4 Powerful Poems about Parkinson's and Growing Older | Robin Morgan | TED Talks

Tłumaczenie: Ewa Stein Korekta: Rysia Wand

When I was only three or four,

Miałam zaledwie trzy, cztery lata,

I fell in love with poetry,

gdy zakochałam się w poezji,

with the rhythms and the music of language;

w rytmie i muzyce języka;

with the power of metaphor and of imagery,

w sile metafor i obrazów,

poetry being the essence of communication --

w poezji jako esencji komunikacji,

the discipline, the distillation.

dyscyplinie, dystylacji.

And all these years later, the poems I'll read today

Po tych wszystkich latach wiersze, które dziś przeczytam,

are from my just-finished seventh book of poetry.

pochodzą z mojego nowo ukończonego siódmego tomu poezji.

Well, five years ago, I was diagnosed with Parkinson's disease.

Pięć lat temu wykryto u mnie chorobę Parkinsona.

Though there's no cure yet,

Jak dotąd nie można jej wyleczyć,

advances in treatment are really impressive.

choć postępy w leczeniu są imponujące.

But you can imagine that I was appalled to learn

Wyobraźcie sobie moje oburzenie na wieść,

that women are largely left out of research trials,

że kobiety są zazwyczaj pomijane podczas badań nad tą chorobą,

despite gender-specific medical findings having demonstrated

chociaż odkrycia medyczne o różnicy płci pokazały,

that we are not actually just small men --

że nie jesteśmy małymi mężczyznami,

(Laughter)

(Śmiech)

who happen to have different reproductive systems.

którzy mają odmienny system rozrodczy.

Medycyna skierowana na daną płeć jest dobra też i dla mężczyzn.

Gender-specific medicine is good for men, too.

But you bring to a crisis the person you already are,

Ale do kryzysu przynosimy własną osobowość,

including the, yes, momentum that you've learned to invoke

łącznie z impetem, którego nauczyła nas

through passionate caring and through action,

żarliwa pasja i działanie.

both of which require but also create energy.

Jedno i drugie wymaga, ale też i tworzy energię.

So as an activist, I began working with the Parkinson's Disease Foundation --

Jako osoba aktywna, zaczęłam pracować z Parkinson's Disease Foundation

that's pdf.org --

czyli pdf.org ,

to create a major initiative to put women on the Parkinson's disease map.

aby stworzyć inicjatywę mającą za zadanie zwrócić uwagę na kobiety z Parkinsonem.

And as a poet, I began working with this subject matter,

Zaczęłam pracować nad Parkinsonem jako poetka,

finding it tragic, hilarious, sometimes even joyful.

spostrzegając ten temat jako tragiczny, śmieszny, a czasami przynoszący radość.

I do not feel diminished by Parkinson's;

Parkinson mnie nie pomniejsza,

I feel distilled by it,

on mnie dystyluje

and I actually very much like the woman I'm distilling into.

i lubię tę kobietę, która powstaje w procesie tej destylacji.

"No Signs of Struggle"

"Bez oznak walki"

Growing small requires enormity of will:

Rośnięcie w dół wymaga niesamowitej woli:

just sitting still in the doctor's waiting room

nawet siedzenie w bezruchu w poczekalni u lekarza

watching the future shuffle in and out,

obserwując jak przyszłość człapie tam i z powrotem,

watching it stoop; stare at you

obserwując jak się pochyla, gapi się na ciebie,

while you try not to look.

podczas gdy ty starasz się nie patrzeć.

Rare is an exchange:

Rzadka wymiana:

a smile of brief, wry recognition.

krótki uśmiech, wymuszone rozpoznanie.

You are the new kid on the block.

Jesteś tu nowa.

Everyone here was you once.

Każdy tutaj był kiedyś tobą.

You are still learning that growing small requires a largeness of spirit

Ciągle uczysz się, że pomniejszanie ciała wymaga wielkości ducha,

you can't fit into yet:

do którego ty jeszcze nie pasujesz:

acceptance of irritating help from those who love you;

akceptacji pomocy najbliższych, która cię irytuje;

giving way and over, but not up.

ustępowania w różnych kierunkach, z wyjątkiem tego do góry.

You've swallowed hard the contents of the "Drink Me" bottle,

Połknęłaś zawartość butelki z napisem "Wypij mnie",

and felt yourself shrink.

i poczułaś jak się kurczysz.

Now, familiar furniture looms,

Teraz znajome meble czyhają,

floors tilt, and doorknobs yield only when wrestled round with both hands.

podłogi przechylają, a klamki ulegają dopiero naciskowi obu rąk.

It demands colossal patience, all this growing small:

Kurczenie wymaga kolosalnej cierpliwości,

your diminished sleep at night,

kurczy się sen w nocy,

your handwriting, your voice, your height.

twoje pismo, twój głos, twój wzrost.

You are more the incredible shrinking woman

Jesteś bardziej niesamowitą niknącą kobietą

than the Buddhist mystic, serene, making do with less.

niż buddyjskim mistykiem, spokojnym, bez wymagań.

Less is not always more.

Mniej nie zawsze znaczy więcej.

Yet in this emptying space, space glimmers,

Jednak w tej pustoszejącej przestrzeni przestrzeń migocze,

becoming visible.

staje się widoczna.

Here is a place behind the eyes of those accustomed

To duchowe miejsce ludzi przywykłych do tego,

by what some would call diminishment.

co inni nazwaliby pomniejszaniem.

It is a place of merciless poetry,

To miejsce bezlitosnej poezji,

a gift of presence previously ignored,

prezent w postaci obecności wcześniej ignorowanej,

drowned in the daily clutter.

zasypanej codziennym bałaganem.

Here every gesture needs intention,

Tu każdy ruch wymaga zamiaru,

is alive with consciousness.

ożywiony świadomością.

Nothing is automatic.

Nic nie jest automatyczne.

You can spot it in the provocation of a button,

Możesz to zauważyć w prowokacji guzika,

an arm poking at a sleeve,

ręce celującej w rękaw,

a balancing act at a night-time curb while negotiating the dark.

w balansowaniu na krawędzi nocy podczas zmagań z ciemnością.

Feats of such modest valor,

Kto by podejrzewał, że tak skromne zwycięstwa

who would suspect them to be exercises in an intimate, fierce discipline,

są ćwiczeniami w intymnej, zażartej dyscyplinie,

a metaphysics of being relentlessly aware?

metafizyką nieugięcie świadomego bytu?

Such understated power here,

Niedoceniona siła chwiejnych tancerzy,

in these tottering dancers who exert stupendous effort

których tyle wysiłku kosztują zadania

on tasks most view as insignificant.

przez większość uznane za nieistotne.

Such quiet beauty here, in these,

Takie ciche piękno ludzi

my soft-voiced, stiff-limbed people;

o cichych głosach i sztywnych kończynach;

such resolve masked by each placid face.

taka determinacja pod maską spokoju.

There is immensity required in growing small,

Wymagana jest wielkość by zmaleć

so bent on such unbending grace.

z uporem nieugiętej gracji.

(Applause)

(Brawa)

Thank you.

Dziękuję.

This one is called "On Donating My Brain to Science."

Ten wiersz ma tytuł "Jak przekażę mózg nauce".

(Laughter)

(Śmiech)

Not a problem.

Nie ma sprawy.

Skip over all the pages reassuring religious people.

Omiń te wszystkie kartki, uspakajając religijne osoby.

Already a universal donor: kidneys, corneas, liver, lungs,

Już darczyńca: nerek, rogówek, wątroby, płuc,

tissue, heart, veins, whatever.

tkanek, serca, żył, czego tam jeszcze.

Odd that the modest brain never imagined its unique value in research,

Dziwne, że skromny mózg nie dostrzegał swojej wartości dla nauki,

maybe saving someone else from what it is they're not quite sure I have.

ratując może kogoś przed tym, co może właśnie mam.

Flattering, that.

To mi pochlebia.

So fill in the forms,

Więc wypełnij formularze,

drill through the answers,

przedrzyj się przez odpowiedzi,

trill out a blithe spirit.

wyśpiewaj beztroski duch.

And slice me, dice me, spread me on your slides.

I pokrój mnie, poszatkuj, rozłóż na szkiełkach.

Find what I'm trying to tell you.

Spróbuj znaleźć, co staram się powiedzieć

Earn me, learn me, scan me, squint through your lens.

Zarób na mnie, naucz się mnie, przeskanuj, zmruż oko do obiektywu.

Uncover what I'd hint at if I could.

Odkryj, co wskazałabym, gdybym mogła.

Be my guest, do your best, harvest me, track the clues.

Proszę bardzo, zrób, co możesz, weź organy, odkryj wskazówki.

This was a good brain while alive.

Ten mózg był dobry za życia.

This was a brain that paid its dues.

Ten mózg spełnił swoje zadanie.

So slice me, dice me, smear me on your slides,

Więc pokrój mnie, poszatkuj, rozmaż na szkiełkach,

stain me, explain me, drain me like a cup.

zaznacz, wyjaśnij, opróżnij mnie jak naczynie.

Share me, hear me:

Podziel się mną, usłysz mnie:

I want to be used I want to be used

Chcę się przydać, chcę się przydać,

I want to be used up.

chcę się przydać do końca.

(Applause)

(Brawa)

(Applause ends)

(Koniec braw)

And this one's called "The Ghost Light."

Ten wiersz nazywa się "Duch Światła".

Lit from within is the sole secure way

Oświetlona od wewnątrz jedyna bezpieczna droga

to traverse dark matter.

przez ciemną materię.

Some life forms -- certain mushrooms, snails, jellyfish, worms --

Niektóre formy życia, niektóre grzyby, ślimaki, meduzy dżdżownice,

glow bioluminescent,

świecą własnym światłem,

and people as well;

ludzie też.

we emit infra-red light from our most lucent selves.

Emitujemy podczerwone światło z najbardziej świetlnego wnętrza.

Our tragedy is we can't see it.

Co tragiczne, sami nie możemy tego zobaczyć.

We see by reflecting.

Widzimy to poprzez odbicie.

We need biofluorescence to show our true colors.

Potrzeba nam tego światła. aby pokazać prawdziwe barwy.

External illumination can distort, though.

Zewnętrzna iluminacja może wypaczyć.

When gravity bends light,

Kiedy grawitacja nagina światło,

huge galaxy clusters can act as telescopes,

ogromne zbiory galaktyk zadziałają jak teleskopy,

elongating background images of star systems to faint arcs --

wydłużając w tle obrazy gwiazdozbiorów w delikatne łuki,

a lensing effect

efekt soczewki

like viewing distant street lamps through a glass of wine.

jak oglądanie odległych latarni przez kieliszek wina.

A glass of wine or two now makes me weave

Kieliszek wina lub dwa powoduje teraz, że się chwieję

as if acting the drunkard's part;

jakbym grała rolę pijaka:

as if, besotted with unrequited love

jakbym zamroczona zbyteczną miłością

for the dynamic Turner canvasses spied out by the Hubble,

do obrazów Turnera widzianych przez teleskop Hubble'a,

I could lurch down a city street set

Mogłabym zataczać się na ulicy,

without provoking every pedestrian walk-on stare.

nie przyciągając wzroku każdego przechodnia.

Stare as long as you need to.

Gap się, ile musisz.

If you think about it, walking, even standing, is illogical --

Jak się zastanowić, to chodzenie, a nawet stanie jest nielogiczne.

such tiny things, feet! --

Takie małe coś, stopy!

(Laughter)

(Śmiech)

especially when one's body is not al dente anymore.

Zwłaszcza, gdy ciało nie jest już al dente.

(Laughter)

(Śmiech)

Besides, creature of extremes and excess,

Jako twór skrajności i nadmiaru

I've always thought Apollo beautiful but boring,

zawsze uważałam, że Apollo był piękny ale nudny,

and a bit of a dumb blonde.

ot, głupiutki blondynek.

Dionysians don't do balance.

Dionizyjczycy zajmują się balansem.

Balance, in other words, has never been my strong point.

Balans, mówiąc inaczej, nigdy nie był moją silną stroną.

But I digress.

Ale odeszłam od tematu.

More and more these days,

Obecnie coraz częściej

digression seems the most direct route through

odchodzenie od tematu wydaje się najprostszą drogą

from where I've lost or found myself

od miejsca, gdzie się zgubiłam lub znalazłam,

out of place, mind, turn, time.

poza miejscem, poza umysłem, poza kolejką, poza czasem.

Place your foot just so, mind how you turn:

Ustaw stopę, uważaj jak skręcasz:

too swift a swivel can bring you down.

za szybko i upadniesz.

Take your time ushering the audience out,

Nie spiesz się, wyprowadzając widownię,

saying goodbye to the actors.

mówiąc do widzenia aktorom.

The ghost light

Świetlny duch

is what they call the single bulb

nazwany pojedynczą żarówką,

hanging above the bare stage in an empty theater.

wiszący nad nagą sceną w pustym teatrze.

In the empty theater of such a night,

W pustym teatrze takiej nocy,

waking to meet no external radiance,

budząc się, by nie napotkać zewnętrznej światłości,

this is the final struggle left to win,

to ostatnia bitwa do wygrania,

this the sole beacon to beckon the darkness in

jedyna latarnia, która oświetla ciemność

and let the rest begin,

i pozwala reszcie się zacząć,

this the lens through which at last to see both Self and Other

to obiektyw, przez który nareszcie widać Siebie i Inną,

arrayed with the bright stain of original sin:

ustawione w szyku z wyrazistą plamą pierworodnego grzechu:

lit from within.

oświetlona od wewnątrz.

(Applause)

(Brawa)

And this is the last one.

A to ostatni wiersz.

"This Dark Hour"

"Ta ciemna godzina"

Late summer, 4 A.M.

Późne lato, 4 rano.

The rain slows to a stop,

Deszcz powoli przestaje padać,

dripping still from the broad leaves

pokapuje ciągle z dużych liści

of blue hostas unseen in the garden's dark.

niebieskiej funki niewidocznej w ciemnościach ogrodu.

Barefoot, careful on the slick slate slabs,

Bosonoga, ostrożna na śliskich taflach,

I need no light, I know the way,

nie potrzeba mi światła, znam drogę,

stoop by the mint bed,

pochylona nad klombem mięty

scoop a fistful of moist earth,

nabieram garść wilgotnej ziemi,

then grope for a chair,

potem chwytam za krzesło,

spread a shawl, and sit,

rozkładam szal i siedzę

breathing in the wet green August air.

wdychając zimne, zielone sierpniowe powietrze.

This is the small, still hour

Ta mała nieruchoma godzina

before the newspaper lands in the vestibule like a grenade,

zanim gazeta wyląduje w sieni jak granat,

the phone shrills, the computer screen blinks and glares awake.

zanim zadzwoni telefon, zamruga i zaświeci obudzony ekran komputera,

There is this hour:

To ta godzina:

poem in my head, soil in my hand:

wiersz w głowie, ziemia w dłoni.

unnamable fullness.

pełnia nie do nazwania.

This hour, when blood of my blood

Ta godzina, kiedy krew z mojej krwi

bone of bone, child grown to manhood now --

kość z kości, dziecko już dorosłe,

stranger, intimate, not distant but apart --

obce, intymne, nie daleko, ale osobno,

lies safe, off dreaming melodies

leży bezpieczne w sennych melodiach,

while love sleeps, safe, in his arms.

a miłość śpi, bezpieczna, w jego ramionach.

To have come to this place,

Przybyć do tego miejsca,

lived to this moment:

przeżyć do tego momentu:

immeasurable lightness.

niewymierna świetlistość.

The density of black starts to blur umber.

Zgęstnienie czarnych gwiazd rozmazuje bursztynową barwę.

Tentative, a cardinal's coloratura,

Wstępna koloratura kardynała,

then the mourning dove's elegy.

a potem elegia żałobnego gołębia.

Sable glimmers toward grey;

Czerń prześwituje w szarości;

objects emerge, trailing shadows;

obiekty się wyłaniają, snują cienie,

night ages toward day.

noc dojrzewa do dnia.

The city stirs.

Miasto się budzi.

There will be other dawns, nights, gaudy noons.

Będą inne poranki, noce, jaskrawe południa

Likely, I'll lose my way.

Pewnie się zgubię.

There will be stumbling, falling,

Będą potknięcia, upadki,

cursing the dark.

przeklinanie ciemności.

Whatever comes,

Cokolwiek nadejdzie,

there was this hour when nothing mattered,

miałam tę godzinę, kiedy nic nie miało znaczenia,

all was unbearably dear.

wszystko było mi nieznośnie drogie.

And when I'm done with daylights,

I kiedy skończę z dziennym światłem,

should those who loved me grieve too long a while,

gdyby moi bliscy zbyt długo nosili żałobę,

let them remember that I had this hour --

niech pamiętają, że miałam tę godzinę

this dark, perfect hour --

tę ciemną, idealną godzinę

and smile.

i niech się uśmiechną.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)