A secret weapon against Zika and other mosquito-borne diseases | Nina Fedoroff

Çeviri: Figen Ergürbüz Gözden geçirme: berat güven

Zika fever:

Zika ateşi,

our newest dread disease.

ödümüzü koparan en yeni hastalık.

What is it? Where'd it come from?

Nedir ve nereden geldi?

What do we do about it?

Bu konuda ne yapabiliriz?

Well for most adults, it's a relatively mild disease --

Yetişkinler için nispeten hafif bir hastalık--

a little fever, a little headache, joint pain, maybe a rash.

hafif ateş, biraz baş ve eklem ağrısı, belki kızarıklık.

In fact, most people who get it don't even know they've had it.

Çoğu insan yakalandığını bile fark etmeden atlatır.

But the more we find out about the Zika virus

Fakat Zika virüsü hakkında bilgimiz arttıkça

the more terrifying it becomes.

daha ürkütücü hale geliyor.

For example, doctors have noticed an uptick

Mesela, doktorlar son salgında

of something called Guillain-Barré syndrome in recent outbreaks.

Guillain-Barré sendromu denilen bir hastalıkta artış fark ettiler.

In Guillain-Barré, your immune system attacks your nerve cells

Bu hastalıkta, bağışıklık hücreleri sinir hücrelerine saldırıyor

it can partially or even totally paralyze you.

ve bu da sizi kısmen veya tamamen felç bırakabiliyor.

Fortunately, that's quite rare, and most people recover.

Neyse ki bu duruma sık rastlanmıyor ve çoğu insan iyileşiyor.

But if you're pregnant when you're infected

Ancak hastalığı kaptığınızda hamileyseniz,

you're at risk of something terrible.

korkunç bir riskiniz vardır.

Indeed, a child with a deformed head.

Doğrusunu isterseniz, başı normal olmayan bir çocuk.

Here's a normal baby.

Bu normal bir bebek.

Here's that infant with what's called microcephaly.

Bu da mikrosefali denen hastalığı olan bir bebek,

a brain in a head that's too small.

çok küçük bir başın içinde bir beyin

And there's no known cure.

ve bilinen bir tedavisi yok.

It was actually doctors in northeastern Brazil

Bundan bir yıl önce, Kuzeydoğu Brezilyalı doktorlar

who first noticed, just a year ago, after a Zika outbreak,

Zika salgınından sonra mikrosefali vakalarında

that there was a peak in the incidence of microcephaly.

büyük artış olduğunu ilk fark edenler oldular.

It took medical doctors another year

Bunun Zika'dan kaynaklandığından

to be sure that it was caused by the Zika virus,

emin olmaları, doktorların bir yılını daha aldı

but they're now sure.

yani şimdi eminler.

And if you're a "bring on the evidence" type,

Eğer "kanıt göster" tarzında biriyseniz,

check out this publication.

bu yayına bakın.

So where did it come from, and how did it get here?

Bu hastalık nereden geldi? Buraya nasıl ulaştı?

And it is here.

O burada.

Like many of our viruses, it came out of Africa,

Çoğu virüs gibi Afrika'dan geldi,

specifically the Zika forest in Uganda.

tam olarak Uganda'nın Zika ormanından.

Researchers at the nearby Yellow Fever Research Institute

Yakınlardaki Sarı Humma Enstitüsü araştırmacıları,

identified an unknown virus in a monkey in the Zika forest

Zika ormanındaki bir maymunda bilinmeyen bir virüs tanımladılar

which is how it got its name.

ve adını bu şekilde aldı.

The first human cases of Zika fever

Birkaç yıl sonra, Uganda-Tanzanya'da

surfaced a few years later in Uganda-Tanzania.

insandaki ilk Zika ateşi vakası görüldü.

The virus then spread through West Africa

Sonra, virüs Batı Afrika'ya ve doğuya

and east through equatorial Asia -- Pakistan, India, Malaysia, Indonesia.

Ekvatoral Asya, Pakistan, Hindistan, Malezya ve Endonezya'ya yayıldı.

But it was still mostly in monkeys and, of course, mosquitoes.

Fakat hâlâ çoğunlukla maymun ve tabii sivrisineklerde görülüyordu.

In fact in the 60 years between the time it was first identified in 1947 and 2007

Hastalığın tanımlanmasından sonraki ilk 60 yılda, yani 1947-2007 yılları arasında,

there were only 13 reported cases of human Zika fever.

rapor edilen insan Zika vakası sadece 13 kişiydi.

And then something extraordinary happened on the tiny Micronesian Yap islands.

Sonra, küçük Mikronezya Yap Adaları'nda olağan dışı bir şey oldu.

There was an outbreak that affected fully 75 percent of the population.

Bütün nüfusun %75'ini etkileyen bir salgın çıktı.

How did it get there? By air.

Peki virüs oraya nasıl ulaştı? Havayolu ile.

Today we have two billion commercial airline passengers.

Günümüzde 2 milyar uçak yolcusu var.

An infected passenger can board a plane, fly halfway around the world

Hastalıklı bir yolcu belirtiler henüz ortaya çıkmamışken--

before developing symptoms -- if they develop symptoms at all.

belirti görülmeyebilir de, dünyanın diğer ucuna gidebilir

Then when they land, the local mosquitoes begin to bite them and spread the fever.

ve indiğinde yerel sivrisinekler onu ısırmaya ve hastalığı yaymaya başlar.

Zika fever then next surfaced in 2013 in French Polynesia.

Zika, daha sonra 2013'te Fransız Polinezyası'nda görüldü.

By December of that year, it was being transmitted locally by the mosquitoes.

O yılın Aralık ayı geldiğinde virüs yerel sivrisinekler tarafından taşınıyordu.

That led to an explosive outbreak in which almost 30,000 people were affected.

Bu da neredeyse 30.000 insanın etkilendiği bir salgının patlamasına yol açtı.

From there it radiated around the Pacific.

Sonra, hastalık oradan Büyük Okyanus'a yöneldi.

There were outbreaks in the Cook Islands, in New Caledonia,

Yeni Kaledonya'da bulunan Cook Adalarında, Vanuatu

in Vanuatu, in the Solomon Islands

ve Solomon Adalarında salgınlar çıktı

and almost all the way around to the coast of South America and Easter Island.

ve neredeyse bütün Güney Amerika kıyı boyunda ve Paskalya Adasında.

And then, in early 2015,

Daha sonra, 2015 yılının başlarında

there was an upsurge of cases of a dengue-like syndrome

Kuzeydoğu Brezilya'da bulunan Natal'da

in the city of Natal in northeastern Brazil.

dang humması benzeri bir sendrom vakalarında artış oldu.

The virus wasn't dengue, it was Zika, and it spread rapidly --

Fakat virüs Dang değil Zikaydı ve hızla yayıldı.

Recife down the coast, a big metropolitan center, soon became the epicenter.

Sahildeki Recife büyük bir metropol bölgedir, merkez üssü oldu.

Well people have speculated that it was 2014 World Cup soccer fans

Virüsü ülkeye getirenlerin 2014 Dünya Kupası futbol taraftarları

that brought the virus into the country.

olduğuna dair spekülasyonlar yapıldı.

But others have speculated that perhaps it was Pacific Islanders

Bazıları da, virüsü getirenlerin Rio'da yapılan

participating in championship canoe races

kano yarışlarına katılan

that were held in Rio that year that brought it in.

Pasifik Yerlileri olabileceğini düşündü.

Well today, this is only a year later.

Bugün ise, sadece bir yıl sonra,

The virus is being locally transmitted by mosquitoes

virüs bütün Güney ve Orta Amerika'da

virtually throughout South America, Central America, Mexico

Meksika ve Karayip Adalarında yerel sivrisinekler

and the Caribbean Islands

tarafından bulaştırılıyor.

Until this year, the many thousands of cases

Bu seneye kadar, Amerika'da

that have been diagnosed in the US were contracted elsewhere.

tanılanan binlerce vaka hastalığı başka yerlerde kapmıştı.

But as of this summer, it's being transmitted locally in Miami.

Ama bu yaz, Miami'de yerel olarak bulaşıyor ve yayılıyor.

It's here.

Virüs burada.

So what do we do about it?

Peki, ne yapabiliriz?

Well, preventing infection

Enfeksiyonu önleme, insanları koruyarak

is either about protecting people or about eliminating the mosquitoes.

ya da sivrisinekler yok edilerek yapılabilir.

Let's focus on people first.

Önce insanlara odaklanalım.

You can get vaccinated.

Aşı olabilirsiniz, Zika olan

You can not travel to Zika areas.

bölgelere seyahat etmeyebilirsiniz.

Or you can cover up and apply insect repellent.

Ya da kendinizi koruyacak kıyafetler giyip sinek kovucu kullanabilirsiniz.

Getting vaccinated is not an option, because there isn't a vaccine yet

Aşı olmak bir seçenek değil, çünkü henüz aşısı yok

and there probably won't be for a couple of years.

ve birkaç yıl daha olmayacak gibi.

Staying home isn't a foolproof protection either

Evden dışarı çıkmamak da tam bir koruma sağlamıyor

because we now know that it can be sexually transmitted.

çünkü artık biliyoruz ki cinsel yolla da bulaşabiliyor.

Covering up and applying insect repellent does work ...

Vücudunuzu örtmek ve sinek ilacı çözüm olabilir...

until you forget.

tabii unutmazsanız.

(Laughter)

(Kahkahalar)

So that leaves the mosquitoes, and here's how we control them now:

Geriye sivrisinekler kalıyor ve onları kontrol etme yöntemimiz:

spraying insecticides.

Sinek ilacı püskürtmek.

The protective gear is necessary because these are toxic chemicals

Koruyucu giysi şart, çünkü bunlar zehirli kimyasallar

that kill people as well as bugs.

ve böceklerin yanı sıra insanları da öldürebilirler,

Although it does take quite a lot more to kill a person than to kill a bug.

bir insanı öldürmeleri böcekten epeyce uzun sürüyor olsa bile.

These are pictures from Brazil and Nicaragua.

Fotoğraflar Brezilya ve Nikaragua'dan.

But it looks the same in Miami, Florida.

Fakat, Florida, Miami'de de durum aynı.

And we of course can spray insecticides from planes.

Tabii ki böcek ilaçlarını uçaktan da püskürtebiliyoruz.

Last summer, mosquito control officials in Dorchester County, South Carolina,

Geçen yaz, Güney Carolina, Dorchester Bölgesindeki sinekle mücadele birimine

authorized spraying of Naled, an insecticide,

üreticinin tavsiyesine uygun biçimde

early one morning, as recommended by the manufacturer.

sabah erken saatlerde Naled böcek ilacı sıkma izni verildi.

Later that day, a beekeeper told reporters

Aynı gün ilerleyen saatlerde bir arıcı, gazetecilere arılarının olduğu

that her bee yard looked like it had been nuked.

sahaya sanki atom bombası atılmış gibi olduğunu söyledi.

Oops.

Eyvah!

Bees are the good guys.

Arılar iyi çocuklardı.

The citizens of Florida protested, but spraying continued.

Florida halkı ilaçlamayı protesto etti ancak ilaçlama devam etti.

Unfortunately, so did the increase in the number of Zika fever cases.

Şanssızlığa bakın, Zika ateşi vakalarında artış da aynen devam etti.

That's because insecticides aren't very effective.

Çünkü sinek ilaçları çok etkili değil.

So are there any approaches that are perhaps more effective than spraying

Acaba ilaçlamadan daha etkili ama zehirli kimyasallardan

but with less downsides than toxic chemicals?

daha az yan etkiye sahip yaklaşımlar var mıdır?

I'm a huge fan of biological controls,

Ben bir biyolojik mücadele taraftarıyım

and I share that view with Rachel Carson, author of "Silent Spring,"

ve çevreyi koruma hareketini başlatmada övgüler alan

the book that is credited with starting the environmental movement.

"Sessiz Bahar"' kitabının yazarı

In this book she tells the story, as an example,

Rachel Carson ile bunu paylaştım.

of how a very nasty insect pest of livestock

Kitabında, geçen yüzyılda, çok can sıkan bir haşerenin

was eliminated in the last century.

nasıl etkisiz hale getirildiğine dair örnek bir hikâye anlatıyor.

No one knows that extraordinary story today.

Bugün bu sıradışı hikâyeyi pek bilen yok.

So Jack Block and I, when we were writing an editorial

Ben ve Jack Block günümüz sivrisinek sorunuyla ilgili

about the mosquito problem today, retold that story.

bir başyazı yazarken bu hikâyeyi yeniden anlattık.

And in capsule form, it's that pupae -- that's the immature form of the insect --

Kapsül içi formundayken, yani pupa- böceğin gelişmemiş formudur

were irradiated until they were sterile, grown to adulthood

kısırlaşıncaya kadar radyasyona maruz bırakılmış, yetişkin hale getirilmiş

and then released from planes all over the Southwest,

ve sonra Güneybatı'da ve Güneydoğu'da

the Southeast and down into Mexico and into Central America

Meksika ve Orta Amerika boyunca yüz milyonlarca sinek

literally by the hundreds of millions from little airplanes,

uçaklardan serbest bırakılmış

eventually eliminating that terrible insect pest

ve sonunda bu zararlı haşere

for most of the Western Hemisphere.

Batı Yarıkürenin çoğunda ortadan kaldırılmış.

Our real purpose in writing this editorial

Bu başyazımızın asıl amacı aynı şeyi radyasyonla değil,

was to introduce readers to how we can do that today --

genetik bilgimizi kullanarak,

not with radiation but with our knowledge of genetics.

bugün nasıl yapabileceğimizi okuyucuya anlatmaktı.

Let me explain.

İzninizle açıklayayım.

This is the bad guy: Aedes aegypti.

Kötü adamımız bu: Aedes aegypti.

It's the most common insect vector of diseases,

En yaygın görülen hastalık taşıyıcı haşere, sadece Zika değil

not just Zika but dengue, Chikungunya, West Nile virus

Humma, Chikugunga, Batı Nil virüsü

and that ancient plague, yellow fever.

hatta tarihi Sarıhumma'yı bulaştırıyor.

It's an urban mosquito,

Bu şehirli bir sivrisinek

and it's the female that does the dirty work.

ve pis işi yapan dişi sinekler.

She bites to get a blood meal to feed her offspring.

Yavrularını beslemek için kan emiyor.

Males don't bite; they don't even have the mouth parts to bite.

Erkek sokmuyor, ağzında bunu yapacak organ bile yok.

A little British company called Oxitec genetically modified that mosquito

Oxitec adlı küçük bir İngiliz şirketi bu sivrisineğe genetik düzenleme yaptı

so that when it mates with a wild female, its eggs don't develop to adulthood.

ve sinek yabani bir dişiyle çiftleştiğinde yumurtalar yetişkinliğe ulaşmadı.

Let me show you.

İzninizle göstereyim.

This is the normal reproductive cycle.

Bu normal üreme döngüsü.

Oxitec designed the mosquito so that when the male mates with the wild female

Oxitec'in dizayn ettiği sinek yabani bir dişiyle çiftleştiğinde

the eggs don't develop.

yumurtalar gelişmiyor.

Sounds impossible?

Kulağa imkânsız mı geliyor?

Well let me show you just diagrammatically how they do it.

Nasıl yaptıklarını şemalarla göstereyim.

Now this represents the nucleus of a mosquito cell,

Bu bir sinek hücresinin çekirdeği

and that tangle in the middle represents its genome,

ve ortadaki kıvrımlar sineğin genomu

the sum total of its genes.

yani genlerinin tamamı.

Scientists added a single gene

Bilim adamları, bu turuncu topla

that codes for a protein represented by this orange ball

temsil edilen proteine kendisi ile beslenerek

that feeds back on itself to keep cranking out more of that protein.

daha çok çoğalmaya devam etmesini kodlayan tek bir gen ekliyorlar.

The extra copies, however, go and gum up the mosquitoes' genes,

Ancak ekstra kopyalar gidip sineğin genlerine yapışarak

killing the organism.

organizmayı öldürüyor.

To keep it alive in the laboratory they use a compound called tetracycline.

Laboratuvarda sineği canlı tutmak için tetracycline adlı bir bileşim kullanılıyor.

Tetracycline shuts off that gene and allows normal development.

Tetracyclin, o geni susturuyor ve normal gelişime izin veriyor.

They added another little wrinkle so that they could study what happens.

Ne olduğunu inceleyebilmek için küçük bir kıvrım daha eklediler.

And that is they added a gene that makes the insect glow under UV light

Ekledikleri şey morötesi ışıkta sineğin parlamasını sağlayan bir gendi.

so that when they released it they could follow exactly how far it went

Böylece sineği saldıklarında tam olarak ne kadar uzağa gittiğini

how long it lived and all of the kinds of data

ne kadar yaşadığını, iyi bir bilimsel çalışma için gerekli

for a good scientific study.

tüm verileri izleyebileceklerdi.

Now this is the pupal stage, and at this stage

Şimdi, bu pupal evresi ve bu evrede

the females are larger than the males.

dişiler erkeklerden daha iri.

That allows them to sort them into the males and the females

Bu durum dişilerle erkekleri ayırmaya olanak veriyor

and they allow only the males to grow to adulthood.

ve onlar da sadece erkeklerin yetişkin evreye gelmesine izin veriyor.

And let me remind you that males don't bite.

Müsaadenizle hatırlatayım, şu sokmayan erkekler.

From there it's pretty simple.

Bundan sonrası çok basit.

They take beakers full of male mosquitoes,

Erkek sineklerle dolu beher kaplarını

load them into milk cartons, and drive around the city,

süt kartonlarına koyuyor ve GPS rehberliğinde

releasing them guided by GPS.

onları tüm şehirde dışarı salıyorlar.

Here's the mayor of a city releasing the first batch

İşte belediye başkanı, "dost Aedes" dedikleri

of what they call the "friendly Aedes."

ilk parti sineği dışarı salıyor.

Now I wish I could tell you this is an American city, but it's not.

Keşke bunun bir Amerikan şehri olduğunu söyleyebilseydim.

It's Piracicaba, Brazil.

Burası, Piracicaba, Brezilya.

The amazing thing is that in just a year

Hayret verici olansa, sadece bir yıl içinde

it brought down the cases of dengue by 91 percent.

humma vakaları %91 azaldı.

That's better than any insecticide spraying can do.

Her türlü sinek ilacı kullanımından daha etkili.

So why aren't we using this remarkable biological control in the US?

Peki, biz neden bu dikkate değer biyolojik mücadeleyi kullanmıyoruz?

That's because it's a GMO: a genetically modified organism.

Çünkü bu bir GDO: Genetiği değiştirilmiş organizma.

Notice the subtitle here says if the FDA would let them

Zika geldiğinde, eğer FDA izin verirse aynı şeyi

they could do the same thing here, when Zika arrives.

burada da yapabileceklerini söyleyen alt yazıya dikkat edin.

And of course it has arrived.

Ve tabii ki Zika buraya geldi.

So now I have to tell you the short form

Size burada, Amerika'da uzun ve işkence gibi olan

of the long, torturous story of GM regulation in the US

genetik düzenleme politikasını kısaca anlatmak zorundayım.

In the US, there are three agencies that regulate genetically modified organisms:

Genetiği değiştirilmiş organizmalar konusunu düzenleyen 3 kurum var:

the FDA, the Food and Drug Administration,

FDA (Gıda ve İlaç Dairesi),

the EPA, the Environmental Protection Agency,

EPA (Çevreyi Koruma Kurulu),

and the USDA, US Department of Agriculture.

ve USDA (Tarım Bakanlığı).

Took these folks two years to decide that it would be the FDA

Bu arkadaşların, genetiği değiştirilmiş sineklerin

that would regulate the genetically modified mosquito.

FDA'nın alanına girdiğine karar vermeleri iki yıl sürdü.

And they would do it as a new animal drug, if that makes any sense.

Bunu yeni bir hayvan ilacı gibi düşündüler, ne kadar mantıklıysa.

Took them another five years going back and forth and back and forth

Bunun insanlara ve çevreye zarar vermeyeceğine

to convince the FDA that this would not harm people,

FDA'yı ikna etmek için

bir beş yıl daha git gelle geçti.

and it would not harm the environment.

They finally gave them, this summer, permission to run a little test

Sonunda bu yaz, Florida Keys adalarında küçük bir deneme

in the Florida Keys,

yapılmasına izin verdiler,

where they had been invited years earlier when they Keys had an outbreak of dengue.

bu yere yıllar önce, dang humması salgını patladığında davet edilebilirlerdi.

Would that it were that easy.

O zaman epeyce kolay olurdu.

When the local residents heard

Yerel halk bunu duyduğunda,

that there would be genetically modified mosquitoes tested in their community

bölgelerinde genetiği değiştirilmiş sivrisineklerin test edileceğini,

some of them began to organize protests.

bazıları protesto organize etmeye başladı.

They even organized a petition on the internet with this cuddly logo,

Hatta bu sevimli logo ile internette bir imza kampanyası yapıp

which eventually accumulated some 160,000 signatures

160.000'e varan imza topladılar.

And they demanded a referendum

Birkaç hafta içinde

which will be conducted in just a couple of weeks

bu testlerin yapılıp yapılmaması konusunda

about whether the trials would be permitted at all.

bir referandum talep ettiler.

Well it's Miami that really needs these better ways of controlling insects.

Aslında böcekle mücadelede daha iyi yöntemlere ihtiyacı olan yer Miami.

And there the attitudes are changing.

Tutumun değiştiği yer orası.

In fact, very recently a bipartisan group of more than 60 legislators

Aslında geçenlerde, her iki partiden 60 dan fazla parlamenter grubu

wrote to HHS Secretary Sylvia Burwell

HHS sekreteri Slyvia Burwell'e mektup yazdı

asking that she, at the Federal level, expedite access for Florida

ve bu yeni teknolojinin Floridaya gelmesi için Federal seviyede

to this new technology.

işleri hızlandırmasını istedi.

So the bottom line is this:

Olayın özü şu:

biological control of harmful insects

Zaralı haşerelerle biyolojik mücadele,

can be both more effective and very much more environmentally friendly

kimyasal zehirler olan böcek ilaçları kullanmaktan,

than using insecticides, which are toxic chemicals.

hem daha etkili hem çok daha fazla çevre dostu olabilir.

That was true in Rachel Carson's time; it's true today.

Bu Rachel Carson'ın zamanında da doğruydu, şimdi de doğru.

What's different is that we have enormously more information

Farklı olan, artık genetik konusunda

about genetics than we had then,

o zamana göre çok daha geniş bir bilgiye sahibiz

and therefore more ability to use that information

ve dolayısıyla bu genetik bilgiyi biyolojik kontrolü

to affect these biological controls.

başarmada kullanma imkânına.

And I hope that what I've done is aroused your curiosity enough

Umarım sizde, hem GD sivrisinekler

to start your own inquiry -- not into just GM mosquitoes

hem de günümüzde çok tartışmalı olan diğer genetiği değiştirilmiş organizmalar

but to the other genetically modified organisms that are so controversial today.

konusunda kendi araştırmanızı yapma merakı uyandırmışımdır.

I think if you do that, and you dig down through all of the misinformation,

Eğer bunu yaparsanız, derinlemesine bütün yanlış bilgileri araştırırsanız,

and the marketing

organik gıda endüstrisinin

on the part of the organic food industry and the Greenpeaces

pazarlama taktikleri ve Greenpeace kısmını

and find the science, the accurate science,

ve bilimi bulursanız, kesin bilimsel olanı,

you'll be surprised and pleased.

şaşıracak ve memnun olacaksınız.

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)