Nationalism vs. globalism: the new political divide | Yuval Noah Harari

Çeviri: Gözde Zülal Solak Gözden geçirme: Gunperi Sisman

Chris Anderson: Hello. Welcome to this TED Dialogues.

Chris Anderson: Merhaba. TED Diyalogları'na hoş geldiniz.

It's the first of a series that's going to be done

Bu, güncel politik çalkantılar ile ilgili çekilecek

in response to the current political upheaval.

serinin ilk kısmı.

I don't know about you;

Sizi bilmiyorum ama;

I've become quite concerned about the growing divisiveness in this country

ben bu ülkede ve dünyada gittikçe çoğalan anlaşmazlıktan

and in the world.

oldukça endişelenmeye başladım.

No one's listening to each other. Right?

Kimse birbirini dinlemiyor. Değil mi?

They aren't.

Dinlemiyor.

I mean, it feels like we need a different kind of conversation,

Yani, daha farklı bir sohbet türüne ihtiyacımız varmış gibi geliyor,

one that's based on -- I don't know, on reason, listening, on understanding,

bilemiyorum, belki de daha geniş bir kapsamda mantığa, dinlemeye,

on a broader context.

anlamaya odaklı bir sohbet.

That's at least what we're going to try in these TED Dialogues,

En azından TED Diyalogları'nda bugünden itibaren denemeye

starting today.

çalışacağımız şey bu.

And we couldn't have anyone with us

Ve bu yeni başlangıçta, bir başkası

who I'd be more excited to kick this off.

beni bu kadar heyecanlandıramazdı.

This is a mind right here that thinks pretty much like no one else

Bunu söylemekte acele ediyorum, fakat bu zihin, gezegendeki herkesten

on the planet, I would hasten to say.

farklı düşünen bir zihin.

I'm serious.

Ciddiyim.

(Yuval Noah Harari laughs)

(Yuval Noah Harari gülüyor)

I'm serious.

Ciddiyim.

He synthesizes history with underlying ideas

Tarihi, altında yatan fikirlerle

nefesinizi kesecek biçimde sentezliyor.

in a way that kind of takes your breath away.

So, some of you will know this book, "Sapiens."

Bazılarınız bu kitabı tanıyacaktır, "Sapiens".

Has anyone here read "Sapiens"?

"Sapiens"i okuyan var mı?

(Applause)

(Alkış)

I mean, I could not put it down.

Yani, kitabını elimden bırakamadım.

The way that he tells the story of mankind

İnsanlığın hikâyesini, farklı düşünmemizi

through big ideas that really make you think differently --

sağlayan büyük fikirler aracılığıyla anlatma biçimi --

it's kind of amazing.

adeta inanılmazdı.

And here's the follow-up,

Haftaya ABD'de

which I think is being published in the US next week.

yayınlanacak olan kitabınız da burada.

YNH: Yeah, next week.

YNH: Evet, haftaya.

CA: "Homo Deus."

CA: "Homo Deus".

Now, this is the history of the next hundred years.

Evet, bu da ilerideki yüz yılın tarihi.

I've had a chance to read it.

Okuma şansım oldu.

It's extremely dramatic,

Oldukça etkileyici ve sanırım

and I daresay, for some people, quite alarming.

bazıları için oldukça ürkütücü.

It's a must-read.

Kesinlikle okunmalı.

And honestly, we couldn't have someone better to help

Dürüst olmak gerekirse, şu an dünyada olup bitenler hakkında mantık

make sense of what on Earth is happening in the world right now.

yürütmemize daha fazla yardımcı olacak birisi daha yok.

So a warm welcome, please, to Yuval Noah Harari.

Öyleyse Yuval Noah Harari'ye sıcak bir hoş geldin diyelim lütfen.

(Applause)

(Alkış)

It's great to be joined by our friends on Facebook and around the Web.

Facebook ve Web üzerindeki arkadaşlarla bir araya gelmek muhteşem.

Hello, Facebook.

Merhaba, Facebook.

And all of you, as I start asking questions of Yuval,

Ve hepiniz, ben Yuval'a soru sormaya başladığımda, kendi sorularınızı

come up with your own questions,

oluşturabilirsiniz; mutlaka

and not necessarily about the political scandal du jour,

günümüzün politik skandalları ile ilgili değil, daha

but about the broader understanding of: Where are we heading?

geniş bir açıdan: Nereye gidiyoruz? Bununla ilgili.

You ready? OK, we're going to go.

Hazır mısınız? Başlıyoruz.

So here we are, Yuval:

Evet Yuval, buradayız:

New York City, 2017, there's a new president in power,

New York, 2017, yeni bir başkanımız var

and shock waves rippling around the world.

ve şok dalgaları dünyaya yayılıyor.

What on Earth is happening?

Dünyada neler oluyor?

YNH: I think the basic thing that happened

YNH: Bana kalırsa olup biten, temelde

is that we have lost our story.

hikâyemizi kaybetmiş olmamız.

Humans think in stories,

İnsanlar hikâyelerle düşünür ve

and we try to make sense of the world by telling stories.

hikâyeler anlatarak dünyayı anlamlandırmaya çalışırız.

And for the last few decades,

Geçtiğimiz birkaç yıl için,

we had a very simple and very attractive story

dünyada olup bitene dair çok basit ve

about what's happening in the world.

çok etkileyici bir hikâyemiz var.

And the story said that, oh, what's happening is

Hikâye şunu söylüyor, ah, olup biten şey

that the economy is being globalized,

ekonominin küreselleşmesi,

politics is being liberalized,

politikanın liberalleşmesi

and the combination of the two will create paradise on Earth,

ve bu ikisinin karışımı dünyada cenneti yaratacak

and we just need to keep on globalizing the economy

ve ekonomiyi küreselleştirmeye, politik sistemi liberalleştirmeye

and liberalizing the political system,

devam etmemiz gerekiyor

and everything will be wonderful.

ve her şey muhteşem olacak.

And 2016 is the moment

2016 yılı, çok büyük bir kesimin,

when a very large segment, even of the Western world,

hatta Batı dünyasının bile, bu hikâyeye inanmayı

stopped believing in this story.

bir kenara bıraktığı andır.

For good or bad reasons -- it doesn't matter.

İyi ya da kötü nedenlerle -- bu önemli değil.

People stopped believing in the story,

İnsanlar bu hikâyeye inanmayı bıraktı

and when you don't have a story, you don't understand what's happening.

ve eğer bir hikâyeniz yoksa, neler olup bittiğini anlayamazsınız.

CA: Part of you believes that that story was actually a very effective story.

CA: Bir yanın bu hikâyenin aslında çok etkili bir hikâye olduğuna inanıyor.

It worked.

İşe yaradı.

YNH: To some extent, yes.

YNH: Bir yere kadar, evet.

According to some measurements,

Bazı ölçülere göre, insanoğlunun

we are now in the best time ever

yaşayabileceği en güzel zamanı

for humankind.

yaşıyoruz.

Today, for the first time in history,

Bugün, tarihte bir ilk olarak,

more people die from eating too much than from eating too little,

çok yemekten ölen insanların sayısı, az yemekten ölenlerden daha fazla,

which is an amazing achievement.

bu muhteşem bir başarı.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Also for the first time in history,

Ayrıca tarihte bir ilk olarak

more people die from old age than from infectious diseases,

insanlar, bulaşıcı hastalıktan çok, yaşlılıktan ölüyorlar

and violence is also down.

ve şiddet de azaldı.

For the first time in history,

Tarihte bir ilk olarak

more people commit suicide than are killed by crime and terrorism

intihar edenlerin sayısı; cinayet, terör ve savaş yüzünden

and war put together.

ölen insan sayısından daha çok.

Statistically, you are your own worst enemy.

İstatistiksel olarak, siz kendinizin en büyük düşmanısınız.

At least, of all the people in the world,

En azından, dünyadaki tüm insanlar

you are most likely to be killed by yourself --

içerisinde, sizin kendinizi öldürme ihtimaliniz daha yüksek --

(Laughter)

(Kahkahalar)

which is, again, very good news, compared --

bu da yine iyi bir haber --

(Laughter)

(Kahkahalar)

compared to the level of violence that we saw in previous eras.

daha önceki dönemlerde gördüğümüz şiddet derecesine kıyaslarsak.

CA: But this process of connecting the world

CA: Fakat dünyayı bir araya getirme süreci,

ended up with a large group of people kind of feeling left out,

kendisini dışlanmış hisseden büyük bir insan grubuyla sonuçlandı

and they've reacted.

ve onlar da buna tepki verdiler.

And so we have this bombshell

Ayrıca bir de mermimiz var,

that's sort of ripping through the whole system.

sistemin tamamını delip geçen türden bir mermi.

I mean, what do you make of what's happened?

Yani, olan bitenden ne çıkarıyorsun?

It feels like the old way that people thought of politics,

İnsanların politikayı düşünme biçimi eskiymiş gibi,

the left-right divide, has been blown up and replaced.

sağ-sol ayrımı yok edildi ve değiştirildi.

How should we think of this?

Bunu nasıl düşünmeliyiz?

YNH: Yeah, the old 20th-century political model of left versus right

YNH: Evet, 20. yüzyılın sağ-sol politik modeli şu anda

is now largely irrelevant,

oldukça alakasız

and the real divide today is between global and national,

ve bugünkü gerçek ayrım küresel ve ulusal veya küresel

global or local.

ve yerel arasında.

And you see it again all over the world

Ve bunun şu anda tüm dünyada

that this is now the main struggle.

asıl mücadele olduğunu görüyorsunuz.

We probably need completely new political models

Muhtemelen tamamen yeni politik modellere ve tamamen yeni

and completely new ways of thinking about politics.

politik düşünce biçimlerine ihtiyacımız var.

In essence, what you can say is that we now have global ecology,

Esas itibarıyla söyleyebileceğimiz şey, yeni küresel bir ekolojimiz var,

we have a global economy but we have national politics,

küresel bir ekonomimiz var, fakat ulusal politikalarımız var

and this doesn't work together.

ve bu ikisi bir arada işlemiyor.

This makes the political system ineffective,

Bu da politik sistemi etkisiz kılıyor,

because it has no control over the forces that shape our life.

çünkü yaşamımızı şekillendiren güçler üzerinde bir kontrolü yok.

And you have basically two solutions to this imbalance:

Bu dengesizlik için temelde iki çözümümüz var:

either de-globalize the economy and turn it back into a national economy,

Ya ekonomi daha az küreselleştirilecek ve ulusal ekonomiye dönüştürülecek

or globalize the political system.

ya da politik sistem küreselleştirilecek.

CA: So some, I guess many liberals out there

CA: Sanırım çoğu liberal, Trump'ın ve hükûmetinin

view Trump and his government as kind of irredeemably bad,

telafi edilemez biçimde kötü olduğunu düşünüyor, her açıdan

just awful in every way.

berbat olduğunu.

Do you see any underlying narrative or political philosophy in there

Burada, en azından anlamaya değecek bir anlatı ya da politik felsefe

that is at least worth understanding?

görüyor musun?

How would you articulate that philosophy?

Bu felsefeyi nasıl ifade ederdin?

Is it just the philosophy of nationalism?

Bu yalnızca milliyetçilik felsefesi mi?

YNH: I think the underlying feeling or idea

YNH: Bana kalırsa altında yatan his ya da fikir şu;

is that the political system -- something is broken there.

politik sistem -- bir şey bozuk burada.

It doesn't empower the ordinary person anymore.

Artık sıradan insanı güçlendirmiyor.

It doesn't care so much about the ordinary person anymore,

Artık sıradan insanla çok da ilgilenmiyor

and I think this diagnosis of the political disease is correct.

ve bu politik hastalık teşhisinin doğru olduğunu düşünüyorum.

With regard to the answers, I am far less certain.

Cevaplara gelince, daha az eminim.

I think what we are seeing is the immediate human reaction:

Bana kalırsa gördüğümüz şey insanların verdiği ani tepki:

if something doesn't work, let's go back.

Bir şey işe yaramıyorsa, geri dönelim.

And you see it all over the world,

Bunu tüm dünyada görüyorsunuz,

that people, almost nobody in the political system today,

politik sistemdeki insanlar, neredeyse hiç kimse, insanlığın

has any future-oriented vision of where humankind is going.

nereye gittiğine dair geleceğe odaklı bir vizyona sahip değil.

Almost everywhere, you see retrograde vision:

Neredeyse her yerde geriye dönük vizyon görüyorsunuz:

"Let's make America great again,"

"Amerika'yı tekrar mükemmelleştirelim",

like it was great -- I don't know -- in the '50s, in the '80s, sometime,

sanki 50'lerde, 80'lerde mükemmelmiş gibi -- bilmiyorum --

let's go back there.

oraya geri dönelim.

And you go to Russia a hundred years after Lenin,

Lenin'den birkaç yüz yıl sonra Rusya'ya gidiyorsunuz,

Putin's vision for the future

Putin'in gelecek vizyonu da temelde,

is basically, ah, let's go back to the Tsarist empire.

ah, Çar imparatorluğuna geri dönelim.

And in Israel, where I come from,

Ve İsrail'de, geldiğim yerde,

the hottest political vision of the present is:

günümüzün en yeni politik vizyonu şu:

"Let's build the temple again."

"Tapınağı tekrar inşa edelim".

So let's go back 2,000 years backwards.

Yani, 2.000 yıl geriye gidelim.

So people are thinking sometime in the past we've lost it,

İnsanlar geçmişte bir zamanda kaybettiğimizi düşünüyorlar ve

and sometimes in the past, it's like you've lost your way in the city,

geçmişte şehirde yolu kaybetmişsiniz gibi

and you say OK, let's go back to the point where I felt secure

ve tamam diyorsunuz, güvenli hissettiğim yere geri dönüp tekrar

and start again.

başlamalıyım.

I don't think this can work,

Bunun işe yarayacağını sanmıyorum

but a lot of people, this is their gut instinct.

fakat çoğu insan için bu içgüdüsel bir şey.

CA: But why couldn't it work?

CA: Peki neden işe yaramaz?

"America First" is a very appealing slogan in many ways.

"Önce Amerika", birçok açıdan çekici bir slogan.

Patriotism is, in many ways, a very noble thing.

Vatanseverlik, çoğu açıdan, çok asil bir şeydir.

It's played a role in promoting cooperation

Yüksek sayıda insanı işbirliğine teşvik

among large numbers of people.

etmek gibi bir rol oynar.

Why couldn't you have a world organized in countries,

Neden her bir ülkenin kendini öncelikli koyduğu ülkelerin

all of which put themselves first?

örgütlendiği bir dünyaya sahip olmayalım?

YNH: For many centuries, even thousands of years,

YNH: Asırlar boyunca, hatta yüzyıllar boyunca,

patriotism worked quite well.

vatanseverlik işe yaradı.

Of course, it led to wars an so forth,

Tabii ki savaşlara ve birçok şeye neden oldu,

but we shouldn't focus too much on the bad.

fakat kötüye çok da odaklanmamalıyız.

There are also many, many positive things about patriotism,

Vatanseverlikle ilgili birçok pozitif şey de vardır ve

and the ability to have a large number of people

çok sayıda insanın birbirini önemsemesini,

care about each other,

birbirine yakınlık

sympathize with one another,

göstermelerini ve kolektif eylem

and come together for collective action.

için bir araya gelmelerini sağlamak olumlu bir şeydir.

If you go back to the first nations,

İlk uluslara bakarsanız eğer,

so, thousands of years ago,

yani, binlerce yıl öncesine,

the people who lived along the Yellow River in China --

Çin'de Sarı Irmak bölgesinde yaşamış insanlara --

it was many, many different tribes

çok, çok farklı kabileler vardı

and they all depended on the river for survival and for prosperity,

ve hepsi yaşamlarını sürdürmek ve refah için ırmağa bağlı yaşıyordu,

but all of them also suffered from periodical floods

fakat aynı zamanda dönemsel sellere ve dönemsel kuraklığa

and periodical droughts.

maruz kalıyorlardı.

And no tribe could really do anything about it,

Ve hiçbir kabile bir şey yapamıyordu,

because each of them controlled just a tiny section of the river.

çünkü her biri ırmağın ufak bir kısmını kontrol ediyordu.

And then in a long and complicated process,

Sonra, uzun ve karmaşık bir süreçte, kabileler Çin ulusunu

the tribes coalesced together to form the Chinese nation,

kurmak için birleştiler,

which controlled the entire Yellow River

Çin ulusu da Sarı Irmak'ın tamamını kontrol ediyordu

and had the ability to bring hundreds of thousands of people together

ve baraj, kanal inşa edip ırmağı düzenlemek ve

to build dams and canals and regulate the river

sel ve kuraklığı önleyerek refah düzeyini herkes için

and prevent the worst floods and droughts

yükseltmek amacıyla

and raise the level of prosperity for everybody.

yüz binlerce insanı bir araya getiriyordu.

And this worked in many places around the world.

Bu, dünyanın çoğu yerinde işe yaradı.

But in the 21st century,

Fakat 21. yüzyılda teknoloji

technology is changing all that in a fundamental way.

tüm bunları temelden değiştiriyor.

We are now living -- all people in the world --

Şu anda -- dünyadaki tüm insanlar --

are living alongside the same cyber river,

aynı siber ırmağın yanında yaşıyoruz ve

and no single nation can regulate this river by itself.

hiçbir ulus, ırmağı kendi başına düzenleyemiyor.

We are all living together on a single planet,

Hep birlikte, tek bir gezegende yaşıyoruz

which is threatened by our own actions.

ve gezegen bizim eylemlerimizin tehdidi altında.

And if you don't have some kind of global cooperation,

Ve eğer bir tür küresel işbirliğiniz yoksa,

nationalism is just not on the right level to tackle the problems,

konu ister iklim değişikliği olsun, ister teknolojik parçalanma,

whether it's climate change or whether it's technological disruption.

milliyetçilik, sorunlarla mücadele etmek için doğru düzeyde değildir.

CA: So it was a beautiful idea

CA: Yani çoğu eylemin, çoğu sorunun ulusal

in a world where most of the action, most of the issues,

ölçekte yer aldığı bir dünyada

took place on national scale,

bu güzel bir fikirdi,

but your argument is that the issues that matter most today

fakat senin iddian, bugün önem arz eden çoğu meselenin

no longer take place on a national scale but on a global scale.

artık ulusal değil, küresel bir ölçekte yer alması.

YNH: Exactly. All the major problems of the world today

YNH: Kesinlikle. Günümüzde dünyanın

are global in essence,

tüm büyük sorunları özünde küresel

and they cannot be solved

sorunlardır ve

unless through some kind of global cooperation.

küresel işbirliği olmazsa çözülemezler.

It's not just climate change,

Bu, insanların verdiği en belirgin

which is, like, the most obvious example people give.

örnek olarak, yalnızca iklim değişikliği değildir.

I think more in terms of technological disruption.

Ben daha çok teknolojik parçalanma açısından düşünüyorum.

If you think about, for example, artificial intelligence,

Örneğin, yapay zekâyı düşünecek olursanız,

over the next 20, 30 years

önümüzdeki 20, 30 yıl içerisinde

pushing hundreds of millions of people out of the job market --

yüz milyonlarca insan iş piyasasından çıkarılacak --

this is a problem on a global level.

bu küresel düzeyde bir sorun.

It will disrupt the economy of all the countries.

Bu, tüm ülkelerin ekonomisini dağıtacak.

And similarly, if you think about, say, bioengineering

Ve benzer şekilde, örneğin, biyomühendisliği ve bunu yürütmekten

and people being afraid of conducting,

korkan insanları düşünürseniz,

I don't know, genetic engineering research in humans,

bilmiyorum, insanlarda genetik mühendisliği araştırması,

it won't help if just a single country, let's say the US,

bu, tek bir ülke, örneğin ABD, insan üzerinde genetik deneyleri

outlaws all genetic experiments in humans,

yasaklarsa, fakat Çin veya Kuzey Kore bunu

but China or North Korea continues to do it.

yapmaya devam ederse, bu işe yaramaz.

So the US cannot solve it by itself,

Yani ABD bunu tek başına çözemez ve

and very quickly, the pressure on the US to do the same will be immense

ABD üzerinde hemen aynısını yapma baskısı ortaya çıkar,

because we are talking about high-risk, high-gain technologies.

çünkü yüksek riskli, yüksek kazançlı teknolojiden bahsediyoruz.

If somebody else is doing it, I can't allow myself to remain behind.

Eğer birisi yapıyorsa, ben de geride kalmayı göze alamam.

The only way to have regulations, effective regulations,

Kalıtım mühendisliği gibi şeyler üzerinde düzenleme, etkili düzenleme

on things like genetic engineering,

yapmanın tek yolu,

is to have global regulations.

küresel düzenlemelere sahip olmaktır.

If you just have national regulations, nobody would like to stay behind.

Yalnızca ulusal düzenlemelere sahipseniz, kimse geride kalmak istemez.

CA: So this is really interesting.

CA: Bu oldukça ilginç.

It seems to me that this may be one key

Öyle görünüyor ki bu, buradaki

to provoking at least a constructive conversation

farklı taraflar arasında en azından yapıcı bir sohbet yaratmak için

between the different sides here,

bir anahtar olabilir,

because I think everyone can agree that the start point

çünkü bizi olduğumuz yere getiren öfkenin başlangıç

of a lot of the anger that's propelled us to where we are

noktasının, iş kaybıyla ilgili mantıklı endişeler olduğu

is because of the legitimate concerns about job loss.

konusunda herkesin hemfikir olduğunu düşünüyorum.

Work is gone, a traditional way of life has gone,

İş gitti, geleneksel yaşam tarzı gitti ve insanların buna

and it's no wonder that people are furious about that.

öfke duyması şaşılacak bir şey değil.

And in general, they have blamed globalism, global elites,

Ve genel olarak küreselleşmeyi, küresel seçkinleri,

for doing this to them without asking their permission,

bunu onların iznini almadan yapmakla suçladılar

and that seems like a legitimate complaint.

ve bu yerinde bir yakınmaymış gibi görünüyor.

But what I hear you saying is that -- so a key question is:

Fakat senden duyduğum şey şu -- yani ana soru şu:

What is the real cause of job loss, both now and going forward?

Şu anda olan ve devam eden iş kaybının gerçek nedeni nedir?

To the extent that it's about globalism,

Küreselleşmeyle ilgili olduğuna göre,

then the right response, yes, is to shut down borders

buna doğru karşılık, evet, sınırları kapatmak ve insanları

and keep people out and change trade agreements and so forth.

dışarıda tutmak ve ticaret anlaşmalarını değiştirmek ve benzerleri.

But you're saying, I think,

Fakat sen, sanırım, aslında

that actually the bigger cause of job loss is not going to be that at all.

iş kaybının en büyük nedeninin tamamen bu olmayacağını söylüyorsun.

It's going to originate in technological questions,

Teknolojik sorunlardan kaynaklanacağını ve birbirine

and we have no chance of solving that

bağlı bir dünya olarak hareket etmezsek

unless we operate as a connected world.

bunu çözme şansımızın olmadığını söylüyorsun.

YNH: Yeah, I think that,

YNH: Evet, bana kalırsa,

I don't know about the present, but looking to the future,

şimdiki zamanı bilmiyorum, fakat geleceğe bakarsak,

it's not the Mexicans or Chinese who will take the jobs

Pennsylvania'da insanları işlerinden edecek olanlar Meksikalılar

from the people in Pennsylvania,

veya Çinliler değiller,

it's the robots and algorithms.

robotlar ve algoritmalar.

So unless you plan to build a big wall on the border of California --

Yani eğer Kaliforniya sınırına

büyük bir duvar inşa etmeyi planlamıyorsan,

(Laughter)

(Kahkahalar)

the wall on the border with Mexico is going to be very ineffective.

Meksika sınırındaki duvar çok etkisiz kalacak.

And I was struck when I watched the debates before the election,

Ve seçim öncesi tartışmaları izlerken çok şaşırdım,

I was struck that certainly Trump did not even attempt to frighten people

Trump'ın, robotlar sizin işinizi alacak diyerek insanları korkutmaya

by saying the robots will take your jobs.

çalışmamasına çok şaşırdım.

Now even if it's not true, it doesn't matter.

Bu doğru olmasa bile, fark etmez.

It could have been an extremely effective way of frightening people --

Bu, insanları korkutmada aşırı etkili bir yol olabilirdi --

(Laughter)

(Kahkahalar)

and galvanizing people:

ve harekete geçirmede:

"The robots will take your jobs!"

"Robotlar işlerinizi alacak!"

And nobody used that line.

Kimse bu cümleyi kullanmadı.

And it made me afraid,

Ve şundan korktum,

because it meant that no matter what happens

çünkü şu anlama geliyordu, üniversitelerde, laboratuvarlarda

in universities and laboratories,

ve orada ne olursa olsun,

and there, there is already an intense debate about it,

bu konu hakkında yoğun bir tartışma zaten var,

but in the mainstream political system and among the general public,

fakat ana politik sistem ve kamu içerisinde insanlar

people are just unaware

büyük bir teknolojik

that there could be an immense technological disruption --

parçalanma olabileceğinin farkında değiller --

not in 200 years, but in 10, 20, 30 years --

200 yıl içerisinde değil, 10, 20, 30 yıl içerisinde --

and we have to do something about it now,

ve kısmen, 2040, 2050'nin iş piyasasında

partly because most of what we teach children today in school or in college

bugün okullarda çocuklara öğrettiğimiz şeylerin çoğu tamamen alakasız olacağı

is going to be completely irrelevant to the job market of 2040, 2050.

için, şu anda bunun için bir şeyler yapmamız gerekiyor.

So it's not something we'll need to think about in 2040.

Böylece 2040'da düşünmemiz gereken bir şey olmayacak.

We need to think today what to teach the young people.

Genç insanlara ne öğreteceğimizi bugün düşünmemiz gerekiyor.

CA: Yeah, no, absolutely.

CA: Evet, hayır, kesinlikle.

You've often written about moments in history

Genelde tarihte, insanoğlunun bilmeden yeni bir döneme girdiği

where humankind has ... entered a new era, unintentionally.

anlar hakkında yazılar yazıyorsun.

Decisions have been made, technologies have been developed,

Kararlar alındı, teknolojiler gelişti

and suddenly the world has changed,

ve birdenbire dünya değişti,

possibly in a way that's worse for everyone.

muhtemelen herkes için kötü olacak bir şekilde.

So one of the examples you give in "Sapiens"

Ve "Sapiens"de verdiğin örneklerden birisi

is just the whole agricultural revolution,

gerçek bir insan için toprağı sürmek

which, for an actual person tilling the fields,

anlamına gelen tarım devrimiydi,

they just picked up a 12-hour backbreaking workday

ormanda altı saat ve daha ilginç bir yaşam tarzı yerine,

instead of six hours in the jungle and a much more interesting lifestyle.

12 saatlik yorucu bir iş gününü seçtiler.

(Laughter)

(Kahkahalar)

So are we at another possible phase change here,

Peki başka olası bir değişim safhasında mıyız,

where we kind of sleepwalk into a future that none of us actually wants?

hiçbirimizin istemediği bir geleceğe doğru uyur gezer gibi mi gidiyoruz?

YNH: Yes, very much so.

YNH: Evet, kesinlikle.

During the agricultural revolution,

Tarım devrimi esnasında olan şey,

what happened is that immense technological and economic revolution

uçsuz bucaksız teknolojik ve ekonomik devrimin,

empowered the human collective,

insan topluluğunu güçlendirmesiydi,

but when you look at actual individual lives,

fakat gerçek bireysel hayatlara bakarsak,

the life of a tiny elite became much better,

herhangi bir elitin yaşamı çok daha iyi hâle geldi ve

and the lives of the majority of people became considerably worse.

insanların çoğunun yaşamları oldukça kötü hâle geldi.

And this can happen again in the 21st century.

21. yüzyılda bu tekrar olabilir.

No doubt the new technologies will empower the human collective.

Yeni teknolojiler elbette insan topluluğunu güçlendirecektir.

But we may end up again

Fakat bu tekrar ufak bir elitin

with a tiny elite reaping all the benefits, taking all the fruits,

tüm ekini biçmesiyle, tüm meyveleri almasıyla sonuçlanabilir ve

and the masses of the population finding themselves worse

nüfusun çoğunluğu kendisini olduğundan daha beter bir hâlde

than they were before,

bulabilir, yani o elitten

certainly much worse than this tiny elite.

çok daha beter bir hâlde.

CA: And those elites might not even be human elites.

CA: Ve bu elitler insan elitler bile olmayabilir.

They might be cyborgs or --

Robotlar olabilir ya da --

YNH: Yeah, they could be enhanced super humans.

YNH: Evet, gelişmiş süper insanlar olabilir.

They could be cyborgs.

Sayborglar olabilir.

They could be completely nonorganic elites.

Tamamen inorganik elitler olabilir.

They could even be non-conscious algorithms.

Hatta bilinçsiz algoritmalar bile olabilir.

What we see now in the world is authority shifting away

Şu anda dünyada gördüğümüz şey, otoritenin insanlardan

from humans to algorithms.

algoritmalara geçmesi.

More and more decisions -- about personal lives,

Kişisel hayatlar, ekonomik meseleler,

about economic matters, about political matters --

politik meseleler hakkında daha ve daha fazla kararın

are actually being taken by algorithms.

aslında algoritmalar tarafından alınması.

If you ask the bank for a loan,

Bankadan kredi isterseniz,

chances are your fate is decided by an algorithm, not by a human being.

muhtemelen kaderinizi bir algoritma belirliyor, bir insan değil.

And the general impression is that maybe Homo sapiens just lost it.

Ve genel izlenim, belki de insanların kaybetmiş olmasıdır.

The world is so complicated, there is so much data,

Dünya çok karmaşık, çok fazla veri var,

things are changing so fast,

her şey çok hızlı değişiyor,

that this thing that evolved on the African savanna

mesela Afrika savanında binlerce yıl önce -- belirli bir çevreyle,

tens of thousands of years ago --

belirli bir bilgi ve veri

to cope with a particular environment,

diziniyle baş etmek için --

a particular volume of information and data --

gelişmiş olan bir şey,

it just can't handle the realities of the 21st century,

21. yüzyılın gerçeklerini kaldıramaz ve

and the only thing that may be able to handle it

bunu belki de kaldırabilecek olan tek şey

is big-data algorithms.

büyük veri algoritmaları.

So no wonder more and more authority is shifting from us to the algorithms.

Yani otoritenin bizden algoritmalara geçmesi şaşırtıcı değil.

CA: So we're in New York City for the first of a series of TED Dialogues

CA: Pekâlâ, Yuval Harari ile TED Diyalogları serisinin

with Yuval Harari,

ilkinde, New York'tayız

and there's a Facebook Live audience out there.

ve orada Facebook Live seyircisi var.

We're excited to have you with us.

Bizimle olmanız heyecan verici.

We'll start coming to some of your questions

Birkaç dakika içerisinde sizin ve odadaki

and questions of people in the room

seyircilerin sorularını

in just a few minutes,

alacağız, göndermeye

so have those coming.

devam edin.

Yuval, if you're going to make the argument

Yuval, eğer bir şekilde olan biten üzerinden yansıtılan,

that we need to get past nationalism because of the coming technological ...

yaklaşan teknolojik tehlikeden ötürü milliyetçilikten

danger, in a way,

vazgeçmemiz gerektiğini

presented by so much of what's happening

iddia edeceksen,

we've got to have a global conversation about this.

bu konuda küresel bir sohbet etmeliyiz.

Trouble is, it's hard to get people really believing that, I don't know,

Sorun şu ki, insanları buna gerçekten inandırmak zor, bilmiyorum.

AI really is an imminent threat, and so forth.

Yapay zekâ bir tehdit olabilir, vesaire.

The things that people, some people at least,

İnsanların, en azından bazı insanların derhal ve daha çok

care about much more immediately, perhaps,

ilgi gösterdiği şey, belki de,

is climate change,

iklim değişikliği,

perhaps other issues like refugees, nuclear weapons, and so forth.

belki de göçmenler, nükleer silahlar gibi diğer meseleler.

Would you argue that where we are right now

Bu konuların bir şekilde ele alınması gereken yerin,

that somehow those issues need to be dialed up?

şu anda bulunduğumuz yer olduğunu iddia eder misin?

You've talked about climate change,

İklim değişikliğinden bahsettin,

but Trump has said he doesn't believe in that.

fakat Trump buna inanmadığını söyledi.

So in a way, your most powerful argument,

Yani bir açıdan, bu senin en güçlü iddian,

you can't actually use to make this case.

aslında bunu konuşmamalısın.

YNH: Yeah, I think with climate change,

YNH: Evet, ilk bakışta iklim değişikliğinin

at first sight, it's quite surprising

çok şaşırtıcı olduğunu düşünüyorum,

that there is a very close correlation

milliyetçilik ve iklim değişikliği

between nationalism and climate change.

arasında çok yakın bir ilişki var.

I mean, almost always, the people who deny climate change are nationalists.

Yani iklim değişikliğini reddedenler neredeyse her zaman milliyetçiler.

And at first sight, you think: Why?

Ve ilk bakışta düşünüyorsun: Neden?

What's the connection?

Bağlantı nedir?

Why don't you have socialists denying climate change?

Sosyalistler neden iklim değişimini reddetmiyor?

But then, when you think about it, it's obvious --

Ama sonra, düşününce, çok belirgin --

because nationalism has no solution to climate change.

çünkü milliyetçiliğin, iklim değişikliği için bir çözümü yok.

If you want to be a nationalist in the 21st century,

21. yüzyılda bir milliyetçi olmak istiyorsanız eğer,

you have to deny the problem.

sorunu reddetmeniz gerekir.

If you accept the reality of the problem, then you must accept that, yes,

Sorunun gerçekliğini kabul ederseniz, o zaman dünyada hâlâ

there is still room in the world for patriotism,

vatanseverlik için, kendi insanlarınıza ve ülkenize karşı

there is still room in the world for having special loyalties

özel bağlılıklar için yer olduğunu

and obligations towards your own people, towards your own country.

kabul etmeniz gerekir.

I don't think anybody is really thinking of abolishing that.

Hiç kimsenin bunu bozmak istediğini düşünmüyorum.

But in order to confront climate change,

Fakat iklim değişikliğiyle yüzleşmek için,

we need additional loyalties and commitments

ulusun ötesinde bir düzeyde bağlılık ve özveri

to a level beyond the nation.

sahibi olmamız gerekiyor.

And that should not be impossible,

Ve bu imkânsız olmamalı,

because people can have several layers of loyalty.

çünkü insanlar birkaç bağlılık katmanına sahip olabilirler.

You can be loyal to your family

Ailenize, topluluğunuza,

and to your community

ulusunuza bağlı olabilirsiniz,

and to your nation,

peki öyleyse aynı zamanda

so why can't you also be loyal to humankind as a whole?

neden tüm insanlığa da bağlı olamıyorsunuz?

Of course, there are occasions when it becomes difficult,

Tabii ki bunu zor olduğu durumlar da var,

what to put first,

öncelikli olarak,

but, you know, life is difficult.

biliyorsunuz, hayat zor.

Handle it.

Bununla başa çıkın.

(Laughter)

(Kahkahalar)

CA: OK, so I would love to get some questions from the audience here.

CA: Pekâlâ, buradaki seyircilerden birkaç soru almak isterim.

We've got a microphone here.

Burada bir mikrofonumuz var.

Speak into it, and Facebook, get them coming, too.

Ona konuşun ve Facebook, soruları gönderin.

Howard Morgan: One of the things that has clearly made a huge difference

Howard Morgan: Bu ülkede ve diğer ülkelerde büyük bir değişim

in this country and other countries

yaratan şeylerden birisi,

is the income distribution inequality,

gelir dağılımı eşitsizliği,

the dramatic change in income distribution in the US

ABD'de ve dünyada 50 yıl öncesine

from what it was 50 years ago,

göre gelir dağılımında yaşanan

and around the world.

dramatik değişim.

Is there anything we can do to affect that?

Bunu değiştirmek için yapabileceğimiz bir şey var mı?

Because that gets at a lot of the underlying causes.

Çünkü bunun altında yatan birçok sebep var.

YNH: So far I haven't heard a very good idea about what to do about it,

YNH: Şimdiye dek bununla ilgili çok güzel bir fikir duymadım,

again, partly because most ideas remain on the national level,

yine, kısmen çoğu fikir ulusal düzeyde kaldığı için ve

and the problem is global.

problem küresel olduğu için.

I mean, one idea that we hear quite a lot about now

Yani, şu sıralar sıklıkla duyduğumuz bir fikir,

is universal basic income.

evrensel temel gelir.

But this is a problem.

Ama bu bir sorun.

I mean, I think it's a good start,

Yani, bence iyi bir başlangıç,

but it's a problematic idea because it's not clear what "universal" is

fakat problemli çünkü "evrenselin" ve "temelin"

and it's not clear what "basic" is.

ne olduğu açık değil.

Most people when they speak about universal basic income,

Çoğu insan evrensel temel gelirden bahsettiğinde, aslında

they actually mean national basic income.

ulusal temel geliri kastediyor.

But the problem is global.

Fakat sorun küresel.

Let's say that you have AI and 3D printers taking away millions of jobs

Diyelim ki Bangladeş'te tişört ve ayakkabıları üreten insanlara kadar,

in Bangladesh,

milyonlarca insanın

from all the people who make my shirts and my shoes.

işini alan bir yapay zekân ve 3B yazıcın var.

So what's going to happen?

Peki ne olacak?

The US government will levy taxes on Google and Apple in California,

ABD devleti Kaliforniya'da Google ve Apple'a vergi koyacak ve bunu,

and use that to pay basic income to unemployed Bangladeshis?

Bangladeş'teki işsizlere temel gelir ödemek için mi kullanacak?

If you believe that, you can just as well believe

Buna inanırsan, aynı zamanda Noel Baba'nın

that Santa Claus will come and solve the problem.

gelip de sorunu çözeceğine de inanabilirsin.

So unless we have really universal and not national basic income,

Yani eğer ulusal değil de gerçekten evrensel temel gelir

the deep problems are not going to go away.

edinmezsek, sorunlar da yok olmayacak.

And also it's not clear what basic is,

Ayrıca temelin ne olduğu açık değil,

because what are basic human needs?

çünkü, temel insani gereksinimler nelerdir?

A thousand years ago, just food and shelter was enough.

Bin yıl önce sadece yiyecek ve sığınak yeterliydi.

But today, people will say education is a basic human need,

Fakat bugün insanlar en temel gereksinimin eğitim olduğunu söylüyorlar,

it should be part of the package.

paketin bir parçası olabilir.

But how much? Six years? Twelve years? PhD?

Fakat ne kadar? Altı yıl? On iki yıl? Doktora?

Similarly, with health care,

Sağlık hizmetleri de benzer şekilde,

let's say that in 20, 30, 40 years,

diyelim ki 20, 30, 40 yıl içerisinde

you'll have expensive treatments that can extend human life

insan yaşamını 120 yıla uzatabilen pahalı tedaviler

to 120, I don't know.

ortaya çıkacak.

Will this be part of the basket of basic income or not?

Bu da temel gelirin bir parçası olacak mı olmayacak mı?

It's a very difficult problem,

Bu çok zor bir problem,

because in a world where people lose their ability to be employed,

çünkü insanların çalışma kabiliyetini kaybettiği bir dünyada

the only thing they are going to get is this basic income.

alabilecekleri tek şey bu temel gelir.

So what's part of it is a very, very difficult ethical question.

Yani bu çok, çok zor, etik bir soru.

CA: There's a bunch of questions on how the world affords it as well,

CA: Dünyanın bunu nasıl karşıladığına dair, kimin ödediğine dair

who pays.

birçok soru var.

There's a question here from Facebook from Lisa Larson:

Facebook'ta Lisa Larson'dan bir soru var:

"How does nationalism in the US now

"ABD'de şu anki milliyetçilik,

compare to that between World War I and World War II

1. Dünya Savaşı ve 2. Dünya Savaşı arasındaki döneme

in the last century?"

kıyasla nasıl?"

YNH: Well the good news, with regard to the dangers of nationalism,

YNH: İyi haber şu ki, milliyetçiliğin tehlikeleri hususunda

we are in a much better position than a century ago.

bir asır öncekine göre daha iyi bir pozisyondayız.

A century ago, 1917,

Bir asır önce, 1917'de,

Europeans were killing each other by the millions.

Avrupalılar birbirlerini milyonlarca kez öldürüyordu.

In 2016, with Brexit, as far as I remember,

2016'da, Brexit ile, hatırladığım kadarıyla,

a single person lost their life, an MP who was murdered by some extremist.

sadece bir insan hayatını kaybetti -bir radikal tarafından öldürülen milletvekili.

Just a single person.

Yalnızca bir insan.

I mean, if Brexit was about British independence,

Yani, eğer Brexit İngiltere'nin bağımsızlığı demekse,

this is the most peaceful war of independence in human history.

bu insanlık tarihindeki en barışçıl bağımsızlık savaşıdır.

And let's say that Scotland will now choose to leave the UK

Diyelim ki İskoçya Brexit'ten sonra İngiltere'den

after Brexit.

ayrılmayı seçti.

So in the 18th century,

Yani 18. yüzyılda

if Scotland wanted -- and the Scots wanted several times --

İskoçya Londra'nın kontrolünü kırmak isteseydi -- ve İskoçlar bunu

to break out of the control of London,

birkaç kez istedi -- Londra'daki

the reaction of the government in London was to send an army up north

devletin tepkisi, Edinburgh'u yakıp kül etmek ve dağdaki kabileleri

to burn down Edinburgh and massacre the highland tribes.

katletmek için kuzeye bir ordu göndermek olurdu.

My guess is that if, in 2018, the Scots vote for independence,

Tahminim şu ki, İskoçlar 2018 yılında bağımsızlık için oy verirlerse,

the London government will not send an army up north

Londra hükûmeti Edinburgh'u yakıp kül etmek için kuzeye

to burn down Edinburgh.

bir ordu göndermeyecek.

Very few people are now willing to kill or be killed

Şu anda çok az insan İskoçya veya İngiltere bağımsızlığı için

for Scottish or for British independence.

öldürmek ya da ölmek ister.

So for all the talk of the rise of nationalism

Yani milliyetçiliğin yükselişi ve 1930'lara, 19. yüzyıla

and going back to the 1930s,

dönüş konuşması için, en azından

to the 19th century, in the West at least,

Batı'da, ulusal duyarlılık gücü

the power of national sentiments today is far, far smaller

bir asır önce olduğundan çok,

than it was a century ago.

çok daha az.

CA: Although some people now, you hear publicly worrying

CA: Açıkça duyduğumuz gibi, bazı

about whether that might be shifting,

insanlar, olayların nasıl gelişeceğine

that there could actually be outbreaks of violence in the US

bağlı olarak, ABD'de şiddet patlamaları olabileceğinden,

depending on how things turn out.

böyle bir değişimden korkuyorlar.

Should we be worried about that,

Korkmalı mıyız, yoksa sence bazı

or do you really think things have shifted?

şeyler gerçekten değişti mi?

YNH: No, we should be worried.

YNH: Hayır, korkmalıyız.

We should be aware of two things.

İki şeyin farkında olmalıyız.

First of all, don't be hysterical.

Öncelikle, histerik olmamalıyız.

We are not back in the First World War yet.

Henüz Birinci Dünya Savaşı'na dönmedik.

But on the other hand, don't be complacent.

Ama aynı zamanda, ilgisiz de olmamalıyız.

We reached from 1917 to 2017,

1917'den 2017'ye bazı ilahi

not by some divine miracle,

mucizelerle ulaşmadık, insanların aldığı

but simply by human decisions,

kararlarla ulaştık ve şu anda

and if we now start making the wrong decisions,

yanlış kararlar almaya başlarsak, birkaç yıl içerisinde

we could be back in an analogous situation to 1917

1917'ye benzer bir duruma

in a few years.

dönebiliriz.

One of the things I know as a historian

Bir tarih bilimci olarak bildiğim şeylerden

is that you should never underestimate human stupidity.

birisi, insanın aptallığı hiçbir zaman hafife alınmamalıdır.

(Laughter)

(Kahkahalar)

It's one of the most powerful forces in history,

Tarihteki en etkili güçlerden birisi bu,

human stupidity and human violence.

insan aptallığı ve insan şiddeti.

Humans do such crazy things for no obvious reason,

İnsanlar böyle çılgınca şeyleri aşikâr nedenlerle yapmıyorlar,

but again, at the same time,

fakat yine, aynı zamanda,

another very powerful force in human history is human wisdom.

insan tarihindeki diğer bir etkili güç de insan bilgeliğidir.

We have both.

Bizde ikisi de var.

CA: We have with us here moral psychologist Jonathan Haidt,

CA: Ahlak psikologu Jonathan Haidt de bizimle ve

who I think has a question.

sanırım bir sorusu var.

Jonathan Haidt: Thanks, Yuval.

Jonathan Haidt: Sağol, Yuval.

So you seem to be a fan of global governance,

Küresel yönetimin bir hayranıymış gibi görünüyorsun,

but when you look at the map of the world from Transparency International,

fakat, politik kurumların yozlaşma düzeylerini değerlendiren Uluslararası

which rates the level of corruption of political institutions,

Şeffaflık Örgütü'nde dünya haritasına baktığında, iyi kurumlara

it's a vast sea of red with little bits of yellow here and there

sahip olanları temsil eden birkaç sarı haricinde büyük bir

for those with good institutions.

kırmızı renk denizi görüyoruz.

So if we were to have some kind of global governance,

Eğer küresel bir tür yönetime sahip olacaksak,

what makes you think it would end up being more like Denmark

Rusya veya Honduras gibi olmaktan çok Danimarka gibi

rather than more like Russia or Honduras,

olacağını düşündüren şey nedir ve

and aren't there alternatives,

CFC'lerle yaptığımız gibi

such as we did with CFCs?

alternatifler de yok mu?

There are ways to solve global problems with national governments.

Küresel problemleri ulusal devletlerle çözme yolları vardır.

What would world government actually look like,

Dünya devleti nasıl bir şey olurdu ve

and why do you think it would work?

neden işe yarayacağını düşünüyorsun?

YNH: Well, I don't know what it would look like.

YNH: Neye benzeyebileceğini bilmiyorum.

Nobody still has a model for that.

Bunun için henüz bir model yok.

The main reason we need it

Ona ihtiyacımız olmasının ana nedeni,

is because many of these issues are lose-lose situations.

bu meselelerin çoğunun, iki tarafa da kaybettiren meseleler olması.

When you have a win-win situation like trade,

Ticaret gibi, bir çift taraflı kazanç durumu olduğunda,

both sides can benefit from a trade agreement,

bir ticaret anlaşmasından iki taraf da faydalanabilir ve

then this is something you can work out.

demek ki, bu çalışabileceğiniz bir şeydir.

Without some kind of global government,

Küresel devlet olmadığında

national governments each have an interest in doing it.

ulusal devletlerin her biri bunu yapma isteği duyar.

But when you have a lose-lose situation like with climate change,

Fakat iklim değişikliği gibi, çift taraflı kaybetme durumu olduğunda

it's much more difficult

kapsayıcı ve gerçek bir otorite

without some overarching authority, real authority.

olmadığında, durum daha da zor bir hâl alır.

Now, how to get there and what would it look like,

Pekâlâ, buna nasıl ulaşılır ve neye benzer,

I don't know.

bilmiyorum.

And certainly there is no obvious reason

Ve Danimarka'ya benzeyeceğini

to think that it would look like Denmark,

veya bir demokrasi olacağını düşünmek

or that it would be a democracy.

için de belirli bir neden yok.

Most likely it wouldn't.

Muhtemelen olmazdı.

We don't have workable democratic models

Küresel bir devlette işe yarayacak demokrasi

for a global government.

modellerimiz yok.

So maybe it would look more like ancient China

Yani modern Danimarka'dan çok,

than like modern Denmark.

antik Çin'e benzerdi belki de.

But still, given the dangers that we are facing,

Fakat yüzleştiğimiz tehlikelere bakacak olursak,

I think the imperative of having some kind of real ability

küresel düzeyde zor kararlar aracılığıyla bir tür baskı yapma

to force through difficult decisions on the global level

kabiliyetine sahip olmanın,

is more important than almost anything else.

diğer şeylerden daha önemli olduğunu düşünüyorum.

CA: There's a question from Facebook here,

CA: Facebook'tan bir sorumuz var

and then we'll get the mic to Andrew.

ve sonra mikrofonu Andrew'e vereceğiz.

So, Kat Hebron on Facebook,

Facebook'ta Kat Hebron,

calling in from Vail:

Vail'den sesleniyor:

"How would developed nations manage the millions of climate migrants?"

"Gelişmiş uluslar, milyonlarca iklim göçmenini nasıl yönetirdi?"

YNH: I don't know.

YNH: Bilmiyorum.

CA: That's your answer, Kat. (Laughter)

CA: Cevabın bu, Kat. (Kahkaha)

YNH: And I don't think that they know either.

YNH: Onların da bildiklerini düşünmüyorum.

They'll just deny the problem, maybe.

Belki de yalnızca sorunu reddederler.

CA: But immigration, generally, is another example of a problem

CA: Fakat göç, genel olarak, ulus-ulus temelinde

that's very hard to solve on a nation-by-nation basis.

çözülmesi zor olan diğer bir problem.

One nation can shut its doors,

Bir ulus kapılarını

but maybe that stores up problems for the future.

kapatabilir, ama belki gelecek için sorun biriktirir.

YNH: Yes, I mean -- it's another very good case,

YNH: Evet, yani -- bu diğer güzel bir konu,

especially because it's so much easier

çünkü günümüzde göç etmek

to migrate today

Orta Çağ'da veya

than it was in the Middle Ages or in ancient times.

antik zamanlarda göç etmekten çok daha kolay.

CA: Yuval, there's a belief among many technologists, certainly,

CA: Yuval, çoğu teknoloji uzmanı arasında bir inanç var, politik kaygıların

that political concerns are kind of overblown,

abartıldığına, aslında politik liderlerin dünyada

that actually, political leaders don't have that much influence

çok da etkilerinin olmadığına, bu noktada insanlığın

in the world,

gerçek kararlılığının

that the real determination of humanity at this point is by science,

bilim, keşifler, şirketler ve politik liderler hariç diğer birçok şey

by invention, by companies,

tarafından şekillendirildiğine

by many things other than political leaders,

inanıyorlar ve aslında liderlerin

and it's actually very hard for leaders to do much,

bunca şeyi yapmalarının zor olduğunu düşünüyorlar,

so we're actually worrying about nothing here.

öyleyse biz burada bir hiç için endişeleniyoruz.

YNH: Well, first, it should be emphasized

YNH: Öncelikle, politik liderlerin iyi bir şey

that it's true that political leaders' ability to do good is very limited,

yapma kabiliyetlerinin sınırlı olduğu doğru, bunu belirtmeliyiz,

but their ability to do harm is unlimited.

fakat zarar verme kabiliyetleri sınırsız.

There is a basic imbalance here.

Burada temel bir dengesizlik var.

You can still press the button and blow everybody up.

Hâlâ düğmeye basabilir ve herkesi havaya uçurabilirsin.

You have that kind of ability.

Böyle bir kabiliyetin var.

But if you want, for example, to reduce inequality,

Fakat örneğin, eğer eşitsizliği azaltmak istiyorsan,

that's very, very difficult.

bu çok, çok zordur.

But to start a war,

Fakat savaş başlatmak

you can still do so very easily.

istiyorsan, bunu yapmak hâlâ çok kolay.

So there is a built-in imbalance in the political system today

Yani günümüzde politik sistemde yerleşik bir dengesizlik var

which is very frustrating,

ve bu çok sinir bozucu,

where you cannot do a lot of good but you can still do a lot of harm.

birçok iyilik yapamamanız fakat hâlâ birçok kötülük yapabilmeniz.

And this makes the political system still a very big concern.

Bu da politik sistemi hâlâ büyük bir endişe hâline getiriyor.

CA: So as you look at what's happening today,

CA: Günümüzde olup bitene baktığında ve

and putting your historian's hat on,

tarih bilimci rolüne girdiğinde,

do you look back in history at moments when things were going just fine

tarihte her şeyin iyi gittiği ve tek bir liderin ülkesini veya dünyayı

and an individual leader really took the world or their country backwards?

geriye doğru çektiği anlara bakıyor musun?

YNH: There are quite a few examples,

YNH: Birkaç örnek var,

but I should emphasize, it's never an individual leader.

fakat belirtmeliyim, hiçbir zaman tek bir lider değildi.

I mean, somebody put him there,

Yani, onu oraya birisi koydu

and somebody allowed him to continue to be there.

ve birileri de orada devam etmesine izin verdi.

So it's never really just the fault of a single individual.

Yani bu hiçbir zaman tek bir bireyin suçu değildir.

There are a lot of people behind every such individual.

Bu tür bireylerin arkasında birçok insan vardır.

CA: Can we have the microphone here, please, to Andrew?

CA: Mikrofonu Andrew'e uzatabilir miyiz lütfen?

Andrew Solomon: You've talked a lot about the global versus the national,

Andrew Solomon: Küresele karşı ulusal konusundan bahsettiniz,

but increasingly, it seems to me,

fakat bana kalırsa dünyanın durumu

the world situation is in the hands of identity groups.

gitgide kimlik gruplarının ellerinde olmaya başlıyor.

We look at people within the United States

Birleşik Devletler'de IŞİD tarafından işe

who have been recruited by ISIS.

alınan insanlara bakıyoruz.

We look at these other groups which have formed

Ulusal sınırların dışına giden fakat hâlâ

which go outside of national bounds

belirli otoriteleri temsil eden

but still represent significant authorities.

diğer gruplara bakıyoruz.

How are they to be integrated into the system,

Bunlar sisteme nasıl entegre oluyorlar

and how is a diverse set of identities to be made coherent

ve ulusal veya küresel bir liderlik altında çeşitli kimlikler

under either national or global leadership?

nasıl uyumlu hâle getirilir?

YNH: Well, the problem of such diverse identities

YNH: Pekâlâ, bu tür çeşitli kimlikler sorunu aynı zamanda

is a problem from nationalism as well.

milliyetçiliğin de sorunudur.

Nationalism believes in a single, monolithic identity,

Milliyetçi tek, monolitik bir kimliğe inanır ve özel, en azından

and exclusive or at least more extreme versions of nationalism

daha aşırı milliyetçilik biçimleri de tek bir kimliğe karşı

believe in an exclusive loyalty to a single identity.

özel bir bağlılığa inanır.

And therefore, nationalism has had a lot of problems

Dolayısıyla milliyetçilik, kimliklerini çeşitli gruplar

with people wanting to divide their identities

arasında bölmeye çalışan insanlarla büyük

between various groups.

sorunlar yaşamıştır.

So it's not just a problem, say, for a global vision.

Yani bu yalnızca küresel bir vizyonun problemi değil.

And I think, again, history shows

Ve bana kalırsa, yine, tarih şunu

that you shouldn't necessarily think in such exclusive terms.

gösteriyor; mutlaka böyle özel bir açıdan düşünmek zorunda değilsin.

If you think that there is just a single identity for a person,

Bir insan için tek bir kimlik olduğunu düşünürsen eğer,

"I am just X, that's it, I can't be several things, I can be just that,"

"Ben yalnızca X'im, hepsi bu, birçok şey olamam, sadece buyum",

that's the start of the problem.

bu, sorunun başlangıcıdır.

You have religions, you have nations

Bazen özel bağlılıklar talep eden

that sometimes demand exclusive loyalty,

dinler ve uluslar var,

but it's not the only option.

fakat tek seçenek bu değil.

There are many religions and many nations

Aynı zamanda çeşitli kimliklere sahip

that enable you to have diverse identities at the same time.

olmanıza müsaade eden birçok din ve ulus da var.

CA: But is one explanation of what's happened in the last year

CA: Fakat geçen sene olanlar hakkında bir açıklama şu olabilir mi;

that a group of people have got fed up with, if you like,

bir grup insan, tabiri caizse, liberal elitlerden bıktı,

the liberal elites, for want of a better term,

nasıl desem, yani çoğu, çoğu kimlik üzerinde

obsessing over many, many different identities and them feeling,

baskı kuran ve onlara şöyle hissettiren,

"But what about my identity? I am being completely ignored here.

"Peki benim kimliğim ne olacak? Ben tamamen gözardı ediliyorum.

And by the way, I thought I was the majority"?

Ayrıca, çoğunluğun ben olduğumu düşünüyordum?"

And that that's actually sparked a lot of the anger.

Ve bu da aslında öfkeyi tetikledi.

YNH: Yeah. Identity is always problematic,

YNH: Evet. Kimlik her zaman sorunludur,

because identity is always based on fictional stories

çünkü kimlik daima, eninde sonunda gerçeklikle çatışan

that sooner or later collide with reality.

kurgulara dayalıdır.

Almost all identities,

Neredeyse tüm kimlikler,

I mean, beyond the level of the basic community

yani, bir düzine insanın temel topluluk düzeyinin

of a few dozen people,

ötesinde tümü,

are based on a fictional story.

kurgusal bir hikâyeye dayalıdır.

They are not the truth.

Gerçek değildirler.

They are not the reality.

Gerçeklik değildirler.

It's just a story that people invent and tell one another

Bu yalnızca insanların ürettiği, başkalarına anlattığı ve inanmaya

and start believing.

başladığı bir hikâyedir.

And therefore all identities are extremely unstable.

Dolayısıyla tüm kimlikler oldukça değişkendir.

They are not a biological reality.

Kimlikler biyolojik gerçeklik değildir.

Sometimes nationalists, for example,

Örneğin milliyetçiler bazen

think that the nation is a biological entity.

ulusun biyolojik bir oluşum olduğunu düşünürler.

It's made of the combination of soil and blood,

Toprak ve kan bir araya gelir ve

creates the nation.

ulusu yaratır.

But this is just a fictional story.

Fakat bu kurgusal bir hikâyedir.

CA: Soil and blood kind of makes a gooey mess.

CA: Toprak ve kandan yapış yapış bir karışım olurdu.

(Laughter)

(Kahkahalar)

YNH: It does, and also it messes with your mind

YNH: Evet, ayrıca kendinizin de toprak ve kan karışımı olduğunu

when you think too much that I am a combination of soil and blood.

çok düşünürseniz eğer, kafanızı karıştırır.

If you look from a biological perspective,

Biyolojik açıdan bakacak olursak,

obviously none of the nations that exist today

bugün var olan uluslardan hiçbirisi

existed 5,000 years ago.

5.000 yıl önce yoktu.

Homo sapiens is a social animal, that's for sure.

İnsanlar sosyal hayvanlardır elbette.

But for millions of years,

Fakat milyonlarca yıl önce insanlar

Homo sapiens and our hominid ancestors lived in small communities

ve insan atalarımız, birkaç bireyden oluşan küçük

of a few dozen individuals.

topluluklarda yaşıyorlardı.

Everybody knew everybody else.

Herkes birbirini tanıyordu.

Whereas modern nations are imagined communities,

Modern uluslar, hayali topluluklar olduğuna göre,

in the sense that I don't even know all these people.

bu durumda, ben bu insanları tanımıyorum.

I come from a relatively small nation, Israel,

Ben de nispeten küçük bir ulustan geliyorum, İsrail'den

and of eight million Israelis,

ve sekiz milyon İsrailli var,

I never met most of them.

çoğuyla tanışmadım bile.

I will never meet most of them.

Çoğuyla da tanışmayacağım.

They basically exist here.

Onlar yalnızca burada var.

CA: But in terms of this identity,

CA: Bu kimlik bağlamında,

this group who feel left out and perhaps have work taken away,

dışlanmış hisseden ve belki de işleri ellerinden alının bu grup,

I mean, in "Homo Deus,"

yani "Homo Deus"da aslında

you actually speak of this group in one sense expanding,

bu grubun genişlediğinden ve tıpkı gerçekten büyük

that so many people may have their jobs taken away

-- sanırım buna "faydasız sınıf" diyorsun -- ekonomi açısından

by technology in some way that we could end up with

geleneksel olarak faydasız görülen bir sınıfla

a really large -- I think you call it a "useless class" --

son bulacağımız gibi, teknoloji dolayısıyla da birçok insanın

a class where traditionally,

işlerinden olabileceğini

as viewed by the economy, these people have no use.

söylüyorsun.

YNH: Yes.

YNH: Evet.

CA: How likely a possibility is that?

CA: Bu nasıl bir olasılık?

Is that something we should be terrified about?

Bu, endişe duymamız gereken bir şey mi?

And can we address it in any way?

Ve buna herhangi bir şekilde hitap edebilir miyiz?

YNH: We should think about it very carefully.

YNH: Bunu düşünürken çok dikkatli olmalıyız.

I mean, nobody really knows what the job market will look like

Yani, 2040, 2050'de iş piyasasının nasıl olacağını

in 2040, 2050.

kimse bilmiyor.

There is a chance many new jobs will appear,

Yeni işlerin ortaya çıkma şansı var,

but it's not certain.

fakat bu kesin değil.

And even if new jobs do appear,

Ve yeni işler ortaya çıksa bile,

it won't necessarily be easy

kendi kendini süren araçlar

for a 50-year old unemployed truck driver

yüzünden işsiz kalmış, 50 yaşındaki işsiz

made unemployed by self-driving vehicles,

bir kamyon şoförü için, bu iş kolay olmayabilir,

it won't be easy for an unemployed truck driver

işsiz bir kamyon şoförünün kendisini bir sanal dünya tasarımcısı

to reinvent himself or herself as a designer of virtual worlds.

olarak yeniden şekillendirmesi kolay olmayacaktır.

Previously, if you look at the trajectory of the industrial revolution,

Önceden, endüstri devriminin gidişatına bakarsanız,

when machines replaced humans in one type of work,

tek bir işte insanların yerini makineler aldığında,

the solution usually came from low-skill work

yeni iş alanlarında çözüm genellikle daha az yetenek isteyen

in new lines of business.

işlerde bulunmuştu.

So you didn't need any more agricultural workers,

Yani daha fazla tarım işçisine ihtiyaç yoktu, böylece

so people moved to working in low-skill industrial jobs,

insanlar düşük vasıflı endüstri işlerinden alındılar ve

and when this was taken away by more and more machines,

daha fazla makine bu işi aldıkça,

people moved to low-skill service jobs.

insanlar düşük vasıflı servis işlerine geçtiler.

Now, when people say there will be new jobs in the future,

Şimdi, insanlar gelecekte yeni işler olacağını söylediğinde,

that humans can do better than AI,

yani insanların yapay zekâdan, yani robotlardan daha

that humans can do better than robots,

iyisini yapabileceğini söyledikleri

they usually think about high-skill jobs,

zaman, genelde yüksek vasıflı işleri düşünüyorlar,

like software engineers designing virtual worlds.

sanal dünyalar tasarlayan yazılım mühendisleri gibi.

Now, I don't see how an unemployed cashier from Wal-Mart

Şimdi, Wal-Mart'tan çıkmış işsiz bir kasiyerin kendisini

reinvents herself or himself at 50 as a designer of virtual worlds,

50 yaşında sanal dünya tasarımcısı olarak yeniden nasıl tasarlayacağını

and certainly I don't see

ve Bangladeşli milyonlarca

how the millions of unemployed Bangladeshi textile workers

işsiz tekstil çalışanının bunu nasıl yapabileceğini

will be able to do that.

bilmiyorum.

I mean, if they are going to do it,

Yani, bunu yapacaklarsa,

we need to start teaching the Bangladeshis today

Bangladeşlilere bugünden başlayarak yazılım tasarımcısı olmayı

how to be software designers,

öğretmemiz lazım

and we are not doing it.

ve bunu yapmıyoruz.

So what will they do in 20 years?

Peki 20 yıl içerisinde ne yapacaklar?

CA: So it feels like you're really highlighting a question

CA: Son birkaç aydır beni daha fazla endişelendiren bir sorunun

that's really been bugging me the last few months more and more.

altını çiziyorsun gerçekten.

It's almost a hard question to ask in public,

Bu soruyu halka sormak zor, fakat

but if any mind has some wisdom to offer in it, maybe it's yours,

eğer birisi bunu cevaplayacak zekâya sahipse, belki de sen sahipsindir,

so I'm going to ask you:

soruyorum:

What are humans for?

İnsanlar ne için vardır?

YNH: As far as we know, for nothing.

YNH: Bildiğim kadarıyla, hiçbir şey için.

(Laughter)

(Kahkahalar)

I mean, there is no great cosmic drama, some great cosmic plan,

Yani, içerisinde rol alabileceğimiz bir kozmik drama, büyük bir

that we have a role to play in.

kozmik plan yok.

And we just need to discover what our role is

Rolümüzü keşfetmeliyiz ve sonrasında

and then play it to the best of our ability.

o rolü elimizden geldiğince iyi oynamalıyız.

This has been the story of all religions and ideologies and so forth,

Tüm dinlerin ve ideolojilerin hikâyesi budur, fakat bir bilim adamı

but as a scientist, the best I can say is this is not true.

olarak söyleyebileceğim en iyi şey, bunun doğru olmadığı.

There is no universal drama with a role in it for Homo sapiens.

İnsanlara bir rol biçen evrensel bir drama yoktur.

So --

Yani --

CA: I'm going to push back on you just for a minute,

CA: Seni bir dakikalığına böleceğim,

just from your own book,

kitabından bir sözle,

because in "Homo Deus,"

çünkü "Homo Deus"ta

you give really one of the most coherent and understandable accounts

duyarlılık, bilinçlilik ve bu sıra dışı insan kabiliyeti

about sentience, about consciousness,

hakkındaki en mantıklı,

and that unique sort of human skill.

en anlaşılır açıklamayı veriyorsun.

You point out that it's different from intelligence,

Bunun zekâdan, makinelerde oluşturduğumuz zekâdan

the intelligence that we're building in machines,

farklı olduğunu belirtiyorsun ve

and that there's actually a lot of mystery around it.

bu konuda çok fazla gizem var.

How can you be sure there's no purpose

Bu duyarlılığın ne olduğunu bile

when we don't even understand what this sentience thing is?

anlayamazken, bir amacımızın olmadığından nasıl emin olabiliyorsun?

I mean, in your own thinking, isn't there a chance

Yani, sana göre, insanların evrenin duyarlı nesneleri,

that what humans are for is to be the universe's sentient things,

neşenin, sevginin, mutluluğun ve umudun merkezi

to be the centers of joy and love and happiness and hope?

olmaları gibi bir şans yok mu?

And maybe we can build machines that actually help amplify that,

Ve duyarlı olamayacak olsalar bile,

even if they're not going to become sentient themselves?

bunu güçlendirebilecek makineler üretemez miyiz?

Is that crazy?

Bu çılgınca mı?

I kind of found myself hoping that, reading your book.

Kitabını okurken bunu umut ettim.

YNH: Well, I certainly think that the most interesting question today in science

YNH: Günümüzde, bilimdeki en ilginç sorunun, bilinçlilik ve akıl

is the question of consciousness and the mind.

ile ilgili soru olduğunu düşünüyorum.

We are getting better and better in understanding the brain

Beyni ve zekâyı anlama konusunda gittikçe daha iyiye

and intelligence,

gidiyoruz,

but we are not getting much better

fakat akıl ve bilinçliliği anlama

in understanding the mind and consciousness.

konusunda iyiye gitmiyoruz.

People often confuse intelligence and consciousness,

İnsanlar genelde zekâ ile bilinçliliği karıştırıyorlar,

especially in places like Silicon Valley,

özellikle de Silikon Vadisi gibi yerlerde,

which is understandable, because in humans, they go together.

fakat bu anlaşılır bir şey, çünkü insanda ikisi bir arada işler.

I mean, intelligence basically is the ability to solve problems.

Yani zekâ temel olarak problemleri çözme becerisidir.

Consciousness is the ability to feel things,

Bilinçlilik ise bir şeyleri, neşeyi, sıkıntıyı, acıyı,

to feel joy and sadness and boredom and pain and so forth.

hissetme becerisidir.

In Homo sapiens and all other mammals as well -- it's not unique to humans --

İnsanlarda ve diğer tüm memelilerde de - bu insanlara özel değil -

in all mammals and birds and some other animals,

tüm memelilerde ve kuşlarda ve diğer bazı hayvanlarda

intelligence and consciousness go together.

zekâ ve bilinçlilik bir arada işler.

We often solve problems by feeling things.

Problemleri genelde bir şeyleri hissederek çözeriz.

So we tend to confuse them.

Yani karıştırma eğilimimiz var.

But they are different things.

Fakat bunlar farklı şeyler.

What's happening today in places like Silicon Valley

Silikon Vadisi gibi yerlerde bugünlerde olan şey,

is that we are creating artificial intelligence

yapay zekâ yaratıyoruz

but not artificial consciousness.

fakat yapay bilinçlilik yaratmıyoruz.

There has been an amazing development in computer intelligence

Son 50 yılda bilgisayar zekâsında muhteşem gelişmeler

over the last 50 years,

elde edildi

and exactly zero development in computer consciousness,

ve bilgisayar bilinçliliğinde ise gelişme kesinlikle sıfır

and there is no indication that computers are going to become conscious

ve yakın bir zamanda bilgisayarların bilinçli hâle geleceğine

anytime soon.

dair bir belirti de yok.

So first of all, if there is some cosmic role for consciousness,

Öncelikle, bilinçlilik için bir tür kozmik rol varsa eğer,

it's not unique to Homo sapiens.

bu insanlara özel değil.

Cows are conscious, pigs are conscious,

İnekler bilinçli, domuzlar bilinçli,

chimpanzees are conscious, chickens are conscious,

şempanzeler bilinçli, tavuklar bilinçli,

so if we go that way, first of all, we need to broaden our horizons

yani böyle gideceksek eğer öncelikle ufkumuzu genişletmeli ve

and remember very clearly we are not the only sentient beings on Earth,

dünyadaki tek duyarlı varlıkların biz olmadığını hatırlamalıyız

and when it comes to sentience --

ve duyarlılığa gelince --

when it comes to intelligence, there is good reason to think

zekâya gelince, diğerlerine kıyasla en zeki olduğumuzu

we are the most intelligent of the whole bunch.

düşünmemiz için mantıklı nedenler var.

But when it comes to sentience,

Fakat duyarlılığa gelirsek,

to say that humans are more sentient than whales,

insanların balinalardan daha duyarlı olduğunu ya da

or more sentient than baboons or more sentient than cats,

maymunlardan, kedilerden daha duyarlı olduğunu söylemek için

I see no evidence for that.

herhangi bir kanıt göremiyorum.

So first step is, you go in that direction, expand.

İlk adım şu, bu yönde gidiyorsan, genişlemelisin.

And then the second question of what is it for,

İkinci soru ise ne için olduğu,

I would reverse it

ben bunu tersine çevireceğim

and I would say that I don't think sentience is for anything.

ve bilinçliliğin herhangi bir şey için olmadığını söyleyeceğim.

I think we don't need to find our role in the universe.

Bana kalırsa evrendeki rolümüzü bulmamıza gerek yok.

The really important thing is to liberate ourselves from suffering.

Asıl önemli olan şey kendimizi ıstıraptan kurtarmamız.

What characterizes sentient beings

Robotlara, taşlara, herhangi bir şeye

in contrast to robots, to stones,

karşın, duyarlı insanları karakterize

to whatever,

eden şey,

is that sentient beings suffer, can suffer,

duyarlı varlıkların ıstırap çekmesi, çekebilmesidir ve

and what they should focus on

odaklanmaları gereken şey, gizemli bir

is not finding their place in some mysterious cosmic drama.

kozmik dramada yerlerini bulmak değildir.

They should focus on understanding what suffering is,

Istırabın ne olduğunu anlamaya, sebebinin ne olduğunu ve ondan

what causes it and how to be liberated from it.

nasıl kurtulabileceğini anlamaya odaklanmalılar.

CA: I know this is a big issue for you, and that was very eloquent.

CA: Senin için büyük bir mesele olduğunu biliyorum ve bu çok anlamlıydı.

We're going to have a blizzard of questions from the audience here,

Buradaki seyircilerden ve belki de Facebook seyircilerimizden

and maybe from Facebook as well,

ve birkaç yorumdan da

and maybe some comments as well.

birçok soru alacağız.

So let's go quick.

Hızlı olalım.

There's one right here.

Bir tanesi burada.

Keep your hands held up at the back if you want the mic,

Mikrofon için elinizi kaldırın,

and we'll get it back to you.

size ulaştıralım.

Question: In your work, you talk a lot about the fictional stories

Soru: Çalışmanızda, doğru olarak kabul ettiğimiz kurgusal

that we accept as truth,

hikâyelerden bahsediyorsunuz

and we live our lives by it.

ve biz onlara göre yaşıyoruz.

As an individual, knowing that,

Bir birey olarak bunu bilmek, yaşamınızda

how does it impact the stories that you choose to live your life,

seçtiğiniz hikâyeleri nasıl etkiliyor ve siz de, tıpkı bizler gibi,

and do you confuse them with the truth, like all of us?

onları doğrularla karıştırıyor musunuz?

YNH: I try not to.

YNH: Deniyorum.

I mean, for me, maybe the most important question,

Yani, benim için belki de en önemli soru, hem bilim adamı

both as a scientist and as a person,

olarak, hem de insan olarak,

is how to tell the difference between fiction and reality,

kurgu ile gerçeklik arasındaki farkın nasıl anlatılacağıdır,

because reality is there.

çünkü gerçeklik orada.

I'm not saying that everything is fiction.

Her şeyin kurgu olduğunu söylemiyorum.

It's just very difficult for human beings to tell the difference

Yalnızca, insanlar için kurgu ve gerçeklik arasındaki farkı

between fiction and reality,

söylemek çok zordur ve

and it has become more and more difficult as history progressed,

tarih ilerledikçe bu daha ve daha zor bir hâl aldı,

because the fictions that we have created --

çünkü yarattığımız kurgular --

nations and gods and money and corporations --

uluslar, tanrılar, para ve kurumlar --

they now control the world.

şu anda dünyayı yönetiyorlar.

So just to even think,

Yani yalnızca

"Oh, this is just all fictional entities that we've created,"

"Ah, hepsi yalnızca yarattığımız kurgusal varlıklar"

is very difficult.

demek çok zor.

But reality is there.

Ama gerçeklik orada.

For me the best ...

Benim için en iyi ...

There are several tests

Kurgu ve gerçeklik arasındaki

to tell the difference between fiction and reality.

farkı söyleyen birkaç test var.

The simplest one, the best one that I can say in short,

En basiti, bana kalırsa en iyisi,

is the test of suffering.

ıstırap testi.

If it can suffer, it's real.

Istırap çekebiliyorsa gerçektir.

If it can't suffer, it's not real.

Çekemiyorsa, gerçek değildir.

A nation cannot suffer.

Bir ulus ıstırap çekemez.

That's very, very clear.

Bu çok, çok açıktır.

Even if a nation loses a war,

Bir ulus savaşı kaybetse bile, şöyle

we say, "Germany suffered a defeat in the First World War,"

deriz, "Almanya Birinci Dünya Savaşı'ndaki kaybıyla ıstırap çekti",

it's a metaphor.

bu bir metafordur.

Germany cannot suffer. Germany has no mind.

Almanya ıstırap çekemez. Almanya'nın aklı yoktur.

Germany has no consciousness.

Almanya'nın bilinci yoktur.

Germans can suffer, yes, but Germany cannot.

Almanlar ıstırap çekebilir, evet, ama Almanya çekemez.

Similarly, when a bank goes bust,

Benzer şekilde, bir banka iflas ettiğinde,

the bank cannot suffer.

banka ıstırap çekemez.

When the dollar loses its value, the dollar doesn't suffer.

Dolar değerini kaybettiğinde ıstırap çekemez.

People can suffer. Animals can suffer.

İnsanlar ıstırap çekebilir. Hayvanlar çekebilir.

This is real.

Bu gerçektir.

So I would start, if you really want to see reality,

Eğer gerçekliği görmek istiyorsan, şöyle başlamalısın,

I would go through the door of suffering.

ıstırap kapısından geçmelisin.

If you can really understand what suffering is,

Istırabın ne olduğunu gerçekten anlayabilirsen, bu sana

this will give you also the key

gerçekliği anlamanın

to understand what reality is.

anahtarını da verecektir.

CA: There's a Facebook question here that connects to this,

CA: Bununla bağlantılı Facebook sorusu var, okuyamadığım

from someone around the world in a language that I cannot read.

bir dilde, dünyanın bir yerinden geliyor.

YNH: Oh, it's Hebrew. CA: Hebrew. There you go.

YNH: Ah, bu İbranice. CA: İbranice. Buyrun.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Can you read the name?

İsmi okuyabiliyor musun?

YNH: Or Lauterbach Goren.

YNH: Or Lauterbach Goren.

CA: Well, thank you for writing in.

CA: Pekâlâ, teşekkürler.

The question is: "Is the post-truth era really a brand-new era,

Soru şu, "Gerçeklik-sonrası dönem gerçekten yeni bir dönem mi,

or just another climax or moment in a never-ending trend?

yoksa hiç bitmeyen bir modanın diğer bir anı veya doruğu mu?"

YNH: Personally, I don't connect with this idea of post-truth.

YNH: Kişisel olarak, bu gerçeklik sonrası fikrini benimsemiyorum.

My basic reaction as a historian is:

Bir tarih bilimci olarak tepkim şu:

If this is the era of post-truth, when the hell was the era of truth?

Eğer bu, gerçeklik-sonrası dönemse, gerçeklik dönemi ne zamandı ki?

CA: Right.

CA: Doğru.

(Laughter)

(Kahkahalar)

YNH: Was it the 1980s, the 1950s, the Middle Ages?

YNH: 1980'ler mi, 1950'ler mi, yoksa Orta Çağ mı?

I mean, we have always lived in an era, in a way, of post-truth.

Yani, bir bakıma, her zaman gerçeklik sonrası bir dönemde yaşadık.

CA: But I'd push back on that,

CA: Burada durduracağım,

because I think what people are talking about

çünkü sanırım insanlar daha az gazetenin olduğu,

is that there was a world where you had fewer journalistic outlets,

bazı şeylerin gerçekliğinin geleneklerle kontrol edildiği

where there were traditions, that things were fact-checked.

bir dünyanın varlığından bahsediyorlar.

It was incorporated into the charter of those organizations

Bu da doğrunun önemli görüldüğü bu kuruluşların üstünlüğüyle

that the truth mattered.

birleştiriliyordu.

So if you believe in a reality,

Yani eğer bir gerçekliğe inanıyorsan

then what you write is information.

yazdığın şey bilgidir.

There was a belief that that information should connect to reality in a real way,

Bilginin gerçek anlamda gerçekliğe bağlanabileceği inancı var

and if you wrote a headline, it was a serious, earnest attempt

ve eğer bir başlık yazıyorsan, bu, gerçekten olmuş bir şeyi

to reflect something that had actually happened.

yansıtmanın ciddi, içten bir girişimidir.

And people didn't always get it right.

Bu hep doğru yapılmaz.

But I think the concern now is you've got

Fakat şu anki endişe sanırım şu;

a technological system that's incredibly powerful

öyle güçlü bir teknolojik sistem var ki,

that, for a while at least, massively amplified anything

en azından bir süre, oldukça güçlendirilen herhangi bir şey,

with no attention paid to whether it connected to reality,

gerçekliğe bağlı olup olmadığına bakılmaksızın,

only to whether it connected to clicks and attention,

yalnızca tıklamalara ve ilgiye göre var oluyor ve

and that that was arguably toxic.

bu muhtemelen zehirli bir şey.

That's a reasonable concern, isn't it?

Bu mantıklı bir endişe, değil mi?

YNH: Yeah, it is. I mean, the technology changes,

YNH: Evet, öyle. Yani teknoloji değişiyor ve

and it's now easier to disseminate both truth and fiction and falsehood.

artık hem doğruyu, hem kurguyu ve yanlışı yaymak daha kolay.

It goes both ways.

İki açıdan da işliyor.

It's also much easier, though, to spread the truth than it was ever before.

Ancak, doğruyu yaymak, eskisinden çok daha kolay.

But I don't think there is anything essentially new

Fakat kurguları ve yanlışları yaymak konusunda herhangi bir

about this disseminating fictions and errors.

yenilik olduğunu düşünmüyorum.

There is nothing that -- I don't know -- Joseph Goebbels, didn't know

Tüm bu yanlış haberler ve gerçeklik sonrası fikri hakkında

about all this idea of fake news and post-truth.

-- bilmiyorum -- Joseph Goebbels'in bilmediği bir şey yoktur.

He famously said that if you repeat a lie often enough,

O şöyle der, bir yalanı yeterince tekrar ederseniz,

people will think it's the truth,

insanlar onun gerçek olduğunu düşünür

and the bigger the lie, the better,

ve yalan ne kadar büyükse o kadar iyi,

because people won't even think that something so big can be a lie.

çünkü insanlar böyle büyük bir şeyin yalan olacağını düşünmeyeceklerdir.

I think that fake news has been with us for thousands of years.

Yalan haberlerin yüz yıllardır bizimle olduğunu düşünüyorum.

Just think of the Bible.

İncil'i düşünün.

(Laughter)

(Kahkahalar)

CA: But there is a concern

CA: Fakat yalan haberlerin

that the fake news is associated with tyrannical regimes,

zorba rejimlerle bağlantılı olduğuna dair endişeler var ve

and when you see an uprise in fake news

yalan haberlerde bir yükseliş gördüğümüzde

that is a canary in the coal mine that there may be dark times coming.

bu bir felaket habericisi oluyor, karanlık zamanın yaklaştığına dair.

YNH: Yeah. I mean, the intentional use of fake news is a disturbing sign.

YNH: Evet. Yani, yalan haberin kasti kullanımı rahatsız edici bir işarettir.

But I'm not saying that it's not bad, I'm just saying that it's not new.

Fakat bunun kötü olmadığını değil, yeni bir şey olmadığını söylüyorum.

CA: There's a lot of interest on Facebook on this question

CA: Facebook'ta küresel yönetim ve milliyetçilik sorusuna

about global governance versus nationalism.

büyük ilgi var.

Question here from Phil Dennis:

Phil Dennis'in sorusu şu:

"How do we get people, governments, to relinquish power?

"İnsanların ve devletlerin güçten vazgeçmesini nasıl sağlarız?

Is that -- is that -- actually, the text is so big

Bu bir -- bu bir -- aslında, metin öyle büyük ki

I can't read the full question.

soruyu tam okuyamıyorum.

But is that a necessity?

Bu bir gereklilik midir?

Is it going to take war to get there?

Oraya ulaşmamız için savaş mı gerekli?

Sorry Phil -- I mangled your question, but I blame the text right here.

Üzgünüm Phil, sorunu bozdum, ama bunun suçlusu metin.

YNH: One option that some people talk about

YNH: İnsanların konuştuğu bir fikir şu,

is that only a catastrophe can shake humankind

yalnızca bir facia insanları sarsabilir ve

and open the path to a real system of global governance,

gerçek bir küresel yönetim sisteminin yolunu açabilir

and they say that we can't do it before the catastrophe,

ve faciadan önce bunu yapamayacağımızı söylüyorlar,

but we need to start laying the foundations

fakat temelleri oturtmalıyız ki

so that when the disaster strikes,

facia geldiğinde

we can react quickly.

çabuk tepki verebilelim.

But people will just not have the motivation to do such a thing

Fakat facia öncesinde insanların böyle bir şeyi yapma motivasyonları

before the disaster strikes.

olmayacak.

Another thing that I would emphasize

Belirtmek istediğim diğer şey şu;

is that anybody who is really interested in global governance

küresel yönetime gerçekten ilgi duyan herhangi birisi, bunun

should always make it very, very clear

yerel kimlikleri ve toplulukları yok etmediğini

that it doesn't replace or abolish local identities and communities,

veya bozmadığını, bunların tek bir paketin parçaları hâline

that it should come both as --

geleceğini daima açıkça

It should be part of a single package.

belirtmesi gereklidir.

CA: I want to hear more on this,

CA: Bunu dinlemek istiyorum,

because the very words "global governance"

çünkü "küresel yönetim" kelimeleri

are almost the epitome of evil in the mindset of a lot of people

şu anda çoğu insanın zihninde neredeyse kötülüğün

on the alt-right right now.

somut bir örneği.

It just seems scary, remote, distant, and it has let them down,

Ürkütücü, uzak, belirsiz görünüyor ve bu da morallerini bozuyor

and so globalists, global governance -- no, go away!

ve küreselciler, küresel yönetim -- hayır, defol git!

And many view the election as the ultimate poke in the eye

Ve çoğu insan, buna inanlar için seçimleri rahatsız edici bir şey

to anyone who believes in that.

olarak görüyor.

So how do we change the narrative

Peki bunun ürkütücü ve uzak

so that it doesn't seem so scary and remote?

görünmemesi için anlatıyı nasıl değiştirebiliriz?

Build more on this idea of it being compatible

Bunun yerel kimlikler ve yerel topluluklarla uyumlu

with local identity, local communities.

olması fikrini geliştirelim.

YNH: Well, I think again we should start

YNH: Pekâlâ, yine insanların

really with the biological realities

biyolojik gerçeklikleriyle başlamamız

of Homo sapiens.

gerektiğini düşünüyorum.

And biology tells us two things about Homo sapiens

Biyoloji insanlarla ve bu konuyla alakalı bize

which are very relevant to this issue:

iki şey söylüyor:

first of all, that we are completely dependent

Birincisi, etrafımızdaki ekolojik sisteme

on the ecological system around us,

tamamen bağlıyız

and that today we are talking about a global system.

ve bugün küresel bir sistemden bahsediyoruz.

You cannot escape that.

Bundan kaçamazsınız.

And at the same time, biology tells us about Homo sapiens

Biyoloji aynı zamanda insanlarla ilgili şunu söylüyor,

that we are social animals,

bizler sosyal hayvanlarız,

but that we are social on a very, very local level.

fakat çok, çok yerel bir düzeyde sosyaliz.

It's just a simple fact of humanity

Ortalama 150 insandan fazlasıyla

that we cannot have intimate familiarity

samimiyet kuramıyor oluşumuz da

with more than about 150 individuals.

insanlığa dair basit bir gerçek.

The size of the natural group,

Doğal grubun boyutu,

the natural community of Homo sapiens,

insanların doğal topluluğu,

is not more than 150 individuals,

150 bireyden fazlası değil

and everything beyond that is really based on all kinds of imaginary stories

ve bunun ötesindeki her şey hayali hikâye türlerine ve geniş ölçekli

and large-scale institutions,

kurumlara dayalıdır

and I think that we can find a way,

ve yine, ikisini bir araya getirmek için

again, based on a biological understanding of our species,

ve 21. yüzyılda hem küresel düzeye, hem de yerel topluluğa ihtiyacımız

to weave the two together

olduğunu anlamak için, türümüzün

and to understand that today in the 21st century,

biyolojik anlayışına dayalı olarak

we need both the global level and the local community.

bir yol bulabileceğimizi düşünüyorum.

And I would go even further than that

Bunun da ötesine geçip bunun

and say that it starts with the body itself.

bedenle başladığını söyleyebilirim.

The feelings that people today have of alienation and loneliness

İnsanların günümüzde yaşadığı yabancılaşma, yalnızlık ve dünyada

and not finding their place in the world,

yerini bulamama hisleri, bunlara neden

I would think that the chief problem is not global capitalism.

olan ana problemin küresel kapitalizm olduğunu düşünmüyorum.

The chief problem is that over the last hundred years,

Asıl problem, geçtiğimiz yüzyıl boyunca insanların

people have been becoming disembodied,

bedensiz hâle gelmeleri,

have been distancing themselves from their body.

kendilerini bedenlerinden uzaklaştırmaları.

As a hunter-gatherer or even as a peasant,

Bir avcı-toplayıcı olarak veya hatta bir çiftçi olarak yaşamı

to survive, you need to be constantly in touch

sürdürmeniz için, bedeninizle ve hislerinizle daima

with your body and with your senses,

temas içinde kalmanız gerekir,

every moment.

her dakika.

If you go to the forest to look for mushrooms

Ormana gidip mantar arıyorsanız ve

and you don't pay attention to what you hear,

duyduklarınıza, kokladıklarınıza, tattıklarınıza

to what you smell, to what you taste,

dikkat etmezseniz,

you're dead.

ölürsünüz.

So you must be very connected.

Yani bağlantılı olmanız gerek.

In the last hundred years, people are losing their ability

Son yüz yılda insanlar bedenleriyle ve hisleriyle temas hâlinde olma,

to be in touch with their body and their senses,

duyma, koklama, hissetme becerilerini

to hear, to smell, to feel.

kaybediyorlar.

More and more attention goes to screens,

Ekranlara, başka yerlerde neler olup

to what is happening elsewhere,

bittiğine daha ve daha fazla

some other time.

dikkat veriliyor.

This, I think, is the deep reason

Yabancılaşma, yalnızlık ve benzeri

for the feelings of alienation and loneliness and so forth,

hislerinin asıl nedeninin bu olduğunu düşünüyorum ve

and therefore part of the solution

dolayısıyla çözüm yalnızca

is not to bring back some mass nationalism,

kitle-milliyetçiliğini geri getirmek değil,

but also reconnect with our own bodies,

aynı zamanda bedenlerimize tekrar bağlanmamız

and if you are back in touch with your body,

ve eğer bedeninizle tekrar temas kurarsanız,

you will feel much more at home in the world also.

dünyada kendinizi daha çok evinizde hissedersiniz.

CA: Well, depending on how things go, we may all be back in the forest soon.

CA: Pekâlâ, olayların gidişatına göre yakında hepimiz ormana dönebiliriz.

We're going to have one more question in the room

Odadan bir soru ve Facebook'tan da bir

and one more on Facebook.

soru alacağız.

Ama Adi-Dako: Hello. I'm from Ghana, West Africa, and my question is:

Ama Adi-Dako: Merhaba. Ben Batı Afrika, Ganalıyım. Sorum şu:

I'm wondering how do you present and justify the idea of global governance

Küreselleşmenin etkileriyle tarihte haklarını kaybetmiş olan

to countries that have been historically disenfranchised

ülkelere karşı küresel yönetim fikrini nasıl sunacağınızı ve

by the effects of globalization,

meşrulaştıracağızını merak ediyorum,

and also, if we're talking about global governance,

ayrıca, küresel yönetimden bahsediyorsak,

it sounds to me like it will definitely come from a very Westernized idea

bu bana "küreselin" nasıl olması gerektiğine dair Batılaştırılmış bir

of what the "global" is supposed to look like.

fikirden geliyormuş gibi geliyor.

So how do we present and justify that idea of global

Yani Gana, Nijerya, Togo ve bunlar gibi diğer ülkelere

versus wholly nationalist

küresel fikrine karşı milliyetçiliği

to people in countries like Ghana and Nigeria and Togo

nasıl sunabilir ve

and other countries like that?

meşrulaştırabiliriz?

YNH: I would start by saying that history is extremely unfair,

YNH: Tarihin oldukça adaletsiz olduğunu söyleyerek başlayacağım

and that we should realize that.

ve bunun farkına varmalıyız.

Many of the countries that suffered most

Son 200 yılın küreselleşmesi,

from the last 200 years of globalization

emperyalizmi ve endüstrileşmesinden

and imperialism and industrialization

en çok muzdarip olan ülkelerin çoğu

are exactly the countries which are also most likely to suffer most

kesinlikle bir sonraki dalgadan da en çok muzdarip

from the next wave.

olacağa benzeyen ülkeler.

And we should be very, very clear about that.

Bu konuda çok, çok net olmalıyız.

If we don't have a global governance,

Küresel bir yönetimimiz olmazsa ve

and if we suffer from climate change,

iklim değişikliğinden, teknolojik

from technological disruptions,

parçalanmalardan muzdarip olursak,

the worst suffering will not be in the US.

en çok ıstırabı ABD'dekiler çekmeyecek.

The worst suffering will be in Ghana, will be in Sudan, will be in Syria,

Istırabı en çok Gana'dakiler, Sudan'dakiler, Suriye'dekiler,

will be in Bangladesh, will be in those places.

Bangladeş'tekiler, bu yerlerdeki insanlar çekecek.

So I think those countries have an even greater incentive

Yani bu ülkelerin, bir sonraki parçalanma dalgası konusunda,

to do something about the next wave of disruption,

ister ekolojik olsun, ister teknolojik, bir şeyler yapmak için

whether it's ecological or whether it's technological.

daha fazla cesareti olduğunu düşünüyorum.

Again, if you think about technological disruption,

Yine, teknolojik parçalanmayı düşünürsek, eğer yapay zekâ

so if AI and 3D printers and robots will take the jobs

ve 3B yazıcılar ve robotlar milyonlarca insanın

from billions of people,

işini elinden alırsa,

I worry far less about the Swedes

İsviçrelilerden çok Gana'daki veya

than about the people in Ghana or in Bangladesh.

Bangladeş'teki insanlar için endişe duyacağım.

And therefore, because history is so unfair

Dolayısıyla, tarih adaletsiz olduğu için,

and the results of a calamity

bir felaketin sonucu da

will not be shared equally between everybody,

herkes tarafından eşitçe paylaşılmayacağı için,

as usual, the rich will be able to get away

iklim değişikliğinin en kötü sonuçlarından kaçmanın bir

from the worst consequences of climate change

yolunu zenginler bulabilecekken,

in a way that the poor will not be able to.

fakirler de bulamayacaklar.

CA: And here's a great question from Cameron Taylor on Facebook:

CA: Facebook'ta Cameron Taylor'dan güzel bir soru var:

"At the end of 'Sapiens,'"

"'Sapiens'in sonunda şu soruyu

you said we should be asking the question,

sormamız gerektiğini söylediniz,

'What do we want to want?'

'Ne istemeyi istiyoruz?'

Well, what do you think we should want to want?"

Ne istemeyi istememiz gerektiğini düşünüyorsunuz?"

YNH: I think we should want to want to know the truth,

YNH: Bence, gerçekliği anlamak için, doğruyu anlamayı

to understand reality.

istemeyi istememiz gerekiyor.

Mostly what we want is to change reality,

İstediğimiz çoğu şey gerçekliği değiştirmek,

to fit it to our own desires, to our own wishes,

onu kendi arzularımıza, dileklerimize uydurmak ve

and I think we should first want to understand it.

öncelikle onu anlamamız gerekiyor.

If you look at the long-term trajectory of history,

Tarihin uzun süreli yörüngesine bakarsanız, gördüğünüz şey

what you see is that for thousands of years

yüzyıllar boyunca bizlerin, insanların dış dünyanın

we humans have been gaining control of the world outside us

kontrolünü kazanması ve arzularına göre

and trying to shape it to fit our own desires.

şekillendirmeye çalışmasını görürüz.

And we've gained control of the other animals,

Diğer hayvanların, nehirlerin, ormanların kontrolünü de

of the rivers, of the forests,

elde ettik ve

and reshaped them completely,

onları tamamen, yeniden şekillendirdik,

causing an ecological destruction

kendimizi tatmin etmeksizin ekolojik

without making ourselves satisfied.

bir zarara sebep olduk.

So the next step is we turn our gaze inwards,

Bir sonraki adım, içimize dönerek tamam, dış dünyanın

and we say OK, getting control of the world outside us

kontrolünü ele geçirmek bizi

did not really make us satisfied.

tatmin etmedi demektir.

Let's now try to gain control of the world inside us.

Şimdi içimizdeki dünyanın kontrolünü ele geçirelim.

This is the really big project

21. yüzyılda bu bilimde, teknolojide

of science and technology and industry in the 21st century --

ve endüstride gerçekten büyük bir proje --

to try and gain control of the world inside us,

içimizdeki dünyanın kontrolünü ele geçirmeyi denemek ve

to learn how to engineer and produce bodies and brains and minds.

nasıl bedenler, beyinler ve zihinler oluşturulacağını, üretileceğini öğrenmek.

These are likely to be the main products of the 21st century economy.

Bunlar muhtemelen 21. yüzyılın ekonomisinin ana ürünleri olacak.

When people think about the future, very often they think in terms,

İnsanlar geleceği düşündüğünde çok nadiren şöyle düşünüyorlar,

"Oh, I want to gain control of my body and of my brain."

"Ah, bedenimin ve beynimin kontrolünü ele geçireceğim."

And I think that's very dangerous.

Bunun çok tehlikeli olduğunu düşünüyorum.

If we've learned anything from our previous history,

Bir önceki tarihimizden öğrendiğim bir şey varsa eğer, o da şu;

it's that yes, we gain the power to manipulate,

evet, yönlendirme gücü kazanıyoruz, fakat ekolojik sistemin

but because we didn't really understand the complexity

karmaşıklığını gerçekten anlamadığımız için,

of the ecological system,

şu anda ekolojik bir

we are now facing an ecological meltdown.

erimeyle yüzleşiyoruz.

And if we now try to reengineer the world inside us

Ve içimizdeki dünyayı da, onu tam olarak anlamadan

without really understanding it,

yeniden şekillendirmeye çalışırsak,

especially without understanding the complexity of our mental system,

özellikle de ruhsal sistemimizin karmaşıklığını anlamadan,

we might cause a kind of internal ecological disaster,

içsel ekolojik bir felakete yol açabiliriz ve içimizde

and we'll face a kind of mental meltdown inside us.

ruhsal bir erimeyle karşılaşırız.

CA: Putting all the pieces together here --

CA: Parçaları birleştirirsek --

the current politics, the coming technology,

mevcut politika, gelişmekte olan teknoloji,

concerns like the one you've just outlined --

az önce bahsettiğim türden endişeler --

I mean, it seems like you yourself are in quite a bleak place

yani, geleceği düşündüğün zaman sen de oldukça umutsuz

when you think about the future.

bir yerdesin gibi görünüyor.

You're pretty worried about it.

Oldukça endişeleniyorsun.

Is that right?

Doğru mu?

And if there was one cause for hope, how would you state that?

Ve umut için bir neden varsa eğer, bunu nasıl ifade ederdin?

YNH: I focus on the most dangerous possibilities

YNH: En tehlikeli olasılıklara odaklanmanın nedeni kısmen

partly because this is like my job or responsibility

bir tarih bilimci ve sosyal eleştirmen olarak bunun işim veya

as a historian or social critic.

sorumluluğum olması.

I mean, the industry focuses mainly on the positive sides,

Yani, endüstri genelde pozitif yanlara odaklanır, yani

so it's the job of historians and philosophers and sociologists

tüm bu yeni teknolojilerin daha tehlikeli olasılıklarının altını çizmek

to highlight the more dangerous potential of all these new technologies.

tarih bilimcilerin, filozofların, sosyologların işidir.

I don't think any of that is inevitable.

Bunların kaçınılmaz olduğunu düşünmüyorum.

Technology is never deterministic.

Teknoloji asla belirleyici değildir.

You can use the same technology

Aynı teknolojiyi çok farklı

to create very different kinds of societies.

toplum türleri üretmekte kullanabilirsiniz.

If you look at the 20th century,

20. yüzyıla bakarsanız,

so, the technologies of the Industrial Revolution,

Endüstri Devrimi'nin teknolojilerine,

the trains and electricity and all that

trenler, elektrik ve bunların hepsi

could be used to create a communist dictatorship

komünist bir diktatörlük, faşist bir rejim ya da liberal bir

or a fascist regime or a liberal democracy.

demokrasi yaratmak için kullanılabilirdi.

The trains did not tell you what to do with them.

Trenler size onlarla ne yapacağınızı söylemediler.

Similarly, now, artificial intelligence and bioengineering and all of that --

Benzer şekilde, şu anda, yapay zekâ, biyomühendislik ve tüm bunlar --

they don't predetermine a single outcome.

tek bir neticeyi önceden belirleyemezler.

Humanity can rise up to the challenge,

İnsanlar mücadele edebilir ve

and the best example we have

insanların yeni bir teknolojiye

of humanity rising up to the challenge of a new technology

karşı ayaklanmalarının en güzel örneği

is nuclear weapons.

nükleer silahlar.

In the late 1940s, '50s,

1940 ve 50'lerin sonlarında

many people were convinced

çoğu insan Soğuk Savaş'ın er ya da geç

that sooner or later the Cold War will end in a nuclear catastrophe,

nükleer bir kargaşayla biteceğine ve medeniyetlerini yok edeceğine

destroying human civilization.

ikna olmuştu.

And this did not happen.

Bu gerçekleşmedi.

In fact, nuclear weapons prompted humans all over the world

Nükleer silahlar aslında tüm dünyada insanları, uluslararası

to change the way that they manage international politics

politikalarını yönetme biçimlerini değiştirerek şiddeti azaltmaya

to reduce violence.

teşvik etti.

And many countries basically took out war

Ve birçok ülke, politik araçlarından

from their political toolkit.

savaşı çıkardılar.

They no longer tried to pursue their interests with warfare.

Artık isteklerini savaşla yürütmüyorlar.

Not all countries have done so, but many countries have.

Tüm ülkeler bunu yapmadı, ama çoğu yaptı.

And this is maybe the most important reason

Uluslararası şiddetin 1945'ten bu yana çarpıcı bir şekilde

why international violence declined dramatically since 1945,

inişe geçmesinin en önemli nedeni bu olabilir ve

and today, as I said, more people commit suicide

günümüzde, söylediğim gibi, savaşta ölen insan sayısından çok

than are killed in war.

intihar eden insan var.

So this, I think, gives us a good example

Bu da sanırım bize insanların

that even the most frightening technology,

en korkunç teknoloji olsa bile ayaklanıp

humans can rise up to the challenge

bir şeyler yapabileceğinin ve bundan

and actually some good can come out of it.

aslında iyi bir şey çıkabileceğinin örneğini veriyor.

The problem is, we have very little margin for error.

Sorun, hata için çok az sınırımızın olması.

If we don't get it right,

Eğer doğru yapmazsak,

we might not have a second option to try again.

tekrar denemek için ikinci bir şansımız olmayabilir.

CA: That's a very powerful note,

CA: Bu çok etkileyici bir nottu

on which I think we should draw this to a conclusion.

ve sanırım bunu bir sonuca bağlayabiliriz.

Before I wrap up, I just want to say one thing to people here

Toparlamadan önce burada ve evrensel TED topluluğunda izleyen

and to the global TED community watching online, anyone watching online:

veya çevrim içi izleyen tüm seyircilere şunu söyleyeceğim:

help us with these dialogues.

Söyleşilerde bize yardımcı olun.

If you believe, like we do,

Bizim gibi, sizler de farklı

that we need to find a different kind of conversation,

bir sohbet türü bulmamız gerektiğine her zamankinden daha

now more than ever, help us do it.

çok inanırsanız, bize yardımcı olun.

Reach out to other people,

Diğer insanlara ulaşın,

try and have conversations with people you disagree with,

aynı fikirde olmadığınız insanlarla sohbet etmeyi,

understand them,

onları anlamayı,

pull the pieces together,

parçaları birleştirmeyi deneyin

and help us figure out how to take these conversations forward

ve bu sohbetleri nasıl ileriye taşıyabileceğimizi düşünmemizde

so we can make a real contribution

bizlere yardımcı olun, böylece şu anda

to what's happening in the world right now.

dünyada olup bitene gerçek bir katkı sağlayabiliriz.

I think everyone feels more alive,

Bana kalırsa şu anda herkes

more concerned, more engaged

politika konusunda daha canlı,

with the politics of the moment.

daha ilgili, daha bağlı hissediyor.

The stakes do seem quite high,

Riskler oldukça yüksek görünüyor,

so help us respond to it in a wise, wise way.

bu yüzden ona akıllıca bir tepki vermemizde yardımcı olun.

Yuval Harari, thank you.

Yuval Harari, teşekkürler.

(Applause)

(Alkış)