Nationalism vs. globalism: the new political divide | Yuval Noah Harari

Translator: Quỳnh-Như Trần Reviewer: Ai Van Tran

Chris Anderson: Hello. Welcome to this TED Dialogues.

Chris Anderson: Chào mừng các bạn đến với TED Dialogues.

It's the first of a series that's going to be done

Đây là buổi trò chuyện đầu tiên trong loạt chương trình

in response to the current political upheaval.

nhằm đáp lại các biến chuyển chính trị hiện thời.

I don't know about you;

Không biết bạn thế nào;

I've become quite concerned about the growing divisiveness in this country

tôi thì khá quan tâm đến sự chia rẽ ngày càng lớn dần ở đất nước này

and in the world.

và trên toàn thế giới.

No one's listening to each other. Right?

Chẳng ai chịu nghe ai cả. Phải không?

They aren't.

Thật vậy.

I mean, it feels like we need a different kind of conversation,

Ý tôi là dường như chúng ta đang cần một kiểu đối thoại mới

one that's based on -- I don't know, on reason, listening, on understanding,

đặt nền tảng trên -- tôi không biết, có lẽ là trên lí lẽ, lắng nghe, và thấu hiểu,

on a broader context.

trong một bối cảnh rộng lớn hơn.

That's at least what we're going to try in these TED Dialogues,

Ít nhất đó là điều chúng ta sẽ thử trong TED Dialogues này,

starting today.

bắt đầu từ hôm nay.

And we couldn't have anyone with us

Và người có mặt cùng tôi hôm nay

who I'd be more excited to kick this off.

là người mà tôi rất hào hứng để được bắt đầu ngay và luôn.

This is a mind right here that thinks pretty much like no one else

Bộ óc ngay bên cạnh tôi lúc này, tôi phải nói là, là người suy nghĩ

on the planet, I would hasten to say.

không giống ai trên quả đất này.

I'm serious.

Tôi nghiêm túc đấy.

(Yuval Noah Harari laughs)

(Yuval Noah Harari cười)

I'm serious.

Tôi nói thật.

He synthesizes history with underlying ideas

Anh ấy tổng hợp lịch sử với các ý tưởng cơ bản

in a way that kind of takes your breath away.

theo cách có thể khiến bạn bất ngờ đấy.

So, some of you will know this book, "Sapiens."

Có lẽ vài bạn đã biết đến quyển sách này, “Sapiens.”

Has anyone here read "Sapiens"?

Ở đây có ai đọc “Sapiens” chưa ạ?

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)

I mean, I could not put it down.

Thật lòng tôi không thể nào ngừng đọc.

The way that he tells the story of mankind

Cách anh ấy kể câu chuyện về loài người

through big ideas that really make you think differently --

thông qua các ý tưởng lớn thật sự sẽ khiến bạn nghĩ khác đi --

it's kind of amazing.

thật sự đáng kinh ngạc.

And here's the follow-up,

Và đây, quyển tiếp theo,

which I think is being published in the US next week.

tôi nghĩ sẽ được xuất bản ở Mỹ vào tuần sau.

YNH: Yeah, next week.

YNH: Đúng vậy, tuần sau.

CA: "Homo Deus."

CA: "Homo Deus."

Now, this is the history of the next hundred years.

Đây là lịch sử của trăm năm tiếp theo.

I've had a chance to read it.

Tôi đã có cơ hội đọc nó.

It's extremely dramatic,

Thật sự rất kịch tính,

and I daresay, for some people, quite alarming.

và tôi dám nói, đối với vài người nó sẽ khá giật mình.

It's a must-read.

Đây là sách phải đọc.

And honestly, we couldn't have someone better to help

Thật sự hiện tại không ai có khả năng giải thích

make sense of what on Earth is happening in the world right now.

những điều đang diễn ra trên thế giới tốt hơn anh ấy.

So a warm welcome, please, to Yuval Noah Harari.

Và giờ, một lời chào đón nồng nhiệt đến Yuval Noah Harari.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)

It's great to be joined by our friends on Facebook and around the Web.

Thật tuyệt khi có khán giả trên Facebook và trên Web cùng theo dõi.

Hello, Facebook.

Xin chào, Facebook.

And all of you, as I start asking questions of Yuval,

Và các bạn, khi tôi bắt đầu đặt câu hỏi cho Yuval,

come up with your own questions,

hãy mạnh dạn nêu câu hỏi của mình,

and not necessarily about the political scandal du jour,

và không nhất thiết là về các bê bối chính trị gần đây,

but about the broader understanding of: Where are we heading?

mà còn để hiểu rộng hơn: "Chúng ta đang tiến về đâu?"

You ready? OK, we're going to go.

Bạn sẵn sàng chưa? Chúng ta bắt đầu.

So here we are, Yuval:

Vậy, Yuval:

New York City, 2017, there's a new president in power,

tại Thành phố New York, năm 2017, chúng ta vừa có một tân tổng thống

and shock waves rippling around the world.

và cú sốc như những cơn sóng càn quét khắp thế giới.

What on Earth is happening?

Chuyện gì đang xảy ra vậy?

YNH: I think the basic thing that happened

YNH: Tôi nghĩ rằng điều cơ bản đang xảy ra

is that we have lost our story.

là ta đang lạc mất câu chuyện của chính mình.

Humans think in stories,

Con người suy nghĩ bằng câu chuyện,

and we try to make sense of the world by telling stories.

và chúng ta cố gắng hiểu thế giới này thông qua kể chuyện.

And for the last few decades,

Trong vài thập kỷ vừa qua,

we had a very simple and very attractive story

chúng ta có một câu chuyện rất giản dị và rất hấp dẫn

about what's happening in the world.

về chuyện đang xảy ra trên thế giới.

And the story said that, oh, what's happening is

Câu chuyện kể rằng, ồ, điều đang diễn ra là

that the economy is being globalized,

nền kinh tế đang toàn cầu hóa,

politics is being liberalized,

chính trị thì tự do hóa,

and the combination of the two will create paradise on Earth,

và sự kết hợp cả hai sẽ tạo nên một thiên đường trên Trái đất,

and we just need to keep on globalizing the economy

chúng ta chỉ cần tiếp tục toàn cầu hóa kinh tế

and liberalizing the political system,

và tự do hóa hệ thống chính trị,

and everything will be wonderful.

rồi thì mọi sự sẽ tuyệt vời.

And 2016 is the moment

Năm 2016 là năm chứng kiến

when a very large segment, even of the Western world,

một bộ phận lớn, thậm chí là từ phương Tây,

stopped believing in this story.

ngừng tin vào câu chuyện này.

For good or bad reasons -- it doesn't matter.

Vì lý do tốt hay xấu, không quan trọng.

People stopped believing in the story,

Người ta không tin vào câu chuyện này nữa,

and when you don't have a story, you don't understand what's happening.

khi anh không có một câu chuyện, anh sẽ không hiểu chuyện gì đang xảy ra.

CA: Part of you believes that that story was actually a very effective story.

CA: Phần nào trong anh tin rằng đó thật sự là một câu chuyện rất hiệu quả.

It worked.

Nó có tác dụng.

YNH: To some extent, yes.

YNH: Ở phạm vi nào đó, vâng.

According to some measurements,

Theo một số cách đo lường,

we are now in the best time ever

chúng ta hiện đang ở trong thời điểm tối ưu nhất

for humankind.

của loài người.

Today, for the first time in history,

Ngày hôm nay, lần đầu tiên trong lịch sử,

more people die from eating too much than from eating too little,

nhiều người chết vì ăn quá nhiều hơn là chết vì ăn quá ít,

which is an amazing achievement.

quả là một thành tựu phi thường.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Also for the first time in history,

Cũng là lần đầu tiên trong lịch sử,

more people die from old age than from infectious diseases,

nhiều người chết vì tuổi già hơn là vì bệnh truyền nhiễm,

and violence is also down.

tỉ lệ bạo lực cũng giảm.

For the first time in history,

Lần đầu tiên trong lịch sử,

more people commit suicide than are killed by crime and terrorism

nhiều người tự sát hơn là bị giết bởi tội phạm và khủng bố

and war put together.

và chiến tranh cộng lại.

Statistically, you are your own worst enemy.

Theo thống kê, anh đang là là kẻ thù đáng sợ nhất của bản thân mình.

At least, of all the people in the world,

Ít nhất, so với toàn bộ người trên thế giới

you are most likely to be killed by yourself --

anh dễ có khả năng bị giết bởi chính anh nhất --

(Laughter)

(Tiếng cười)

which is, again, very good news, compared --

Mà đó vốn là, một lần nữa, là một tin tốt lành, khi so với --

(Laughter)

(Tiếng cười)

compared to the level of violence that we saw in previous eras.

khi so với mức độ bạo lực ta từng thấy trong các kỷ nguyên trước.

CA: But this process of connecting the world

CA: Nhưng quá trình kết nối thế giới này

ended up with a large group of people kind of feeling left out,

đã kết thúc với một nhóm lớn những người cảm thấy như là bị cho ra rìa,

and they've reacted.

và họ phản ứng lại.

And so we have this bombshell

Chúng ta đã thấy cái quả bom này

that's sort of ripping through the whole system.

quét qua toàn bộ hệ thống ra sao.

I mean, what do you make of what's happened?

Ý tôi là, làm sao anh giải thích chuyện ra xảy ra đây?

It feels like the old way that people thought of politics,

Tưởng như cái cách cũ mà mọi người hay nghĩ về chính trị,

the left-right divide, has been blown up and replaced.

cách phân chia cánh tả - cánh hữu đã vỡ và bị thay thế.

How should we think of this?

Ta lý giải chuyện này thế nào?

YNH: Yeah, the old 20th-century political model of left versus right

YNH: Đúng, mô hình phân chia chính trị cánh tả - cánh hữu của thế kỷ 20

is now largely irrelevant,

giờ đa phần đã lỗi thời,

and the real divide today is between global and national,

cách phân chia thật sự của hiện tại là toàn cầu và quốc gia,

global or local.

toàn cầu và địa phương.

And you see it again all over the world

Bạn sẽ lại thấy nó trên khắp thế giới,

that this is now the main struggle.

đến bây giờ nó đang là cuộc vật lộn chính.

We probably need completely new political models

Chúng ta hẳn cần phải có những dạng thức chính trị hoàn toàn mới

and completely new ways of thinking about politics.

và những cách thức hoàn toàn mới để hiểu về chính trị.

In essence, what you can say is that we now have global ecology,

Về bản chất, ở đây chúng ta đang có một hệ sinh thái toàn cầu,

we have a global economy but we have national politics,

một nền kinh tế toàn cầu nhưng lại có nền chính trị quốc gia,

and this doesn't work together.

và chúng không thể tồn tại cùng nhau.

This makes the political system ineffective,

Nó làm cho hệ thống chính trị kém hiệu quả,

because it has no control over the forces that shape our life.

bởi vì nó không thể kiểm soát các lực đang định hình cuộc sống chúng ta.

And you have basically two solutions to this imbalance:

Về cơ bản ta có hai giải pháp cho sự mất cân bằng này:

either de-globalize the economy and turn it back into a national economy,

hoặc là phi-toàn cầu hóa nền kinh tế và trở về nền kinh tế quốc gia,

or globalize the political system.

hoặc toàn cầu hóa hệ thống chính trị.

CA: So some, I guess many liberals out there

CA: Tôi đoán phe tự do ngoài kia

view Trump and his government as kind of irredeemably bad,

đang nhìn Trump và chính quyền của ông là tồi tệ hết thuốc chữa,

just awful in every way.

tệ toàn tập.

Do you see any underlying narrative or political philosophy in there

Anh có thấy một câu chuyện hay một triết lý chính trị nào cơ bản

that is at least worth understanding?

đáng để chúng ta tìm hiểu không?

How would you articulate that philosophy?

Anh sẽ lý giải triết lý đó thế nào?

Is it just the philosophy of nationalism?

Có phải nó chỉ là triết lý về CN dân tộc thôi?

YNH: I think the underlying feeling or idea

YNH: Tôi cho rằng cảm giác hoặc ý tưởng cơ bản

is that the political system -- something is broken there.

có thể là hệ thống chính trị - đang có cái gì đó bị rạn nứt.

It doesn't empower the ordinary person anymore.

Nó không còn trao quyền cho người dân bình thường nữa.

It doesn't care so much about the ordinary person anymore,

Nó không còn quan tâm nhiều đến người dân bình thường nữa,

and I think this diagnosis of the political disease is correct.

và tôi nghĩ rằng chẩn đoán cho căn bệnh chính trị này là đúng.

With regard to the answers, I am far less certain.

Còn về câu trả lời thì, tôi không dám khẳng định chắc chắn.

I think what we are seeing is the immediate human reaction:

Tôi nghĩ cái chúng ta đang thấy là phản ứng tức thời của con người:

if something doesn't work, let's go back.

nếu có gì đó không hiệu quả, hãy lùi trở lại.

And you see it all over the world,

Bạn có thể thấy nó khắp thế giới,

that people, almost nobody in the political system today,

gần như là không ai trong hệ thống chính trị hiện nay

has any future-oriented vision of where humankind is going.

có bất kỳ tầm nhìn hướng-tương-lai nào về nơi nhân loại đang hướng tới.

Almost everywhere, you see retrograde vision:

Gần như đâu đâu cũng nghe về tầm nhìn thụt lùi thế này:

"Let's make America great again,"

“Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại,"

like it was great -- I don't know -- in the '50s, in the '80s, sometime,

như thể nó từng vĩ đại – tôi không rõ – như trong thập niên 50 hay 80,

let's go back there.

hãy quay lại thời kỳ đó.

And you go to Russia a hundred years after Lenin,

Tới Nga, 100 năm sau Lenin,

Putin's vision for the future

tầm nhìn của Putin cho tương lai

is basically, ah, let's go back to the Tsarist empire.

về cơ bản là, ừm, trở lại thời đế quốc Sa hoàng.

And in Israel, where I come from,

Còn ở Israel quê quán của tôi,

the hottest political vision of the present is:

tầm nhìn chính trị nóng nhất hiện nay là:

"Let's build the temple again."

“Hãy cùng xây đền trở lại.”

So let's go back 2,000 years backwards.

Nghĩa là, hãy trở lại 2,000 năm trước.

So people are thinking sometime in the past we've lost it,

Như vậy, người ta đang nghĩ là đâu đó trong quá khứ chúng ta đã làm mất nó,

and sometimes in the past, it's like you've lost your way in the city,

và có đôi khi trong quá khứ, kiểu như bạn đi lạc trong thành phố,

and you say OK, let's go back to the point where I felt secure

rồi bạn nghĩ Ok, cứ quay lại cái nơi mà ta cảm thấy an toàn

and start again.

và bắt đầu lại.

I don't think this can work,

Tôi không nghĩ vậy là hiệu quả,

but a lot of people, this is their gut instinct.

nhưng với rất nhiều người, đó là bản năng trực giác của họ.

CA: But why couldn't it work?

CA: Nhưng sao nó không có tác dụng?

"America First" is a very appealing slogan in many ways.

“Nước Mỹ trên hết” là một slogan rất hấp dẫn theo nhiều cách mà.

Patriotism is, in many ways, a very noble thing.

Chủ nghĩa yêu nước, nhìn từ nhiều góc thì đều rất cao thượng.

It's played a role in promoting cooperation

Nó đóng vai trò kích thích hợp tác

among large numbers of people.

giữa những nhóm lớn lại với nhau.

Why couldn't you have a world organized in countries,

Vì sao lại không thể có một thế giới được gói gọn trong mỗi quốc gia,

all of which put themselves first?

nơi mà mọi người đặt họ lên trên hết

YNH: For many centuries, even thousands of years,

YNH: Trong nhiều thế kỷ, thậm chí là hàng ngàn năm,

patriotism worked quite well.

chủ nghĩa yêu nước khá là hiệu quả.

Dĩ nhiên, nó còn dẫn tới chiến tranh và các thứ,

Of course, it led to wars an so forth,

but we shouldn't focus too much on the bad.

nhưng có lẽ ta không nên quá chú trọng vào cái xấu.

There are also many, many positive things about patriotism,

Còn rất nhiều ưu điểm của chủ nghĩa yêu nước,

and the ability to have a large number of people

nhất là khả năng có được một số lượng lớn con người

care about each other,

quan tâm lẫn nhau,

sympathize with one another,

đồng cảm với nhau,

and come together for collective action.

và tập hợp lại với nhau vì hành động chung.

If you go back to the first nations,

Nếu anh quay trở lại với các nhà nước đầu tiên,

so, thousands of years ago,

hàng ngàn năm trước đây,

the people who lived along the Yellow River in China --

những người sống dọc theo sông Hoàng Hà ở Trung Hoa –

it was many, many different tribes

đó là những bộ lạc rất khác nhau

and they all depended on the river for survival and for prosperity,

và tất cả đều phụ thuộc vào con sông để sinh tồn và thịnh vượng,

but all of them also suffered from periodical floods

nhưng tất cả họ đều gánh chịu các đợt lũ lụt

and periodical droughts.

và hạn hán theo mùa.

And no tribe could really do anything about it,

Không có một bộ lạc nào có thể thật sự làm gì để khắc phục,

because each of them controlled just a tiny section of the river.

bởi vì mỗi một bộ lạc chỉ kiểm soát một góc rất nhỏ của con sông.

And then in a long and complicated process,

Rồi sau một quá trình đằng đẵng và phức tạp,

the tribes coalesced together to form the Chinese nation,

các bộ tộc hợp nhất lại hình thành nên quốc gia Trung Hoa,

which controlled the entire Yellow River

cái có thể kiểm soát toàn bộ sông Hoàng Hà

and had the ability to bring hundreds of thousands of people together

và đủ khả năng gom hàng trăm hàng ngàn người lại với nhau

to build dams and canals and regulate the river

để cùng xây đập và kênh đào, rồi điều hòa con sông

and prevent the worst floods and droughts

và ngăn chặn các cơn lũ lụt cũng như hạn hán nặng nề,

and raise the level of prosperity for everybody.

nhằm gia tăng sự thịnh vượng cho tất cả mọi người.

And this worked in many places around the world.

Và điều này diễn ra ở rất nhiều nơi trên thế giới.

But in the 21st century,

Thế nhưng trong thế kỷ 21,

technology is changing all that in a fundamental way.

công nghệ đang thay đổi mọi thứ ở mức độ nền tảng.

We are now living -- all people in the world --

Chúng ta hiện đang sống – mọi người trên thế giới –

are living alongside the same cyber river,

đang sống dọc theo cùng một con sông ảo internet,

and no single nation can regulate this river by itself.

và không một quốc gia nào có thể tự mình điều hòa con sông này.

We are all living together on a single planet,

Chúng ta đang sống trong cùng một hành tinh,

which is threatened by our own actions.

nơi dễ dàng bị đe dọa bởi mỗi hành động của chúng ta.

And if you don't have some kind of global cooperation,

Và nếu bạn không hợp tác trên bình diện toàn cầu,

nationalism is just not on the right level to tackle the problems,

chủ nghĩa dân tộc không còn là tầm mức đúng đắn để tiếp cận vấn đề,

whether it's climate change or whether it's technological disruption.

dù là nói tới biến đổi khí hậu hay khủng hoảng công nghệ.

CA: So it was a beautiful idea

CA: Vậy, từng có một ý tưởng tuyệt diệu là

in a world where most of the action, most of the issues,

trong một thế giới nơi hầu hết hành động, hầu hết các vấn đề,

took place on national scale,

đều xảy ra trên quy mô quốc gia,

nhưng lập luận của anh là những vấn đề đáng quan tâm nhất hiện nay

but your argument is that the issues that matter most today

no longer take place on a national scale but on a global scale.

đã không còn ở mức quốc gia nữa mà đã là vấn đề toàn cầu.

YNH: Exactly. All the major problems of the world today

YNH: Chính xác. Tất cả các vấn đề lớn trên thế giới ngày nay

are global in essence,

đều là vấn đề toàn cầu về bản chất,

and they cannot be solved

chúng không thể được giải quyết

unless through some kind of global cooperation.

nếu không có hợp tác toàn cầu.

It's not just climate change,

Không chỉ là biến đổi khí hậu

which is, like, the most obvious example people give.

như hầu hếtm, các minh chứng mọi người đưa ra.

I think more in terms of technological disruption.

Tôi quan tâm đến khủng hoảng công nghệ hơn.

If you think about, for example, artificial intelligence,

Ví dụ, nếu anh nghĩ tới việc trí thông minh nhân tạo,

over the next 20, 30 years

thêm 20-30 năm nữa,

pushing hundreds of millions of people out of the job market --

sẽ đẩy hàng trăm triệu người ra khỏi thị trường việc làm –

this is a problem on a global level.

thì đây chính là ở tầm mức toàn cầu rồi.

It will disrupt the economy of all the countries.

Nó sẽ chia cắt nền kinh tế của mọi quốc gia.

And similarly, if you think about, say, bioengineering

Tương tự, nếu anh nghĩ tới tới công nghệ sinh học

and people being afraid of conducting,

và nỗi sợ thực thi nghiên cứu

I don't know, genetic engineering research in humans,

công nghệ biến đổi gene trên người,

it won't help if just a single country, let's say the US,

sẽ vô dụng nếu chỉ đặt vấn đề trên một quốc gia đơn lẻ.

outlaws all genetic experiments in humans,

Ví dụ nước Mỹ cấm thực nghiệm gene trên người,

but China or North Korea continues to do it.

nhưng Trung Quốc và Bắc Triều Tiên tiếp tục thì sao.

So the US cannot solve it by itself,

Mỹ sẽ không thể giải quyết vấn đề một mình được,

and very quickly, the pressure on the US to do the same will be immense

và rất nhanh thôi, áp lực tương đương sẽ đè nặng lên Mỹ

because we are talking about high-risk, high-gain technologies.

bởi vì ta đang nói đến nền công nghệ rủi ro cao mà lợi nhuận cũng cao.

If somebody else is doing it, I can't allow myself to remain behind.

Nếu ai cũng làm, tôi không thể bắt tôi tiếp tục tụt hậu.

The only way to have regulations, effective regulations,

Cách duy nhất ban hành quy định, một cách hiệu quả,

on things like genetic engineering,

lên những thứ như công nghệ gene

is to have global regulations.

là phải có quy định toàn cầu.

If you just have national regulations, nobody would like to stay behind.

Nếu bạn chỉ có quy định cấp quốc gia, sẽ chẳng có ai muốn tuột lại đằng sau.

CA: So this is really interesting.

CA: Điều này rất thú vị.

It seems to me that this may be one key

Tôi có cảm giác đây là một điểm mấu chốt

to provoking at least a constructive conversation

có thể kích lên ít nhất là một cuộc đối thoại có tính xây dựng

between the different sides here,

giữa các bên,

because I think everyone can agree that the start point

bởi vì tôi nghĩ ai cũng sẽ đồng ý rằng khởi điểm

of a lot of the anger that's propelled us to where we are

của cơn giận dữ đang xoay quanh chúng ta

is because of the legitimate concerns about job loss.

chính là nỗi lo có thực về việc mất việc.

Work is gone, a traditional way of life has gone,

Việc làm đang mất đi, lối sống truyền thống đã không còn,

and it's no wonder that people are furious about that.

khó trách người ta cứ lên cơn thịnh nộ.

And in general, they have blamed globalism, global elites,

Và nhìn chung, họ đổ tại toàn cầu hóa, đổ cho giới tinh hoa quốc tế,

for doing this to them without asking their permission,

đã làm thế này với họ mà không lại không xin phép họ,

and that seems like a legitimate complaint.

và hình như đó là một than phiền chính đáng.

But what I hear you saying is that -- so a key question is:

Nhưng tôi nghe anh nói – câu hỏi cốt lõi là:

What is the real cause of job loss, both now and going forward?

Cái gì là nguyên nhân thực của việc mất việc, cả hiện tại và sau này?

To the extent that it's about globalism,

Trên phạm vi toàn cầu thì

then the right response, yes, is to shut down borders

câu trả lời đúng đắn, vâng, là phải bỏ đi các biên giới,

and keep people out and change trade agreements and so forth.

kết nối mọi người với nhau thay đổi các thỏa thuận thương mại, v.v.

But you're saying, I think,

Nhưng khi anh nói, tôi nghĩ,

that actually the bigger cause of job loss is not going to be that at all.

thực sự nguyên nhân lớn hơn của việc mất việc hoàn toàn không phải là vậy.

It's going to originate in technological questions,

Nó bắt nguồn từ các vấn đề công nghệ,

and we have no chance of solving that

và chúng ta không cách nào giải quyết được

unless we operate as a connected world.

trừ phi hợp tác như một thế giới đoàn kết.

YNH: Yeah, I think that,

YNH: Đúng vậy, tôi nghĩ thế.

I don't know about the present, but looking to the future,

Tôi không biết hiện tại thế nào, nhưng nhìn về tương lai,

it's not the Mexicans or Chinese who will take the jobs

không phải người Mexico hay Trung Quốc sẽ lấy đi công việc

from the people in Pennsylvania,

của người dân Pennsylvania,

it's the robots and algorithms.

mà chính là robot và thuật toán.

So unless you plan to build a big wall on the border of California --

Vì vậy trừ phi bạn tính xây một bức trường thành bao quanh California –

(Laughter)

(Tiếng cười)

the wall on the border with Mexico is going to be very ineffective.

thì bức tường sắp xây với Mexico sẽ trở nên vô dụng.

And I was struck when I watched the debates before the election,

Và tôi đã kinh ngạc hết sức khi xem cuộc tranh biện trước bầu cử,

I was struck that certainly Trump did not even attempt to frighten people

tôi kinh ngạc vì rõ ràng ông Trump còn chẳng thèm dọa người dân

by saying the robots will take your jobs.

là robot sẽ cướp việc của họ.

Hiện tại thậm chí nếu nó chưa đúng, thì cũng không quan trọng.

Now even if it's not true, it doesn't matter.

It could have been an extremely effective way of frightening people --

Đó đã có thể là một cách rất hữu hiệu khi muốn dọa mọi người --

(Laughter)

(Tiếng cười)

and galvanizing people:

Và kích động mọi người:

"The robots will take your jobs!"

“Robot sẽ cướp việc của các người!”

And nobody used that line.

Vậy mà không ai dùng câu đó.

And it made me afraid,

Điều đó làm tôi lo ngại,

because it meant that no matter what happens

vì nó có nghĩa là, bất chấp những gì đang xảy ra

in universities and laboratories,

ở các trường đại học và các phòng thí nghiệm,

and there, there is already an intense debate about it,

bất chấp cả các tranh luận nảy lửa về nó,

but in the mainstream political system and among the general public,

vậy mà trong hệ thống chính trị chính thống và trong đầu đại chúng,

people are just unaware

người ta hoàn toàn không nhận thức được

that there could be an immense technological disruption --

là sẽ có một khủng hoảng rộng lớn về công nghệ --

not in 200 years, but in 10, 20, 30 years --

không phải trong 200 năm nữa đâu, chỉ 10-20-30 năm nữa thôi –

and we have to do something about it now,

chúng ta phải làm điều gì đó bây giờ,

partly because most of what we teach children today in school or in college

một phần là vì phần lớn những gì chúng ta dạy trẻ con ngày nay trong trường

is going to be completely irrelevant to the job market of 2040, 2050.

sẽ hoàn toàn không còn thích hợp với thị trường việc làm vào năm 2040 hay 2050.

So it's not something we'll need to think about in 2040.

Đó không phải chuyện ta sẽ nghĩ cách vào năm 2040,

We need to think today what to teach the young people.

mà cần phải nghĩ bây giờ là nên dạy cái gì cho người trẻ.

CA: Yeah, no, absolutely.

CA: Đúng vậy, chắc chắn thế.

You've often written about moments in history

Anh thường viết về các khoảnh khắc trong lịch sử

where humankind has ... entered a new era, unintentionally.

khi mà loài người bước vào một … kỷ nguyên mới, một cách vô tình.

Decisions have been made, technologies have been developed,

Các quyết định được thực hiện, công nghệ được phát triển,

and suddenly the world has changed,

và đột ngột thế giới biến đổi,

possibly in a way that's worse for everyone.

theo một cách có thể là tệ hơn đối với mọi người.

So one of the examples you give in "Sapiens"

Một ví dụ anh đưa ra trong “Sapiens”

is just the whole agricultural revolution,

là toàn bộ cuộc cách mạng nông nghiệp,

which, for an actual person tilling the fields,

khi chỉ vì một ai đó bắt đầu cày đồng

they just picked up a 12-hour backbreaking workday

mà người ta chọn lấy 12 tiếng còng lưng ngoài ruộng

instead of six hours in the jungle and a much more interesting lifestyle.

thay cho 6 giờ tung tăng trong rừng và kiểu sống thú vị hơn nhiều này.

(Laughter)

(Tiếng cười)

So are we at another possible phase change here,

Vậy có phải ta đang ở tại một bước ngoặc khác không,

where we kind of sleepwalk into a future that none of us actually wants?

thời khắc ta mộng du vào một tương lai mà không ai trong chúng ta thật sự muốn?

YNH: Yes, very much so.

YNH: Vâng, có thể lắm chứ.

During the agricultural revolution,

Trong suốt cuộc cách mạng nông nghiệp,

what happened is that immense technological and economic revolution

chuyện đã xảy ra là cách mạng công nghệ và kinh tế rộng lớn

empowered the human collective,

đã trao quyền cho tập thể con người,

but when you look at actual individual lives,

nhưng nếu bạn nhìn vào đời sống của mỗi một cá nhân cụ thể

the life of a tiny elite became much better,

ta thấy đời sống của một nhóm tinh hoa nhỏ bé trở nên tốt hơn,

and the lives of the majority of people became considerably worse.

còn đời sống của số đông loài người lại tệ đi đáng kể.

And this can happen again in the 21st century.

Điều này có thể xảy ra nữa trong thế kỷ 21.

No doubt the new technologies will empower the human collective.

Các công nghệ mới chắc chắn sẽ trao quyền thêm cho tập thể, không thể nghi ngờ.

But we may end up again

Nhưng có thể chúng ta lại kết thúc tại điểm

with a tiny elite reaping all the benefits, taking all the fruits,

nhóm tinh hoa nhỏ bé sẽ gặt được mọi lợi ích, hái hết quả ngọt,

and the masses of the population finding themselves worse

còn đại bộ phận dân chúng thấy họ ở trong tình trạng

than they were before,

còn tệ hơn trước đây,

certainly much worse than this tiny elite.

chắc chắn là sẽ tồi tệ hơn nhóm tinh hoa ít ỏi này.

CA: And those elites might not even be human elites.

CA: Và nhóm tinh hoa đó có khi không là tinh hoa nhân loại.

They might be cyborgs or --

Có thể là người-máy (cyborg) hoặc --

YNH: Yeah, they could be enhanced super humans.

YNH: Phải, họ có thể là giống người siêu phàm.

They could be cyborgs.

Họ có thể là người-máy.

They could be completely nonorganic elites.

Họ có thể là tinh hoa hoàn toàn phi hữu cơ.

They could even be non-conscious algorithms.

Thậm chí còn có thể là các thuật toán phi-ý thức.

What we see now in the world is authority shifting away

Điều ta đang chứng kiến trên thế giới là quyền uy đang dịch chuyển

from humans to algorithms.

từ con người sang thuật toán.

More and more decisions -- about personal lives,

Ngày càng có nhiều quyết định – về đời sống cá nhân,

about economic matters, about political matters --

về vấn đề kinh tế, vấn đề chính trị -

are actually being taken by algorithms.

đang thực sự được thực thi bởi thuật toán.

If you ask the bank for a loan,

Nếu bạn hỏi vay ngân hàng,

chances are your fate is decided by an algorithm, not by a human being.

có thể số phận của bạn được quyết định bởi thuật toán thay vì con người là khá cao.

And the general impression is that maybe Homo sapiens just lost it.

Ấn tượng chung là có lẽ loài người khôn ngoan (Homo sapiens) đã mất quyền.

The world is so complicated, there is so much data,

Thế giới này rất phức tạp có quá nhiều dữ liệu,

things are changing so fast,

mọi thứ đang thay đổi quá nhanh,

that this thing that evolved on the African savanna

tới mức loài sinh vật tiến hóa từ hoang mạc châu Phi

tens of thousands of years ago --

mười ngàn năm trước đây --

to cope with a particular environment,

không còn có thể ứng phó với một môi trường đặc thù

a particular volume of information and data --

như khối dữ liệu và thông tin khổng lồ đặc thù này --

it just can't handle the realities of the 21st century,

đơn giản là nó không thể đảm đương được hiện thực của thế kỷ 21,

and the only thing that may be able to handle it

mà điều duy nhất có thể đảm đương có lẽ chỉ là

is big-data algorithms.

các thuật toán big-data mà thôi.

So no wonder more and more authority is shifting from us to the algorithms.

Nên khó trách càng có nhiều quyền uy được chuyển từ chúng ta sang thuật toán.

CA: So we're in New York City for the first of a series of TED Dialogues

CA: Ừm, chúng ta đang ở New York City với buổi đầu tiên trong loạt TED Dialogues

with Yuval Harari,

với Yuval Harari,

and there's a Facebook Live audience out there.

và đang có các khán giả trên Facebook Live đằng kia.

We're excited to have you with us.

Chúng tôi vui khi có các bạn cùng tham gia

We'll start coming to some of your questions

Ta sẽ cùng đến với vài câu hỏi của khán giả FB

and questions of people in the room

và từ các vị trong khán phòng này

in just a few minutes,

trong vài phút nữa thôi,

so have those coming.

vậy mời các câu hỏi nào.

Yuval, if you're going to make the argument

Yuval, anh đang tranh luận rằng

that we need to get past nationalism because of the coming technological ...

chúng ta cần bỏ qua chủ nghĩa dân tộc của vì các… mối nguy công nghệ sắp tới,

theo một cách nào đó,

danger, in a way,

presented by so much of what's happening

minh chứng bởi những gì đang diễn ra

we've got to have a global conversation about this.

chúng ta cần có đối thoại toàn cầu về chuyện này.

Trouble is, it's hard to get people really believing that, I don't know,

Vấn đề là, thật khó để thuyết phục mọi người tin rằng, tôi không rõ nữa,

AI really is an imminent threat, and so forth.

AI đang là một mối đe dọa hiện hữu, đại loại vậy.

The things that people, some people at least,

Điều mà người ta, ít nhất là một số người,

care about much more immediately, perhaps,

đang quan tâm ngay lập tức, có lẽ là

is climate change,

biến đổi khí hậu,

perhaps other issues like refugees, nuclear weapons, and so forth.

hoặc có lẽ vài vấn đề khác như người tị nạn, vũ khí hạt nhân, v.v.

Would you argue that where we are right now

Anh có tranh luận gì về vị trí hiện tại của chúng ta,

that somehow those issues need to be dialed up?

về việc những vấn này cần được cảnh báo bằng cách nào đó không?

You've talked about climate change,

Anh có nói về biến đổi khí hậu,

but Trump has said he doesn't believe in that.

nhưng ông Trump thì bảo không tin chuyện ấy.

So in a way, your most powerful argument,

Vì thế theo một lẽ, luận điểm mạnh nhất của anh

you can't actually use to make this case.

thực sự không thể dùng để xử lý ca này được rồi.

YNH: Yeah, I think with climate change,

YNH: Vâng, tôi nghĩ với biến đổi khí hậu thì,

at first sight, it's quite surprising

nhìn ban đầu, trông có vẻ bất ngờ

that there is a very close correlation

khi có một sự liên hệ chặt chẽ

between nationalism and climate change.

giữa chủ nghĩa dân tộc và biến đổi khí hậu.

I mean, almost always, the people who deny climate change are nationalists.

Ý tôi là, hầu như người phủ nhận BĐKH sẽ luôn là người dân tộc chủ nghĩa.

And at first sight, you think: Why?

Thoạt nhìn bạn có thể nghĩ: Gì chứ?

What's the connection?

Cái kiểu liên hệ gì vậy?

Why don't you have socialists denying climate change?

Tại sao lại không có người XHCN phủ nhận BĐKH cơ chứ?

But then, when you think about it, it's obvious --

Nhưng rồi khi bạn ngẫm kỹ thì, nó rất rõ ràng --

because nationalism has no solution to climate change.

bởi vì chủ nghĩa quốc gia không có giải pháp cho biến đổi khí hậu.

If you want to be a nationalist in the 21st century,

Nếu anh muốn là người dân tộc chủ nghĩa thế kỷ 21,

you have to deny the problem.

anh phải phủ nhận vấn đề.

If you accept the reality of the problem, then you must accept that, yes,

Nếu anh thừa nhận thực tế vấn đề thì anh phải thừa nhận là đúng vậy,

there is still room in the world for patriotism,

vẫn còn chỗ cho chủ nghĩa yêu nước trên thế giới này,

there is still room in the world for having special loyalties

vẫn còn chỗ cho lòng trung thành và nghĩa vụ đặc biệt

and obligations towards your own people, towards your own country.

về phía đồng bào anh, về phía đất nước anh.

I don't think anybody is really thinking of abolishing that.

Tôi không cho là bất cứ ai thật sự nghĩ tới việc thủ tiêu điều đó.

But in order to confront climate change,

Thế nhưng để đối mặt với biến đổi khí hậu,

we need additional loyalties and commitments

chúng ta cần phải có thêm lòng trung thành và cam kết

to a level beyond the nation.

trên bình diện cao hơn cả quốc gia.

And that should not be impossible,

Điều đó không phải là không thể xảy ra,

because people can have several layers of loyalty.

bởi vì người ta có thể có nhiều mức độ trung thành.

You can be loyal to your family

Anh có thể trung thành với gia đình anh

and to your community

và cộng đồng anh

and to your nation,

và đất nước anh,

so why can't you also be loyal to humankind as a whole?

vậy tại sao lại không thể trung thành với loài người như một thể thống nhất?

Of course, there are occasions when it becomes difficult,

Dĩ nhiên sẽ có những lúc khó khăn,

what to put first,

cái gì cần phải ưu tiên,

but, you know, life is difficult.

nhưng, bạn biết đấy, đời là khó khăn mà.

Handle it.

Phải tự lo liệu thôi.

(Laughter)

(Tiếng cười)

CA: OK, so I would love to get some questions from the audience here.

CA: Ok, giờ tôi rất muốn nghe câu hỏi từ các vị khán giả ở đây.

We've got a microphone here.

Chúng tôi có micro.

Speak into it, and Facebook, get them coming, too.

Vui lòng dùng mic, và khán giả Facebook nữa.

Howard Morgan: One of the things that has clearly made a huge difference

Howard Morgan: Một trong những điều đang tạo nên cách biệt lớn

in this country and other countries

trong đất nước này và các nước khác

is the income distribution inequality,

là vấn đề bất bình đẳng phân bố thu nhập,

the dramatic change in income distribution in the US

chính là thay đổi đột ngột trong phân bố thu nhập ở nước Mỹ

from what it was 50 years ago,

so với cách đây 50 năm,

and around the world.

như trên toàn thế giới.

Is there anything we can do to affect that?

Có cách nào ta có thể làm để tác động vào điều đó không?

Because that gets at a lot of the underlying causes.

Bởi vì nó có rất nhiều nguyên nhân cơ bản.

YNH: So far I haven't heard a very good idea about what to do about it,

YNH: Cho tới nay tôi chưa thấy có một ý tưởng nào thật tốt về vấn đề này,

again, partly because most ideas remain on the national level,

một phần vì như đã nói, đa số các ý tưởng đều vẫn nằm trong cấp độ quốc gia

and the problem is global.

trong khi vấn đề là toàn cầu.

I mean, one idea that we hear quite a lot about now

Ý tôi là, có một ý tưởng ta thường nghe nhiều bấy lâu nay

is universal basic income.

là thu nhập cơ bản phổ thông.

But this is a problem.

Nhưng đó cũng là vấn đề.

I mean, I think it's a good start,

Tôi cho đó là một khởi đầu khả quan,

but it's a problematic idea because it's not clear what "universal" is

tuy nhiên nó tiềm ẩn vấn đề vì chưa tường minh “phổ thông” là thế nào

and it's not clear what "basic" is.

và “cơ bản” là thế nào.

Most people when they speak about universal basic income,

Phần đông khi nói tới thu nhập cơ bản phổ thông,

they actually mean national basic income.

họ đang nghĩ tới thu nhập cơ bản quốc gia.

But the problem is global.

Nhưng đây là vấn đề toàn cầu mà.

Let's say that you have AI and 3D printers taking away millions of jobs

Ví dụ anh có AI và máy in 3D đang lấy đi hàng triệu việc làm

in Bangladesh,

ở Bangladesh,

from all the people who make my shirts and my shoes.

từ tất cả những người đang làm ra áo và giày cho tôi.

So what's going to happen?

Vậy điều gì sẽ xảy ra?

The US government will levy taxes on Google and Apple in California,

Chính phủ Mỹ sẽ đánh thuế lên Google và Apple ở California

and use that to pay basic income to unemployed Bangladeshis?

rồi dùng thuế đó trả cho người Bangladesh thất nghiệp chăng?

If you believe that, you can just as well believe

Nếu bạn tin vào điều đó, hẳn là bạn cũng thực sự tin

that Santa Claus will come and solve the problem.

ông già Noel sẽ tới và giải quyết hết vấn đề.

So unless we have really universal and not national basic income,

Vì thế, trừ phi anh có một thu nhập chung và không là thu nhập cơ bản quốc gia

the deep problems are not going to go away.

thì các vấn đề sâu xa sẽ không biến đi được.

And also it's not clear what basic is,

Và ta cũng không thể nào làm rõ được “cơ bản” là thế nào,

because what are basic human needs?

bởi vì nhu cầu cơ bản con người là những gì?

A thousand years ago, just food and shelter was enough.

Một ngàn năm trước đây, chỉ thức ăn và chỗ trú ngụ là đủ.

But today, people will say education is a basic human need,

Nhưng bây giờ, người ta có thể cho rằng giáo dục phải là một phần

it should be part of the package.

của gói nhu cầu con người cơ bản.

But how much? Six years? Twelve years? PhD?

Nhưng bao nhiêu đây? Sáu năm? Mười hai năm? PhD?

Similarly, with health care,

Tương tự với chăm sóc sức khỏe,

let's say that in 20, 30, 40 years,

cứ cho là trong 20-30-40 năm nữa

you'll have expensive treatments that can extend human life

ta sẽ có các phương pháp đắt đỏ nhất để kéo dài tuổi thọ con người

to 120, I don't know.

tới 120, biết đâu.

Will this be part of the basket of basic income or not?

Khi đó nó có được tính trong một phần của thu nhập cơ bản không?

It's a very difficult problem,

Đây là một vấn đề rất khó,

because in a world where people lose their ability to be employed,

bởi vì trong một thế giới nơi con người có thể đánh mất cơ hội đi làm

the only thing they are going to get is this basic income.

thì thứ duy nhất họ có thể kiếm được chính là cái “thu nhập cơ bản” này.

So what's part of it is a very, very difficult ethical question.

Do vậy, cái gì nên là một phần của nó, là một câu hỏi đạo đức vô cùng khó.

CA: There's a bunch of questions on how the world affords it as well,

CA: Và cả núi câu hỏi về việc làm sao thế giới chi trả nó đây,

who pays.

ai sẽ trả.

There's a question here from Facebook from Lisa Larson:

Có một câu hỏi từ Facebook, Lisa Larson:

"How does nationalism in the US now

“Chủ nghĩa dân tộc ngày nay ở US

compare to that between World War I and World War II

so sánh với thời WW-I và WW-II

in the last century?"

thế kỷ trước thì thế nào?”

YNH: Well the good news, with regard to the dangers of nationalism,

YNH: Ừm, tin tốt là nếu xét về mối nguy hại của chủ nghĩa dân tộc

we are in a much better position than a century ago.

thì chúng ta đang ở vị thế tốt đẹp hơn cách đây một thế kỷ.

A century ago, 1917,

Thế kỷ trước, năm 1917,

Europeans were killing each other by the millions.

người Châu Âu giết chóc lẫn nhau cả triệu người.

In 2016, with Brexit, as far as I remember,

Năm 2016, với Brexit theo như tôi nhớ

a single person lost their life, an MP who was murdered by some extremist.

thì chỉ có một người mất mạng, là một nghị viên bị ám sát bởi một tay cực đoan.

Just a single person.

Chỉ duy nhất một người.

I mean, if Brexit was about British independence,

Ý tôi là nếu Brexit có ý nghĩa là độc lập cho Anh Quốc,

this is the most peaceful war of independence in human history.

thì đây là cuộc chiến giành độc lập ôn hòa nhất trong lịch sử loài người.

And let's say that Scotland will now choose to leave the UK

Giờ ta xem xét chuyện Scotland chọn rời khỏi UK

after Brexit.

sau vụ Brexit.

So in the 18th century,

Trong thế lỷ 18,

if Scotland wanted -- and the Scots wanted several times --

nếu Scotland muốn bức khỏi tầm kiểm soát của London --

to break out of the control of London,

người Scotland đã muốn rất nhiều lần,

the reaction of the government in London was to send an army up north

thì phản ứng của chính quyền London là cho quân đội lên phía bắc

to burn down Edinburgh and massacre the highland tribes.

thiêu rụi Edinburgh và tàn sát các bộ tộc cao nguyên.

My guess is that if, in 2018, the Scots vote for independence,

Tôi đoán nếu, vào năm 2018, người Scots bỏ phiếu để đòi độc lập,

the London government will not send an army up north

thì London sẽ không gửi quân đội lên phía bắc

to burn down Edinburgh.

để đốt Edinburgh đâu.

Very few people are now willing to kill or be killed

Giờ sẽ có rất ít người chịu chém giết hay bị giết

for Scottish or for British independence.

vì độc lập của người dân Britain hay Scotland.

So for all the talk of the rise of nationalism

Vì vậy khi nói về sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc

and going back to the 1930s,

và việc quay lại thời kỳ những năm 30,

to the 19th century, in the West at least,

về thế kỷ 19, thì ít nhất ở phía Tây,

the power of national sentiments today is far, far smaller

sức mạnh của cảm tình với quốc gia dân tộc ngày nay đã yếu hơn rất nhiều

than it was a century ago.

so với cách đây một thế kỷ.

CA: Although some people now, you hear publicly worrying

CA: Mặc dù hiện nay có nhiều người, chúng ta nghe công chúng lo ngại

about whether that might be shifting,

không biết có biến chuyển gì không,

that there could actually be outbreaks of violence in the US

rằng liệu có thật sự xảy ra bùng nổ bạo lực ở Mỹ hay không

depending on how things turn out.

phụ thuộc vào mọi chuyện sẽ thế nào.

Should we be worried about that,

Ta có nên lo lắng về điều đó,

or do you really think things have shifted?

hay anh có thật sự nghĩ mọi thứ đã dịch chuyển?

YNH: No, we should be worried.

YNH: Chúng ta nên lo ngại.

We should be aware of two things.

Chúng ta nên hiểu rõ hai điều.

First of all, don't be hysterical.

Thứ nhất, không được kích động.

We are not back in the First World War yet.

Ta vẫn chưa trở lại thời WW-I đâu.

But on the other hand, don't be complacent.

Tuy nhiên mặt khác cũng đừng tự ru ngủ mình.

We reached from 1917 to 2017,

Chúng ta băng qua 1917 tới 2017

not by some divine miracle,

không phải bởi kỳ tích nhiệm màu gì,

but simply by human decisions,

đơn giản là bằng quyết định của con người,

and if we now start making the wrong decisions,

và nếu bây giờ chúng ta quyết định sai,

we could be back in an analogous situation to 1917

ta có thể trở lại tình trạng như năm 1917

in a few years.

chỉ trong vài năm.

One of the things I know as a historian

Một trong những bài học tôi có khi làm sử gia là,

is that you should never underestimate human stupidity.

bạn không bao giờ được đánh giá thấp mức độ ngu xuẩn của con người.

(Laughter)

(Tiếng cười)

It's one of the most powerful forces in history,

Đó chính là một trong những lực thay đổi lịch sử mạnh mẽ nhất đấy,

human stupidity and human violence.

sự ngu muội và bạo lực của loài người.

Humans do such crazy things for no obvious reason,

Con người làm những thứ ngu ngốc không vì lý do gì cả,

but again, at the same time,

nhưng đồng thời, một lần nữa,

another very powerful force in human history is human wisdom.

ta cũng có một lực khác mạnh không kém, đó là sự thông tuệ của loài người.

We have both.

Chúng ta có cả hai.

CA: We have with us here moral psychologist Jonathan Haidt,

CA: Chúng ta có ở đây một nhà tâm lý luân lý, Jonathan Haidt,

who I think has a question.

tôi nghĩ là ông có một câu hỏi.

Jonathan Haidt: Thanks, Yuval.

Jonathan Haidt: Cảm ơn, Yuval.

So you seem to be a fan of global governance,

Ừm có vẻ như anh là fan hâm mộ chính quyền toàn cầu,

but when you look at the map of the world from Transparency International,

nhưng mà khi ta nhìn vào bản đồ thế giới từ tổ chức Minh bạch quốc tế,

which rates the level of corruption of political institutions,

cho thấy tỉ lệ tham nhũng của các cơ quan chính trị,

it's a vast sea of red with little bits of yellow here and there

ta sẽ thấy một biển màu đỏ to lớn với rất ít điểm vàng rải rác đâu đó

for those with good institutions.

là dấu hiệu của các cơ quan tốt.

So if we were to have some kind of global governance,

Vậy, nếu ta muốn có một kiểu chính quyền toàn cầu,

what makes you think it would end up being more like Denmark

thì điều gì khiến anh tin rằng nó sẽ giống Đan Mạch

rather than more like Russia or Honduras,

hơn là giống Nga hay Honduras,

and aren't there alternatives,

và liệu có cách khác không,

such as we did with CFCs?

như cách ta làm ở CFCs?

There are ways to solve global problems with national governments.

Có nhiều cách giải quyết các vấn đề toàn cầu với chính phủ quốc gia.

What would world government actually look like,

Chính quyền toàn cầu thật sự ra làm sao,

and why do you think it would work?

và sao anh nghĩ là nó sẽ hiệu quả?

YNH: Well, I don't know what it would look like.

YNH: Ừm, tôi thật không biết nó sẽ trông ra làm sao.

Nobody still has a model for that.

Chưa từng ai có một mô hình như vậy.

The main reason we need it

Lý do chính chúng ta cần nó

is because many of these issues are lose-lose situations.

là vì rất nhiều các vấn đề hiện nay đang là tình huống lose-lose.

When you have a win-win situation like trade,

Khi anh có một tình huống win-win như buôn bán,

both sides can benefit from a trade agreement,

khi cả hai đều được lợi từ một thỏa thuận trao đổi,

then this is something you can work out.

thì đó là tình huống ta có thể giải quyết.

Without some kind of global government,

Khi không có chính quyền toàn cầu

national governments each have an interest in doing it.

thì chính quyền mỗi quốc gia đều sẽ có lợi ích riêng để làm.

But when you have a lose-lose situation like with climate change,

Nhưng khi anh đang trong tình huống lose-lose như biến đổi khí hậu,

it's much more difficult

thì sẽ khó hơn rất nhiều

without some overarching authority, real authority.

nếu không có một quyền lực bao trùm toàn diện, một quyền lực thực sự.

Now, how to get there and what would it look like,

Giờ mà hỏi làm sao để đạt được điều đó và nó trông thế nào,

I don't know.

thì thực là tôi không biết.

And certainly there is no obvious reason

Và quả thực không có lý do rõ ràng nào cho thấy

to think that it would look like Denmark,

nó có khả năng giống Đan Mạch,

or that it would be a democracy.

hay thậm chí nó có dân chủ không.

Most likely it wouldn't.

Nhiều khả năng là không có.

We don't have workable democratic models

Ta không có các mô hình dân chủ nào

for a global government.

áp dụng được cho chính quyền toàn cầu hết.

So maybe it would look more like ancient China

Nên có khi nó sẽ giống Trung Hoa cổ đại

than like modern Denmark.

hơn là Đan Mạch.

But still, given the dangers that we are facing,

Nhưng cho dù vậy, xét các mối nguy ta đang đối mặt

I think the imperative of having some kind of real ability

thì tôi cho rằng sự bức thiết phải có năng lực thật sự

to force through difficult decisions on the global level

thúc đẩy người ta làm ra các quyết định khó ở cấp độ toàn cầu

is more important than almost anything else.

vẫn rất là quan trọng, hơn hầu hết những chuyện khác.

CA: There's a question from Facebook here,

CA: Có một câu hỏi từ Facebook,

and then we'll get the mic to Andrew.

rồi ta sẽ chuyển mic cho Andrew.

So, Kat Hebron on Facebook,

Kat Hebron từ FB,

calling in from Vail:

gọi từ Vail:

"How would developed nations manage the millions of climate migrants?"

“Làm sao để các nước phát triển quản lý hàng triệu người tị nạn môi trường?”

YNH: I don't know.

YNH: Tôi không biết.

CA: That's your answer, Kat. (Laughter)

CA: Đó là câu trả lời cho bạn đấy, Kat.

YNH: And I don't think that they know either.

YNH: Và tôi cũng không nghĩ là họ biết đâu.

They'll just deny the problem, maybe.

Họ chỉ phớt lờ nó đi thôi, có lẽ vậy.

CA: But immigration, generally, is another example of a problem

CA: Nhưng mà vấn đề nhập cư, nhìn chung, cũng là một ví dụ

that's very hard to solve on a nation-by-nation basis.

về vấn đề rất khó giải quyết trên cơ sở một quốc gia đơn lẻ.

One nation can shut its doors,

Một nước có thể đóng cửa biên giới,

but maybe that stores up problems for the future.

nhưng chắc chắn sẽ tích tụ rắc rối cho tương lai.

YNH: Yes, I mean -- it's another very good case,

YNH: Đúng vậy, đó quả là một trường hợp rất hay,

especially because it's so much easier

đặc biệt bởi vì ngày nay

to migrate today

di cư dễ hơn nhiều

than it was in the Middle Ages or in ancient times.

so với thời Trung cổ hay cổ đại.

CA: Yuval, there's a belief among many technologists, certainly,

CA: Yuval, có một niềm tin của các nhà kỹ nghệ, chắc luôn,

that political concerns are kind of overblown,

rằng mối lo chính trị đang bị thổi phồng quá đáng,

that actually, political leaders don't have that much influence

rằng thật sự các lãnh đạo chính trị không có nhiều ảnh hưởng như vậy

in the world,

lên thế giới đâu,

that the real determination of humanity at this point is by science,

là quyền quyết định thật sự của nhân loại vào lúc này nằm trong tay khoa học,

by invention, by companies,

bởi phát minh, bởi công ty,

by many things other than political leaders,

và trong tay nhiều thứ khác hơn là chính trị,

and it's actually very hard for leaders to do much,

và thật sự các nhà chính trị rất khó làm được nhiều,

so we're actually worrying about nothing here.

và rằng chúng ta chỉ đang lo bò trắng răng mà thôi.

YNH: Well, first, it should be emphasized

YNH: Ừm, thứ nhất, cần nhấn mạnh

that it's true that political leaders' ability to do good is very limited,

là đúng vậy, khả năng các nhà chính trị có thể làm gì đó tốt là rất hạn chế,

but their ability to do harm is unlimited.

nhưng mà khả năng gây hại thì vô biên.

There is a basic imbalance here.

Có một sự mất cân bằng cơ bản ở điểm này.

You can still press the button and blow everybody up.

Anh có thể nhấn một cái nút và thổi bay tất cả người ta mà.

You have that kind of ability.

Anh thật có cái năng lực đó.

But if you want, for example, to reduce inequality,

Nhưng mà, ví dụ nếu anh muốn giảm bớt bất bình đẳng

that's very, very difficult.

thì không dễ tí nào.

But to start a war,

Còn nếu muốn gây chiến,

you can still do so very easily.

thì anh vẫn rất dễ dàng làm được.

So there is a built-in imbalance in the political system today

Cho nên, có tồn tại một sự bất cân bằng trong nội tại hệ thống chính trị ngày nay

which is very frustrating,

mà nó rất là phiền phức,

where you cannot do a lot of good but you can still do a lot of harm.

bạn không thể làm được mấy điều có lợi lại có thể gây hại vô cùng.

And this makes the political system still a very big concern.

Chính điều này làm hệ thống chính trị trở thành một mối lo ngại rất lớn.

CA: So as you look at what's happening today,

CA: Vậy khi anh thấy điều đang diễn ra hiện nay,

and putting your historian's hat on,

và đội lên chiếc mũ sử gia,

do you look back in history at moments when things were going just fine

thì anh có tìm kiếm trong lịch sử các thời điểm mà mọi chuyện đang êm đẹp

and an individual leader really took the world or their country backwards?

thì một ông lãnh tụ đơn lẻ nào đấy đã làm thế giới hay đất nước của ổng thụt lùi?

YNH: There are quite a few examples,

YNH: Cũng không có mấy ví dụ đâu,

but I should emphasize, it's never an individual leader.

nhưng tôi nên nhấn mạnh, không bao giờ là một thủ lĩnh đơn lẻ.

I mean, somebody put him there,

Ý tôi là ai đó đã đưa ông ta lên,

and somebody allowed him to continue to be there.

rồi cho phép ông ta tiếp tục ở đó.

So it's never really just the fault of a single individual.

Cho nên nó chưa bao giờ thật sự là lỗi của một con người đơn lẻ.

There are a lot of people behind every such individual.

Có rất nhiều cánh tay đằng sau mỗi một cá nhân như vậy.

CA: Can we have the microphone here, please, to Andrew?

CA: Giúp tôi chuyển mic cho Andrew với ạ?

Andrew Solomon: You've talked a lot about the global versus the national,

Andrew Solomon: Anh đã nói rất nhiều về chuyện toàn cầu so với quốc gia,

but increasingly, it seems to me,

nhưng tôi càng lúc càng cảm thấy,

the world situation is in the hands of identity groups.

tình hình thế giới ở trong tay của những nhóm đặc trưng.

We look at people within the United States

Chúng ta đang nói tới những người Mỹ

who have been recruited by ISIS.

làm việc cho ISIS.

We look at these other groups which have formed

Chúng ta nhìn vào những nhóm khác

which go outside of national bounds

hình thành bên ngoài đường biên quốc gia

but still represent significant authorities.

nhưng vẫn tiêu biểu cho quyền lực đáng kể.

How are they to be integrated into the system,

Làm thế nào để họ hợp nhất vào hệ thống,

and how is a diverse set of identities to be made coherent

và làm cách nào các khối đặc trưng khác biệt nhau có thể đoàn kết

under either national or global leadership?

dưới sự lãnh đạo của quốc gia hay là toàn cầu?

YNH: Well, the problem of such diverse identities

YNH: Vâng, vấn đề các nhóm đặc trưng đa dạng như thế

is a problem from nationalism as well.

cũng là vấn đề của chủ nghĩa dân tộc

Nationalism believes in a single, monolithic identity,

Chủ nghĩa dân tộc tin vào một đặc trưng đơn nhất, nguyên khối và riêng biệt,

and exclusive or at least more extreme versions of nationalism

hay ít nhất là với các phiên bản chủ nghĩa dân tộc cực đoan hơn,

believe in an exclusive loyalty to a single identity.

họ tin vào lòng trung thành duy độc chỉ dành cho một đặc trưng đơn lẻ.

And therefore, nationalism has had a lot of problems

Chính vì vậy mà chủ nghĩa dân tộc đã gặp rất nhiều rắc rối

with people wanting to divide their identities

với những người muốn chia tách đặc trưng của họ

between various groups.

thành những nhóm khác nhau.

So it's not just a problem, say, for a global vision.

Nên nó không chỉ là vấn đề ở tầm nhìn toàn cầu đâu.

And I think, again, history shows

Và tôi nghĩ là một lần nữa lịch sử cho thấy

that you shouldn't necessarily think in such exclusive terms.

rằng anh không nhất thiết chỉ tư duy với các thuật ngữ duy độc.

If you think that there is just a single identity for a person,

Khi anh cho rằng chỉ có một đặc trưng độc nhất cho một người,

"I am just X, that's it, I can't be several things, I can be just that,"

“Tôi là X, chính là vậy, tôi không thể là vài thứ khác nữa, tôi chỉ có thể là vậy,”

that's the start of the problem.

thì đó chính là khởi nguồn của rắc rối.

You have religions, you have nations

Anh có một tôn giáo, anh có một quốc gia

that sometimes demand exclusive loyalty,

đôi khi đòi anh phải có một lòng trung thành độc nhất,

but it's not the only option.

nhưng nó không là lựa chọn duy nhất.

There are many religions and many nations

Có nhiều tôn giáo và đất nước

that enable you to have diverse identities at the same time.

cho phép anh có nhiều đặc trưng khác nhau cùng một lúc.

CA: But is one explanation of what's happened in the last year

CA: Nhưng có một lý giải cho những chuyện xảy ra trong năm vừa qua

that a group of people have got fed up with, if you like,

là một nhóm người bị nhồi sọ, nếu anh thích,

the liberal elites, for want of a better term,

các tinh hoa phe tự do, cần có một thuật ngữ tốt hơn,

obsessing over many, many different identities and them feeling,

ám ảnh bởi rất nhiều các đặc trưng khác nhau và họ cảm thấy như:

"But what about my identity? I am being completely ignored here.

“Nhưng mà còn căn tính của tôi thì sao? Tôi đang bị phớt lờ đây này.

And by the way, I thought I was the majority"?

Tiện thể tôi nghĩ tôi cũng là số đông chứ”?

And that that's actually sparked a lot of the anger.

Và điều đó thật sự đã làm lóe lên cơn thịnh nộ.

YNH: Yeah. Identity is always problematic,

YNH: Vâng, đúng vậy. Căn tính luôn chứa đựng rắc rối,

because identity is always based on fictional stories

bởi lẽ căn tính luôn dựa trên các câu chuyện hư cấu

that sooner or later collide with reality.

mà sớm hay muộn gì cũng va chạm với thực tại.

Almost all identities,

ý tôi là, hầu hết các căn tính,

I mean, beyond the level of the basic community

vượt qua cấp độ cộng đồng căn bản

of a few dozen people,

của vài chục người,

are based on a fictional story.

đều là dựa trên chuyện hư cấu.

They are not the truth.

Đó không phải là sự thật.

They are not the reality.

Đó không phải là hiện thực.

It's just a story that people invent and tell one another

Đó chỉ là câu chuyện người ta bịa ra rồi kể cho người khác nghe

and start believing.

rồi bắt đầu tin vào nó.

And therefore all identities are extremely unstable.

Vì vậy mà tất cả căn tính đều cực kỳ không ổn định.

They are not a biological reality.

Chúng không phải là hiện thực sinh học.

Sometimes nationalists, for example,

Ví dụ, đôi khi những nhà dân tộc chủ nghĩa

think that the nation is a biological entity.

nghĩ rằng một đất nước là một thực thể sinh học.

It's made of the combination of soil and blood,

Nó được làm từ hỗn hợp đất và máu,

creates the nation.

đã tạo nên một đất nước.

But this is just a fictional story.

Nhưng mà đây chỉ là hư cấu thôi.

CA: Soil and blood kind of makes a gooey mess.

CA: Đất và máu tạo thành một bãi nhớp nháp.

(Laughter)

(Tiếng cười)

YNH: It does, and also it messes with your mind

YNH: Thật vậy, và nó còn làm rối đầu anh

when you think too much that I am a combination of soil and blood.

khi anh nghĩ quá nhiều về việc mình là một hỗn hợp của đất và máu.

If you look from a biological perspective,

Nếu bạn nhìn từ góc độ sinh học,

obviously none of the nations that exist today

rõ ràng sẽ không có một quốc gia nào bây giờ tồn tại

existed 5,000 years ago.

từ cách nay 5000 năm.

Homo sapiens is a social animal, that's for sure.

Người Khôn Ngoan là một động vật xã hội, điều này là chắc chắn.

But for millions of years,

Nhưng hàng triệu năm rồi,

Homo sapiens and our hominid ancestors lived in small communities

Người Khôn Ngoan và các tổ tiên họ người của ta sống trong các cộng đồng nhỏ

of a few dozen individuals.

cỡ vài chục cá thể.

Everybody knew everybody else.

Tất cả mọi người đều biết nhau.

Whereas modern nations are imagined communities,

Trong khi quốc gia hiện đại là các cộng đồng tưởng tượng,

in the sense that I don't even know all these people.

nghĩa là tôi thậm chí còn chẳng biết những người này.

I come from a relatively small nation, Israel,

Tôi đến từ một đất nước tương đối nhỏ, Israel,

and of eight million Israelis,

và với tám triệu người Israel,

I never met most of them.

đa số là tôi chưa bao giờ gặp.

I will never meet most of them.

Tôi sẽ không bao giờ gặp hầu hết những người đó.

They basically exist here.

Họ cơ bản là tồn tại ở đây.

CA: But in terms of this identity,

CA: Nhưng mà xét về căn tính,

this group who feel left out and perhaps have work taken away,

nhóm người này đang cảm thấy bị cho ra rìa và có lẽ cũng bị lấy mất việc,

I mean, in "Homo Deus,"

ý tôi là, trong “Homo Deus”

you actually speak of this group in one sense expanding,

anh thật sự bàn về nhóm này theo nghĩa đang bành trướng lên,

that so many people may have their jobs taken away

rằng nhiều người đang bị tước mất việc làm

by technology in some way that we could end up with

bởi công nghệ theo cách mà cuối cùng chúng ta sẽ có một tầng lớp

a really large -- I think you call it a "useless class" --

thật sự đông – tôi nghĩ anh gọi đó là “tầng lớp vô dụng” –

a class where traditionally,

một tầng lớp mà theo quan điểm,

as viewed by the economy, these people have no use.

kinh tế truyền thống, không có công dụng gì.

YNH: Yes.

YNH: Đúng vậy.

CA: How likely a possibility is that?

CA: Làm sao xảy ra chuyện như thế được?

Is that something we should be terrified about?

Đó có phải điều ta nên lo không?

And can we address it in any way?

Không có cách nào chúng ta bàn tới nó được sao?

YNH: We should think about it very carefully.

YNH: Chúng ta phải nghĩ về nó hết sức cẩn thận.

I mean, nobody really knows what the job market will look like

Ý tôi là không ai thật sự biết được thị trường việc làm sẽ ra sao

in 2040, 2050.

trong 2040 hay 2050.

There is a chance many new jobs will appear,

Có khả năng là nhiều loại hình việc làm mới sẽ xuất hiện,

but it's not certain.

nhưng cũng chưa chắc.

And even if new jobs do appear,

Và thậm chí nếu có nhiều việc mới xuất hiện,

it won't necessarily be easy

thì cũng không dễ dàng gì

for a 50-year old unemployed truck driver

cho một tài xế xe tải 50 tuổi vừa mất việc

made unemployed by self-driving vehicles,

vào tay các phương tiện tự lái,

it won't be easy for an unemployed truck driver

không dễ cho người tài xế đó

to reinvent himself or herself as a designer of virtual worlds.

tái cải biến mình thành một nhà thiết kế của thế giới ảo.

Previously, if you look at the trajectory of the industrial revolution,

Trước đây, nếu bạn nhìn vào hành trình của cách mạng công nghiệp,

when machines replaced humans in one type of work,

khi máy móc thay thế con người trong một loại công việc,

the solution usually came from low-skill work

thì giải pháp thường là đến từ công việc kỹ năng thấp

in new lines of business.

trong một vài dây chuyền kinh doanh mới.

So you didn't need any more agricultural workers,

Anh không cần thêm công nhân nông nghiệp,

so people moved to working in low-skill industrial jobs,

cho nên người ta chuyển qua công việc công nghiệp kỹ năng thấp,

and when this was taken away by more and more machines,

rồi khi việc này bị lấy đi bởi nhiều máy móc hơn

people moved to low-skill service jobs.

thì người ta phải chuyển qua công việc dịch vụ kỹ năng thấp.

Now, when people say there will be new jobs in the future,

Giờ khi người ta nói sẽ có nhiều công việc hơn trong tương lai,

that humans can do better than AI,

rằng con người làm tốt hơn AI,

that humans can do better than robots,

rằng con người làm tốt hơn robot,

they usually think about high-skill jobs,

họ thường sẽ nghĩ tới những việc kỹ năng cao,

like software engineers designing virtual worlds.

như kỹ sư phần mềm thiết kế các thế giới ảo.

Now, I don't see how an unemployed cashier from Wal-Mart

Tôi không thấy làm sao mà một viên thu ngân thất nghiệp 50 tuổi

reinvents herself or himself at 50 as a designer of virtual worlds,

của Wall-Mart có thể tự biến mình thành một nhà thiết kế thế giới ảo,

and certainly I don't see

tôi chắc chắn không hiểu được

how the millions of unemployed Bangladeshi textile workers

làm sao hàng triệu công nhân xưởng dệt thất nghiệp ở Bangladesh

will be able to do that.

có thể làm được điều đó.

I mean, if they are going to do it,

Ý là, nếu như họ sẽ làm chuyện đó,

we need to start teaching the Bangladeshis today

vậy ta phải bắt đầu dạy người Bangladesh từ hôm nay

how to be software designers,

cách trở thành nhà thiết kế phần mềm,

and we are not doing it.

mà ta không đang làm vậy.

So what will they do in 20 years?

Vậy họ sẽ làm gì trong 20 năm tới bây giờ?

CA: So it feels like you're really highlighting a question

CA: Tôi có cảm giác là anh đang nhấn mạnh một câu hỏi

that's really been bugging me the last few months more and more.

thực tình đã quanh quẩn trong lòng tôi mấy tháng nay.

It's almost a hard question to ask in public,

Thật sự là khó mà đặt câu hỏi này cho công chúng,

but if any mind has some wisdom to offer in it, maybe it's yours,

nhưng nhỡ nếu ai có cao kiến thì sao, là anh không chừng,

so I'm going to ask you:

cho nên tôi hỏi anh vậy:

What are humans for?

Vậy con người dùng để làm gì?

YNH: As far as we know, for nothing.

YNH: Như ta biết thì, không gì cả.

(Laughter)

(Tiếng cười) Ý tôi là,

I mean, there is no great cosmic drama, some great cosmic plan,

không có một vở kịch vũ trụ vĩ đại nào, một kế hoạch vũ trụ vĩ đại nào

that we have a role to play in.

có phần cho chúng ta góp vào đâu.

And we just need to discover what our role is

Chúng ta chỉ cần khám phá xem vai trò của ta là gì

and then play it to the best of our ability.

và đóng vai thật tốt trong khả năng của mình.

This has been the story of all religions and ideologies and so forth,

Đây là câu chuyện của mọi tôn giáo và mọi ý thức hệ, v.v…,

but as a scientist, the best I can say is this is not true.

nhưng, là một nhà khoa học, điều tốt nhất tôi có thể nói là nó không đúng.

There is no universal drama with a role in it for Homo sapiens.

Chẳng có một vở kịch nào của vũ trụ có phần cho loài Người Khôn Ngoan tham dự.

So --

Cho nên --

CA: I'm going to push back on you just for a minute,

CA: Tôi phải lùi anh lại một chút,

just from your own book,

từ quyển sách của anh,

because in "Homo Deus,"

bởi vì trong "Homo Deus,"

you give really one of the most coherent and understandable accounts

anh đã dành một trong những phần nhất quán nhất và dễ hiểu nhất

about sentience, about consciousness,

để nói về nhận thức, về ý thức,

and that unique sort of human skill.

và đó kỹ năng độc nhất của loài người.

You point out that it's different from intelligence,

Anh chỉ ra rằng nó khác với trí thông minh,

the intelligence that we're building in machines,

loại trí thông minh mà ta tạo ra trong máy móc,

and that there's actually a lot of mystery around it.

và thật sự có nhiều điều bí ẩn về nó.

How can you be sure there's no purpose

Làm sao anh chắc là không có một mục đích nào

when we don't even understand what this sentience thing is?

khi chúng ta còn chưa hiểu rõ về cái khả năng tri giác này?

I mean, in your own thinking, isn't there a chance

Ý là, theo ý riêng của anh, liệu có thể có cơ hội nào

that what humans are for is to be the universe's sentient things,

để loài người là loài có khả năng tri giác của vũ trụ,

to be the centers of joy and love and happiness and hope?

là trung tâm của niềm vui, tình yêu, hạnh phúc và hy vọng không?

And maybe we can build machines that actually help amplify that,

Và có lẽ ta tạo ra máy móc điều thật sự giúp gia tăng điều đó,

even if they're not going to become sentient themselves?

mặc dù chúng sẽ không trở thành loài có tri giác?

Nghe có điên không?

Is that crazy?

Tôi thấy mình đang hy vọng như vậy, khi đọc sách của anh đấy.

I kind of found myself hoping that, reading your book.

YNH: Well, I certainly think that the most interesting question today in science

YNH: Tôi khá chắc rằng, câu hỏi thú vị nhất hiện nay

is the question of consciousness and the mind.

trong khoa học là câu hỏi về ý thức và tâm trí.

We are getting better and better in understanding the brain

Chúng ta đang có những bước tiến rõ hơn trong tìm hiểu não bộ

and intelligence,

và trí thông minh,

but we are not getting much better

nhưng ta lại không tiến thêm

in understanding the mind and consciousness.

được mấy về tâm trí và ý thức.

People often confuse intelligence and consciousness,

Người ta thường nhầm lẫn trí thông minh và ý thức,

especially in places like Silicon Valley,

đặc biệt là ở những nơi như Thung lũng Silicon,

which is understandable, because in humans, they go together.

mà cũng dễ hiểu thôi, vì trong chúng ta thì hai cái này như một.

I mean, intelligence basically is the ability to solve problems.

Tức là, trí thông minh về căn bản là khả năng giải quyết vấn đề.

Consciousness is the ability to feel things,

Còn ý thức là năng lực cảm giác sự vật,

to feel joy and sadness and boredom and pain and so forth.

là khả năng cảm thấy vui vẻ, buồn bã, chán chường, đau đớn, v.v…

In Homo sapiens and all other mammals as well -- it's not unique to humans --

Ở Người Khôn Ngoan và các loài có vú khác -- không chỉ riêng loài người --

in all mammals and birds and some other animals,

ở các loài có vú và chim chóc, và một số động vật khác,

intelligence and consciousness go together.

trí thông minh và ý thức đi cùng với nhau.

We often solve problems by feeling things.

Chúng ta thường giải quyết vấn đề bằng cách cảm nhận sự vật.

So we tend to confuse them.

Nên ta thường nhầm lẫn chúng.

But they are different things.

Nhưng thật ra chúng tách biệt.

What's happening today in places like Silicon Valley

Cái đang xảy ra ở Thung lũng Silicon ngày nay

is that we are creating artificial intelligence

là ta đang tạo ra trí thông minh nhân tạo

but not artificial consciousness.

chứ không phải ý thức nhân tạo.

There has been an amazing development in computer intelligence

Có một bước phát triển vượt bậc về trí tuệ máy tính

over the last 50 years,

trong vòng 50 năm qua,

and exactly zero development in computer consciousness,

và chính xác 'zero' tiến bộ trong lĩnh vực ý thức máy tính.

and there is no indication that computers are going to become conscious

Cũng không có dấu hiệu nào cho thấy máy tính

anytime soon.

sẽ có thể có ý thức sớm đâu.

So first of all, if there is some cosmic role for consciousness,

Đầu tiên, nếu có một vai trò nào đó trong vũ trụ cho ý thức,

it's not unique to Homo sapiens.

thì nó không chỉ dành cho Người Khôn Ngoan.

Cows are conscious, pigs are conscious,

Bò có ý thức, heo có ý thức,

chimpanzees are conscious, chickens are conscious,

linh trưởng có ý thức, gà có ý thức, và nếu ta cứ tiếp tục kiểu đó,

so if we go that way, first of all, we need to broaden our horizons

thì điều đầu tiên trước tiên là ta cần mở rộng đường chân trời ra

and remember very clearly we are not the only sentient beings on Earth,

và nhớ kỹ rằng chúng ta không phải loài duy nhất biết nhận thức trên quả đất,

and when it comes to sentience --

và khi nói tới nhận thức --

when it comes to intelligence, there is good reason to think

nếu nói tới trí thông minh thì có đủ lý do để tin

we are the most intelligent of the whole bunch.

rằng chúng ta là loài thông minh nhất trên tất cả mọi loài.

But when it comes to sentience,

Nhưng khi bàn tới nhận thức,

to say that humans are more sentient than whales,

nếu cho rằng con người nhận thức tốt hơn cá voi

or more sentient than baboons or more sentient than cats,

hay khỉ đầu chó hay mèo

I see no evidence for that.

thì tôi không thấy có đủ bằng chứng để nói thế.

So first step is, you go in that direction, expand.

Vậy bước đầu tiên, nếu anh đi theo hướng đó, anh phải mở rộng ra.

And then the second question of what is it for,

Rồi khi tới câu hỏi thứ hai, có nó để làm gì,

I would reverse it

thì tôi sẽ đảo ngược vấn đề

and I would say that I don't think sentience is for anything.

và nói rằng tôi không nghĩ có nhận thức để làm cái gì cả.

I think we don't need to find our role in the universe.

Tôi nghĩ ta chẳng cần phải tìm kiếm vai trò của mình trong vũ trụ để làm gì.

The really important thing is to liberate ourselves from suffering.

Điều quan trọng thực sự là giải phóng ta khỏi chịu đựng đau khổ.

What characterizes sentient beings

Cái đặc trưng hóa những loài có nhận thức

in contrast to robots, to stones,

khỏi robot, đất đá

to whatever,

hay bất kỳ thứ nào khác,

is that sentient beings suffer, can suffer,

đó là, loài có nhận thức thì đau khổ và có thể chịu đựng.

and what they should focus on

Cái mà các loài có tri giác nên tập trung vào

is not finding their place in some mysterious cosmic drama.

không phải là đi tìm vai trò của mình trong vở kịch đầy bí ẩn của vũ trụ.

They should focus on understanding what suffering is,

Chúng nên tập trung sức lực đi tìm hiểu đau khổ là gì,

what causes it and how to be liberated from it.

cái gì gây nên đau khổ và làm sao để thoát khỏi những khổ sở này.

CA: I know this is a big issue for you, and that was very eloquent.

CA: Đây hẳn là một câu hỏi lớn cho anh, và nó thật sự khá thuyết phục.

We're going to have a blizzard of questions from the audience here,

Chúng ta sẽ có cả núi câu hỏi từ khán giả ở đây,

and maybe from Facebook as well,

và cả khán giả FB nữa,

and maybe some comments as well.

có cả bình luận nữa.

So let's go quick.

Vậy nên ta sẽ đi nhanh thôi.

There's one right here.

Có một câu ở đây.

Keep your hands held up at the back if you want the mic,

Xin mời quý vị ở phía sau đưa tay lên nếu quý vị cần mic ạ,

and we'll get it back to you.

chúng tôi sẽ đưa tới cho bạn.

Question: In your work, you talk a lot about the fictional stories

Hỏi: Trong tác phẩm của mình, anh bàn nhiều về các chuyện hư cấu

that we accept as truth,

mà ta thừa nhận là sự thật,

and we live our lives by it.

và ta sống nhờ chúng.

As an individual, knowing that,

Trên tư cách cá nhân, việc hiểu về nó,

how does it impact the stories that you choose to live your life,

có tác động thế nào lên câu chuyện mà anh chọn để sống đời anh,

and do you confuse them with the truth, like all of us?

và anh có lẫn lộn nó với sự thật không, như tất cả chúng ta?

YNH: Tôi cố tránh điều đó.

YNH: I try not to.

I mean, for me, maybe the most important question,

Đối với cá nhân mình, có lẽ câu hỏi quan trọng nhất,

both as a scientist and as a person,

cả trên tư cách là một nhà khoa học và một con người,

is how to tell the difference between fiction and reality,

là làm sao phân biệt hư cấu với thực tại.

because reality is there.

Bởi vì thực tại luôn ở đó.

I'm not saying that everything is fiction.

Tôi không nói tất cả đều là hư cấu.

It's just very difficult for human beings to tell the difference

Thật sự là vô cùng khó để loài người có thể phân biệt

between fiction and reality,

giữa hư cấu và thực tại.

and it has become more and more difficult as history progressed,

Điều này càng lúc càng khó khi lịch sử diễn tiến,

because the fictions that we have created --

bởi vì các hư cấu chúng ta tạo nên –

nations and gods and money and corporations --

nhà nước, thánh thần, tiền tệ và các tập đoàn --

they now control the world.

chúng đang kiểm soát thế giới.

So just to even think,

Nội việc nghĩ

"Oh, this is just all fictional entities that we've created,"

“ôi, đây là tất cả các sự vật hư cấu mà ta tạo nên,”

is very difficult.

cũng đã quá khó khăn.

But reality is there.

Nhưng hiện thực nằm ở chỗ đấy.

For me the best ...

Cho những điều tốt nhất …

There are several tests

có rất nhiều bài kiểm tra

to tell the difference between fiction and reality.

giúp phân biệt hư cấu với thực tại,

The simplest one, the best one that I can say in short,

nhưng cái đơn giản nhất, tốt nhất mà tôi có thể nói ngắn gọn,

is the test of suffering.

là kiểm tra về đau khổ.

If it can suffer, it's real.

Cái gì có thể đau thì nó là thực.

Cái gì không khổ thì không có thực.

If it can't suffer, it's not real.

A nation cannot suffer.

Một đất nước không thể đau khổ.

That's very, very clear.

Điều này rất rõ luôn.

Even if a nation loses a war,

Thậm chí nếu một quốc gia bại trận,

we say, "Germany suffered a defeat in the First World War,"

khi ta nói “Nước Đức gánh chịu thất bại trong WW-I”

it's a metaphor.

thì đó là một phép ẩn dụ.

Germany cannot suffer. Germany has no mind.

Nước Đức không đau khổ. Nước Đức không có tâm trí.

Germany has no consciousness.

Nước Đức không có ý thức.

Germans can suffer, yes, but Germany cannot.

Người Đức thì có thể đau khổ, đúng, nhưng nước Đức thì không.

Similarly, when a bank goes bust,

Tương tự, khi một nhà băng phá sản,

the bank cannot suffer.

nhà băng không có đau khổ.

When the dollar loses its value, the dollar doesn't suffer.

Khi đồng đô la mất giá, đồng đô la không đau khổ.

People can suffer. Animals can suffer.

Con người có đau khổ. Sinh vật có đau khổ.

This is real.

Điều này là thực.

So I would start, if you really want to see reality,

Cho nên tôi nói, nếu anh thật sự muốn thấy hiện thực,

I would go through the door of suffering.

thì tôi đề xuất có thể đi qua cửa đau khổ.

If you can really understand what suffering is,

Nếu anh thật sự có thể thấu hiểu đau khổ là gì,

this will give you also the key

thì nó có thể cho anh chìa khóa

to understand what reality is.

để hiểu hiện thực là gì.

CA: There's a Facebook question here that connects to this,

CA: Có một câu hỏi trên Facebook có liên quan này,

from someone around the world in a language that I cannot read.

từ ai đó trên thế giới với ngôn ngữ mà tôi không đọc được.

YNH: Oh, it's Hebrew. CA: Hebrew. There you go.

YNH: Đó là tiếng Do Thái. CA: DT. Của anh đó.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Can you read the name?

Anh đọc được tên không?

YNH: Or Lauterbach Goren.

YNH: Or Lauterbach Goren.

CA: Well, thank you for writing in.

CA: Cảm ơn anh đã viết cho chúng tôi.

The question is: "Is the post-truth era really a brand-new era,

“Liệu kỷ nguyên hậu-sự thật có thật là một kỷ nguyên hoàn toàn mới hay không,

or just another climax or moment in a never-ending trend?

hay cũng chỉ là một cao trào hay một khoảnh khắc trong xu thế kéo dài vô tận?”

YNH: Personally, I don't connect with this idea of post-truth.

YNH: Cá nhân tôi không cảm thấy có liên hệ với ý tưởng về hậu-sự thật.

My basic reaction as a historian is:

Phản ứng cơ bản của tôi như một sử gia là:

If this is the era of post-truth, when the hell was the era of truth?

Nếu đây là kỷ nguyên hậu-sự thật, vậy kỷ nguyên sự thật là lúc nào thế?

CA: Right.

CA: Đúng nhỉ.

(Laughter)

(Tiếng cười)

YNH: Was it the 1980s, the 1950s, the Middle Ages?

YNH: Là thập niên 80s, 50s, hay Trung Cổ?

I mean, we have always lived in an era, in a way, of post-truth.

Hình như theo một nghĩa nào đấy, ta đã sống trong một vùng hậu-sự thật thì phải.

CA: But I'd push back on that,

CA: Nhưng mà tôi phải xen vào một chút,

because I think what people are talking about

vì tôi nghĩ điều mà mọi người đang nói đến

is that there was a world where you had fewer journalistic outlets,

là đã từng có một thế giới trong đó anh có ít cửa ra báo chí hơn,

where there were traditions, that things were fact-checked.

thời còn theo truyền thống và mọi sự đều phải xác minh dữ kiện.

It was incorporated into the charter of those organizations

Nó tích hợp trong hiến chương của các tổ chức này chặt chẽ

that the truth mattered.

tới mức sự thật có tầm quan trọng đáng kể.

So if you believe in a reality,

Cho nên nếu anh tin vào hiện thực

then what you write is information.

thì cái mà anh viết chính là thông tin.

There was a belief that that information should connect to reality in a real way,

Có niềm tin cho rằng thông tin phải được kết nối với hiện thực theo cách chân thực,

and if you wrote a headline, it was a serious, earnest attempt

nếu anh viết một tiêu đề nó đã là một nỗ lực nghiêm túc nhất

to reflect something that had actually happened.

để phản ánh về điều gì đó thực sự đã xảy ra.

And people didn't always get it right.

Và người ta đ không luôn làm đúng.

But I think the concern now is you've got

Nhưng tôi cho rằng mối bận tâm giờ là anh có

a technological system that's incredibly powerful

một hệ thống công nghệ vô cùng mạnh mẽ

that, for a while at least, massively amplified anything

ít nhất trong một lúc nào đấy, nó đã ồ ạt phóng đại bất kỳ thứ gì

with no attention paid to whether it connected to reality,

mà không chú ý việc nó có liên hệ với hiện thực hay không,

only to whether it connected to clicks and attention,

chỉ xem nó có bắt mắt và khiến người ta muốn click vào hay không,

and that that was arguably toxic.

điều đó độc hại đáng tranh cãi.

That's a reasonable concern, isn't it?

Đó có phải là một lo ngại chính đáng không?

YNH: Yeah, it is. I mean, the technology changes,

YNH: Phải, thật vậy. Công nghệ thay đổi,

and it's now easier to disseminate both truth and fiction and falsehood.

giờ thì muốn gieo rắt sự thật hay hư cấu hay giả mạo cũng đều dễ hơn nhiều.

It goes both ways.

Cách nào cũng xong.

It's also much easier, though, to spread the truth than it was ever before.

Dù thế, lan tỏa sự thật cũng dễ hơn rất nhiều so với trước đây.

But I don't think there is anything essentially new

Nhưng tôi không nghĩ về bản chất thì có gì mới

about this disseminating fictions and errors.

về chuyện gieo rắt hư cấu hay sai lầm.

There is nothing that -- I don't know -- Joseph Goebbels, didn't know

Không có lý gì mà – tôi không biết nữa – Joseph Goebbels lại không biết

about all this idea of fake news and post-truth.

về ý tưởng gieo tin giả hay kỷ nguyên hậu sự-thật này.

He famously said that if you repeat a lie often enough,

Ông từng phát biểu một ý nổi tiếng là, nếu anh lặp lại một lời nói dối đủ nhiều

people will think it's the truth,

thì rồi người ta sẽ tin nó là sự thật,

and the bigger the lie, the better,

lời nói dối càng lớn thì càng tốt,

because people won't even think that something so big can be a lie.

bởi vì người ta sẽ không tưởng được một thứ lớn lao lại có thể là dối trá.

I think that fake news has been with us for thousands of years.

Tôi nghĩ rằng tin tức giả đã sống chung với chúng ta cả ngàn năm rồi.

Just think of the Bible.

Nghĩ tới Kinh Thánh đi nào.

(Laughter)

(Tiếng cười)

CA: But there is a concern

CA: Nhưng vẫn có lo ngại

that the fake news is associated with tyrannical regimes,

tin tức giả gắn liền với các triều đại bạo ngược,

and when you see an uprise in fake news

và khi anh thấy tin tức giả tăng cao,

that is a canary in the coal mine that there may be dark times coming.

tựa như chim hoàng yến trong mỏ than, có thể là dấu hiệu thời kỳ tăm tối sẽ đến.

YNH: Yeah. I mean, the intentional use of fake news is a disturbing sign.

YNH: Phải. Ý tôi, việc sử dụng tin giả có chủ đích là một dấu hiệu nhiễu loạn.

But I'm not saying that it's not bad, I'm just saying that it's not new.

Tôi không có nói nó không xấu nhé, tôi chỉ nói là nó không mới.

CA: There's a lot of interest on Facebook on this question

CA: Có nhiều quan tâm trên FB về câu hỏi

about global governance versus nationalism.

liên quan chính quyền toàn cầu vs. chủ nghĩa dân tộc.

Question here from Phil Dennis:

Một câu hỏi từ Phil Dennis:

"How do we get people, governments, to relinquish power?

“Làm thế nào để làm cho người ta, các chính phủ từ bỏ quyền lực?

Is that -- is that -- actually, the text is so big

Liệu – chữ to quá

tôi không đọc hết được câu hỏi.

I can't read the full question.

But is that a necessity?

Liệu điều đó có cần thiết?

Liệu có cần phải có chiến tranh mới đạt được không?

Is it going to take war to get there?

Sorry Phil -- I mangled your question, but I blame the text right here.

Xin lỗi Phil, tôi làm rối tung câu hỏi, nhưng lỗi do chữ trên màn hình đấy nhé.

YNH: One option that some people talk about

YNH: Một trường hợp người ta đang bàn,

is that only a catastrophe can shake humankind

là liệu chỉ có một thảm họa nào đó mới có thể làm rúng động toàn bộ nhân loại

and open the path to a real system of global governance,

và mở ra con đường đến một hệ thống chính quyền toàn cầu đích thực,

and they say that we can't do it before the catastrophe,

họ cho rằng chúng ta chẳng làm gì được trước cơn bão cả,

but we need to start laying the foundations

nhưng chúng ta cần bắt đầu trải những lớp nền tảng đầu tiên

so that when the disaster strikes,

để khi thảm họa ập tới,

we can react quickly.

ta có thể phản ứng ngay.

But people will just not have the motivation to do such a thing

Khổ nỗi người ta không có động lực làm một việc như thế

before the disaster strikes.

trước khi bão tới.

Another thing that I would emphasize

Còn một điều tôi muốn nhấn mạnh là,

is that anybody who is really interested in global governance

bất kỳ ai hứng thú với chính quyền toàn cầu

should always make it very, very clear

cần phải minh bạch một điều rằng

that it doesn't replace or abolish local identities and communities,

nó sẽ không thay thế hay thủ tiêu các cộng đồng và căn tính địa phương,

that it should come both as --

rằng nó phải đi cùng nhau,

It should be part of a single package.

nó phải là một phần của một gói đơn.

CA: I want to hear more on this,

CA: Tôi muốn nghe nhiều hơn về điều này,

because the very words "global governance"

vì cái cụm từ “chính quyền toàn cầu”

are almost the epitome of evil in the mindset of a lot of people

nghe gần như là một hình ảnh thu nhỏ của quỷ dữ trong cách nghĩ của nhiều người

on the alt-right right now.

Cánh hữu-khác (Alt-right).

It just seems scary, remote, distant, and it has let them down,

Nghe thật đáng sợ, xa xôi cách biệt và nó làm cho họ khó chịu,

and so globalists, global governance -- no, go away!

hay là cụm từ công dân toàn cầu, chính quyền toàn cầu – không, cút đi!

And many view the election as the ultimate poke in the eye

Nhiều người nhìn cuộc bầu cử như một cú chọt quyết định ngay mắt

những người tin vào điều đó.

to anyone who believes in that.

So how do we change the narrative

Ta có thể đổi cách kể chuyện thế nào

so that it doesn't seem so scary and remote?

sao cho nó đừng có vẻ xa cách và đáng sợ được không?

Build more on this idea of it being compatible

Làm sao mà xây dựng ý tưởng này sao cho nó tương thích

with local identity, local communities.

với căn tính địa phương và cộng đồng địa phương.

YNH: Well, I think again we should start

YNH: Ừm, một lần nữa tôi nghĩ ta nên bắt đầu

really with the biological realities

thật nghiêm túc với hiện thực sinh học

of Homo sapiens.

của loài Người Khôn Ngoan.

And biology tells us two things about Homo sapiens

Sinh học cho ta biết hai điều về NKN

which are very relevant to this issue:

liên quan đến vấn đề này:

first of all, that we are completely dependent

đầu tiên, sự thật là chúng ta hoàn toàn phụ thuộc

on the ecological system around us,

vào hệ sinh thái xung quanh ta,

and that today we are talking about a global system.

và ngày nay chúng ta đang nói về hệ thống toàn cầu.

You cannot escape that.

Anh không thoát được nó đâu.

And at the same time, biology tells us about Homo sapiens

Đồng thời, sinh học cho ta biết về loài Người Khôn Ngoan

that we are social animals,

như một loài sinh vật xã hội,

but that we are social on a very, very local level.

nhưng ta xã hội trên một cấp độ rất rất là địa phương.

It's just a simple fact of humanity

Chỉ một dữ kiện đơn giản về nhân loại thôi

that we cannot have intimate familiarity

chúng ta không thể nào có mối quen biết thân mật

with more than about 150 individuals.

với nhiều hơn 150 cá thể được.

The size of the natural group,

Kích cỡ một nhóm tự nhiên,

the natural community of Homo sapiens,

một cộng đồng tự nhiên của NKN

is not more than 150 individuals,

không vượt quá 150 cá thể,

and everything beyond that is really based on all kinds of imaginary stories

tất cả những gắn kết vượt quá số đó thật ra chỉ dựa trên chuyện tưởng tượng

and large-scale institutions,

và các thể chế quy mô lớn.

and I think that we can find a way,

Một lần nữa tôi cho rằng chúng ta có thể tìm thấy một con đường,

again, based on a biological understanding of our species,

dựa trên các hiểu biết sinh học về loài của chúng ta,

to weave the two together

để nối hai điều này lại với nhau

and to understand that today in the 21st century,

và hiểu rằng hiện tại trong thế kỷ 21 này,

we need both the global level and the local community.

chúng ta cần một cộng đồng cả trên hai tầm mức địa phương và toàn cầu.

And I would go even further than that

Tôi thậm chí còn đi xa hơn thế

and say that it starts with the body itself.

và nói rằng, nó bắt đầu từ chính cơ thể chúng ta.

The feelings that people today have of alienation and loneliness

Cái cảm giác rằng người ta ngày nay trở nên xa lạ, cô độc

and not finding their place in the world,

và không thể tìm thấy chỗ của mình trong thế giới này,

I would think that the chief problem is not global capitalism.

tôi cho rằng nguồn cơn không phải là từ chủ nghĩa tư bản toàn cầu.

The chief problem is that over the last hundred years,

Nguồn cơn chính nằm ở chỗ hơn trăm năm vừa qua,

people have been becoming disembodied,

con người đã trở nên bị tách rời,

have been distancing themselves from their body.

bị xa tách khỏi chính cơ thể của họ.

As a hunter-gatherer or even as a peasant,

Để sinh tồn, dù là nông dân hay là thợ săn bắt hái lượm,

to survive, you need to be constantly in touch

anh cần phải liên tục xúc chạm

with your body and with your senses,

với cơ thể và giác quan của mình,

every moment.

trong từng khoảnh khắc.

If you go to the forest to look for mushrooms

Nếu anh vào rừng hái nấm

and you don't pay attention to what you hear,

mà không để tâm tới những gì mình nghe

to what you smell, to what you taste,

hay ngửi hay nếm được,

you're dead.

anh chết chắc.

So you must be very connected.

Cho nên anh phải rất kết nối.

In the last hundred years, people are losing their ability

Trong vòng trăm năm qua, con người đánh mất khả năng

to be in touch with their body and their senses,

kết nối với cơ thể và giác quan của mình,

to hear, to smell, to feel.

mất khả năng nghe, ngửi và cảm nhận.

More and more attention goes to screens,

Càng ngày sức tập trung càng đổ vào màn hình,

to what is happening elsewhere,

vào những thứ xảy ra ở đâu đâu,

some other time.

vào thời nào đấy.

This, I think, is the deep reason

Tôi cho rằng đây chính là nguyên nhân gốc rễ

for the feelings of alienation and loneliness and so forth,

của cảm giác xa lạ hóa và cô độc, v.v…

and therefore part of the solution

Vì vậy mà giải pháp đưa ra

is not to bring back some mass nationalism,

không chỉ là đem chủ nghĩa dân tộc đại chúng quay trở lại,

but also reconnect with our own bodies,

mà còn là tái kết nối với cơ thể chính chúng ta,

and if you are back in touch with your body,

rồi khi anh kết nối với cơ thể mình trở lại,

you will feel much more at home in the world also.

anh sẽ cảm thấy gần gũi với thế giới này hơn.

CA: Well, depending on how things go, we may all be back in the forest soon.

CA: Theo cách mọi thứ hiện nay thì sớm muộn gì ta cũng vô rừng lại cả thôi.

We're going to have one more question in the room

Chúng ta sẽ thêm một câu hỏi nữa trong phòng

and one more on Facebook.

và một câu trên Facebook.

Ama Adi-Dako: Hello. I'm from Ghana, West Africa, and my question is:

Ama Adi-Dako: Chào. Tôi tới từ Ghana, phía Tây châu Phi, tôi muốn hỏi:

I'm wondering how do you present and justify the idea of global governance

Tôi tự hỏi làm thế nào anh trình bày và biện giải ý tưởng chính quyền toàn cầu

to countries that have been historically disenfranchised

với các quốc gia trong lịch sử đã bị tước quyền bầu cử

by the effects of globalization,

bởi tác động của toàn cầu hóa,

and also, if we're talking about global governance,

và cũng vậy, nếu ta nói tới chính quyền toàn cầu,

it sounds to me like it will definitely come from a very Westernized idea

kiểu như hẳn là nó sẽ rất phương Tây

of what the "global" is supposed to look like.

khi hình dung “toàn cầu” là như thế nào.

So how do we present and justify that idea of global

Vậy làm sao ta trình bày và biện giải ý tưởng toàn cầu

versus wholly nationalist

hay là dân tộc chủ nghĩa hoàn toàn

to people in countries like Ghana and Nigeria and Togo

với người dân các nước như Ghana, Nigeria, Togo

and other countries like that?

hay các nước khác tương tự?

YNH: I would start by saying that history is extremely unfair,

YNH: Tôi phải nói rằng lịch sử cực kỳ bất công,

and that we should realize that.

và chúng ta phải thừa nhận điều đó.

Many of the countries that suffered most

Các quốc gia đã đang bị giày vò nhiều nhất

from the last 200 years of globalization

trong 200 năm qua từ toàn cầu hóa,

and imperialism and industrialization

chủ nghĩa đế quốc và công nghiệp hóa

are exactly the countries which are also most likely to suffer most

sẽ chính là những quốc gia có khả năng bị tổn hại nhiều nhất

from the next wave.

trong đợt sóng kế tiếp.

And we should be very, very clear about that.

Chúng ta phải thật minh bạch về chuyện này.

If we don't have a global governance,

Nếu chúng ta không có một chính quyền toàn cầu,

and if we suffer from climate change,

thì khi chúng ta hứng chịu hậu quả của biến đổi khí hậu,

from technological disruptions,

của chia rẽ công nghệ

the worst suffering will not be in the US.

thì đau thương lớn nhất không phải là nước Mỹ.

The worst suffering will be in Ghana, will be in Sudan, will be in Syria,

Những nước chịu tổn hại nặng nề nhất sẽ là Ghana, sẽ là Sudan, Syria,

will be in Bangladesh, will be in those places.

sẽ là Bangladesh. Sẽ là những nơi đó.

So I think those countries have an even greater incentive

Cho nên tôi nghĩ các nước đó lại càng có động cơ lớn hơn

to do something about the next wave of disruption,

để làm gì đó trong đợt sóng chia rẽ mới này,

whether it's ecological or whether it's technological.

dù là chia rẽ trong hệ sinh thái hay trong công nghệ.

Again, if you think about technological disruption,

Một lần nữa, nếu bạn nghĩ về chia rẽ công nghệ,

so if AI and 3D printers and robots will take the jobs

nếu AI và in 3D cũng như robot tước đi công việc

from billions of people,

của hàng tỷ người,

I worry far less about the Swedes

tôi sẽ ít lo lắng cho người Thụy Điển

than about the people in Ghana or in Bangladesh.

hơn là người dân ở Ghana hay Bangladesh.

And therefore, because history is so unfair

Chính vì thế, lịch sử rất bất công

and the results of a calamity

và hệ lụy của tai ương

will not be shared equally between everybody,

không bao giờ chia đều cho tất cả mọi người.

as usual, the rich will be able to get away

Như thường lệ, người giàu sẽ có khả năng vượt qua

from the worst consequences of climate change

các hệ quả tệ hại của biến đổi khí hậu

in a way that the poor will not be able to.

mà người nghèo không cách nào làm được.

CA: And here's a great question from Cameron Taylor on Facebook:

CA: Một câu hỏi tuyệt vời từ Cameron Taylor trên Facebook:

"At the end of 'Sapiens,'"

“Trong đoạn cuối của Sapiens,

you said we should be asking the question,

anh nói chúng ta nên tự hỏi mình câu này,

'What do we want to want?'

“Chúng ta muốn là chúng ta muốn cái gì đây?”

Well, what do you think we should want to want?"

Vậy anh nghĩ chúng ta nên muốn chúng ta muốn cái gì?”

YNH: I think we should want to want to know the truth,

YNH: Tôi nghĩ chúng ta nên muốn rằng chúng ta muốn biết sự thật,

to understand reality.

để hiểu được hiện thực.

Mostly what we want is to change reality,

Đa phần cái ta muốn là thay đổi hiện thực

to fit it to our own desires, to our own wishes,

để nó khớp với mong muốn của ta, với khao khát của ta,

and I think we should first want to understand it.

nhưng tôi nghĩ ta trước tiên phải muốn hiểu nó đã.

If you look at the long-term trajectory of history,

Nếu anh nhìn vào quá trình lâu dài của lịch sử,

what you see is that for thousands of years

cái anh nhìn thấy là hàng ngàn năm trước

we humans have been gaining control of the world outside us

loài người chúng ta đã nắm được quyền kiểm soát thế giới bên ngoài,

and trying to shape it to fit our own desires.

và đã cố nắn nó lại để phù hợp mong muốn của mình.

And we've gained control of the other animals,

Rồi ta nằm quyền kiểm soát động vật,

of the rivers, of the forests,

sông ngòi, rừng,

and reshaped them completely,

và vặn nắn chúng triệt để,

causing an ecological destruction

gây ra một sự phá hủy sinh thái

without making ourselves satisfied.

mà cũng chẳng làm ta thỏa mãn.

So the next step is we turn our gaze inwards,

Thế nên bước tiếp theo là chúng ta xoay hướng nhìn vào bên trong,

and we say OK, getting control of the world outside us

bắt đầu chấp nhận là OK, nắm quyền kiểm soát bên ngoài

did not really make us satisfied.

không có làm ta thỏa mãn.

Let's now try to gain control of the world inside us.

Bây giờ hãy cùng nắm quyền kiểm soát thế giới trong ta.

This is the really big project

Đây là một đề án thật sự lớn

of science and technology and industry in the 21st century --

trong khoa học công nghệ và công nghiệp thế kỷ 21 –

to try and gain control of the world inside us,

cố gắng nắm bắt và kiểm soát thế giới bên trong ta,

to learn how to engineer and produce bodies and brains and minds.

học cách sắp đặt và sản xuất ra cơ thể, bộ não và tâm trí.

These are likely to be the main products of the 21st century economy.

Đây có khả năng là sản phẩm chính của nền kinh tế thế kỷ 21.

When people think about the future, very often they think in terms,

Khi người ta nghĩ về tương lai, rất thường khi họ nghĩ theo kiểu:

"Oh, I want to gain control of my body and of my brain."

“Ô, tôi muốn nắm quyền kiểm soát cơ thể và bộ não của mình.”

And I think that's very dangerous.

Nhưng tôi cho rằng nó rất nguy hiểm.

If we've learned anything from our previous history,

Nếu ta học được bất kỳ điều gì từ lịch sử trước đây

it's that yes, we gain the power to manipulate,

thì đó là, phải, ta đã có được quyền thao túng,

but because we didn't really understand the complexity

nhưng vì ta chưa thật sự hiểu rõ sự phức tạp

of the ecological system,

của hệ sinh thái

we are now facing an ecological meltdown.

mà nay ta đang phải đối mặt với khủng hoảng sinh thái.

And if we now try to reengineer the world inside us

Nếu giờ ta cố gắng tái sắp đặt thế giới bên trong ta

without really understanding it,

mà không thật sự hiểu thấu nó,

especially without understanding the complexity of our mental system,

đặc biệt là không rõ về sự phức tạp của hệ thống tinh thần con người

we might cause a kind of internal ecological disaster,

thì ta có thể gây ra một kiểu thảm họa sinh thái nội tâm,

and we'll face a kind of mental meltdown inside us.

và đối mặt với một kiểu khủng hoảng tinh thần bên trong chính mình.

CA: Putting all the pieces together here --

CA: Đặt các mảnh ghép lại với nhau –

the current politics, the coming technology,

chính trị hiện tại, công nghệ tương lai,

concerns like the one you've just outlined --

các mối lo như anh vừa phác họa –

I mean, it seems like you yourself are in quite a bleak place

tôi nghĩ là dường như bản thân anh đang khá lạc lõng chán chường

when you think about the future.

khi nghĩ về tương lai.

You're pretty worried about it.

Anh thật sự lo lắng về nó

Is that right?

phải không?

And if there was one cause for hope, how would you state that?

Vậy nếu có một chút gì đó hy vọng thì anh sẽ nói gì?

YNH: I focus on the most dangerous possibilities

YNH: Tôi tập trung nói về các nguy cơ

partly because this is like my job or responsibility

một phần vì đó là nghề của tôi, là trách nhiệm của tôi

as a historian or social critic.

như một sử gia hay nhà phê bình xã hội.

I mean, the industry focuses mainly on the positive sides,

Tôi nghĩ, nền công nghiệp tập trung vào mặt tich cực

so it's the job of historians and philosophers and sociologists

vậy nhiệm vụ của sử gia, triết gia, và nhà xã hội học

to highlight the more dangerous potential of all these new technologies.

là phải làm nổi bật các nguy cơ tiềm ẩn của các công nghệ mới này.

I don't think any of that is inevitable.

Tôi không nghĩ những điều này chắc chắn sẽ xảy ra.

Technology is never deterministic.

Công nghệ chưa bao giờ là yếu tố mang tính quyết định.

You can use the same technology

Anh có thể dùng cùng loại công nghệ

to create very different kinds of societies.

để tạo ra các kiểu xã hội rất khác nhau.

If you look at the 20th century,

Nếu anh nhìn vào thế kỷ 20

so, the technologies of the Industrial Revolution,

thì, công nghệ của Cách mạng Công nghiệp,

the trains and electricity and all that

tàu hỏa và điện và các thứ,

could be used to create a communist dictatorship

cùng là những thứ được dùng để tạo ra nền độc tài cộng sản,

or a fascist regime or a liberal democracy.

chế độ phát xít hay nền dân chủ tự do.

The trains did not tell you what to do with them.

Tàu hỏa không nói cho anh biết nên làm gì với chúng.

Similarly, now, artificial intelligence and bioengineering and all of that --

Tương tự, bây giờ, trí tuệ nhân tạo và công nghệ sinh học và mọi thứ –

they don't predetermine a single outcome.

chúng không có tiên quyết giúp chúng ta một đầu ra độc nhất nào.

Humanity can rise up to the challenge,

Nhân tính có thể vượt qua thử thách.

and the best example we have

Ví dụ tốt nhất

of humanity rising up to the challenge of a new technology

chứng minh nhân tính đã vượt qua thách thức của công nghệ

is nuclear weapons.

chính là vũ khí hạt nhân.

In the late 1940s, '50s,

Trong những năm 1940s, 1950s,

many people were convinced

nhiều người đã rất tin rằng

that sooner or later the Cold War will end in a nuclear catastrophe,

sớm muộn gì Chiến tranh Lạnh cũng kết thúc bằng thảm họa hạt nhân

destroying human civilization.

và thủ tiêu nền văn minh loài người.

And this did not happen.

Nhưng nó không xảy ra.

In fact, nuclear weapons prompted humans all over the world

Trên thực tế, vũ khí hạt nhân đã thúc đẩy con người khắp thế giới

to change the way that they manage international politics

nỗ lực thay đổi cái cách ta quản lý các hệ chính trị quốc tế

to reduce violence.

để giảm thiểu bạo lực.

And many countries basically took out war

Và nhiều quốc gia, về cơ bản, đã bỏ chiến tranh

from their political toolkit.

ra khỏi bộ công cụ chính trị của họ.

They no longer tried to pursue their interests with warfare.

Họ không còn cố đeo đuổi niềm hứng thú với chiến tranh nữa.

Not all countries have done so, but many countries have.

Không phải quốc gia nào cũng thế nhưng nhiều nước đã làm.

And this is maybe the most important reason

Đây có thể là nguyên nhân quan trọng nhất

why international violence declined dramatically since 1945,

vì sao bạo lực quốc tế đã giảm mạnh từ sau 1945,

and today, as I said, more people commit suicide

và ngày nay như tôi đã nói, nhiều người tự sát

than are killed in war.

hơn là bị giết trong chiến tranh.

So this, I think, gives us a good example

Cho nên tôi nghĩ chính điều này cho chúng ta một ví dụ

that even the most frightening technology,

minh chứng rằng dù là với công nghệ đáng sợ nhất đi chăng nữa,

humans can rise up to the challenge

nhân loại vẫn có thể vượt qua thử thách

and actually some good can come out of it.

và thật sự điều tốt sẽ xảy ra.

The problem is, we have very little margin for error.

Vấn đề là, ta có rất ít chỗ cho sai lầm.

If we don't get it right,

Nếu ta không làm đúng,

we might not have a second option to try again.

ta có thể không có cơ hội lần hai để làm lại.

CA: That's a very powerful note,

CA: Đó là một lưu ý rất mạnh,

on which I think we should draw this to a conclusion.

mà tôi nghĩ có thể lấy làm kết luận cho buổi này.

Before I wrap up, I just want to say one thing to people here

Trước khi tóm tắt lại, tôi chỉ muốn nói với quý vị ở đây

and to the global TED community watching online, anyone watching online:

với cộng đồng TED xem online toàn cầu, hay bất cứ ai đang xem online:

help us with these dialogues.

hãy giúp chúng ta bằng các đối thoại như thế này.

If you believe, like we do,

Nếu bạn tin tưởng, như chúng tôi đang tin,

that we need to find a different kind of conversation,

thì ta cần phải tìm kiếm một cách đối thoại khác đi,

now more than ever, help us do it.

cấp thiết hơn bao giờ hết, giúp chúng ta làm điều ấy.

Reach out to other people,

Hãy tiếp cận những người khác,

try and have conversations with people you disagree with,

cố gắng trò chuyện với những người bất đồng ý kiến,

understand them,

cố gắng hiểu họ,

pull the pieces together,

kéo các mảnh ghép lại với nhau

and help us figure out how to take these conversations forward

và giúp chúng tôi tìm hiểu xem làm cách nào phát triển các đối thoại này

so we can make a real contribution

để chúng ta có thể thật sự đóng góp

to what's happening in the world right now.

vào những gì đang diễn ra trên thế giới ngay lúc này.

I think everyone feels more alive,

Tôi nghĩ là lúc này đây mọi người đã cảm thấy phấn khởi hơn,

more concerned, more engaged

nhận thức hơn, quan tâm hơn

with the politics of the moment.

tới chính trị rồi.

The stakes do seem quite high,

Tiền đặt cược giờ khá cao rồi,

so help us respond to it in a wise, wise way.

cho nên hãy giúp chúng ta phản ứng theo một cách thật là khôn ngoan nhé.

Yuval Harari, thank you.

Xin cảm ơn anh, Yuval Harari.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)