Laurie Garrett: What can we learn from the 1918 flu?

Laurie Garret, 1918 grip salgınından çıkarılacak dersler

Çeviri: Beril Devlet Gözden geçirme: osman oguz ahsen

So the first question is, why do we need to

Öncelikle neden bir salgın tehdidinden

even worry about a pandemic threat?

endişe etmemiz gerektiği sorulabilir.

What is it that we're concerned about?

Bunca endişe uyandıran şey aslında nedir?

When I say "we," I'm at the Council on Foreign Relations.

"Biz" derken kastettiğim, üyesi olduğum dış ilişkiler konseyi.

We're concerned in the national security community,

Ulusal güvenlik çevreleri ile ve

and of course in the biology community and the public health community.

elbette biyoloji ve kamu sağlığı çevreleri ile ilgiliyiz.

While globalization has increased travel,

Küreselleşmeyle birlikte seyahat sıklığı artınca

it's made it necessary that everybody be everywhere,

herkesi, her yerde

all the time, all over the world.

herhangi zamanda, dünyanın herhangi yerinde bulunur oldu.

And that means that your microbial hitchhikers are moving with you.

Demek oluyor ki, otostopçu mikroplarımız da bizimle birlikte seyahat ediyor.

So a plague outbreak in Surat, India

yani Hindistan'ın Surat bölgesindeki bir salgın

becomes not an obscure event, but a globalized event --

artık ücra bir olay değil, küresel bir mesele haline geliyor.

a globalized concern that has changed the risk equation.

öyle ki, risk dengelerini tümüyle değiştiriyor.

Katrina showed us

Katrina kasırgasında görüldüğü gibi

that we cannot completely depend on government

bir felakete hazırlıklı olmada, sorunları çözebilmede

to have readiness in hand, to be capable of handling things.

artık sadece devlet kurumlarına güvenemeyiz.

Indeed, an outbreak would be multiple Katrinas at once.

Bir salgınının Katrinandan kat-be-kat büyük olacağına şüphe yok.

Our big concern at the moment is a virus called H5N1 flu --

Şu andaki başlıca meselemiz H5N1 adlı virüsün neden olduğu grip

some of you call it bird flu --

bazılarınız ona kuş gribi diyor.

which first emerged in southern China, in the mid-1990s,

Virüs 1990'ların ortalarında güney Çin'de ortaya çıktı.

but we didn't know about it until 1997.

Ama 1997'ye kadar hakkında bilgimiz yoktu.

At the end of last Christmas only 13 countries had seen H5N1.

Son noele kadar sadece 13 ülkede H5N1 görülmüştü.

But we're now up to 55 countries in the world,

ama şimdi dünyanın çeşitli yerlerindeki 55 ülkede

have had this virus emerge,

ya kuşlarda, ya insanlarda ya da her ikisinde birden

in either birds, or people or both.

bu virüs görülüyor.

In the bird outbreaks we now can see

Kuşlar arasındaki salgından anlaşılıyor ki

that pretty much the whole world has seen this virus

virüs amerika hariç dünyanın

except the Americas.

hemen her yerinde mevcut.

And I'll get into why we've so far been spared in a moment.

Şimdi, canımızı nasıl olup da şimdiye dek kurtardığımıza geleceğim.

In domestic birds, especially chickens,

Kümes hayvanlarında, özellikle tavuklarda

it's 100 percent lethal.

%100 ölümcül olan H5N1

It's one of the most lethal things we've seen

şimdiye kadar yeryüzünde

in circulation in the world

son yüzyıllarda dolaştığını bildiğimiz

in any recent centuries.

görülmüş en ölümcül şeylerden biri

And we've dealt with it by killing off lots and lots and lots of chickens,

Bununla başetmek adına şimdiye dek bir sürü tavuk katledildi

and unfortunately often not reimbursing the peasant farmers

ve çoğu zaman çiftçiye tazminat ödenmediği

with the result that there's cover-up.

neticesi de örtbas edildi.

It's also carried on migration patterns

Hastalık, yabani göçmen kuşların

of wild migratory aquatic birds.

göç döngüsüyle de yayılmakta.

There has been this centralized event

İki yıl önce Çin'deki Çengai gölü çevresinde

in a place called Lake Chenghai, China.

yaşanan toplu kuş ölümleri akıllarda.

Two years ago the migrating birds

Burada toplanan göçmen kuşlar

had a multiple event

hadisenin katlanmasına yol açtı

where thousands died because of a mutation occurring

virüsün mutasyona uğraması

in the virus,

sonucu binlerce kuşun ölmesi, türlerinin çapını

which made the species range broaden dramatically.

dramatik şekilde değiştirdi.

So that birds going to Siberia, to Europe, and to Africa

Sibirya'ya, Avrupa'ya ve Afrika'ya giden göçmen kuşlar

carried the virus, which had not previously been possible.

virüsü buralara taşıdı ki, bu daha önce görülmemişti.

We're now seeing outbreaks in human populations --

Salgın şimdi de insan popülasyonunda görülüyor.

so far, fortunately, small events,

Şimdilik neyse ki küçük çaplı salgınlar,

tiny outbreaks, occasional clusters.

ufak gruplar arasında müşahade ediliyor.

The virus has mutated dramatically in the last two years

Geçtiğimiz iki yılda virüs büyük bir mutasyona uğrayarak

to form two distinct families, if you will,

iki farklı tür grubuna evrildi

of the H5N1 viral tree

ve H5N1 virüsünün soyağacı

with branches in them,

gelişen yeni dallarla ve

and with different attributes that are worrying.

farklı niteliklerle endişe verici hale geldi.

So what's concerning us? Well, first of all,

Peki, bizi endişelendiren nedir? Öncelikle

at no time in history have we succeeded in making

tarihin hiçbir döneminde belli dönem etkili olan hastalığa karşı

in a timely fashion, a specific vaccine

260 milyondan fazla insana uygulanabilecek

for more than 260 million people.

özel bir aşı geliştirmeyi başaramadık.

It's not going to do us very much good in a global pandemic.

Küresel bir salgın halinde bu durumun bize bir yararı olmayacak.

You've heard about the vaccine we're stockpiling.

Her ne kadar insanlar aşı stoklama yoluna gidiyorsa da

But nobody believes it will actually be particularly effective

hiçkimse bu aşının gerçek bir küresel salgın karşısında

if we have a real outbreak.

kesin ve kalıcı bir çözüm olduğunu düşünmüyor

So one thought is:

Çözüme dari fikirlerden biri, havaalanlarının 2 ay süreyle kapalı tutulduğu

after 9/11, when the airports closed,

11 Eylül saldırısında olduğu gibi hava trafiğini durdurmak.

our flu season was delayed by two weeks.

Bu sayede grip mevsimimiz 2 hafta gecikmişti.

So the thought is, hey, maybe what we should do is just

Yani, H5N1'in insandan insan bulaştığını

immediately -- we hear there is H5N1 spreading from human to human,

duyar duymaz derhal, bu arada virüs

the virus has mutated to be a human-to-human transmitter --

insandan insana bulaşacak şekilde mutasyona uğradı,

let's shut down the airports.

havaalanlarını kapatmalıyız şeklinde bir görüş.

However, huge supercomputer analyses,

Öte yandan karmaşık bilgisayar analizleri gösterdi ki,

done of the likely effectiveness of this,

böylesi bir tedbir

show that it won't buy us much time at all.

bize fazlaca zaman kazandırmayacak.

And of course it will be hugely disruptive in preparation plans.

Üstelik hazırlık planlarını sekteye uğratması da kaçınılmaz.

For example, all masks are made in China.

Mesela, tüm maskeler Çin'de üretiliyor.

How do you get them mobilized around the world

Bütün hava trafiğini durdurursak

if you've shut all the airports down?

bu maskeleri ülkeye nasıl getirteceğiz?

How do you get the vaccines moved around the world

Aşının, ilaçların ve işe yarayabilecek başka şeylerin

and the drugs moved, and whatever may or not be available that would work.

dünyanın değişik yerlerine yollanması nasıl mümkün olacak?

So it turns out that shutting down the airports is counterproductive.

anlaşılan o ki, havaalanlarını kapatmak, çözüme hizmet etmiyor.

We're worried because this virus, unlike any other flu

Endişelerin bir nedeni de bu virüsün, üzerinde çalıştığımız diğer grip

we've ever studied, can be transmitted by eating raw meat

türlerinden farklı olarak, hasta hayvana ait

of the infected animals.

çiğ et tüketimi ile yayılması.

We've seen transmission to wild cats and domestic cats,

Hastalığın yabani kedilerden evcil kedilere

and now also domestic pet dogs.

ve evcil köpeklere bulaştığını biliyoruz.

And in experimental feedings to rodents and ferrets,

Ayrıca fare, gelincik gibi kemirgenlere beslenme yoluyla virüs verilen deneylerde

we found that the animals exhibit symptoms never seen with flu:

daha önce grip ile birlikte gözlemlenmemiş

seizures, central nervous system disorders, partial paralysis.

nöbet, felç ve inme gibi belirtilere rastlanmıştır.

This is not your normal garden-variety flu.

Bu alışageldiğiniz grip türlerine benzemiyor.

It mimics what we now understand

1918'deki son büyük grip salgınından öğrendiklerimizle

about reconstructing the 1918 flu virus,

benzer nitelik taşıyan bu virüs

the last great pandemic,

aynı zamanda

in that it also jumped directly from birds to people.

kuşlardan direkt olarak insan bulaşabiliyor.

We had evolution over time,

Zaman içinde evrimleştik

and this unbelievable mortality rate in human beings:

İnsandaki ölüm oranı inanılalmaz boyutta

55 percent of people who have become infected

H5N1 virüsü bulaşan insanların %55'i

with H5N1 have, in fact, succumbed.

maalesef hastalıktan kurtulamadı.

And we don't have a huge number of people

Virüsün enfekte ettiği insanların

who got infected and never developed disease.

önemli bir bölümü hastalığa yakalanıyor.

In experimental feeding in monkeys

Deneysel beslenme yoluyla virüs verilen maymunlarda

you can see that it actually downregulates

görüdüğünüz gibi belirli bir bağışıklık mekanizmasının

a specific immune system modulator.

hastalık tarafından baskılandığı belirlendi

The result is that what kills you

Ölümle sonuçlanan vakalarda virüsün kendisi değil,

is not the virus directly, but your own immune system overreacting, saying,

Bağışıklık sistemi "bu her ne ise bünyeyi yok edecek" diyor ve

"Whatever this is so foreign I'm going berserk."

böylece başlayan aşırı tepkiyle savunma süreci asıl ölüm sebebi oluyor.

The result: most of the deaths

Sonuçta ölümlü vakaların çoğu

have been in people under 30 years of age,

30 yaşın altında

robustly healthy young adults.

gayet sağlıklı genç yetişkinler.

We have seen human-to-human transmission

En azından üç dar grup salgınında

in at least three clusters --

insandan insana direkt olarak bulaştığını biliyoruz.

fortunately involving very intimate contact,

Neyse ki ancak çok yakın temas halinde bulaşıyor olması

still not putting the world at large at any kind of risk.

dünya genelinde ciddi bir risk haline gelmesine mani oluyor.

Alright, so I've got you nervous.

Evet, sizleri endişelendirdim.

Now you probably assume, well the governments are going to do something.

Şimdi muhtemelen hükümetlerin bir şeyler yapacağını varsayıyorsunuz.

And we have spent a lot of money.

Yüklü miktarda para harcandı.

Most of the spending in the Bush administration

Harcamanın çoğu Bush dönemindeki

has actually been more related to the anthrax results

şarbon ve bio-terörizm

and bio-terrorism threat.

tehdidine yönelik.

But a lot of money has been thrown out at the local level and at the federal level

Yerel ve federal seviyelerde büyük miktarda para sarfedildi.

to look at infectious diseases.

Bulaşıcı hastalıklara bir bakın

End result: only 15 states

Bu harcamalar sonunda sadece 15 eyalet bir salgın durumunda

have been certified to be able to do mass distribution

büyük miktarda aşı ve

of vaccine and drugs in a pandemic.

ilaç dağıtımı yapabilecek altyapıya sahip.

Half the states would run out of hospital beds

Eyaletlardeki hastanelerin yarısı iki - üç hafta sürecek

in the first week, maybe two weeks.

bir salgın halinde yeterli yatak sayısına sahip değil.

And 40 states already have an acute nursing shortage.

40 eyalette halihazırda ciddi hemşire açığı var

Add on pandemic threat, you're in big trouble.

buna bir de salgın hastalık tehdidini ekleyin, işte size büyük bela.

So what have people been doing with this money?

Peki bunca para nereye harcadı?

Exercises, drills, all over the world.

Dünya genelinde provalara, tatbikatlara.

Let's pretend there's a pandemic.

Haydi bir salgın varmış gibi yapalım

Let's everybody run around and play your role.

herkes oraya buraya koşuşsun ve rolünü oynasın.

Main result is that there is tremendous confusion.

Temel sonuç: ortada muazzam bir kafa karışıklığı var.

Most of these people don't actually know what their job will be.

bu tatbikatlara katılanların çoğu gerçekte ne görev üsteleneceğini bilmiyor

And the bottom line, major thing that has come through

ve aslına bakılacak olursa

in every single drill: nobody knows who's in charge.

her bir tatbikatta dahi insanlar rollerinin ne olduğundan habersiz.

Nobody knows the chain of command.

Kimse komuta zincirini bilmiyor

If it were Los Angeles, is it the mayor, the governor,

Los Angeles'te mesela yetki belediye başkanında mı valide mi?

the President of the United States, the head of Homeland Security?

Başkan'da mı yoksa özel yurt savunması biriminde mi?

In fact, the federal government says it's a guy called

esasında federal sisteme göre yetki

the Principle Federal Officer,

Baş Federal Memur denen birinde.

who happens to be with TSA.

her nasılsa o da Ulaştırma Güvenliği İdaresi'ne bağlı.

The government says

Hükümete göre resmi sorumlukluk

the federal responsibility will basically be

virüsü ülke dışında tutmaktan ibaret ki,

about trying to keep the virus out, which we all know is impossible,

neredeyse imkansız olduğu malumunuz

and then to mitigate the impact

üstelik ekonomimiz üzerindeki etkisi de

primarily on our economy.

yadsınamayacak boyutta.

The rest is up to your local community.

Gerisi yerel çevrelere kalmış.

Everything is about your town, where you live.

Aslolan yaşadığınız ilçe, bölge.

Well how good a city council you have,

Ne kadar iyi bir şehir idare meclsiniz var?

how good a mayor you have -- that's who's going to be in charge.

işin başında bulunacak olan Belediye Başkanınız ne kadar iyi?

Most local facilities would all be competing

salgın durumunda yerel idareler

to try and get their hands on their piece

ülkedeki Tamiflu stoklarından mümkün olan en büyük payı

of the federal stockpile of a drug called Tamiflu,

koparabilmek için yarışacak

which may or may not be helpful -- I'll get into that --

ki aslında bunun da pek faydası olduğu söylenemez, (buna döneceğim)

of available vaccines, and any other treatments,

ya da diğer aşılar, tedavi malzemesi

and masks, and anything that's been stockpiled.

maskeler, stoklanabilecek herşey kapışılacak.

And you'll have massive competition.

Müthiş bir rekabet olacak

Now we did purchase a vaccine, you've probably all heard about it,

duymuşsunuzdur sonunda bir aşımız oldu

made by Sanofi-Aventis.

Sanofi-Aventis adlı ilaç firmasının ürettiği

Unfortunately it's made against the current form of H5N1.

Ne yazık ki bu aşı mevcut H5N1 türü için üretildi

We know the virus will mutate. It will be a different virus.

ama biliyoruz ki virüs mutasyon geçiriyor ve karşılacağımız

The vaccine will probably be useless.

bambaşka bir virüs olacak ki, bu aşı da işe yaramayacak.

So here's where the decisions come in.

İşte karar bu noktada devreye giriyor.

You're the mayor of your local town.

Beldenizin, ilçenizin belediye başkanı sizsiniz

Let's see, should we order that all pets be kept indoors?

mesela, tüm evcil hayvanların evden dışarı çıkarılamamasına karar verelim mi?

Germany did that when H5N1 appeared in Germany last year,

Geçen yıl H5N1 görüldüğünde Almanya bu yasağı getirerek

in order to minimize the spread

evcil kedi köpek ve sair arasındaki yayılmayı

between households by household cats, dogs and so on.

en alt düzeyde tutmaya çalıştı.

What do we do when we don't have any containment rooms

Hava temizleme tertibatlı karantina odaları olmazsa

with reverse air that will allow the healthcare workers

sağlık çalışanları enfekte olmuş hastaları

to take care of patients?

nasıl tedavi edecek?

These are in Hong Kong; we have nothing like that here.

Bunlar Hong Kong'ta. Bzde böyleleri bulunmuyor.

What about quarantine?

Ya karantina?

During the SARS epidemic in Beijing quarantine did seem to help.

Pekin'deki SARS salgınında işe yaramıştı.

We have no uniform policies

ABD çapında karantinaya dair

regarding quarantine across the United States.

tektip bir politikaya sahip değiliz.

And some states have differential policies, county by county.

Her eyaletin hatta bölgenin farklı farklı uygulamaları var.

But what about the no-brainer things? Should we close all the schools?

Fazla akıl gerektirmeyen şu tedbirlere ne demeli? Okulları kapatalım mı?

Well then what about all the workers? They won't go to work

Peki işçiler ne olacak? Çocukları okula gitmediyse

if their kids aren't in school.

onlar da işe gitmeyecek.

Encouraging telecommuting? What works?

Evden çalışmayı teşvik? Bu nasıl?

Well the British government did a model of telecommuting.

Aslında İngiliz hükümeti bir evden çalışma modeli geliştirdi.

Six weeks they had all people in the banking industry

Bankacılık sektöründeki herkes altı hafta boyunca

pretend a pandemic was underway.

iş düzenini değiştirerek bir salgın hastalık varmış gibi çalıştı.

What they found was, the core functions --

Buldukları temel işlevler oldu, malum,

you know you still sort of had banks,

bir kısım bankacılık faaliyeti hala yerinde yapılmak zorunda.

but you couldn't get people to put money in the ATM machines.

insanların ATM makinalarına para koymasını sağlayamazsanız,

Nobody was processing the credit cards.

kimse kresi kartıyla işlem yapmazsa ne olur?

Your insurance payments didn't go through.

Sigorta ödemeleriniz yerine ulaşmaz

And basically the economy would be in a disaster state of affairs.

ve ekonomi içinden çıkılmaz bir hal alır.

And that's just office workers, bankers.

üstelik bu sadece ofiste çalışanlar, bankacılar.

We don't know how important hand washing is for flu --

El yıkamanın gribe karşı ne kadar işlevsel olduğunu bilmiyoruz.

shocking. One assumes it's a good idea to wash your hands a lot.

Eyvah! Elleri iyice yıkamak iyi fikirdi hani?

But actually in scientific community there is great debate

Ancak bilim çevreleri hala öksürme ve hapşırmanın

about what percentage of flu transmission between people

hastalığı bulaştırmada yüzde kaç etkili olduğunu

is from sneezing and coughing

ve el yıkamanın ne derece

and what percentage is on your hands.

önleyici olduğunu tartışıyor.

The Institute of Medicine tried to look at the masking question.

Tıp Enstitüsü meske meselesini incelemeye çalıştı.

Can we figure out a way, since we know we won't have enough masks

Yeterli sayıda maskemiz olmadığı ortadaken belki bir yol bulabiliriz

because we don't make them in America anymore,

çünkü maskeler Amerika'da üretilmiyor.

they're all made in China --

Tümü Çin malı.

do we need N95? A state-of-the-art, top-of-the-line,

Bize gereken N95 mi? "en iyisi, en estetiği,

must-be-fitted-to-your-face mask?

yüzünüze tam olarak oturması gerekir"ler?

Or can we get away with some different kinds of masks?

Yoksa başka tip maskeler de iş görür mü?

In the SARS epidemic, we learned in Hong Kong

Hong Kong'taki SARS salgınında, hastalığın yayılmasının başlıca sebebinin

that most of transmission was because

maskenin uygun olmayan bir biçimde

people were removing their masks improperly.

çıkatılması olduğunu öğrendik.

And their hand got contaminated with the outside of the mask,

Bu esnada eller mikroplanıyor

and then they rubbed their nose. Bingo! They got SARS.

ve buruna şöyle bir sürtünce Bigo! SARS size de geçti.

It wasn't flying microbes.

Uçan mikroplar değil, keni eliniz bulaştırdı.

If you go online right now, you'll get so much phony-baloney information.

İnternete bir baksanız, bir sürü uyduruk kaydırık bilgiye ulaşacaksınız.

You'll end up buying -- this is called an N95 mask. Ridiculous.

Sonunda bu N95 denen maskeyi elinizde bulabilirsiniz. Saçmalık.

We don't actually have a standard

Aslında virüsle diğerlerinden önce temas edecekleri koruyacak

for what should be the protective gear for the first responders,

birincil tedbirin ne olacağı hakkında

the people who will actually be there on the front lines.

bir standart mevcut değil.

And Tamiflu. You've probably heard of this drug,

Ve Tamiflu. Adını duymuşsunuzdur.

made by Hoffmann-La Roche, patented drug.

Hoffmann - La Roche ilaç firmasının ürünü.

There is some indication

İlacın etkisi, salgın sırasında sizi bir müddet koruması

that it may buy you some time in the midst of an outbreak.

biraz zaman kazandıracak olması.

Should you take Tamiflu for a long period of time,

Tamiflu uzun süre kullanılması gereken bir ilaç

well, one of the side effects is suicidal ideations.

ancak yan etkilerinden biri intihar eğilimine yol açması.

A public health survey analyzed the effect

Bir toplumsal sağlık araştırmasının sonucu,

that large-scale Tamiflu use would have,

yaygın şekilde Tamiflu kullanımının

actually shows it counteractive

toplum sağlığını

to public health measures, making matters worse.

kötü yönde etkilediğini gösterdi.

And here is the other interesting thing:

İlginç bir başka bulgu da şöyle:

when a human being ingests Tamiflu, only 20 percent

Ağızdan alınan Tamiflu'nun

is metabolized appropriately

ancak %20'si sindirilip kana karışıyor

to be an active compound in the human being.

ve insan üzerindeki koruyucu etkisi bu oranla sınırlı kalıyor.

The rest turns into a stable compound,

Kalanı sabit bileşene dönüşerek

which survives filtration into the water systems,

kanalizasyon sisteminde yerleşiyor

thereby exposing the very aquatic birds that would carry flu

ve grip taşıyan su kuşlarına ulaşarak

and providing them a chance

onların hastalığa karşı

to breed resistant strains.

direncini arttırıyor.

And we now have seen Tamiflu-resistant strains

Tamiflu'nun, hastalığın insandan insana bulaşmasında

in both Vietnam in person-to-person transmission,

hem Vietnam'da hem de

and in Egypt in person-to-person transmission.

Mısır'da etkili olduğunu gördük.

So I personally think that our life expectancy

Şahsen, ortalama yaşam süremizin

for Tamiflu as an effective drug

Tamiflu'nun etkin bir ilaç olabilmesi için

is very limited -- very limited indeed.

son derece, son derece sınırlı kaldığını düşünüyorum.

Nevertheless most of the governments

Yine de söylemek gerekir ki, birçok devlet

have based their whole flu policies

griple mücadele politikasının temeline

on building stockpiles of Tamiflu.

Tamiflu stoklarını koymuş bulunuyor.

Russia has actually stockpiled enough

Rusya şu anda Rus nüfusun

for 95 percent of all Russians.

%95'ine yetecek kadar Tamiflu stokladı.

We've stockpiled enough for 30 percent.

Bizde ise bu oran %30.

When I say enough, that's two weeks worth.

Yetecek miktar derken, iki hafta yetecek kadar.

And then you're on your own because

Sonra, başınızın çaresine bakacaksınız çünkü

the pandemic is going to last for 18 to 24 months.

salgın 1 buçuk - 2 yıl sürecek.

Some of the poorer countries

H5N1 ile ilgili en çok deneyimi olan

that have had the most experience with H5N1 have built up stockpiles;

az gelişmiş ülkelerin bir kısmındaki stokların

they're already expired. They are already out of date.

son kullanma tarihi geçti. Halihazırda kullanılmaz durumda.

What do we know from 1918,

Son büyük salgın olan

the last great pandemic?

1918 grip salgınından ne öğrendik?

The federal government abdicated most responsibility.

Federal hükümet sorumluluktan kaçtı,

And so we ended up with this wild patchwork of regulations

ve bizi Amerikanın her yerindeki bu akılalmaz

all over America.

uygulamalar mozaiki ile baş başa bıraktı.

Every city, county, state did their own thing.

Her şehir, her idari bölge kendince bir yol seçti.

And the rules

Kurallar ve inançlar birbirinden

and the belief systems were wildly disparate.

tamamen farklıydı.

In some cases all schools, all churches,

Bazı örneklerde tüm okullar, kiliseler,

all public venues were closed.

bütün kamusal alanlar kapatıldı.

The pandemic circulated three times in 18 months

Salgın 1 buçuk yılda üç dalg ahalinde ülkeyi dolaştı

in the absence of commercial air travel.

ki, ticari uçuşlar bu devirde yoktu.

The second wave was the mutated, super-killer wave.

İkinci dalga son derece ölümcül, mutasyona uğramış bir salgındı.

And in the first wave we had enough healthcare workers.

İlk salgın dalgasında yeterli sağlık personeline sahiptik.

But by the time the second wave hit

Ama ikinci dalga vurduğunda

it took such a toll among the healthcare workers

sağlık personelinden o kadar çoğu etkilendi ki,

that we lost most of our doctors and nurses that were on the front lines.

doktor ve hemşirelerimizin önemli bülümünü kaybettik.

Overall we lost 700,000 people.

Toplam 700 bin kişi öldü.

The virus was 100 percent lethal to pregnant women

Hastalık, nedenini bilemediğimiz şekilde

and we don't actually know why.

hamilelerde %100 ölümcül oldu.

Most of the death toll was 15 to 40 year-olds --

Ölenlerin çoğu 15 ila 40 yaşları arasındaki

robustly healthy young adults.

gayet sağlıklı genç yetişkinlerdi.

It was likened to the plague.

Salgın hastalık tarifine en yakın tecrübemiz budur.

We don't actually know how many people died.

Dünya genelinde toplam kaç kişinin yaşamını yitirdiğini bilmiyoruz.

The low-ball estimate is 35 million.

En düşük tahmine göre 35 milyon ölüm.

This was based on European and North American data.

Avrupa ve Kuzey Amerika kaynakları esas alındığında çıkan rakam bu.

A new study by Chris Murray at Harvard

Harvard'dan Chris Murray yeni çalışması

shows that if you look at the databases that were kept

Hindistan'daki İngiliz kayıtlarına

by the Brits in India,

bakılacak olursa ölüm oranının

there was a 31-fold greater death rate among the Indians.

Hintliler arasında 31 kat daha yüksek olduğunu gösterdi.

So there is a strong belief that in places of poverty

Yoksul bölgelerde ölüm oranlarının

the death toll was far higher.

çok daha yüksek olduğuna dair yaygın bir kanı mevcut.

And that a more likely toll

Buna göre toplam can kaybı

is somewhere in the neighborhood of 80 to 100 million people

80 ila 100 milyon civarında gibi görünüyor.

before we had commercial air travel.

1918'de hava ulaşımının olmadığını da unutmamalı.

So are we ready?

Peki, hazır mıyız?

As a nation, no we're not.

ulusal çapta, hayır.

And I think even those in the leadership

İnanıyorum ki, iktidardakilere soracak olsak

would say that is the case,

yapacak daha çok işimiz olduğunu

that we still have a long ways to go.

söyleyeceklerdir.

So what does that mean for you? Well the first thing is,

Peki bu durum sizi nasıl etkiler? Bir defa kendimiz, ailemiz çalışanlarımız için

I wouldn't start building up personal stockpiles of anything --

herhangi bir şeyi stoklamaya başlamak

for yourself, your family, or your employees --

anlamlı değil.

unless you've really done your homework.

ta ki ödevinizi tam olarak yapana değin.

What mask works, what mask doesn't work.

Hangi maske işe yarar, hangisi yaramaz?

How many masks do you need?

Ne kadar meskeye ihtiyaç var?

The Institute of Medicine study felt that

Tıp Enstitüsünün araştırması maskelerin

you could not recycle masks.

geri dönüştürülemediği kanısını doğurdu.

Well if you think it's going to last 18 months,

salgın dalgasının 18 ay süreceğini varsayarsak,

are you going to buy 18 months worth of masks

her aile ferdine 1 buçuk yıl boyunca

for every single person in your family?

yetecek maske mi alacaksınız?

We don't know -- again with Tamiflu,

Tamiflu da kesin çözüm değil.

the number one side effect of Tamiflu is

Tamiflu'nn yan etkilerindan biri

flu-like symptoms.

grip benzeri belirtiler.

So then how can you tell

O halde herkes Tamiflu alıyorsa

who in your family has the flu

ailede kimin grip olup

if everybody is taking Tamiflu?

kimin olmadığını nasıl ayırt edeceksiniz?

If you expand that out to think of a whole community,

Bu soruları bir mahallenin bütün sakinlerine

or all your employees in your company,

bir şirket çalışanlarının tümüne yayacak olursanız

you begin to realize how limited

Tamiflu'nun etkinliğinin ne kadar

the Tamiflu option might be.

sınırlı olabileceğini anlarsınız.

Everybody has come up to me and said,

Karşılaştığım herkes su depolayacağını

well I'll stockpile water or, I'll stockpile food, or what have you.

gıda stoklayacağını söyledi.

But really? Do you really have a place

Sahi mi? 1 buçuk - 2 yıl yetecek

to stockpile 18 months worth of food? Twenty-four months worth of food?

su yada gıda stoklayacak bir mekanınız var mı?

Do you want to view the pandemic threat

1950'lerde olduğu gibi mi ele alacaksınız sorunu?

the way back in the 1950s

O yıllarda konu sivil savunma kapsamında görülmüş

people viewed the civil defense issue,

evlerin bodrumunda sığınaklar inşa edilerek

and build your own little bomb shelter for pandemic flu?

grip salgınından korunmaya çalışılmıştı.

I don't think that's rational.

Bunun mantıklı olduğunu sanmıyorum.

I think it's about having to be prepared

Bence mesele toplum olarak, bireyler olarak

as communities, not as individuals --

hatta ulus olarak, ülke olarak,

being prepared as nation,

devlet olarak hazır bulunmakla

being prepared as state, being prepared as town.

hazırlıklı olmakla ilgili.

And right now most of the preparedness

Mevcut hazırlıkların çoğu

is deeply flawed.

temel kusurlar içeriyor.

And I hope I've convinced you of that,

Umarım sizleri ikna edebilmiş,

which means that the real job is go out and

asıl meselenin

say to your local leaders,

yerel yöneticileri

and your national leaders,

ulusal yöneticileri sıkıştırmak olduğunu,

"Why haven't you solved these problems?

onlara "neden bu sorunları hala çözmediniz?"

Why are you still thinking that

hala neden Katrina'da alınan derslerin grip salgınında uygulanabileceğini

the lessons of Katrina do not apply to flu?"

anlamıyorsunuz?" diye baskı yapmak olduğunu ve

And put the pressure where the pressure needs to be put.

baskının doğru yerlere yapılması gerektiğini gösterebilmişimdir.

But I guess the other thing to add is,

Son olarak üzerinde durulması gereken konu

if you do have employees, and you do have a company,

iş yeri sahiplerinin, çalışanları hakkındaki sorumlulukları olsa gerek.

I think you have certain responsibilities

Bence başlıca sorumluluğunuz çalışanlarınıza

to demonstrate that you are thinking ahead for them,

onlardan bir adım sonrasını düşündüğünüzü göstermek,

and you are trying to plan.

bir plan yapmaya çalıştığınızı kanıtlamaktır.

At a minimum the British banking plan showed that

İngilizlerin bankacılık sektöründeki deneyi

telecommuting can be helpful.

evden çalışmanın hiç yoktan iyi bir uygulama olduğunu gösterdi.

It probably does reduce exposure

Muhtemelen insanların ofise gelerek temas etmesini,

because people are not coming into the office and coughing on each other,

birbirinin yüzüne aksırmasını,

or touching common objects

müşterek kullanılan nesneleri elden ele aktarmasını önleyecek,

and sharing things via their hands.

virüse maruz kalma ihtimalini azaltacaktır.

But can you sustain your company that way?

Ama yalnız çevrimiçi hizmet veren bir şirkette

Well if you have a dot-com, maybe you can.

bu şeklide işleri yürütmek mümkün olabilir.

Otherwise you're in trouble.

Aksi halde tehlikedesiniz demektir.

Happy to take your questions.

Sorularınız cevaplamaktan memnuniyet duyacağım.

(Applause)

(alkışlar)

Audience member: What factors determine the duration of a pandemic?

İzleyici: salgının süresini belirleyen faktörler nelerdir?

Laurie Garret: What factors determine the duration of a pandemic, we don't really know.

Laurie Garret: Hangi faktörlerin salgın süresini belirlediğini bilmiyoruz.

I could give you a bunch of flip, this, that, and the other.

Size biraz şu, biraz bu diyebilirim.

But I would say that honestly we don't know.

Ama doğrusunu söylemek gerekirse tam olarak bilemiyoruz.

Clearly the bottom line is

Ancak bildiğimiz şu ki,

the virus eventually attenuates,

virüs zamanla gücünü yitiriyor

and ceases to be a lethal virus to humanity,

ve insan türü için giderek daha az ölümcül hale geliyor

and finds other hosts.

ve kendine taşıyıcı olacak başka türler buluyor.

But we don't really know how and why that happens.

Bunun neden ve nasıl olduğunu bilmiyoruz.

It's a very complicated ecology.

Bu son derece karmaşık bir ekoloji.

Audience member: What kind of triggers are you looking for?

İzleyici: Salgını ne tür etmenler tetikliyor?

You know way more than any of us.

bizden çok daha fazla bilgiye sahipsiniz.

To say ahh, if this happens then we are going to have a pandemic?

yani "hah şu olduğunda bu bir salgındır" diyeceğimiz şey nedir?

LG: The moment that you see any evidence

LG: Salgın tanısını, insandan insana ciddi bulaşma tespit ettiğiniz

of serious human-to-human to transmission.

anda koyabilirsiniz.

Not just intimately between family members

Sadece yakın aile fertleri arasında değil,

who took care of an ailing sister or brother,

örneğin hasta bir kardeşe bakan diğeri hastalandığında değil de,

but a community infected --

bir topluluk hastalıktan etkilendiğinde

spread within a school,

mesela bir okulda, bir öğrenci yurdunda

spread within a dormitory, something of that nature.

buna benzer ortamlarda hastalığın bulaşması salgın anlamına gelir.

Then I think that there is universal agreement

Sanırım bu uluslararası bir anlaşma

now, at WHO all the way down:

Dünya Sağlık Örgütünden en yerel kurumlara kadar

Send out the alert.

salgın alarmı bu durumlarda verilir.

Audience member: Some research has indicated that statins can be helpful.

İzleyici: Bazı araştırmalar kolesterol ilaçlarının gripte etkili olabildiğini gösteriyor.

Can you talk about that?

Bu konuyu açar mısınız?

LG: Yeah. There is some evidence that taking Lipitor

LG: Evet, Lipitor gibi kolesterol düşürücü

and other common statins for cholesterol control

ilaçların kullanımının

may decrease your vulnerability

gribe karşı hassasiyeti azalttığına dair

to influenza.

bulgular var.

But we do not completely understand why.

Ancak nedenini tam olarak bilmiyoruz.

The mechanism isn't clear.

İşleyişi net değil.

And I don't know that there is any way

ve anne baba olarak çocuğunuza

responsibly for someone to start

gribe yakalanmasını önlemek adına

medicating their children

kendi kolesterol ilaçlarınızı

with their personal supply of Lipitor or something of that nature.

kullandırmayı sorumlu bir davranış olarak görür müsünüz.

We have absolutely no idea what that would do.

Bunun neyle sonuçlanacağı hakkında en ufak fikrimiz yok.

You might be causing some very dangerous outcomes

Çocuğunuz üzerinde böyle bir deneme yapmak

in your children, doing such a thing.

çok tehlikeli souçlar doğurabilir

Audience member: How far along are we in being able to determine

İzleyici: Tüm belirtiler ortaya çıkmadan

whether someone is actually carrying, whether somebody has this

ne kadar öncesinden bir kişinin hastalığı

before the symptoms are full-blown?

taşıyıp taşımadığını anlayabiliriz?

LG: Right. So I have for a long time said

LG: Haklısınız. Uzun zamandır ben de

that what we really needed was a rapid diagnostic.

hızlı teşhis yöntemlerinin öneminden bahsediyorum.

And our Centers for Disease Control

Hastalık Kontrol Merkezlerimiz

has labeled a test they developed

hızlı teşhis adını verdikleri

a rapid diagnostic.

bir test geliştirdiler.

It takes 24 hours in a very highly developed laboratory,

Şimdilik teşhis son derece gelişmiş laboratuvarlarda

in highly skilled hands.

gayet yetkin ellerde 24 saatlik bir test sonucunda teşhis edilebiliyor.

I'm thinking dipstick.

benim aklımda bir ağız çubuğu var, mesela.

You could do it to your own kid. It changes color.

Çocuğunuzun ağzına sürtüyorsunuz, renk değiştirerek

It tells you if you have H5N1.

H5N1 var mı yok mu tespit ediyor.

In terms of where we are in science

DNA analizleri ve sair konuda

with DNA identification capacities and so on,

bilimin geldiği nokta gözönüne alındığında

it's not that far off.

bunun çok da uzak bir ihtimal olmaması gerek.

But we're not there. And there hasn't been the kind of investment to get us there.

Şimdilik böyle bir test yok elimizde. Ayrıca bu yönde bir yatırım da mevcut değil.

Audience member: In the 1918 flu I understand that

İzleyici: 19182daki büyük grip salgınında

they theorized that there was some attenuation

anladığım kadarıyla virüsün insana bulaşmasıyla

of the virus when it made the leap into humans.

güçsüzleştiğini varsaydılar.

Is that likely, do you think, here?

Sizce şimdi de böyle mi?

I mean 100 percent death rate

yüzde 100 ölüm oranı,

is pretty severe.

hafife alınamaz.

LG: Um yeah. So we don't actually know

LG: Eh, evet. Aslında 1918'de

what the lethality was

virüsün insana bulaşmadan önce

of the 1918 strain to wild birds

kuşlar üzerindeki yarattığı

before it jumped from birds to humans.

ölüm oranın bilmiyoruz.

It's curious that there is no evidence

Maalesef insanlar arasında salgın başgöstermeden önce

of mass die-offs of chickens

Amerika genelinde ne kadar tavuğun

or household birds across America

ya da kümes hayvanının öldüğüne

before the human pandemic happened.

dair herhangi bir kanıt yok.

That may be because those events

Belki de bu hayvan ölümleri

were occurring on the other side of the world

uzakta, dünyanın öbür ucunda

where nobody was paying attention.

cereyan ettiği için kimse dikkat etmemiştir.

But the virus clearly

Ancak açıkça anlaşılıyor ki, virüs,

went through one round around the world

I. Dünya Savaşı sırasında

in a mild enough form

İngiliz ordusunun garanti vererek

that the British army in World War I

savaşın gidişatına etki etmeyeceğini bildirmesine

actually certified that it was not a threat

yol açacak kadar hafif

and would not affect the outcome of the war.

bir formda dünyayı turlamıştı.

And after circulating around the world

Bu ilk dünya turunun ardından

came back in a form that was tremendously lethal.

muazzam derecede ölümcül bir formla geri geldi.

What percentage of infected people were killed by it?

Enfekte olanlardan kaçın öldü?

Again we don't really know for sure.

Bu konuda da kesin bilgiye sahip değiliz.

It's clear that if you were malnourished to begin with,

Ancak yetersiz beslenmeye maruz kalan

you had a weakened immune system,

bağışıklık sistemi güçsüz

you lived in poverty in India or Africa,

Hindistan ve Afrika'nın yoksulluğu içinde yaşayanlar için

your likelihood of dying was far greater.

ölüm ihtimali çok daha yüksekti.

But we don't really know.

Ancak kesin bilgimiz yok.

Audience member: One of the things I've heard is that

İzleyici: Duyduğuma göre asıl ölüm sebebi

the real death cause when you get a flu is the associated pneumonia,

gribe eşlik eden zatürreymiş.

and that a pneumonia vaccine

ve zatürre aşısı

may offer you 50 percent better chance of survival.

hayatta kalma şansını yüze 50 arttırıyormuş.

LG: For a long time, researchers in emerging diseases

LG: Araştırmacılar uzun yıllar boyu

were kind of dismissive of the pandemic flu threat

1918'de antibiyotiğin var olmamasına dayanarak

on the grounds that

grip salgını tehdidine

back in 1918 they didn't have antibiotics.

soğuk baktılar.

And that most people who die of regular flu --

Çünkü normal grip çağında

which in regular flu years

normal gripten dünya genelinde ölen

is about 360,000 people worldwide,

yaklaşık 360 bin kişinin çoğu

most of them senior citizens --

yaşlılardı.

and they die not of the flu but because the flu gives an assault to their immune system.

Ölüm sebebi ise grip değil, gribin bağışıklık sistemini zayiflatmasıydı.

And along comes pneumococcus

Bunun yanısıra görülen zatürre mikrobu,

or another bacteria, streptococcus

ya da başka bakteriler, sterptokoklar

and boom, they get a bacterial pneumonia.

bekteriyel zatürreye yol açıyor ve ölüme sebep oluyordu.

But it turns out that in 1918 that was not the case at all.

Ancak 1918'de durum hiç de böyle değildi.

And so far in the H5N1 cases in people,

Şimdiye dek görülen H5N1 vakalarında

similarly bacterial infection

banzer bir bakteriyel enfeksiyona

has not been an issue at all.

hiç rastlanmadı.

It's this absolutely phenomenal disruption of the immune system

Hiç şüphe yok ki bağışıklık sistemi olağanüstü şekilde etkileniyor

that is the key to why people die of this virus.

bu da virüsten ölüme giden bir kapı açıyordu.

And I would just add

Eklemek isterim ki,

we saw the same thing with SARS.

aynı şeyi SARS'ta da gördük.

So what's going on here is your body says,

Vücudunuz bu noktada şöyle bir hale giriyor:

your immune system sends out all its sentinels and says,

bağışıklık sisteminiz tüm koruyucularını yollayarak

"I don't know what the heck this is.

"bu da nesi?

We've never seen anything even remotely like this before."

daha önce hiç böylesini görmedik" diyor.

It won't do any good to bring in the sharpshooters

Keskin nişancılar fayda etmiyor

because those antibodies aren't here.

çünkü orada antikorlar mevcut değil.

And it won't do any good to bring in the tanks and the artillery

tankları topları göndermek de yararsız

because those T-cells don't recognize it either.

çünkü T hücreleri de bunu tanımıyor.

So we're going to have to go all-out thermonuclear response,

Böylece termo nükleer tepkimeye giriyoruz ki,

stimulate the total cytokine cascade.

bu da düz kas hücrelerini üreten salgıları harekete geçiriyor.

The whole immune system swarms into the lungs.

Tüm bağışıklık sistemi akciğerlere doluşuyor

And yes they die, drowning in their own fluids, of pneumonia.

ve evet, zatürreye bağlı sıvı birikmesinden, hepsi akciğerlerimizde boğularak ölüyor.

But it's not bacterial pneumonia.

Ama bu bakteriyel zatürre değil

And it's not a pneumonia that would respond to a vaccine.

ve bu tür zatürre aşıya tepki vermiyor.

And I think my time is up. I thank you all for your attention.

Sanırım zamanım doldu. Dinlediğiniz için hepinize teşekkür ederim.

(Applause)

(alkışlar)