The era of personal DNA testing is here | Sebastian Kraves

Çeviri: Isil Malatyali Gözden geçirme: Yunus ASIK

Imagine that you're a pig farmer.

Bir domuz çiftçisi olduğunuzu hayal edin.

You live on a small farm in the Philippines.

Filipinler'de, küçük bir çiftlikte yaşıyorsunuz.

Your animals are your family's sole source of income --

Hayvanlarınız ailenizin tek geçim kaynağı--

as long as they're healthy.

tabii sağlıklı oldukları sürece.

You know that any day,

Bir gün, domuzlarınızdan

one of your pigs can catch the flu,

birinin hastalanabileceğinin, domuz gribi olabileceğinin

the swine flu.

farkındasınız.

Living in tight quarters, one pig coughing and sneezing

Küçük bir alan içinde, bir domuzun öksürmesi ve hapşırması

may soon lead to the next pig coughing and sneezing,

kısa sürede bir diğerine geçebilir ve

until an outbreak of swine flu has taken over your farm.

bir salgın tüm çiftliğinizi yok edebilir.

If it's a bad enough virus,

Bu tüm sürünüzü göz açıp

the health of your herd may be gone in the blink of an eye.

kapayıncaya kadar telef etmeye yetecek güçlü bir virüs.

If you called in a veterinarian,

Veteriner çağırırsanız,

he or she would visit your farm and take samples

çiftliğinize gelip domuzlarınızın

from your pigs' noses and mouths.

ağız ve burunlarından örnekler alır.

But then they would have to drive back into the city

Ancak daha sonra bu örnekleri şehirdeki merkez

to test those samples in their central lab.

laboratuvarlarına götürüp test etmek zorundadırlar.

Two weeks later, you'd hear back the results.

İki hafta sonra sonuçları alırsınız.

Two weeks may be just enough time for infection to spread

İki haftada salgın yayılıp

and take away your way of life.

hayatınızı alt üst edebilir.

But it doesn't have to be that way.

Ancak böyle olması gerekmiyor.

Today, farmers can take those samples themselves.

Bugün çiftçiler bu örnekleri kendileri alabiliyorlar.

They can jump right into the pen and swab their pigs' noses and mouths

Ağıla girip domuzlarının ağız ve burunlarından

with a little filter paper,

küçük bir kâğıt filtre ile örnek alıp

place that little filter paper in a tiny tube,

bu filtre kâğıdı, domuzların ağız ve

and mix it with some chemicals that will extract genetic material

burunlarından genetik materyali alacak kimyasalların bulunduğu

from their pigs' noses and mouths.

tüp içerisine yerleştirebiliyorlar.

And without leaving their farms,

Çiftliklerini terk etmeden

they take a drop of that genetic material

bu genetik materyalin bir damlasını alıp

and put it into a little analyzer smaller than a shoebox,

ayakkabı kutusundan daha küçük bir analiz cihazına koyarak

program it to detect DNA or RNA from the swine flu virus,

domuz gribinin DNA ya da RNA'sını tespit edecek şekilde programlayıp

and within one hour get back the results, visualize the results.

sonuçları da bir saat içerisinde alabiliyorlar.

This reality is possible

Bu gerçeklik mümkün, çünkü

because today we're living in the era of personal DNA technology.

kişisel DNA teknolojisi çağındayız.

Every one of us can actually test DNA ourselves.

Herbirimiz kendi DNA'mızı test edebiliriz.

DNA is the fundamental molecule the carries genetic instructions

DNA yaşamı inşa etmeye yarayan genetik yönergeleri taşımak için

that help build the living world.

gerekli temel bir moleküldür.

Humans have DNA.

İnsanların DNA'sı vardır.

Pigs have DNA.

Domuzların DNA'sı vardır.

Even bacteria and some viruses have DNA too.

Bakterilerin ve bazı virüslerin bile DNA'sı vardır.

The genetic instructions encoded in DNA inform how our bodies develop,

DNA içerisindeki genetik kodlar vücudumuzun gelişme, büyüme,

grow, function.

işlevlerini belirler.

And in many cases, that same information can trigger disease.

Birçok durumda da aynı kodlar hastalıkları tetikleyebilir.

Your genetic information

Genetik bilgileriniz

is strung into a long and twisted molecule, the DNA double helix,

baştan sona, üç milyarın üzerinde harften oluşan

that has over three billion letters,

uzun ve burgulu bir moleküle DNA çift helezonuna

beginning to end.

dizilidir.

But the lines that carry meaningful information

Ancak anlamlı bilgiyi taşıyan sıralar

are usually very short --

genelde oldukça kısadır--

a few dozen to several thousand letters long.

birkaç düzine ile birkaç bin arasında harf uzunluğunda.

So when we're looking to answer a question based on DNA,

Yani DNA ile ilgili bir soruyu yanıtlamak gerektiğinde

we actually don't need to read

tüm bu üç milyar

all those three billion letters, typically.

harfi okumak zorunda değiliz.

That would be like getting hungry at night

Bu gece çok acıktığınızda

and having to flip through the whole phone book

en yakın pizzacıyı bulmak için

from cover to cover,

tüm telefon rehberinizi

pausing at every line,

sayfa sayfa, her satırda durarak

just to find the nearest pizza joint.

çevirmeye benzer.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Luckily, three decades ago,

Neyse ki otuz yıl önce

humans started to invent tools

insanlar genetik bilginin

that can find any specific line of genetic information.

gerekli satırlarını bulmaya yarayan araçlar keşfettiler.

These DNA machines are wonderful.

Bu DNA makinaları harika.

They can find any line in DNA.

DNA içerisinde her satırı bulabilirler.

But once they find it,

Bir kere bulduklarında da,

that DNA is still tiny, and surrounded by so much other DNA,

DNA hâlen minik ve birçok diğer DNA'lar ile çevrelenmiştir,

that what these machines then do is copy the target gene,

bu makinaların yaptıkları da hedef geni kopyalamak ve

and one copy piles on top of another,

bir kopyanın diğeri üzerine

millions and millions and millions of copies,

yığılarak milyonlarca kopya yaparak

until that gene stands out against the rest;

bu genin diğerlerine karşı belirgin hâle gelmesini ve

until we can visualize it,

görebilmemizi, yorumlamamızı

interpret it, read it, understand it,

okumamızı, anlamamızı ve cevabı

until we can answer:

bulmamızı sağlayana kadar:

Does my pig have the flu?

Domuzlarım hasta mı?

Or other questions buried in our own DNA:

Ya da DNA'larımızdaki diğer cevapları:

Am I at risk of cancer?

Kanser olma riskim var mı?

Am I of Irish descent?

İrlanda soyundan mıyım?

Is that child my son?

Bu çocuk bana mı ait?

(Laughter)

(Gülüşmeler)

This ability to make copies of DNA, as simple as it sounds,

DNA kopyaları yapabilmek

has transformed our world.

dünyamızı değiştirdi.

Scientists use it every day to detect and address disease,

Bilim adamları bunu her gün hastalıkları teşhis ve tedavi etmek,

to create innovative medicines,

yeni ilaçlar bulmak,

to modify foods,

gıdaları değiştirmek,

to assess whether our food is safe to eat

gıdaların güvenliğini değerlendirmek

or whether it's contaminated with deadly bacteria.

ya da ölümcül bakteri içerip içermediğini konrol için kullanıyorlar.

Even judges use the output of these machines in court

Hatta hâkimler bile mahkemede bu makineler ile DNA

to decide whether someone is innocent or guilty based on DNA evidence.

delillerine göre birisinin suçlu ya da masum olduğuna karar veriyorlar.

The inventor of this DNA-copying technique

Bu DNA kopyalama tekniğinin mucidi

was awarded the Nobel Prize in Chemistry in 1993.

1993 yılında Kimya alanında Nobel ödülü kazandı.

But for 30 years,

Ancak 30 yıldır,

the power of genetic analysis has been confined to the ivory tower,

genetik analizin gücü ya fildişi kulelere ya da doktoralı kodaman

or bigwig PhD scientist work.

bilim adamlarına hapsedildi.

Well, several companies around the world

Dünya genelinde birçok firma,

are working on making this same technology accessible

aynı teknolojiyi sizler için, hayvan yetiştiricileri için

to everyday people like the pig farmer,

ulaşılabilir yapmaya

like you.

çalışıyorlar.

I cofounded one of these companies.

Ben bu firmalardan biriyle çalıştım.

Three years ago,

Üç yıl önce

together with a fellow biologist and friend of mine,

aynı zamanda arkadaşım olan biyolog Zeke Alvarez Saavedra ile

Zeke Alvarez Saavedra,

herkesin kullanabileceği

we decided to make personal DNA machines

DNA makineleri yapmaya

that anyone could use.

karar verdik.

Our goal was to bring DNA science to more people in new places.

Amacımız DNA bilimini yeni yerlerde daha çok kişiye ulaştırmaktı.

We started working in our basements.

Bodrum katımızda çalışmaya başladık.

We had a simple question:

Basit bir sorumuz vardı:

What could the world look like

Herkes DNA analiz edebilseydi,

if everyone could analyze DNA?

dünya nasıl bir yer olurdu?

We were curious,

1980 yılında

as curious as you would have been if I had shown you this picture in 1980.

bu resmi görseydiniz sizlerin de merak edebileceğiniz kadar merak içindeydik.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

You would have thought, "Wow!

''Vay! Şimdi Glenda teyzemi

I can now call my Aunt Glenda from the car

arabadan arayıp doğum gününü

and wish her a happy birthday.

kutlayabilirim.

I can call anyone, anytime.

İstediğimi istediğim zaman arayabilirim.

This is the future!"

Bu gelecek!'' diye düşünürdünüz.

Little did you know,

Bu telefona dokunarak

you would tap on that phone to make dinner reservations

Glenda teyzenizle beraber kutlama yemeği için

for you and Aunt Glenda to celebrate together.

rezervasyon yapabileceğinizi düşünemezdiniz bile.

With another tap, you'd be ordering her gift.

Başka bir dokunuşla hediye siparişi verebileceğinizi.

And yet one more tap,

Hatta bir başka dokunuşla

and you'd be "liking" Auntie Glenda on Facebook.

Glenda Teyze'yi Facebook'ta beğenebileceğinizi.

And all of this, while sitting on the toilet.

Tüm bunları da tuvalette bile yapabileceğinizi.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

It is notoriously hard to predict where new technology might take us.

Teknolojinin bizi götürebileceği yerleri tahmin etmek zor.

And the same is true for personal DNA technology today.

Aynısı bugün DNA teknolojisi için de geçerli.

For example, I could never have imagined

Örneğin ben asla bir mantar çiftçisinin,

that a truffle farmer, of all people,

tüm insanların kişisel DNA makinası

would use personal DNA machines.

kullanabileceğini hayal edemezdim.

Dr. Paul Thomas grows truffles for a living.

Dr. Paul Thomas hayatını mantar yetiştirerek kazanıyor.

We see him pictured here,

Bu resimde onu elinde

holding the first UK-cultivated truffle in his hands, on one of his farms.

İngiltere'de ilk defa yetiştirilen trüf mantarı ile görüyoruz.

Truffles are this delicacy

Trüfler yaşayan ağaçların

that stems from a fungus growing on the roots of living trees.

köklerinde yetişen bir mantardan türeyecek hassasiyettedirler.

And it's a rare fungus.

Bu nadir bir mantardır.

Some species may fetch 3,000, 7,000, or more dollars per kilogram.

Bazı türlerinin kilogramına 3.000, 7.000 dolardan fazlasına kadar alıcı çıkabilir.

I learned from Paul

Paul'den öğrendiğime göre

that the stakes for a truffle farmer can be really high.

trüf mantarı yetiştiricilerinin riskleri çok yüksek olabilir.

When he sources new truffles to grow on his farms,

Yetiştirmek için kullandığı yeni trüf kültürleri

he's exposed to the threat of knockoffs --

gerçeğinden ayırt edilemeyen sahte kültürler olabilir.

truffles that look and feel like the real thing,

Bunlar aynı gerçek gibi gözükürler ancak

but they're of lower quality.

daha düşük kalitededirler.

But even to a trained eye like Paul's,

Paul kadar deneyimli gözler bile

even when looked at under a microscope,

mikroskop ile baksalar dahi

these truffles can pass for authentic.

bunları orijinal sanabilirler.

So in order to grow the highest quality truffles,

Böylece tüm dünyada şeflerin almak için savaşacağı

the ones that chefs all over the world will fight over,

en iyi kalitede trüfleri yetiştirmek için

Paul has to use DNA analysis.

Paul DNA analizi kullanmalıydı.

Isn't that mind-blowing?

Bu akıl almaz bir şey, değil mi?

I bet you will never look at that black truffle risotto again

Eminim o siyah trüflü risottoya bir daha asla genlerini

without thinking of its genes.

düşünmeden bakamayacaksınız.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

But personal DNA machines can also save human lives.

Kişisel DNA makineleri hayat da kurtarabilir.

Professor Ian Goodfellow is a virologist at the University of Cambridge.

Profesör Ian Goodfellow Cambridge Üniversitesi'nde bir virolog.

Last year he traveled to Sierra Leone.

Geçen yıl Sierra Leone'ya seyahat etti.

When the Ebola outbreak broke out in Western Africa,

Batı Afrika Ebola salgını yayılırken

he quickly realized that doctors there lacked the basic tools

doktorların hastalığı teşhis ve mücadele için gerekli olan ekipmanları

to detect and combat disease.

olmadığını hemen fark etti.

Results could take up to a week to come back --

Sonuçların alınması bir haftayı bulabiliyordu--

that's way too long for the patients and the families who are suffering.

bu da hastalığa yakalanalar ve aileleri için oldukça uzun bir süreydi.

Ian decided to move his lab into Makeni, Sierra Leone.

Ian, laboratuvarını Makeni, Sierra Leone'a taşımaya karar verdi.

Here we see Ian Goodfellow

Burada Ian Goodfellow'u görüyoruz,

moving over 10 tons of equipment into a pop-up tent

bir virüsü ve dizilişi 24 saat içerisinde

that he would equip to detect and diagnose the virus

tespit ve teşhis edebilecek 10 ton ekipmanı portatif

and sequence it within 24 hours.

bir çadır içerisine taşıyor.

But here's a surprise:

Ancak sürpriz şurada;

the same equipment that Ian could use at his lab in the UK

Ian'ın İngiltere'deki laboratuvarında Ebola'yı ve dizimini teşhis için

to sequence and diagnose Ebola,

kullandığı aynı ekipman

just wouldn't work under these conditions.

bu koşullar altında çalışmıyor.

We're talking 35 Celsius heat and over 90 percent humidity here.

Burada 35 derece sıcaklık ve yüzde 90'ın üzerinde nemden söz ediyoruz.

But instead, Ian could use personal DNA machines

Ancak bunun yerine Ian, klima önüne koyabileceği

small enough to be placed in front of the air-conditioning unit

yeterince küçük kişisel DNA makinaları kullanarak

to keep sequencing the virus

virüsün dizilimine ve

and keep saving lives.

hayat kurtamaya devam edebilirdi.

This may seem like an extreme place for DNA analysis,

Bu DNA dizilimi için sıradışı bir yer gibi gözüküyor ama

but let's move on to an even more extreme environment:

daha sıradışı bir yerdeki bir olaya bakalım:

outer space.

Uzay boşluğu.

Let's talk about DNA analysis in space.

Uzaydaki DNA analizi hakkında konuşalım.

When astronauts live aboard the International Space Station,

Astronotlar, Uluslararası Uzay İstasyonu'na geldiklerinde

they're orbiting the planet 250 miles high.

gezegenden 250 mil yüksekte yörüngedeydiler.

They're traveling at 17,000 miles per hour.

Saate 17.000 mil (27.500 km) hızla seyahat ediyorlardı.

Picture that --

Düşünün--

you're seeing 15 sunsets and sunrises every day.

her gün 15 gün batımı ve gün doğumu görüyorsunuz.

You're also living in microgravity,

Aynı zamanda yerçekimsiz ortamda

floating.

yaşıyorsunuz.

And under these conditions, our bodies can do funky things.

Bu koşullar altında vücudumuz çılgınca şeyler yapabilir.

One of these things is that our immune systems get suppressed,

Bunlardan biri bağışıklık sisteminin

making astronauts more prone to infection.

bastırılarak astronotların hastalıklara daha yatkın hâle gelmesidir.

A 16-year-old girl,

New York'lu 16 yaşındaki

a high school student from New York, Anna-Sophia Boguraev,

bir lise öğrencisi, Anna-Sophia Boguraev,

wondered whether changes to the DNA of astronauts

astranotların DNA'larındaki değişimlerin bu bağışıklık

could be related to this immune suppression,

baskılanması ile ilgisini araştırdı ve

and through a science competition called "Genes In Space,"

''Uzayda Genler'' isimli bir bilim yarışmasında

Anna-Sophia designed an experiment to test this hypothesis

Uluslararası Uzay İstasyonu'nda kişisel DNA makinasını götürerek

using a personal DNA machine aboard the International Space Station.

bu hipotezi test etmek için bir deney tasarladı.

Here we see Anna-Sophia on April 8, 2016, in Cape Canaveral,

Burada Anna-Sophia'nın 8 Nisan 2016'da Cape Canaveral

watching her experiment launch to the International Space Station.

Uluslararası Uzay İstasyonu'nda deneyini izlerken görmekteyiz.

That cloud of smoke is the rocket

Buradaki duman bulutu,

that brought Anna-Sophia's experiment to the International Space Station,

Anna-Sophia'nın deneyini Uluslararası Uzay İstasyonu'na

where, three days later,

üç gün sonra,

astronaut Tim Peake carried out her experiment --

yerçekimsiz ortamda taşıyan astronot Tim Peake'in

in microgravity.

roketidir.

Personal DNA machines are now aboard the International Space Station,

Kişisel DNA makinaları artık Uluslararası Uzay İstasyonu'nda

where they can help monitor living conditions

yaşam koşullarını izleyecek ve

and protect the lives of astronauts.

astronotların hayatını koruyabilecekler.

A 16-year-old designing a DNA experiment

Astronotların hayatını kurtarmak üzere

to protect the lives of astronauts

deney tasarlayan 16 yaşındaki

may seem like a rarity, the mark of a child genius.

bir lise öğrencisi nadir bir olay, bir çocuk deha gibi görülebilir.

Well, to me, it signals something bigger:

Benim için bu daha büyük bir şeyin habercisidir:

that DNA technology is finally within the reach of every one of you.

Bu da DNA teknolojisin artık herkes tarafından ulaşılabilir olduğudur.

A few years ago,

Birkaç yıl önce,

a college student armed with a personal computer

kişisel bilgisayarı olan bir üniversite öğrencisi

could code an app,

app (uygulama) yazabiliyordu,

an app that is now a social network with more than one billion users.

milyarlarca kullanıcıyı birbirine bağlayan bir sosyal ağ applikasyonu.

Could we be moving into a world

Her evde kişisel bir DNA makinasının

of one personal DNA machine in every home?

olduğu bir dünyaya mı gidiyoruz?

I know families who are already living in this reality.

Halihazırda bu gerçeklik ile yaşayan aileler tanıyorum.

The Daniels family, for example,

Mesela Daniels ailesi,

set up a DNA lab in the basement of their suburban Chicago home.

Şikago'daki evlerinin bodrum katında bir DNA laboratuvarı kurdular.

This is not a family made of PhD scientists.

Bu ailede bilim adamı yok.

This is a family like any other.

Bu aile herhangi bir aile gibi.

They just like to spend time together doing fun, creative things.

Onlar, sadece eğlenceli yaratıcı şeyler yaparak vakit geçirmeyi seviyorlardı.

By day, Brian is an executive at a private equity firm.

Brian gündüzleri bir özel sermaye şirketi yöneticisiydi.

At night and on weekends, he experiments with DNA

Akşamları ve hafta sonları, yedi ve dokuz yaşındaki oğullarıyla

alongside his kids, ages seven and nine,

yaşayan dünyayı keşfetme aracı olarak

as a way to explore the living world.

DNA deneyleri yapıyordu.

Last time I called them,

Onları en son aradığımda,

they were checking out homegrown produce from the backyard garden.

arka bahçeden ev yapımı bir ürünü kontrol ediyorlardı.

They were testing tomatoes that they had picked,

Topladıkları domateslerin

taking the flesh of their skin, putting it in a test tube,

kabuklarını soyup bir deney tüpüne koyup

mixing it with chemicals to extract DNA

DNA oluşturmak için kimyasallar ile

and then using their home DNA copier

karıştırararak evdeki DNA kopyalayıcısıyla

to test those tomatoes for genetically engineered traits.

bu domateslerin genetik olarak işlenmiş özelliklerini test ediyorlardı.

For the Daniels family,

Daniels ailesi için,

the personal DNA machine is like the chemistry set

kişisel DNA makinası 21. yüzyıl için

for the 21st century.

bir kimya seti gibiydi.

Most of us may not yet be diagnosing genetic conditions

Birçoğumuz hâlen genetik koşulları mutfakta

in our kitchen sinks

teşhis edemiyoruz ya da

or doing at-home paternity testing.

evde babalık testi yapamıyoruz.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

But we've definitely reached a point in history

Ancak şu an herkesin mutfağında

where every one of you could actually get hands-on with DNA

DNA ile çalışabileceği bir

in your kitchen.

noktaya ulaştık.

You could copy, paste and analyze DNA

DNA'yı kopyalayabilir, yapıştırabilir,

and extract meaningful information from it.

analiz edebilir ve anlamlı bir bilgi çıkarabilir.

And it's at times like this that profound transformation

Bunlar böyle sağlam geçişlerin

is bound to happen;

yaşandığı zamanlar;

moments when a transformative, powerful technology

daha önce fildişi kulelere hapsedilmiş dönüştürücü

that was before limited to a select few in the ivory tower,

güçlü teknolojilerin

finally becomes within the reach of every one of us,

nihayet öğrencilerden çiftçilere kadar hepimizin

from farmers to schoolchildren.

ulaşabileceği noktaya gelmesidir.

Think about the moment

Telefonların duvarlarda

when phones stopped being plugged into the wall by cords,

kablolar ile hapsolmaktan ya da

or when computers left the mainframe

bilgisayarların kasalarından kurtularak

and entered your home or your office.

evinize ya da ofisinize girdiği zamanları düşünün.

The ripples of the personal DNA revolution

Kişisel DNA devriminin etkilerini

may be hard to predict,

tahmin etmek güç olabilir,

but one thing is certain:

ama bir şey kesin:

revolutions don't go backwards,

Devrimler geriye gitmez ve

and DNA technology is already spreading faster than our imagination.

DNA teknolojisi şu anda bile düşünebileceğimizden daha hızlı yayılıyor.

So if you're curious,

Yani eğer merakınız varsa,

get up close and personal with DNA -- today.

DNA teknolojisi ile yakından tanışın--bugün.

It is in our DNA to be curious.

Meraklı olmak DNA'mızda var.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)