Ian Dunbar: Dog-friendly dog training

Translator: Lam Nguyen Reviewer: Jenda Nguyen

Chó có những sở thích riêng.

Chúng thích ngửi mùi của nhau, hoặc thích đuổi lũ sóc.

Dogs have interests.

They have interest sniffing each other, chasing squirrels.

Đó là các yếu tố gây xao lãng nếu ta không biến nó thành phần thưởng khi huấn luyện.

And if we don't make that a reward in training, that will be a distraction.

Tôi luôn có một suy nghĩ đáng e ngại rằng,

It's always sort of struck me as really a scary thought

nếu bạn nhìn thấy một chú chó trong công viên, và người chủ gọi nó,

that if you see a dog in a park, and the owner is calling it,

người chủ nói, "Chó ngoan, lại đây, lại đây,"

Và chú chó nghĩ, "Hmm, thật thú vị.

and the owner says, you know, "Puppy, come here, come here,"

Mình đang ngửi mông chú chó này mà chủ mình lại gọi.

and the dog thinks, "Hmm, interesting.

I'm sniffing this other dog's rear end, the owner's calling."

Đó là một lựa chọn khó khăn phải không?

Mông hay chủ. Mông thắng!"

It's a difficult choice, right?

Ý tôi là, bạn thua rồi.

Bạn không thể đấu lại với môi trường

Rear end, owner. Rear end wins.

I mean, you lose.

nếu bạn hiểu bộ não một chú chó nhỏ tuổi.

You cannot compete with the environment,

Vậy nên khi huấn luyện, ta luôn phải đặt mình vào

if you have an adolescent dog's brain.

góc nhìn của chú chó.

So, when we train, we're always trying to take into account

Tôi ở đây phần lớn là vì

hiện nay đang có một vấn đề trong cách nuôi dạy chó,

the dog's point of view.

Now, I'm here largely because

khi có những người nghĩ rằng việc dạy chó,

there's kind of a rift in dog training at the moment

điều đầu tiên, là đặt ra luật lệ, luật của con người.

that -- on one side, we have people who think that you train a dog,

number one, by making up rules, human rules.

Chúng ta không quan tâm con chó nghĩ gì.

Vậy ta sẽ nói, "Mày phải làm thế này, chết tiệt.

We don't take the dog's point of view into account.

Bọn ta sẽ bắt mày phải làm ngược lại cái mày muốn, theo ý bọn ta."

So the human says, "You're going to act this way, damn it.

Sau đó, thứ hai, ta giữ bí mật những luật lệ này với chú chó.

We're going to force you to act against your will, to bend to our will."

Then, number two, we keep these rules a secret from the dog.

Và rồi thứ ba, chúng ta có thể phạt nó

vì đã phạm những luật chính nó cũng không biết là có tồn tại.

And then number three, now we can punish the dog

Khi bạn nuôi một chú chó nhỏ, nó phạm tội duy nhất, đó là đã lớn lên.

for breaking rules he didn't even know existed.

So you get a little puppy, he comes. His only crime is he grew.

Khi còn nhỏ, nó đặt chân lên chân bạn --

rất dễ thương phải không?

When he was a little puppy, he puts his paws on your leg --

Và bạn nghĩ, "Ồ, đúng là chú chó ngoan."

you know, isn't that nice?

Bạn cúi xuống, vỗ lên nó, -- bạn thưởng nó vì đã nhảy cẫng lên bạn.

And you go, "Oh, there's a good boy."

You bend down, you pat him -- you reward him for jumping up.

Mỗi tội nó lại là chó tai cụp Tây Tạng, nên vài tháng sau,

His one mistake is he's a Tibetan mastiff, and a few months later,

Nó nặng phải đến 36 cân.

Mỗi lần nó nhảy lên, nó phải chịu đủ kiểu ngược đãi.

he weighs, you know, 80 pounds.

Ý tôi là, nó bị ngược đãi một cách đáng sợ.

Every time he jumps up, he gets all sorts of abuse.

I mean, it is really very, very scary the abuse that dogs get.

Thực ra, toàn bộ mối quan hệ về địa vị này -- thứ nhất,

So, this whole dominance issue -- number one,

điều ta hiểu từ việc dạy chó, là chúng thể hiện ra ngoài rất ít

hệ thống phân chia xã hội phức tạp của chúng.

what we get in dog training is this Mickey-Mouse interpretation

Và lũ chó rất nghiêm túc với điều đó.

of a very complicated social system.

Chó đực rất quan tâm đến thứ bậc,

And they take this stuff seriously.

vì điều đó có thể ngăn chúng đánh nhau.

Male dogs are very serious about a hierarchy,

Dĩ nhiên, về phía chó cái,

because it prevents physical fights.

chúng có vài sự ưu tiên so với luật lệ của chó đực.

Of course, female dogs, bitches, on the other hand,

Đầu tiên là, "Nếu tao có nó, mày sẽ không."

have several bitch amendments to male hierarchical rule.

Và bạn sẽ nhận thấy một con chó cái có thứ bậc cực kỳ thấp

The number one is, "I have it, you don't."

And what you will find is a very, very low-ranking bitch

sẽ khá dễ dàng giữ được cục xương của mình khỏi một con đực cấp cao.

will quite easily keep a bone away from a high-ranking male.

Vậy nên, từ việc dạy chó, ta có khái niệm về con đầu đàn,

hay còn gọi là con alpha. Chắc bạn đã từng nghe rồi.

So, we get in dog training this notion of dominances,

Chó bị ngược đãi rất nhiều.

or of the alpha dog. I'm sure that you've heard this.

Chó, ngựa và con người --

đây là ba loài bị ngược đãi nhiều nhất trên đời.

Dogs get so abused.

Dogs, horses and humans --

Và lí do nằm ở cách hành xử của chúng --

these are the three species which are so abused in life.

đó là lúc nào cũng quay lại và xin lỗi.

And the reason is built into their behavior --

"Xin lỗi vì đã khiến cậu đánh tôi. Tôi xin lỗi, là lỗi của tôi."

is to always come back and apologize.

Chúng quá dễ bắt nạt,

Like, "Oh, I'm sorry you had to beat me. I'm really sorry, yes, it's my fault."

thế nên chúng mới bị bắt nạt.

They are just so beatable,

Chú chó tội nghiệp kia nhảy lên chân bạn, bạn giở sách dạy chó ra, trong đó nói gì?

and that's why they get beaten.

The poor puppy jumps up, you open the dog book, what does it say?

"Giữ hai chân trước nó, bóp mạnh,

giẫm lên chân sau nó, hất nước chanh thẳng vào mặt nó,

"Hold his front paws, squeeze his front paws,

stamp on his hind feet, squirt him in the face with lemon juice,

đánh vào đầu nó bằng một tờ báo cuộn tròn,

lên gối vào ngực nó, lộn ngược nó về sau."

hit him on the head with a rolled-up newspaper,

Bởi vì nó đã lớn lên ư?

knee him in the chest, flip him over backwards."

Bởi vì nó đã làm cái hành động mà chính bạn đã dạy nó?

Because he grew?

Chuyện này thật kinh khủng.

And because he's performing a behavior you've trained him to do?

Tôi hỏi người chủ, "Bạn thích chó của mình chào đón mình ra sao?"

This is insanity.

Và họ nói, "Tôi không biết, có lẽ nó sẽ ngồi xuống."

I ask owners, "Well, how would you like the dog to greet you?"

Tôi nói, "Vậy hãy dạy nó ngồi xuống."

And people say, "Well, I don't know, to sit, I guess."

Và rồi chúng tôi đưa cho nó một lí do để nó ngồi xuống.

I said, "Let's teach him to sit."

And then we give him a reason for sitting.

Bởi vì bước đầu tiên trong việc huấn luyện

cơ bản là dạy nó hiểu tiếng Anh.

Because the first stage

Tôi có thể nói câu này với bạn, "Laytay-chai, paisey, paisey."

is basically teaching a dog ESL.

I could speak to you and say, "Laytay-chai, paisey, paisey."

Làm đi, bạn phải làm gì đó!

Vì sao bạn không trả lời? Vì bạn không nói tiếng Swahili.

Go on, something should happen now.

Tôi có một tin cho bạn đây.

Chó không nói tiếng Anh, Mỹ, Tây Ban Nha hay Pháp.

Why aren't you responding? Oh, you don't speak Swahili.

Well, I've got news for you.

The dog doesn't speak English, or American, or Spanish, or French.

Vì thế nên bước đầu tiên là dạy cho chó phải hiểu tiếng Anh,

với vai trò là ngôn ngữ thứ hai của nó.

So the first stage in training is to teach the dog ESL,

Ta có thể dạy chúng thông qua việc nhử bằng thức ăn,

English as a second language.

ta phải dùng thức ăn vì ta chỉ là người chủ đơn thuần.

And that's how we use the food lure in the hand,

Vợ tôi không cần nhử, vì bà ấy dạy chó rất giỏi,

and we use food because we're dealing with owners.

giỏi hơn tôi nhiều.

Tôi không cần thức ăn, nhưng thông thường ta sẽ nói:

My wife doesn't need food -- she's a great trainer,

"Chó ngoan, ngồi xuống."

much better than I am.

I don't need food, but the average owner says,

Hoặc họ nói "Ngồi, ngồi, ngồi."

Họ ra hiệu bằng tay ngay trước đường trực tràng của con chó

"Puppy, sit."

Or they go, "Sit, sit, sit."

như thể ở chỗ đấy có một con mắt thứ ba -- thật điên rồ.

They're making a hand signal in front of the dog's rectum for some reason,

Bạn hay nói: "Ngồi, ngồi xuống."

like the dog has a third eye there -- it's insane.

Không, ta nói, "Chó ngoan, ngồi xuống." -- Bùm, nó làm sau 6 - 10 lần thử.

You know, "Sit, sit."

No, we go, "Puppy, sit" -- boom, it's got it in six to 10 trials.

Rồi ta đưa ta đồ ăn ra làm mồi nhử,

và giờ con chó đã biết "ngồi" nghĩa là ngồi,

Then we phase out the food as a lure,

và bạn có thể giao tiếp với chú chó

bằng một câu tiếng Anh hoàn hảo.

and now the dog knows that "sit" means sit,

and you can actually communicate to a dog

"Phoenix, tới đây, lấy cái này, và đến chỗ Jamie, làm ơn."

in a perfectly constructed English sentence.

"Phoenix, come here, take this, and go to Jamie, please."

Và tôi đã dạy nó "Phoenix," "tới đây," "lấy cái này," "đến chỗ"

và tên con trai tôi, "Jamie."

And I've taught her "Phoenix," "come here," "take this," "go to"

Nó nhận lấy một mẩu giấy,

and the name of my son, "Jamie."

vậy là tôi có ngay một chú chó cứu hộ.

Nó sẽ đi tìm Jamie dù thằng bé ở đâu.

And the dog can take a note,

Dù nó đang lang thang ở bờ suối hay gì đó,

and I've got my own little search-and-rescue dog.

He'll find Jamie wherever he is, you know,

chú chó sẽ đưa nó mẩu giấy nhắn:

"Này, bữa tối xong rồi. Về nhà ăn đi con."

wherever kids are, crushing rocks by a stream or something,

and take him a little message that says,

Vậy là, trong trường hợp này, con chó biết ta muốn nó làm gì.

"Hey, dinner's ready. Come in for dinner."

Nó có làm không?

So, at this point, the dog knows what we want it to do.

Không, nó có thể từ chối.

Như tôi đã nói, nếu nó đang ở công viên và có một cặp mông để ngửi,

Will it do it?

Not necessarily, no.

thì đi với chủ để làm gì?

As I said, if he's in the park and there's a rear end to sniff,

Con chó sống với bạn, nó có thể tìm đến bạn bất cứ lúc nào.

why come to the owner?

Nếu muốn nó có thể ngửi mông bạn, nếu bạn hoặc nó thích.

The dog lives with you, the dog can get you any time.

Hiện tại, nó ở trong công viên, và bạn phải đấu lại

The dog can sniff your butt, if you like, when he wants to.

với những mùi hương, những con chó khác, và cả lũ sóc.

At the moment, he's in the park, and you are competing

Thế nên bước thứ hai khi huấn luyện là phải dạy con chó cách tự nguyện

with smells, and other dogs, and squirrels.

So the second stage in training is to teach the dog to want to do

làm những gì ta muốn nó làm, thực ra bước này rất dễ.

Ta sử dụng Nguyên lý Premack.

what we want him to do, and this is very easy.

Về cơ bản, ta nối tiếp hành động tần suất thấp,

We use the Premack principle.

thứ con chó không muốn làm,

Basically, we follow a low-frequency behavior --

bằng một hành động tần suất cao, thường được gọi là hành vi cần xem xét,

one the dog doesn't want to do --

by a high-frequency behavior, commonly known as a behavior problem,

hay chính là sở thích của con chó - một việc nó thích làm.

or a dog hobby -- something the dog does like to do.

Nó sẽ trở thành phần thưởng cho hành động có tần suất thấp.

Chúng ta sẽ nói: "ngồi" lên trường kỷ, "ngồi" để xoa bụng,

That will then become a reward for the lower-frequency behavior.

So we go, "sit," on the couch; "sit," tummy-rub; "sit,"

"ngồi" và nhìn tao ném quả bóng tennis; "ngồi," ra chào con chó kia đi.

look, I throw a tennis ball; "sit," say hello to that other dog.

Đúng rồi, ta sẽ thêm "ngửi mông" vào nữa.

"Ngồi," ngửi mông.

Yes, we put "sniff butt" on queue.

Giờ thì tất cả những thứ gây xao lãng trong khi huấn luyện này

"Sit," sniff butt.

So now all of these distractions that worked against training

lại trở thành phần thưởng khi huấn luyện.

Và việc chúng ta đang làm, về cốt lõi, là đang dạy cho con chó, giống như

now become rewards that work for training.

And what we're doing, in essence, is we're teaching the dog, kind of like --

chúng ta đang làm nó nghĩ rằng nó đang huấn luyện chúng ta.

Tôi hình dung chú chó này,

we're letting the dog think that the dog is training us.

nói chuyện qua hàng rào với một con chó Akita

And I can imagine this dog, you know,

rằng, "Wow, chủ của tao, họ dễ bảo cực ấy.

speaking through the fence to, say, an Akita,

saying, "Wow, my owners, they are so incredibly easy to train.

Họ ngoan như cún cưng vậy!

Tao ngồi, còn họ làm mọi thứ.

Họ mở cửa, lái xe của tao, mát-xa cho tao,

They're like Golden Retrievers.

All I have to do is sit, and they do everything.

họ quăng bóng tennis,

They open doors, they drive my car, they massage me,

họ nấu nướng và mời tao ăn.

they will throw tennis balls,

Như thể nếu tao cứ ngồi xuống thì đó là mệnh lệnh vậy.

they will cook for me and serve the food.

Rồi sau đó tao sẽ có người mở cửa riêng,

It's like, if I just sit, that's my command.

lái xe riêng, nhân viên mát-xa, đầu bếp với bồi bàn!"

Then I have my own personal doorman,

Và giờ con chó thực sự rất vui vẻ.

chauffeur, masseuse, chef and waiter."

Và điều này đối với tôi chính là ý nghĩa của việc huấn luyện.

And now the dog's really happy.

Vậy ta đang đang thực sự tạo động lực cho con chó,

And this, to me, is always what training is.

So we really motivate the dog to want to do it,

sao cho những hình phạt gần như không bao giờ xuất hiện.

such that the need for punishment seldom comes up.

Bây giờ ta chuyển tới giai đoạn ba --

có những lúc, bạn biết đấy, chủ nhân biết cái gì là tốt nhất.

Now we move to phase three, when now --

Tôi ghi một mảnh giấy dán trên tủ lạnh,

there's times, you know, when daddy knows best.

"Tại sao ư? Vì ta là chủ, hiểu chưa."

And I have a little sign on my fridge, and it says,

Xin lỗi nhé, không nói nhiều nữa. "Tao là chủ, không phải mày. Ngồi xuống."

"Because I'm the daddy, that's why."

Sorry, no more explanation. "I'm the daddy, you're not. Sit."

Có những lúc, ví dụ như,

nếu bạn của con trai tôi quên đóng cửa

And there's times, for example,

thì con chó phải tự hiểu rằng, mình không được phép ra khỏi cửa.

if my son's friends leave the door open,

Đây là vấn đề sinh tử.

the dogs have to know you don't step across this line.

Mày mà ra khỏi ngôi nhà thánh thiện này,

This is a life-or-death thing.

mày có thể bị đánh ở ngoài đường.

You leave this, the sanctity of your house,

Nên chúng ta phải cho con chó biết một số điều,

and you could be hit on the street.

"Mày không được làm cái này."

So some things we have to let the dog know,

Và thế là chúng ta phải ép nó thực hiện, nhưng không phải bằng vũ lực.

"You mustn't do this."

And so we have to enforce, but without force.

Những người ở đây có cái nhìn rất mơ hồ về cái gọi là hình phạt.

People here get very confused about what a punishment is.

Họ nghĩ trừng phạt là cái gì đó xấu xa.

Nhiều bạn cũng nghĩ vậy, nhỉ?

Bạn nghĩ nó đau đớn, hoặc đáng sợ, hay bẩn thỉu.

They think a punishment is something nasty.

I bet a lot of you do, right?

Không cần phải như thế.

You think it's something painful, or scary, or nasty.

Có một vài định nghĩa về sự trừng phạt,

It doesn't have to be.

nhưng định nghĩa phổ biến nhất là:

There's several definitions of what a punishment is,

sự trừng phạt là một tác nhân giúp giảm thiểu hành vi diễn ra ngay trước nó,

but one definition, the most popular, is:

a punishment is a stimulus that reduces the immediately preceding behavior,

sao cho hành vi đó sẽ ít có khả năng xảy ra trong tương lai.

such that it's less likely to occur in the future.

Nó không nhất thiết phải bẩn thỉu, ghê sợ hay gây đau đớn.

It does not have to be nasty, scary or painful.

Và theo tôi, nếu nó không nhất thiết phải thế, thì có lẽ nó không nên như thế.

And I would say, if it doesn't have to be, then maybe it shouldn't be.

Năm ngoái, tôi có làm việc với một con chó rất nguy hiểm.

Con này đã khiến cả hai người chủ của nó nhập viện,

I was working with a very dangerous dog about a year ago.

cộng thêm cả người anh rể lẫn đứa con.

And this was a dog that put both his owners in hospital,

Tôi chỉ đồng ý làm việc với nó nếu họ hứa sẽ chỉ cho nó ở trong nhà,

plus the brother-in-law, plus the child.

và họ không bao giờ mang nó ra ngoài.

And I only agreed to work with it if they promised it would stay in their house,

Thực ra chú chó ấy đã chết rồi,

and they never took it outside.

nhưng tôi đã từng làm việc với nó khá lâu.

The dog is actually euthanized now,

Con chó đã phá cái bếp rất kinh khủng,

but this was a dog I worked with for a while.

tôi đã ở đó, trong lần ghé thăm thứ 4 --

A lot of the aggression happened around the kitchen,

chúng tôi đã khiến con chó phải ngồi im một chỗ trên thảm trong 4 tiếng rưỡi.

so while I was there -- this was on the fourth visit --

Và nó được giữ ở đó nhờ sự kiên nhẫn của chủ nhân,

we did a four and a half hour down-stay, with the dog on his mat.

And he was kept there by the owner's calm insistence.

Khi nó cố gắng chạy ra khỏi cái thảm,

cô ấy ra lệnh, "Rover, quay lại ngay, quay lại ngay!"

When the dog would try to leave the mat,

she would say, "Rover, on the mat, on the mat, on the mat."

Trong bốn giờ rưỡi, nó đứng dậy khỏi thảm 22 lần trong khi cô ấy đang nấu bữa tối,

The dog broke his down-stay 22 times in four and a half hours, while she cooked dinner,

bởi nó bị mùi nấu ăn trong bếp hấp dẫn.

because we had a lot of aggression related towards food.

Chú chó đó càng ngày càng nghe lệnh chủ hơn.

Hình phạt đó đã có tác dụng.

The breaks got fewer and fewer.

Hành vi của nó đã được chỉnh đốn.

You see, the punishment was working.

Cô ấy không cần phải quát nó nữa.

The behavior problem was going away.

Nếu làm thế, cô ấy có thể bị cắn.

She never raised her voice.

Con chó đó chẳng biết nghe lời.

If she did, she would have got bitten.

Vài người bạn của tôi huấn luyện động vật rất giỏi,

It's not a good dog you shout at.

họ huấn luyện gấu xám, nếu bạn từng thấy chúng

And a lot of my friends train really neat animals,

trên TV hoặc phim, chúng do một số người bạn của tôi huấn luyện.

grizzly bears -- if you've ever seen a grizzly bear

Chúng làm tôi thích thú.

on the telly or in film, then it's a friend of mine who's trained it --

Ai lại ghét gấu xám chứ?

killer whales. I love it because it wires you up.

"Đó là loài gấu tồi!" Vèo!

How are you going to reprimand a grizzly bear?

Đầu của bạn sẽ rời khỏi cổ và bay xa 100 mét!

"Bad bear, bad bear!" Voom!

Your head now is 100 yards away, sailing through the air, OK?

Thật điên khùng.

Vậy, ta phải làm thế nào?

This is crazy.

Ta cần có cách tốt hơn.

Các chú chó xứng đáng hơn thế.

So, where do we go from here?

We want a better way.

Với tôi, giải pháp cho cách huấn luyện chó phải có ích cho chúng.

Dogs deserve better.

But for me, the reason for this actually has to do with dogs.

Chúng phải giải quyết vấn đề của của những người chủ,

làm họ hiểu ra rằng, họ rất tệ ở kỹ năng giao tiếp,

It has to do with watching people train puppies,

and realizing they have horrendous interaction skills,

rất tệ ở kỹ năng tạo mối quan hệ,

không chỉ với thú cưng, mà còn đối với cả gia đình họ.

horrendous relationship skills.

Not just with their puppy, but with the rest of the family at class.

Câu nói kinh điển của tôi luôn là "Chó ngoan, lại đây."

Một cảnh thường thấy trong công viên -tôi phải che mic lại khi nói điều này-

I mean, my all-time classic is another "come here" one.

vì tôi không muốn bị gọi là thô lỗ. Người chủ ở công viên,

You see someone in the park -- and I'll cover my mic when I say this,

con chó ở ngay đó, họ sẽ nói, "Rover, lại đây."

because I don't want to wake you up -- and there's the owner in the park,

Rover lại đây. Rover, lại đây nhanh, con đ* này!"

and their dog's over here, and they say, "Rover, come here.

Con chó lại nghĩ: "Còn lâu đi."

Rover, come here. Rover, come here, you son of a bitch."

(Cười)

Các bạn thử nghĩ xem,

The dog says, "I don't think so."

làm sao con chó lại muốn lại gần chủ

(Laughter)

I mean, who in their right mind

nếu họ quát nó như vậy chứ?

would think that a dog would want to approach them

Thay vào đó, chú chó sẽ nghĩ: "Tôi biết điều gì sắp xảy ra...

when they're screaming like that?

Lần trước, sau khi lại gần chủ, tôi bị phạt rất đau."

Instead, the dog says, "I know that tone. I know that tone.

Một lần, tôi đang lên máy bay...

Previously, when I've approached, I've gotten punished there."

đó là một khoảnh khắc rất quan trọng trong sự nghiệp của tôi,

I was walking onto a plane --

nó thôi thúc thứ tôi muốn làm

this, for me, was a pivotal moment in my career,

đối với toàn bộ việc huấn luyện chó này.

Tôi cho rằng, ta có thể huấn luyện chó theo cách thân thiện,

and it really cemented what I wanted to do

with this whole puppy-training thing,

dạy chúng những điều ta muốn, do đó ta không cần ép buộc chúng.

the notion of how to teach puppies in a dog-friendly way

Tôi dùng cách đó để dạy con tôi.

to want to do what we want to do, so we don't have to force them.

Vào khoảnh khắc đó, khi tôi lên máy bay ở Dallas

You know, I puppy-train my child.

và ở gần đó là một ông bố đi cùng với đứa con khoảng năm tuổi,

And the seminal moment was, I was getting on a plane in Dallas,

nó đang đá cái ghế.

and in row two was a father, I presume, and a young boy about five,

"Johnny, đừng làm thế!"

Nó vẫn đá.

kicking the back of the chair.

"Johnny, đừng làm thế." Nó vẫn đá.

"Johnny, don't do that."

Tôi đứng ngay đó với đống hành lý.

Kick, kick, kick.

Ông bố quay ra, tóm lấy nó và ném vào nó một bộ mặt rất tệ.

"Johnny, don't do that." Kick, kick, kick.

I'm standing right here with my bag.

Bộ mặt tệ thế này...

The father leans over, grabs him like this and gives him ugly face.

Khi bạn nói chuyện với trẻ con hoặc thú nuôi,

And ugly face is this --

bạn nói: "Mày làm cái quái gì vậy? Dừng lại, dừng lại ngay!"

when you go face-to-face with a puppy or a child,

Tôi phát hoảng lên, "Chúa ơi, giờ tôi phải làm gì?"

you say, "What are you doing! Now stop it, stop it, stop it!"

Nó sợ đến phát khóc.

And I went, "Oh my God, do I do something?"

Một trong hai người yêu thương nó nhất trên thế giới này

That child has lost everything --

vừa làm nó mất lòng tin rất nhiều.

that one of the two people he can trust in this world

Tôi nghĩ, "Mình phải ngăn hắn lại!"

has absolutely pulled the rug from under his feet.

Tôi cũng nghĩ: "Ian, đó không phải việc của mày, đi tiếp đi!"

And I thought, "Do I tell this jerk to quit it?"

Tôi ra sau đuôi máy bay,

I thought, "Ian, stay out of it, stay out of it, you know, walk on."

ngồi xuống, và một ý nghĩ xuất hiện.

I walked to the back of the plane,

Nếu đó là con chó, tôi sẽ đấm gã kia.

I sat down, and a thought came to me.

(Cười)

Nếu anh ta đá con chó, tôi hẳn sẽ đấm vỡ mặt anh ta.

If that had been a dog, I would have laid him out.

(Laughter)

Anh ta đá đứa bé, tóm lấy nó và tôi lại cho qua việc đó.

If he had kicked a dog, I would have punched him out.

He kicked a child, grabs the child like this and I let it go.

Mâu thuẫn nằm ở đây.

Các kỹ năng tạo quan hệ này rất đơn giản.

And this is what it's all about.

Chúng ta rất nông cạn khi chọn bạn đời, việc đó chỉ dựa vào

These relationship skills are so easy.

I mean, we as humans, our shallowness when we choose a life-mate

quần áo, ngoại hình và vẻ dễ thương.

Bạn biết đó, giống như robot vậy.

based on the three Cs -- coat color, conformation, cuteness.

Đây là cách ta có người yêu, "tình yêu" đó kéo dài cả năm.

You know, kind of like a little robot.

Sau đó, vài vấn đề về cách cư xử xuất hiện.

This is how we go into a relationship, and it's hunky-dory for a year.

Không khác với việc chó sủa.

Người chồng sẽ không gấp quần áo của mình,

And then, a little behavior problem comes up.

hay người vợ luôn đi họp về trễ, bất cứ thứ gì đại loại vậy.

No different from the dog barking.

The husband won't clear up his clothes,

Bực tức lâu ngày kìm nén, vòng xoáy quen thuộc lại xuất hiện,

or the wife's always late for meetings, whatever it is, OK?

chỉ trích và cãi vã, nhưng có hai vấn đề.

And it then starts, and we get into this thing,

Khi bạn để ý cách người ta giao tiếp với nhau hoặc với động vật,

and our personal feedback -- there's two things about it.

bạn thấy người ta rất ít khi chỉ trích, nó không hay xảy ra.

When you watch people interacting with animals or other people,

Nhưng khi chỉ trích, họ sẽ nói rất kinh khủng.

there is very little feedback, it's too infrequent.

Bạn thấy điều đó trong các gia đình, đặc biệt là với vợ,

And when it happens, it's bad, it's nasty.

You see it's especially in families, especially with spouses,

với con cái, với cha mẹ.

Bạn thấy điều đó ở nơi làm việc.

especially with children, especially with parents.

đặc biệt là từ ông chủ đối với nhân viên.

Cứ như thể họ thấy thoả mãn,

You see it especially in the workplace,

especially from boss to employee.

họ thấy thích thú khi người khác làm sai,

It's as if there's some schadenfreude there,

để sau đó họ có thể chỉ trích không thương tiếc.

that we actually take delight in people getting things wrong,

so that we can then moan and groan and bitch at them.

Tôi cho rằng điều này là điểm yếu lớn nhất của loài người chúng ta.

Đúng là vậy.

And this, I would say, is the biggest human foible that we have.

Ta không biết coi trọng điều tốt nhưng thích chỉ trích điều xấu.

It really is.

Tôi nghĩ rằng toàn bộ những kỹ năng này cần được dạy.

We take the good for granted, and we moan and groan at the bad.

Bạn biết đấy, môn Giải tích rất tuyệt vời.

And I think this whole notion of these skills should be taught.

Khi còn nhỏ, tôi rất giỏi Giải tích.

Giờ tôi không học nó nữa, nhưng nếu tôi còn nhỏ, tôi sẽ làm.

You know, calculus is wonderful.

When I was a kid, I was a calculus whiz.

Hình học, thật tuyệt vời, cả Cơ lượng tử nữa,

I don't understand a thing about it now, but I could do it as a kid.

chúng đều là những điều tuyệt vời.

Geometry, fantastic. You know, quantum mechanics --

Nhưng chúng không biết bảo vệ hôn nhân và dạy dỗ con cái.

these are cool things.

Và cái nhìn của tôi về tương lai,

But they don't save marriages and they don't raise children.

và thứ tôi muốn liên hệ với việc dạy chó này là, cần dạy người.

And my look to the future is,

Bạn biết đó, chồng của bạn cũng dễ dạy y như vậy.

and what I want to do with this doggy stuff, is to teach people

Việc dạy con chó Rottie còn dễ hơn thế.

that you know, your husband's just as easy to train.

Probably easier -- if you got a Rottie -- much easier to train.

Con của bạn rất dễ dạy.

Tất cả bạn phải làm là để ý chúng,

và phải gương mẫu mọi lúc mọi nơi.

Your kids are easy to train.

bạn đặt câu hỏi, "Nó có làm tốt không?"

All you've got to do is to watch them,

to time-sample the behavior, and say, every five minutes,

Nếu nó tốt, hãy nói, "Nó thật sự rất tuyệt, cám ơn."

you ask the question, "Is it good, or is it bad?"

Đó là một kỹ thuật dạy dỗ rất mạnh mẽ.

If it's good, say, "That was really neat, thank you."

Điều này nên được dạy ở trường học.

Về các mối quan hệ và sự thoả hiệp.

That is such a powerful training technique.

Làm sao đẻ thoả hiệp với đứa bạn cứ muốn lấy đồ chơi của bạn?

This should be taught in schools.

Relationships -- how do you negotiate?

Cần chuẩn bị gì cho tình yêu đầu tiên của mình?

How you do negotiate with your friend who wants your toy?

Còn về việc dạy con thì sao?

You know, how to prepare you for your first relationship?

Hãy nghĩ về chúng. Sau một đêm, ta có thai,

sau đó là điều quan trọng nhất cuộc đời: nuôi dạy con cái.

How on earth about raising children?

We think how we do it -- one night in bed, we're pregnant,

Không, đây là điều nên được dạy: có lối sống tốt, thói quen tốt,

and then we're raising the most important thing in life, a child.

No, this is what should be taught -- the good living, the good habits,

điều đó cũng khó khăn như từ bỏ thói quen xấu vậy.

Đó là mong muốn trong tương lai của tôi.

which are just as hard to break as bad habits.

Chết tiệt, tôi cần căn đúng thời gian,

nhưng tôi có...

So, that would be my wish to the future.

Ah, damn, I wanted to end exactly on time,

but I got eight, seven, six, five, four, three, two --

Đó là bài nói của tôi. Cám ơn rất nhiều!

( Vỗ tay)

so thank you very much. That's my talk, thank you.

(Applause)