây,

lived to this moment:

sống đến thời điểm này:

immeasurable lightness.

sự nhẹ nhàng không thể đong đếm.

The density of black starts to blur umber.

Sự đặc quánh của bóng tối ngày càng tăng lên.

Tentative, a cardinal's coloratura,

Ngập ngừng, nữ danh ca sáng giá,

then the mourning dove's elegy.

rồi khúc bi ca gật gù của chú bồ câu.

Sable glimmers toward grey;

Màu đen óng ánh thành màu xám;

objects emerge, trailing shadows;

sự vật dần hiện hình, bóng trải dài trên mặt đất;

night ages toward day.

màn đêm nhường chỗ cho ngày sáng.

The city stirs.

Thành phố thức giấc.

There will be other dawns, nights, gaudy noons.

Sẽ có những bình minh, những màn đêm, những buổi trưa chói nắng khác.

Likely, I'll lose my way.

Có vẻ như, tôi sẽ mất phương hướng.

There will be stumbling, falling,

Sẽ có những sự chật vật, sa ngã,

cursing the dark.

chửi rủa bóng đêm.

Whatever comes,

Những gì đang tới,

there was this hour when nothing mattered,

có một khoảnh khắc mà chẳng có gì đáng bận tâm nữa,

all was unbearably dear.

tất cả đã quá đỗi thân yêu.

And when I'm done with daylights,

Và khi tôi chán chường với ánh sáng ban ngày,

should those who loved me grieve too long a while,

nhỡ khi có những ai yêu mến tôi đau xót cho tôi quá lâu,

let them remember that I had this hour --

hãy để họ nhớ rằng tôi đã có khoảnh khắc này --

this dark, perfect hour --

thời khắc tăm tối, hoàn hảo này --

and smile.

và mỉm cười.

Thank you.

Xin cảm ơn.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)