How we experience awe -- and why it matters | Beau Lotto and Cirque du Soleil

Çeviri: Cihan Ekmekçi Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

Before I get started:

Başlamadan önce...

I'm really excited to be here

Burada olmaktan çok mutluyum,

to just actually watch what's going to happen, from here.

tam da buradan neler olacağını izlemekten de.

So with that said, we're going to start with:

Bunu da söylediğime göre başlayalım:

What is one of our greatest needs,

En büyük ihtiyaçlarımızdan biri ne?

one of our greatest needs for our brain?

Beynimiz için en büyük ihtiyaçlarımızdan biri?

And instead of telling you, I want to show you.

Cevabı söylemek yerine göstermek istiyorum.

In fact, I want you to feel it.

Hatta hissetmenizi istiyorum.

There's a lot I want you to feel in the next 14 minutes.

Önümüzdeki 14 dk içinde hissetmenizi istediğim çok şey var.

So, if we could all stand up.

Hepimiz bir ayağa kalkabilir miyiz?

We're all going to conduct a piece of Strauss together.

Birlikte Strauss'tan bir parça canlandıracağız.

Alright? And you all know it.

Hepiniz biliyorsunuz.

Alright. Are you ready?

Tamam mı? Hazır mısınız?

Audience: Yeah!

İzleyiciler: Evet!

Beau Lotto: Alright. Ready, one, two, three!

Beau Lotto: Pekâlâ. Hazır, bir, iki, üç!

It's just the end.

Sadece son kısmını.

(Music: Richard Strauss "Also Sprach Zarathustra")

(Müzik: Richard Strauss "Also Sprach Zarathustra")

Right?

Tamam mı?

You know where it's going.

Nasıl ilerlediğini biliyorsunuz.

(Music)

(Müzik)

Oh, it's coming!

İşte geliyor.

(Music stops abruptly)

(Müzik birden kesiliyor)

Oh!

Oh!

(Laughter)

(Gülme sesleri)

Right?

İşte...

Collective coitus interruptus.

Toplu geri çekilme.

OK, you can all sit down.

Pekâlâ, oturabilirsiniz.

(Laughter)

(Gülme sesleri)

We have a fundamental need for closure.

Bitirmeye dair temel bir ihtiyacımız var.

(Laughter)

(Gülme sesleri)

We love closure.

Bitirmeyi çok seviyoruz.

(Applause)

(Alkışlar)

I was told the story that Mozart, just before he'd go to bed,

Dinlediğim hikâyelere göre Mozart yatmaya gitmeden önce

he'd go to the piano and go,

piyanosuna geçer

"da-da-da-da-da."

ve ''da-da-da'' yaparmış.

His father, who was already in bed, would think, "Argh."

Yatmaya geçmiş babası buna sinir olurmuş.

He'd have to get up and hit the final note to the chord

Yataktan kalkar ve melodinin son notasını çalarmış ki

before he could go back to sleep.

yeniden uyuyabilsin.

(Laughter)

(Gülme)

So the need for closure leads us to thinking about:

Bitirmeye yönelik bu ihtiyaç bize şunu düşündürüyor:

What is our greatest fear?

En büyük korkumuz ne?

Think -- what is our greatest fear growing up, even now?

Düşünün -- büyürkenki, hatta şimdi en büyük korkumuz ne?

And it's the fear of the dark.

Karanlık korkusu.

We hate uncertainty.

Belirsizlikten nefret ediyoruz.

We hate to not know.

Bilmemekten nefret ediyoruz.

We hate it.

Nefret ediyoruz.

Think about horror films.

Korku filmlerini düşünün.

Horror films are always shot in the dark,

Korku filmleri hep karanlıkta çekiliyor,

in the forest,

ormanda,

at night,

gece vakti,

in the depths of the sea,

denizin derinliklerinde,

the blackness of space.

uzayın karanlığında.

And the reason is because dying was easy during evolution.

Bunun da nedeni ölmek evrim boyunca kolaydı.

If you weren't sure that was a predator,

O şeyin avcı olduğundan emin olamadıysanız

it was too late.

artık çok geç olurdu.

Your brain evolved to predict.

Beyniniz tahmin etmeye evrildi.

And if you couldn't predict, you died.

Tahmin edemiyorsanız ölüyordunuz.

And the way your brain predicts is by encoding the bias and assumptions

Beyninizin tahmin ediş şekli de

geçmişte faydalı olan ön yargı ve varsayımları çözmekti.

that were useful in the past.

But those assumptions just don't stay inside your brain.

Ancak bu varsayımlar beyninizin içinde kalmıyor.

You project them out into the world.

Onları dünyaya yansıtıyorsunuz.

There is no bird there.

Orada kuş yok.

You're projecting the meaning onto the screen.

Anlamı ekrana siz yansıtıyorsunuz.

Everything I'm saying to you right now is literally meaningless.

Size söylediğim her şey aslında tamamen anlamsız.

(Laughter)

(Kahkahalar)

You're creating the meaning and projecting it onto me.

Anlamı siz yaratıyor ve bana yansıtıyorsunuz.

And what's true for objects is true for other people.

Nesneler için doğru olan şey insanlar için de doğru.

While you can measure their "what" and their "when,"

Siz onların "ne" ve "ne zaman"larını ölçebilirken

you can never measure their "why."

"neden"lerini asla ölçemezsiniz.

So we color other people.

Yani insanları renklendiriyoruz.

We project a meaning onto them based on our biases and our experience.

Kendi ön yargı ve tecrübemize göre onlara bir anlam yüklüyoruz.

Which is why the best of design is almost always about decreasing uncertainty.

O yüzden en iyi tasarım her zaman belirsizliği düşürmekle ilgili olandır.

So when we step into uncertainty,

Belirsizliğe adım attığımızda

our bodies respond physiologically and mentally.

bedenlerimiz fizyolojik ve mental olarak buna tepki verir.

Your immune system will start deteriorating.

Bağışıklık sisteminiz çökmeye başlar.

Your brain cells wither and even die.

Beyin hücreleriniz zayıflar hatta ölür.

Your creativity and intelligence decrease.

Yaratıcılığınız ve zekanız düşüşe geçer.

We often go from fear to anger, almost too often.

Genellikle korkudan kızgınlığa geçeriz, bunu çok sık yaşarız.

Why? Because fear is a state of certainty.

Sebebi belirsizlik durumu.

You become morally judgmental.

Ahlaki olarak yargılayıcı oluruz.

You become an extreme version of yourself.

Kendimizin ekstrem bir hâline dönüşürüz.

If you're a conservative, you become more conservative.

Muhafazakâr biriyseniz daha muhafazakâr olursunuz.

If you're a liberal, you become more liberal.

Özgürlükçüyseniz daha özgürlükçü olursunuz.

Because you go to a place of familiarity.

Çünkü aşina olduğunuz bir yere gidiyorsunuz.

The problem is that the world changes.

Sorun şu ki dünya değişiyor.

And we have to adapt or die.

Ya uyum sağlayacağız ya da öleceğiz.

And if you want to shift from A to B,

A'dan B'ye gitmek istiyorsanız

the first step is not B.

ilk adım B değil.

The first step is to go from A to not A --

İlk adım A'dan, A olmayana gitmek --

to let go of your bias and assumptions;

ön yargı ve varsayımlarınızdan arınmak;

to step into the very place that our brain evolved to avoid;

beynimizin kaçınmaya evrildiği o yere adım atmak;

to step into the place of the unknown.

bilinmeyene adım atmak.

But it's so essential that we go to this place

Bu yere gitmemiz o kadar temel ki

that our brain gave us a solution.

beynimiz bize bir çözüm sunmuş.

Evolution gave us a solution.

Evrim bize bir çözüm sunmuş.

And it's possibly one of the most profound perceptual experiences.

Muhtemelen en derin algısal deneyimlerimizden biri.

And it's the experience of awe.

Şaşkınlık deneyimi.

(Music)

(Müzik)

(Applause)

(Alkışlar)

(Music)

(Müzik)

(Applause)

(Alkışlar)

(Music)

(Müzik)

(Applause)

(Alkışlar)

(Music)

(Müzik)

(Applause)

(Alkışlar)

(Cheers)

(Tezahüratlar)

(Applause)

(Alkışlar)

Beau Lotto: Ah, how wonderful, right?

Beau Lotto: Ne kadar harika, değil mi?

So right now, you're probably all feeling, at some level or another, awe.

Muhtemelen hepiniz şu anda az veya çok şaşkınlık içindesiniz.

Right?

Değill mi?

So what's happening inside your brain right now?

Beyninizde neler oluyor o zaman?

And for thousands of years,

Binlerce yıldır,

we've been thinking and writing and experiencing awe,

şaşkınlık üzerine düşüyor, yazıyor ve bunu deneyimliyoruz

and we know so little about it.

ama yine de bunun hakkında çok az şey biliyoruz.

And so to try to understand what is it and what does it do,

Bunun ne olduğu ve ne yaptığını anlamak adına

my Lab of Misfits had just the wonderful opportunity and the pleasure

benim Lab of Misfits organizasyonum harika bir fırsat edindi

to work with who are some of the greatest creators of awe that we know:

ve tanıdığımız en büyük şaşkınlık yaratıcılarıyla çalıştı:

the writers, the creators, the directors, the accountants,

yazarlar, yaratıcılar, direktörler, muhasebeciler,

the people who are Cirque Du Soleil.

Cirque Du Soleil insanları.

And so we went to Las Vegas,

Ve Las vegas'a gittik,

and we recorded the brain activity of people

orada bu performansı izleyen insanların

while they're watching the performance,

beyin aktivitelerini kaydettik,

over 10 performances of "O,"

''O'' performansının en az 10 izlenişini,

which is iconic Cirque performance.

Cirque'nin imza performansı.

And we also measured the behavior before the performance,

Performans öncesinde davranışları da ölçtük,

as well as a different group after the performance.

performans sonrasında başka bir grubunkini de.

And so we had over 200 people involved.

Yani 200'ün üzerinde insanı dâhil ettik.

So what is awe?

Peki şaşkınlık nedir?

What is happening inside your brain right now?

Şu an beyninizde neler oluyor?

It's a brain state. OK?

Tamam bu bir beyin durumu.

The front part of your brain, the prefrontal cortex,

Beyninizin ön kısmı, prefrontal korteks,

which is responsible for your executive function,

idari fonksiyonlarınızdan sorumlu kısım,

your attentional control,

dikkat kontrolünüz,

is now being downregulated.

şu anda azalarak düzenleniyor.

The part of your brain called the DMN, default mode network,

Kısaca DMN dediğiniz, beyninizin varsayılan mod ağı kısmı

which is the interaction between multiple areas in your brain,

ki bu kısım beyninizde pek çok alanın etkileşimidir

which is active during, sort of, ideation,

ve fikir üretmek gibi şeylerde aktif olur,

creative thinking in terms of divergent thinking and daydreaming,

uyumsuz düşünme veya hayal kurma gibi yaratıcı düşünme durumlarında,

is now being upregulated.

şu anda artarak düzenleniyor.

And right about now,

Ve tam şu anda da...

the activity in your prefrontal cortex is changing.

prefrontal korteksinizdeki aktivite değişiyor.

It's becoming asymmetrical in its activity,

aktivitesinde daha asimetrik hâle geliyor,

biased towards the right,

sağ tarafa doğru kayıyor,

which is highly correlated when people step forward into the world,

insanların dış dünyaya adım atmasıyla yüksek oranda ilişkili,

as opposed to step back.

geriye çekilmesinin tam tersi.

In fact, the activity across the brains of all these people was so correlated

Aslında bu insanların beyinlerindeki aktivite birbiriyle o kadar ilişkili ki

that we're able to train an artificial neural network

biz yapay bir sinirsel ağ geliştirebiliyor

to predict whether or not people are experiencing awe

ve insanların şaşkınlık içinde olup olmadığını

to an accuracy of 75 percent on average,

ortalama %75 doğruluk oranıyla tahmin edebiliyoruz,

with a maximum of 83 percent.

maksimum oransa %83.

So what does this brain state do?

Peki bu beyin durumunda ne oluyor?

Well, others have demonstrated,

Başkalarının gösterdiğine göre,

for instance, Professors Haidt and Keltner,

örneğin Profesör Haidt ve Keltner

have told us that people feel small but connected to the world.

insanların küçük ama dünyayla bağlantılı hissettiğini söylediler.

And their prosocial behavior increases,

Sosyal davranışları artış gösteriyor

because they feel an increased affinity towards others.

çünkü başkalarına karşı artan bir yakınlık hissediyorlar.

And we've also shown in this study

Yine bu çalışmada şunu gösterdik ki

that people have less need for cognitive control.

insanlar bilişsel kontrole daha az ihtiyaç duyuyor.

They're more comfortable with uncertainty without having closure.

Bitirme olmadan belirsizlik konusunda daha rahatlar.

And their appetite for risk also increases.

Risk alma güdüleri de artıyor.

They actually seek risk, and they are better able at taking it.

Hatta risk arayışında oluyorlar ve risk göze almada daha iyiler.

And something that was really quite profound

Gerçekten dikkate değer bir şey de

is that when we asked people,

insanlara şunu sorduğumuzda

"Are you someone who has a propensity to experience awe?"

"Şaşkınlık deneyimlemeye meyilli biri misiniz?"

They were more likely to give a positive response

Performans sonrasında performans öncesine göre

after the performance than they were [before].

pozitif cevap verme olasılıkları daha fazla.

They literally redefined themselves and their history.

Kendilerini ve geçmişlerini yeniden tanımlıyorlar.

So, awe is possibly the perception that is bigger than us.

Şaşkınlık bizden daha büyük bir algı.

And in the words of Joseph Campbell,

Joseph Campbell'in sözleriyle,

"Awe is what enables us to move forward."

''Şaşkınlık bizi ileriye taşıyan şey.''

Or in the words of a dear friend,

Çok sevgili bir arkadaşın sözleriyle,

probably one of our greatest photographers,

muhtemelen en iyi fotoğrafçılardan biri,

still living photographers, Duane Michaels,

hâlâ yaşayan fotoğrafçılardan Duane Michaels,

he said to me just the other day

bana geçen gün dedi ki

that maybe it gives us the curiosity to overcome our cowardice.

belki de korkaklığımızı yenmemiz için bize gereken merakı sağlıyor.

So who cares? Why should we care?

Kimin umrunda? Neden umursuyoruz?

Well, consider conflict,

Çatışmaları düşünün,

which seems to be so omnipresent in our society at the moment.

şu an toplumumuzun her bir yanında var olan bir şey.

If you and I are in conflict,

Eğer ikimiz bir çatışma içindeysek

it's as if we're at the opposite ends of the same line.

aynı çizginin iki uç noktasındayız demek.

And my aim is to prove that you're wrong and to shift you towards me.

Benim amacım yanıldığınızı kanıtlayıp sizi kendime çekmek.

The problem is, you are doing exactly the same.

Ama sorun şu ki siz de aynını yapıyorsunuz.

You're trying to prove that I'm wrong and shift me towards you.

Benim yanıldığımı kanıtlayıp beni kendinize çekiyorsunuz.

Notice that conflict is the setup to win but not learn.

Çatışma, kazanma üzerine kurulu, öğrenme üzerine değil.

Your brain only learns if we move.

Beyniniz yalnızca hareket edersek öğrenir.

Life is movement.

Hayat da hareket demek.

So, what if we could use awe, not to get rid of conflict --

Peki şaşkınlığı kullanırsak -- çatışmadan kurtulmak için değil,

conflict is essential, conflict is how your brain expands,

çatışma da temel, beynimiz bu şekilde gelişiyor,

it's how your brain learns --

bu şekilde öğreniyor --

but rather, to enter conflict in a different way?

ama bunu çatışmaya daha farklı bir giriş yapmak için kullansak?

And what if awe could enable us to enter it

Şaşkınlığı en az iki farklı şekilde

in at least two different ways?

çatışmaya girmek için kullansak?

One, to give us the humility and courage to not know.

Biri, bilmemenin alçak gönüllülüğü ve cesaretini bize vermesi için.

Right? To enter conflict with a question instead of an answer.

Çatışmaya bir cevap için değil bir soru için girmek.

What would happen then?

O zaman ne olur?

To enter the conflict with uncertainty instead of certainty.

Çatışmaya kesinlik değil, belirsizlikle girmiş oluruz.

And the second is, in entering conflict that way,

İkincisi ise, çatışmaya giriş şeklimizin

to seek to understand, rather than convince.

ikna etmeye değil, anlamaya yönelik olması.

Because everyone makes sense to themselves, right?

Çünkü herkes kendini anlamlı bulur.

And to understand another person,

Başkasını anlamak için de

is to understand the biases and assumptions

onların davranışına yön veren

ön yargı ve varsayımları anlamak gerek.

that give rise to their behavior.

And we've actually initiated a pilot study

Bir pilot çalışma başlattık,

to look to see whether we could use art-induced awe

insanlarda hoşgörüyü sağlamak için

sanat kaynaklı şaşkınlıktan yararlanmaya çalışıyoruz.

to facilitate toleration.

And the results are actually incredibly positive.

Sonuçlar inanılmaz olumlu.

We can mitigate against anger and hate

Sanat kaynaklı şaşkınlık deneyimiyle

through the experience of awe generated by art.

kızgınlık ve nefreti yatıştırabiliyoruz.

So where can we find awe,

Önemini de anladığımıza göre

given how important it is?

şaşkınlığı nerede bulabiliriz?

So, what if ...

Peki ya...

A suggestion:

Bir öneri:

that awe is not just to be found in the grandeur.

Şaşkınlık sadece görkemli yerlerde bulunmuyor.

Awe is essential.

Şaşkınlık çok temel.

Often, it's scale -- the mountains, the sunscape.

Dağlar, deniz ve kıyı manzarası...

But what if we could actually rescale ourselves

Basit olanda imkânsızı görmek için

and find the impossible in the simple?

kendimizi yeniden ölçeklendirsek?

And if this is true,

Çünkü bu doğruysa

and our data are right,

ve verillerimiz doğruysa

then endeavors like science,

bilim gibi girişimler,

adventure, art, ideas, love,

macera, sanat, fikirler, aşk,

a TED conference, performance,

bir TED konferansı, bir performans

are not only inspired by awe,

sadece şaşkınlıktan ilham vermekle kalmıyor

but could actually be our ladders into uncertainty

belirsizliğe doğru merdivenlerimiz olarak

to help us expand.

gelişmemize yardım ediyor.

Thank you very much.

Çok teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)

Please, come up.

Lütfen gelin.

(Applause)

(Alkışlar)

(Cheers)

(Tezahüratlar)

(Applause)

(Alkışlar)