The weird history of the "sex chromosomes" | Molly Webster

Transcriber: Ivana Korom Reviewer: Krystian Aparta

Çeviri: berat güven Gözden geçirme: Can Boysan

OK.

Pekâlâ, 1891 yılından başlayacağız.

So we are going to start in 1891,

when a German scientist was looking through a microscope

Bir Alman bilim insanı

mikroskopta böcek hücrelerine bakıyordu

at insect cells.

And he saw something kind of funny.

ve tuhaf bir şey gördü.

At the center of the cells, there was this dark stuff.

Hücrelerin merkezinde koyu renkli şey vardı.

No one had ever seen it before.

Bunu daha önce hiç kimse görmemişti

And he noticed that as the cells would multiply and divide,

ve hücreler çoğalıp bölündüğünde

it would go into some of the new cells

bunun bazı yeni hücrelere geçtiğini

ama bazılarına geçmediğini fark etti.

but not the others.

He didn't know what it was, so he gave it a really great name.

Bunun ne olduğunu bilmiyordu ve ona şahane bir isim verdi,

He called it the "X element."

"X elementi" dedi.

(Laughter)

(Kahkahalar)

And he was like, "We'll just fill in that X later."

Şöyle düşünmüştü: "Bu X'e sonra bakarız."

And then, fast-forward 10 years later,

Derken, 10 yıl ileri atlıyoruz,

and there is an American scientist,

bu kez bir Amerikalı bir bilim insanı

and she is looking through her microscope,

mikroskoptan bakıyordu,

also at insect cells.

yine bir böcek hücreleriydi

And she sees something funny.

ve acayip bir şey gördü.

There's more of this dark stuff.

Bu koyu renkli şeyde fazlası vardı.

And it's kind of tiny,

Minicik bir şeydi

it's hanging out near the X element.

ve X elementinin yanında asılı duruyordu.

And eventually, someone was like,

Sonunda şöyle düşündü:

"Well, if that one thing's called X,

"Bakalım, buna X adı verildiyse

should we call this other thing Y?"

biz de bu diğerine Y mi desek?"

And like that, (Snaps fingers)

Böylece cinsiyet kromozomları keşfedilmiş oldu.

the sex chromosomes had been discovered.

So chromosomes,

Yani, kromozomlar,

you probably all know what they are,

muhtemelen hepiniz ne olduğunu bilir

but I will tell you anyways.

ama ben yine de anlatayım.

They're made up of DNA --

DNA'dan oluşurlar,

everything has it, it's the blueprint of life,

her şeyde vardır, yaşamın ayrıntılı planıdır,

we've got rats, we've got trees,

fare olur, ağaç olur,

we've got insects, we've got humans.

böcek olur ve insan olur.

And in the case of human chromosomes,

İnsan kromozomları bağlamında,

geneticist Melissa Wilson broke it down for me like this.

genetikçi Melissa Wilson konuyu bana şöyle özetledi:

(Audio) Melissa Wilson: Typically, you'll get one copy of every chromosome

(Ses kaydı)

Melissa Wilson: Tipik olarak, bütün kromozomların

from your genetic mom

bir kopyasını genetik annenden

and one copy of every chromosome from your genetic dad,

ve bir kopyasını da genetik babandan alırsın

and we have 22 of these

ve bizde bunlardan 22 tane vardır,

that you get one copy from mom and one copy from dad.

bir kopyayı annenden bir kopyayı babandan alırsın.

And then there's a 23rd pair, X and Y.

Sonra bir de 23. çift var, yani X ve Y.

Molly Webster: So while all the other chromosomes are numbered,

Molly Webster: Yani bütün diğer kromozomlar

one through 22,

1'den 22'ye numaralandılar

we do not call X and Y 23.

ama X ve Y'ye 23 demedik.

I like to think that they are waiting for, like, a LeBron James to come along.

Sanki kenardan LeBron James'in oyuna girmesini beklemiş gibiler.

But in this instance, they were like,

Ama o anda şöyle düşündüler:

"We're just going to keep the letters,

"Bu harfler kalsın,

and then we'll give them a title."

onlara sonra bir isim veririz."

They called them the sex chromosomes.

Onlara cinsiyet kromozomları dediler.

Now I would wager that in the United States,

Amerika'da bunların en iyi bilinen kromozomlar olduğuna

these are the most well-known chromosomes

bahse girerim,

for one simple fact:

nedeni ise çok basit:

that we say X equals "girl," and Y equals "boy" --

X eşittir "kız" ve "Y" eşittir "oğlan"

that they are responsible for sex.

ve cinsiyeti bunların belirlediğini söyleriz.

And -- and I had to learn this --

Bunu öğrenmek zorundaydım

but when I'm talking about "sex" here,

ama burada "cinsiyet" derken

I'm talking about the way biology gives us gonads,

biyolojinin bize verdiği cinsiyet bezlerini

which are our ovaries and our testes --

yani yumurtalık ve testislerimizi kastediyorum,

I'm not talking about gender, which is how we identify.

kendimize tanımladığımız cinsiyeti değil.

And so, as a reporter at the show --

Bir haber muhabiri olarak

"Radiolab," the audio documentary program I work for --

"Radiolab" adlı bir sesli belgesel programında çalışıyorum.

I was like, what's up with these sex chromosomes?

"Bu cinsiyet kromozomları da ne?" diye merak ettim.

You know, that's kind of my job, I think things are weird,

Benim işim biraz böyle, tuhaf olduğunu düşündüğüm şeylerde

and then I get to call people about them

insanlara telefon ediyorum,

and ask questions, and then hopefully they answer.

sorular soruyorum ve sonra cevaplamalarını umuyorum.

And in this case, a lot of people answered.

Buna pek çok kişi cevap verdi.

And in the two years I had of reporting on X and Y,

"Radiolab" için yaptığım "Cinsiyet Bezleri" serisinin

as part of "Gonads," the series on sex and gender

bölümleri olarak X ve Y üzerine haber topladığım iki yıl boyunca

I ended up doing for "Radiolab,"

I found out that these two chromosomes live in a world that is unexpected,

bu iki kromozomun dünyasının

şaşırtıcı ve biraz da rahatsız edici olduğunu gördüm.

a little unsettling;

where things that I thought were facts

Yani önceden doğru olduğunu düşündüğüm bazı şeyler

were, like, twisted in ways I hadn't seen before.

daha önce görmediğim biçimde eğilip bükülüyordu.

And the world goes so far beyond the boundaries of sex,

Yani bu dünya cinsiyet sınırlarının çok ötesine uzanıyordu.

I was like,

Şöyle düşündüm:

"Maybe we should all talk about this."

"Belki de bunu baştan konuşsak iyi olur."

So, you're you all,

Yani hepiniz,

we're all going to talk about it.

hepimiz bunu konuşacağız.

And for me,

Benim için

the true story of X and Y starts with their name.

X ve Y'nin gerçek hikâyesi isimleriyle başlıyor.

So within years of being discovered,

Keşfedildikleri yıllarda,

these two little chromosomes had acquired more than 10 different names.

bu iki küçük kromozom 10'dan fazla isme sahip olmuştu.

There was diplosome and heterochromosome

Bunlar, diplosom, heterokromozom

and idiochromosome,

ve idiokromozom idi.

and most of the names had to do with their structure, their shape,

Bu isimlerin çoğu onların yapısı, biçimi

their size.

ve boyutlarıya ilgiliydi.

And then there was "sex chromosome,"

Ve sonra "cinsiyet kromozomu" oldu

which they had been given because of the fact

ve onlara bu ismin verilmesi,

X'in dişilerle ve Y'nin de çoğunlukla erkeklerle eşleştiği gerçeğini

that we had started seeing that the X would go with the females,

and the Y would often go with the males.

görmeye başlamamızdandı.

But scientists were like,

Fakat bilim insanları şunu düşündü:

"Do we really want to call them sex chromosomes?"

"Onlara cinsiyet kromozomları demeyi sahiden istiyor muyuz?"

And science historian Sarah Richardson is the one who told me this story.

Bunun öyküsünü bana anlatan kişi bilim tarihçisi Sarah Richardson idi.

(Audio) Sarah Richardson: For three decades, scientists were like,

(Ses kaydı)

Sarah Richardson: Bilim insanları 30 yıl boyunca,

"You should not call them the sex chromosomes.

"Bunlara cinsiyet kromozomları dememelisiniz" diye uyardılar.

The X and Y have many functions,

"X ve Y'nin pek çok işlevi var

and you wouldn't assume that a single chromosome

ve tek bir kromozomun tek bir özelliği belirlediği varsayımına kapılmayın.

controls a single trait.

Imagine calling one chromosome the 'urogenital chromosome,'

Bir kromozoma "ürogenital kromozom"

veya "karaciğer kromozomu" adını verdiğimizi düşünün."

or the 'liver chromosome.'"

MW: Scientists, if you dig into the history --

MW: Eğer tarihi biraz deşerseniz --

it's really cool, you should --

çok hoş şeydir, bunu yapmalısınız --

were hesitant to, like, commit to such a specific name

bilim insanları böylesine belirgin bir isim vermekte tereddütlüydü,

and such a powerfully connotated name.

çağrışımı böyle güçlü bir isim verilmeli miydi?

There was a fear that it would actually be really limiting --

Bu ismin, belki bilim, belki toplum açısından

maybe to science, maybe to society --

çok sınırlandırıcı olacağından korkuyorlardı

but the fear was in the room.

ama bu korku gerçekti.

And you can see they ended up getting "sex chromosome" --

Sonunda bildiğiniz gibi "cinsiyet kromozomları" kaldı.

it's like a pretty juicy title,

Yani epey çekici bir isimdi

it popularized genetics, you know?

ve biliyor musunuz, genetiği popülerleştirdi.

But in the 100-year history since we settled on that name,

Ancak bu isimde karar kılmamız üzerinden 100 yıl geçince

you can see it starts to get a little complicated.

işlerin biraz karmaşıklaşmaya başladığını görüyoruz.

So around 1960 --

1960'lı yıllarda --

bu, cinsiyet kromozomlarının

this is going to be our first stop

on the complicated world of the sex chromosomes --

karmaşık dünyasındaki ilk durağımız olacak --

so around 1960,

1960'larda keşfettik ki

we had discovered that you could be XYY.

bir XYY olabiliyormuşuz.

They discovered an XYY man.

XYY bir erkek keşfettiler.

And to digress a little here,

Burada bir parantez açayım,

it turns out that the model of "X equals girl and Y equals boy"

öyle görünüyor ki "X eşittir kız, Y eşittir oğlan" modeli

oldukça basite indirgeniyor.

is really simplistic.

You can actually be a whole bunch of different combinations of X and Y,

Aslında X ve Y'nin birçok farklı kombinasyonuna sahip olabiliyorsun

giving you, like, different types of biological sex.

ve bu sana sanki farklı biyolojik tipten cinsiyetler veriyor.

You could be two Xs and two Ys together.

İki X ve iki Y bir arada olabiyordun.

You could be four Xs, you could be five Xs,

Dört X, beş X olabiliyordun,

you could be XO.

XO olabiliyordun.

And so I thought that was pretty crazy,

Bunun çok çılgın bir şey olduğunu düşündüm

because I was like,

ve şöyle dedim:

"Wow, this really upends a model of biological sex

"Vay, bu bize öğretilen biyolojik cinsiyet modelini tepetaklak ediyor."

I think most of us in this room have been taught."

Sanırım salondaki çoğumuza bu öğretildi.

So a few years after they realized that you can be XYY,

XYY olabileceğimiz anlaşıldıktan birkaç yıl sonra,

researchers go to a prison in Scotland,

araştırmacılar İskoçya'da bir hapishaneye gidip

and they do genetic analysis of a bunch of the male prisoners.

bir grup erkek suçlunun genetik analizini yaptı

And they find a number of people who are XYY.

ve bir dizi insanın XYY olduğunu buldular.

And according to Sarah:

Ve Sarah'a göre:

(Audio) SR: They just rushed to publish a theory

(Ses kaydı)

Alelacele bir teori yayımladılar

suggesting that this extra Y chromosome

ve bu fazladan Y kromozomunun

could explain criminality in some men.

bazı erkeklerde suç işlemenin nedeni olabileceğini ileri sürdüler.

MW: Yeah.

MW: Evet.

So the logic goes like this:

Yani mantık şöyle işliyordu:

By this point, we're thinking Y is male.

O ana kadar Y'nin erkek olduğunu düşünüyorduk.

We think male is aggressive,

Erkeğin saldırgan olduğunu düşünüyorduk,

so Y must be aggression.

öyleyse Y saldırganlık olmalıydı.

If you've got an extra Y, you must be crazy.

Eğer fazladan bir Y sahibiysen sapıtmış biri olmalıydın

And like, we went nuts with this theory.

ve böylece bu teoriyle kafayı yedik.

We called it the supermale,

Buna süper erkek dedik

they started scanning more prisoners,

ve başka mahkumları taramayı başladık,

serial killers, boys.

seri katilleri, oğlanları.

And in all seriousness,

İş o kadar ciddileşti ki

there was actually a suggestion that we consider aborting XYY fetuses.

XYY olan fetüslerin kürtaj yapılması bile hakikaten önerildi.

So in 1980,

1980'lere gelince,

this theory pretty much toppled, for a number of reasons.

bu teori birkaç nedenden ötürü epeyce hasar aldı.

One,

Birincisi şu:

there had been this really large study

Y ile şiddet arasında bir bağlantı olmadığını

that basically showed there was no connection

temel olarak gösteren

between Y and violence,

geniş çaplı araştırmalar yapıldı.

I think we all saw that coming.

Sanırım bunu çoğumuz tahmin etti.

And then, there was one other thing.

Sonra, başka bir şey oldu.

(Audio) SR: Going back and looking at those original findings

(Ses kaydı)

SR: Geriye gidip

bu yüksek güvenlikli enstitüdeki orijinal bulgulara bakınca

in that high-security psychiatric institution,

they had also found a high number of individuals

fazladan bir X kromozomuna sahip

yüksek sayıda bireyler de bulduklarını görüyorsunuz.

with an extra X chromosome.

So these are XXY, as opposed to XYY.

Yani bunlar XYY'ye karşılık XXY'ler idi.

(Audio) MW: Really?

(Ses kaydı)

(Audio) SR: Yeah. Now, they never claimed

MW: Gerçekten mi?

(Ses kaydı)

SR: Evet, yalnız enstitüdekiler

that the individuals with an extra X chromosome

fazladan bir X kromozomu olan bireylerin

were superfemales.

süper kadın olduğunu hiç iddia etmedi.

They never investigated whether they had higher rates of violence.

Bunların şiddet oranının daha yüksek olup olmadığını hiç araştırmadılar.

MW: Seems like kind of an oversight.

MW: Sanki bunu gözden kaçırmış gibiler.

I don't know.

Bunu bilemiyorum.

But I think it's interesting,

Ancak bu bence ilginç

because what you see is if you start looking at these chromosomes

çünkü bu kromozomlara

cinsiyet gözlüğünden bakmaya başlarsanız göreceğiniz şey,

through the lens of sex,

what naturally falls in place behind

cinsiyetlerle bağdaştırdığımız özelliklere

is we look at them through the lens of gender,

bakış açımızı da düşünürsek

and the traits that we associate with gender.

doğal olarak yerli yerine oturur.

So men were violent,

Yani erkekler şiddete yatkındır

and Y explained why they were in prison.

ve onların hapiste olma nedenini Y açıklar.

The X did not do that,

X ise buna neden olmuyordu,

because like, you know, what's X?

yani, X nedir ki?

We don't associate it with violence.

Biz onu şiddetle ilişkilendirmeyiz.

And while we don't believe in supermales today --

Bugün her ne kadar süper erkeğe inanmasak da --

inşallah inanmıyoruzdur --

God, I hope we don't --

we don't believe in supermales today,

günümüzde süper erkeğe inanmıyoruz,

there is a very similar conversation that's still happening

oğlanlarda şiddetin doğuştan ve biyolojilerinde olduğuna dair

around inherent violence in boys and biology.

hâlâ devam eden çok benzer bir tartışma var.

So my next stop on the weird world of X and Y,

X ve Y'nin tuhaf dünyasındaki sıradaki durağımız

or things feeling a little topsy-turvy, is 1985.

işlerin biraz karman çorman olduğu 1985 yılı.

The World University Games were set to happen in Japan,

Dünya Üniversite Oyunları Japonya'da düzenleniyordu

and the Spanish hurdler María José Martínez-Patiño was scheduled to run.

ve İspanyol engel koşucusu María José Martínez-Patiño da koşacaktı.

She was like a hot shot, a rising superstar.

Başarılı ve yükselen bir yıldızdı.

And the night before her race, they had her DNA scanned.

Yarıştan bir gece önce onun DNA örneğini taradılar.

Now at the time, this was a thing that they were doing,

Bu o günlerde yaptıkları bir şeydi

because they were like,

çünkü şöyle düşünüyorlardı:

"OK, we don't want men covertly racing as women,

"Erkeklerin gizlice bir kadın olarak yarışmasını istemiyoruz,

so we're going to scan the women

o nedenle kadınları tarayacağız

and make sure all their Xs line up."

ve bütün X'leri yerinde mi emin olacağız."

And so I heard this story from Ruth Padawer

Bu öyküyü Ruth Padawer'den dinledim,

who was a New York Times Magazine reporter

New York Times Magazine muhabiriydi

and she reported on María.

ve María'yı haber yapmıştı.

(Ses kaydı)

(Audio) Ruth Padawer: So they tell her the chromosome test results were abnormal.

Ruth Padawer: Ona, kromozom testlerin anormal dediler.

Although on the outside, she was fully female,

Dış görünüşü tamamen bir kadın olsa da

she had XY chromosomes and these internal testes.

XY kromozomlarına sahipti ve iç testisleri vardı.

MW: They were like,

MW: Şöyle dediler:

"We hate to break it to you, María, but you're actually a dude.

"María, söylemek hoşumuza gitmiyor fakat sen aslında erkeksin.

You can't race with the ladies."

Kadınlarla yarışamazsın."

(Audio) RP: And so she's thrown off the national team,

(Ses kaydı)

RP: Ve böylece milli takımdan atıldı,

she's expelled from the athletics residence,

atletlerin köyünden kovuldu,

she's denied her scholarship,

bursu iptal edildi,

a bunch of her friends dump her,

bazı arkadaşları onu terk etti,

fellow athletes abandon her,

diğer atletler onu yüzüstü bıraktı,

she loses her medals, her records are revoked.

madalyalarını kaybetti ve dereceleri iptal edildi.

MW: So it turns out --

MW: Yani ortaya çıkıyor ki

remember when I told you

X ve Y'nin bir dizi farklı kombinasyonu olabileceğinizi

you can be a bunch of different combinations of X and Y --

söylediğimi hatırlayın,

you can also be XY and be female.

hem XY olup hem de kadın olabilirdin,

You can be XX and male.

XX olup erkek de olabilirdin.

In María's case, she was something called androgen insensitive.

María'nın durumunda, androjen duyarsızlığı denen şey vardı.

Which means that she did have some sort of internal testes --

Bunun anlamı, bir tür iç testisleri vardı

they were making testosterone --

ve bunlar testosteron üretiyordu

but her body couldn't use it.

ama vücudu bunu kullanamıyordu.

And so if you thought of testosterone as, like, a superpower,

Yani eğer testosteronu bir tür süper güç gibi düşünüyorsan

she was not benefiting from it.

o bundan yararlanmıyordu.

And so eventually,

Spor otoriteleri,

sports authorities, like, let her back in,

sonunda onun dönmesine izin verdi

but her career was done.

fakat artık kariyeri bitmişti.

And in this instance you see how,

Bu olayda şunu görüyorsun:

if you assign sex to a specific place in the body,

Eğer cinsiyeti vücuttaki belirli bir yere bağlarsan

or at least, like, this is what I saw, right?

veya en azından, "Gördüğüm bu, öyle değil mi? " filan diyorsan

If you assign sex to a specific place in the body,

cinsiyeti vücuttaki belirli bir yere bağlarsan

it somehow makes us think that we can go into a body,

o zaman bir vücuda gidip belirli bir yerine bakıp

look at a specific place

tanıdığımız birilerine

and tell someone we know something more about them

kendileri hakkında bildiklerinden

than they know about themselves.

daha fazla şey söyleyebileceğini düşünürsün.

And that feels terrifying to me.

Bu bana çok ürkütücü geliyor.

And we don't genetically test female athletes anymore,

Artık kadın atletlere genetik test yapmıyoruz

but you can see very similar conversations happening

ama sporda testosteron konusunda

when we talk about testosterone in sports,

çok benzer bir tartışmayı görebilirsin,

you can also see it in suggestions that we take transgender individuals

ayrıca trans bireyleri genetik olarak analiz edip

and we genetically analyze them and we tell them who they are.

kim olduklarını söyleme önerileri yapıldığını da görürsün.

That is real,

Bu gerçek,

that is a conversation that has happened recently.

bu daha geçenlerde yapılan bir konuşma.

The last place that I'll share with you

Bu kromozomların

where these chromosomes got complicated for me

kafamı karıştıran son durağını

is this one thing that Melissa told me.

bana Melissa anlattı.

(Audio) Wilson: You can't survive without an X chromosome.

(Ses kaydı)

Wilson: X kromozomun olmadan yaşayamazsın.

No matter your gonads, no matter your identity,

Eşeysel bezlerin, kimliğin ne olursa olsun

every single human being has to have an X chromosome,

her insanın bir X kromozomuna sahip olması şarttır

because without one, the rest of your body doesn't develop.

çünkü o olmadığında vücudun geri kalanı gelişemez.

MW: Why do we call this the female chromosome?

MW: Peki, buna neden dişi kromozomu diyoruz?

OK, this is something I had never though about,

Pekâlâ, bu hiç düşünmediğim bir şeydi

but literally, every single person in this audience has an X chromosome,

ama buradaki seyircilerin her birinde kesinlikle bir X kromozomu var.

I'm not lying.

Yalan söylemiyorum.

Every single person on the planet has an X chromosome,

Gezegendeki bütün insanlarda bir X kromozomu var

but no one is going around like, "This is the every-person chromosome."

ama hiç kimse buna "herkesin kromozomu" diyelim demiyor.

You know?

Değil mi?

Like, somehow it's over here, the Y is over there,

Sanki şöyle bir şey var: X şurada, Y burada duruyor

and they must be really different,

ve kesinlikle çok farklı olmalılar

and I'm just like, it would be so much better

bence buna herkesin kromozomu denseydi

if it was the every-person chromosome.

çok daha iyi olurdu.

And not just because I'm like, love you all and I want you all in,

Hepinizi seviyorum, hepinizi benimsiyorum filan dediğimden değil

but because of what we're overlooking by the fact that we consider it female.

ama bu kromozomu dişi olarak görünce bir şeyleri gözden kaçırıyoruz.

Because I'm going to tell you one of the craziest things I found out.

Size duyduğum en çılgın şeylerden birini anlatayım.

Which is, when you think about the X chromosome,

X kromozomunu düşünürsek,

of the almost 1,100 genes on the X chromosome,

X kromozomu üzerindeki 1.100 genin

how many do you think have to do with sex and reproduction?

acaba kaç tanesi sizce cinsiyet ve üreme ile ilgilidir.

Like, get a number in your head.

Aklınızdan bir rakam tutun.

Four percent.

Yüzde dördü.

That means 96 percent of the rest of that chromosome

Yani bu kromozomun geriye kalan yüzde 96'sının

is doing something that has nothing to do with your gonads.

eşeysel bezlerinle hiçbir ilgisi yok.

And I guess as all of these,

Sanıyorum bütün bu şeylerin bazıları

sort of, some of them social stories,

bir tür sosyal öykü,

some of them scientific stories, some of these facts,

bazıları bilimsel öyküler ve bazıları da gerçeklerdi

started to add up, I just thought, like,

ve bende şöyle bir düşüncede birleşti:

why are we calling these the sex chromosomes?

"Bunlara neden cinsiyet kromozomları diyoruz ki?"

Or if we are, like, maybe we all like that name,

Belki bu ismi hepimiz seviyoruz

should we just allow ourselves to think about them

fakat onları biraz daha geniş açıdan

düşünmemiz gerekmiyor mu?

a little more broadly?

Because if we do,

Böyle yaparsak

like, what insights would we gain, as people, as scientists?

kişiler ve bilim insanları olarak hangi içgörüyü benimseriz?

And we're at this point where we're thinking about, like,

Bu noktada şöyle şeyler düşünüyoruz,

bilimi nasıl öğretmek istiyoruz,

how do we want to teach science,

neye kaynak ayırmak istiyoruz

what do we want to fund,

ve bir toplum olarak kim olmak istiyoruz gibi, değil mi?

like, who do we want to be as a society, you know?

And I just wondered if it wasn't a moment to rethink the biology of X and Y,

Acaba X ve Y'nin biyolojisini yeniden düşündüğümüz bir an olmasa

and at the very least,

ve en düşük seviyeden

to remember, like, the footnotes of history,

tarihin dipnotlarını,

which is that the dude who came up with the phrase "sex chromosome,"

"cinsiyet kromozomları" terimiyle ortaya çıkan adamın birinin,

actually was like, "Hey, everyone, just remember, this is just,"

"Hey, millet unutmayın, bu iş bu kadar" dediği şekliyle hatırlamasak.

and I quote, "a form of shorthand."

Alıntı yapıyorum, "Bu bir steno biçimidir."

We should not take it literally.

Bunu basit anlamıyla anlamayalım.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)