The smelly mystery of the human pheromone | Tristram Wyatt

Tłumaczenie: Krystyna Wasilewska Korekta: Małgosia Makowska

"Pheromone" is a very powerful word.

Słowo "feromon" ma w sobie moc.

It conjures up sex, abandon, loss of control,

Obejmuje seks, zatracenie się, utratę kontroli.

and you can see, it's very important as a word.

Ten bardzo ważny termin ma tylko 50 lat.

But it's only 50 years old. It was invented in 1959.

Powstał w 1959 roku.

Now, if you put that word into the web,

Po wpisaniu go w wyszukiwarkę,

as you may have done,

co może robiliście,

you'll come up with millions of hits,

pojawią się miliony wyników.

and almost all of those sites are trying to sell you

Niemal każda strona, za minimum 10 dolarów,

something to make you irresistible

ma na sprzedaż produkt,

for 10 dollars or more.

który dodaje nieodpartego uroku.

Now, this is a very attractive idea,

Pomysł jest kuszący,

and the molecules they mention

a opisy cząsteczek

sound really science-y.

brzmią bardzo naukowo.

They've got lots of syllables.

Mają wiele sylab.

It's things like androstenol, androstenone

Na przykład androstenol, androstenon

or androstadienone.

czy androstendion.

It gets better and better,

Robi się coraz lepiej,

and when you combine that with white lab coats,

a po skojarzeniu z białymi fartuchami

you must imagine that there is

wyobrażacie sobie,

fantastic science behind this.

że kryje się za tym poważna nauka.

But sadly, these are fraudulent claims

Niestety, to fałszywe stwierdzenia

supported by dodgy science.

wsparte szemraną nauką.

The problem is that, although there are many

Rzecz w tym,

że mimo pracy wielu dobrych naukowców, badających coś,

good scientists working on what they think

co ich zdaniem jest ludzkimi feromonami,

are human pheromones,

and they're publishing in respectable journals,

i publikujących prace w renomowanych czasopismach,

at the basis of this,

u podstawy tego wszystkiego,

despite very sophisticated experiments,

mimo bardzo wyszukanych eksperymentów,

there really is no good science behind it,

nie stoi żadna solidna nauka.

because it's based on a problem,

Już u podstaw mamy problem,

which is nobody has systematically gone through

bo nikt nigdy nie przeanalizował wszystkich zapachów,

all the odors that humans produce --

produkowanych przez ludzi,

and there are thousands of molecules that we give off.

a są to tysiące cząsteczek.

We're mammals. We produce a lot of smell.

Jako ssaki wytwarzamy wiele zapachów.

Nobody has gone through systematically

Nikt nigdy nie prowadził badań,

to work out which molecules really are pheromones.

by dowiedzieć się, które cząstki to feromony.

They've just plucked a few,

Wybrano kilka

and all these experiments are based on those,

do eksperymentów,

but there's no good evidence at all.

ale nie ma wiarygodnego dowodu.

Now, that's not to say

Co nie oznacza,

that smell is not important to people.

że zapach nie jest dla ludzi ważny.

It is, and some people are real enthusiasts,

Przeciwnie, niektórzy ludzie to prawdziwi entuzjaści zapachu.

and one of these was Napoleon.

Jednym z nich był Napoleon.

And famously, you may remember

Słynny jest fakt,

that out on the campaign trail for war,

że wracając z wojny,

he wrote to his lover, Empress Josephine,

pisał do kochanki, cesarzowej Józefiny,

saying, "Don't wash. I'm coming home."

"Nie myj się. Wracam do domu".

(Laughter)

(Śmiech)

So he didn't want to lose any of her richness

Nie chciał stracić nic z bogactwa jej zapachu

in the days before he'd get home,

w dni powrotu do domu.

and it is still, you'll find websites

Do dziś można znaleźć strony,

that offer this as a major quirk.

oferujące takie sposoby.

At the same time, though,

Jednocześnie wydajemy podobne kwoty,

we spend about as much money

taking the smells off us

by pozbyć się tego zapachu,

as putting them back on in perfumes,

używając perfum,

and perfumes are a multi-billion-dollar business.

a perfumy to wielomiliardowy biznes.

So what I want to do in the rest of this talk

W dalszej części chcę opowiedzieć,

is tell you about what pheromones really are,

czym naprawdę są feromony

tell you why I think we would expect

i dlaczego uważamy, że ludzie je mają.

humans to have pheromones,

tell you about some of the confusions in pheromones,

Opowiem o niejasnościach w kwestii feromonów,

and then finally, I want to end with

a na końcu pokażę obiecującą drogę,

a promising avenue which shows us

the way we ought to be going.

którą należy podążać.

So the ancient Greeks knew

Starożytni Grecy wiedzieli,

that dogs sent invisible signals between each other.

że psy wysyłały do siebie niewidzialne sygnały.

A female dog in heat

Samica psa w czasie cieczki

sent an invisible signal to male dogs

wysyła do samca niewidzialny sygnał

for miles around,

na odległość mil

and it wasn't a sound, it was a smell.

i nie dźwięk, lecz zapach.

You could take the smell from the female dog,

Gdyby zebrać zapach z samicy psa,

and the dogs would chase the cloth.

to samce pogonią za skrawkiem tkaniny.

But the problem for everybody

Problem dla obserwującego ten efekt tkwił w niemożności

who could see this effect

was that you couldn't identify the molecules.

identyfikacji molekuł.

You couldn't demonstrate it was chemical.

Nie można udowodnić, że to kwestia chemii.

The reason for that, of course,

Powodem jest fakt,

is that each of these animals

że każde zwierzę produkuje niewielkie ich ilości,

produces tiny quantities,

and in the case of the dog,

i tak jak w przypadku psów,

males dogs can smell it, but we can't smell it.

samiec psa potrafi je wyczuć, lecz my nie.

And it was only in 1959 that a German team,

Dopiero w 1959 niemieccy badacze,

after spending 20 years in search of these molecules,

po spędzeniu 20 lat na poszukiwaniu cząstek,

discovered, identified, the first pheromone,

odkryli i zidentyfikowali pierwszy zapach,

and this was the sex pheromone of a silk moth.

którym był feromon seksu jedwabnika.

Now, this was an inspired choice by Adolf Butenandt and his team,

Było to ciekawy wybór zespołu Adolfa Butenandta,

because he needed half a million moths

bo potrzebowali pół miliona jedwabników,

to get enough material to do the chemical analysis.

żeby uzyskać odpowiednią ilość materiału do analiz.

But he created the model

Stworzyli również model,

for how you should go about pheromone analysis.

jak przeprowadzać analizę feromonów.

He basically went through systematically,

Podeszli do tego systematycznie,

showing that only the molecule in question

wykazując, że jedynie badana cząsteczka i żadna inna,

was the one that stimulated the males,

not all the others.

stymulowała samców.

He analyzed it very carefully.

Dokładnie ją zbadali.

He synthesized the molecule,

Następnie zsyntetyzowali cząsteczkę

and then tried the synthesized molecule on the males

i wypróbowali ją na samcach,

and got them to respond and showed it was,

Samce na nią reagowały, co potwierdziło,

indeed, that molecule.

że o tę cząsteczkę chodzi.

That's closing the circle.

Koło się zamknęło.

That's the thing which has never been done with humans:

Dotychczas na ludziach nie przeprowadzono badań,

nothing systematic, no real demonstration.

które byłyby systematyczne i coś pokazywały.

With that new concept,

Nowa koncepcja potrzebowała nazwy

we needed a new word,

and that was the word "pheromone,"

i stało się nią słowo "feromon",

and it's basically transferred excitement,

oznaczające sygnał przekazywany

transferred between individuals,

między osobnikami.

and since 1959, pheromones have been found

Od 1959 roku feromony odnajdywano

right the way across the animal kingdom,

w całym królestwie zwierząt,

in male animals, in female animals.

i u samców, i u samic.

It works just as well underwater

Działało to również pod wodą

for goldfish and lobsters.

u złotych rybek i homarów.

And almost every mammal you can think of

Feromony zidentyfikowano

has had a pheromone identified,

u praktycznie każdego gatunku ssaków

and of course, an enormous number of insects.

i u ogromnej liczby owadów.

So we know that pheromones exist

Wiemy, że feromony są obecne

right the way across the animal kingdom.

w całym królestwie zwierząt.

What about humans?

A co z ludźmi?

Well, the first thing, of course,

Po pierwsze, jesteśmy ssakami,

is that we're mammals,

and mammals are smelly.

a ssaki wydzielają zapachy.

As any dog owner can tell you,

Każdy właściciel psa powie,

we smell, they smell.

że my mamy swój zapach, a one swój.

But the real reason we might think

Prawdziwym powodem, pozwalającym przypuszczać,

that humans have pheromones

że ludzie wydzielają feromony,

is the change that occurs as we grow up.

jest zmiana zachodząca w okresie dorastania.

The smell of a room of teenagers

Zapach pokoju pełnego nastolatków

is quite different

znacznie różni się

from the smell of a room of small children.

od zapachu pokoju pełnego dzieci.

What's changed? And of course, it's puberty.

Co się zmieniło?

Chodzi o dojrzewanie płciowe.

Along with the pubic hair

Oprócz włosów łonowych

and the hair in the armpits,

i pod pachami,

new glands start to secrete in those places,

znajdujące się tam gruczoły zaczynają produkować wydzieliny

and that's what's making the change in smell.

i stąd zmiana w zapachu.

If we were any other kind of mammal,

Gdybyśmy byli innym gatunkiem ssaka czy jakiegokolwiek zwierzęcia,

or any other kind of animal,

we would say,

powiedzielibyśmy: "Pewnie to feromony",

"That must be something to do with pheromones,"

and we'd start looking properly.

i podeszlibyśmy do tego we właściwy sposób.

But there are some problems, and this is why,

Ale istnieją trudności.

I think, people have not looked for

Nie przyjrzano się

dobrze ludzkim feromonom

pheromones so effectively in humans.

There are, indeed, problems.

z powodu kilku powodów.

And the first of these

Jeden może zaskakiwać.

is perhaps surprising.

It's all about culture.

Chodzi o kulturę.

Now moths don't learn a lot

Jedwabniki nie uczą się,

about what is good to smell, but humans do,

jaki zapach jest przyjemny, a ludzie tak.

and up to the age of about four,

Do czwartego roku życia

any smell, no matter how rancid,

każdy zapach, nieważne jak okropny,

is simply interesting.

jest po prostu ciekawy.

And I understand that the major role of parents

Główną rolą rodziców

is to stop kids putting their fingers in poo,

jest powstrzymanie dziecka przed włożeniem palców w kupę,

because it's always something nice to smell.

choć to coś fajnego do powąchania.

But gradually we learn what's not good,

Stopniowo uczymy się, co jest nieprzyjemne.

and one of the things we learn

Ucząc się tego,

at the same time as what is not good

co nieprzyjemne, zarazem uczymy się tego,

is what is good.

co przyjemne.

Now, the cheese behind me

Ser, który widać za mną

is a British, if not an English, delicacy.

jest brytyjskim, o ile nie angielskim, przysmakiem.

It's ripe blue Stilton.

To niebieski ser pleśniowy Stilton.

Liking it is incomprehensible to people from other countries.

Lubienie go jest niezrozumiałe dla ludzi z innych krajów.

Every culture has its own special food

Każda kultura ma własne wyjątkowe jedzenie

and national delicacy.

i narodowe przysmaki.

If you were to come from Iceland,

Gdybyście byli z Islandii,

your national dish

waszą narodową potrawą

is deep rotted shark.

byłby zgniły rekin.

Now, all of these things are acquired tastes,

Te potrawy są nabytym smakiem

but they form almost a badge of identity.

i tworzą rodzaj tożsamości,

You're part of the in-group.

bycia częścią pewnej grupy.

The second thing is the sense of smell.

Drugi problem to zmysł węchu.

Each of us has a unique odor world,

Każdy ma unikalny świat zapachów.

in the sense that what we smell,

Co oznacza, że każdy odbiera zapachy

we each smell a completely different world.

zupełnie inaczej.

Now, smell was the hardest

Węch był najtrudniejszym zmysłem do rozgryzienia.

of the senses to crack,

and the Nobel Prize awarded to

Nagroda Nobla dla Richarda Axela i Lindy Buck,

Richard Axel and Linda Buck

was only awarded in 2004

za odkrycie jak działa węch,

for their discovery of how smell works.

była przyznana dopiero w 2004 roku.

It's really hard,

To skomplikowane,

but in essence, nerves from the brain

ale w uproszczeniu, nerwy z mózgu idą do nosa

go up into the nose

and on these nerves exposed in the nose

i na ich zakończeniach w nosie wystawionych na powietrze

to the outside air are receptors,

znajdują się receptory.

and odor molecules coming in on a sniff

Cząsteczki zapachu wpadające z wdechem

interact with these receptors,

reagują z receptorami.

and if they bond, they send the nerve a signal

Jeśli zajdzie reakcja, nerw wysyła sygnał,

which goes back into the brain.

który idzie do mózgu.

We don't just have one kind of receptor.

To nie jedyny rodzaj receptora.

If you're a human, you have about 400

Człowiek ma około 400 różnych typów receptorów.

different kinds of receptors,

and the brain knows what you're smelling

Mózg wie, co wąchamy, dzięki kombinacji receptorów

because of the combination of receptors

and nerve cells that they trigger,

i komórek nerwowych, które są pobudzane,

sending messages up to the brain

wysyłając impuls do mózgu

in a combinatorial fashion.

w kombinatoryczny sposób.

To o tyle skomplikowane,

But it's a bit more complicated,

because each of those 400

że każdy z 400 receptorów ma różne odmiany.

comes in various variants,

and depending which variant you have,

W zależności od posiadanego wariantu,

you might smell coriander, or cilantro, that herb,

zapach kolendry będzie przypominał

either as something delicious and savory

coś pysznego i smakowitego

or something like soap.

lub coś podobnego do mydła.

So we each have an individual world of smell,

Każdy ma własny świat zapachów

and that complicates anything

i to powód wszelkich komplikacji w badaniach nad węchem.

when we're studying smell.

Well, we really ought to talk about armpits,

Powiedzmy o zapachach spod pachy.

and I have to say that I do have particularly good ones.

Muszę przyznać, że moje są naprawdę niczego sobie,

Now, I'm not going to share them with you,

ale nie będę się nimi dzielić.

but this is the place that most people

Większość ludzi szukała feromonów głównie po pachami.

have looked for pheromones.

There is one good reason,

Powodem jest fakt, że u małp człowiekowatych

which is, the great apes have armpits

as their unique characteristic.

pachy mają wyjątkowe cechy.

The other primates have scent glands

Inne naczelne mają gruczoły zapachowe

in other parts of the body.

w innych częściach ciała.

The great apes have these armpits

W pachach małp człowiekowatych

full of secretory glands

są liczne gruczoły wydzielnicze,

producing smells all the time,

cały czas produkujące zapach,

enormous numbers of molecules.

ogromne ilości cząsteczek.

When they're secreted from the glands,

Cząsteczki są bezwonne, gdy są wydzielane z gruczołów.

the molecules are odorless.

They have no smell at all,

Są pozbawione zapachu

and it's only the wonderful bacteria

i dopiero wspaniałe bakterie,

growing on the rainforest of hair

namnażające się w dżungli włosów,

that actually produces the smells

tworzą ten znany i kochany zapach.

that we know and love.

And so incidentally, if you want to reduce

Chcąc zredukować przykry zapach,

the amount of smell,

clear-cutting your armpits

wystarczy ogolić pachy,

is a very effective way of reducing

by zmniejszyć środowisko życia bakterii

the habitat for bacteria,

and you'll find they remain less smelly

i ograniczyć przykry zapach na dłużej.

for much longer.

But although we've focused on armpits,

Jednak zdaje mi się,

że skupialiśmy się na pachach dlatego,

I think it's partly because they're the least

embarrassing place to go and ask people for samples.

że to najmniej żenujące miejsce, z którego pobrać próbkę.

There is actually another reason why we might not

Kolejny powód, by nie szukać

be looking for a universal sex pheromone there,

uniwersalnego feromonu seksu pod pachami,

and that's because 20 percent of the world's population

to 20% populacji ludzkiej,

doesn't have smelly armpits like me.

które nie ma tak śmierdzących pach jak ja.

And these are people from China, Japan,

To ludzie z Chin, Japonii, Korei

Korea, and other parts of northeast Asia.

i z innych części północno-wschodniej Azji.

They simply don't secrete those odorless precursors

Zwyczajnie nie wydzielają tych bezzapachowych prekursorów,

that the bacteria love to use to produce the smells

z których bakterie uwielbiają produkować zapachy,

that in an ethnocentric way we always thought of

które etnocentrycznie uważaliśmy, za coś charakterystycznego dla pach.

as characteristic of armpits.

So it doesn't apply to 20 percent of the world.

Nie dotyczy to 20% ludzi na świecie.

So what should we be doing

W takim razie, co powinniśmy robić,

in our search for human pheromones?

żeby znaleźć ludzkie feromony?

I'm fairly convinced that we do have them.

Jestem przekonany, że je mamy.

We're mammals, like everybody else

Jesteśmy ssakami i, jak każdy inny ssak, powinniśmy je mieć.

who's a mammal, and we probably do have them.

But what I think we should do

Uważam jednak, że trzeba zacząć od początku

is go right back to the beginning,

and basically look all over the body.

i ponownie szukać ich po całym ciele.

No matter how embarrassing,

Nieważne, jak żenujące to będzie,

we need to search and go for the first time

musimy szukać i po raz pierwszy pójść tam,

where no one else has dared tread.

dokąd nikt jeszcze nie odważył się pójść.

It's going to be difficult,

Będzie ciężko,

it's going to be embarrassing, but we need to look.

będzie żenująco, ale musimy szukać.

We also need to go back to the ideas

Musimy też wrócić do pomysłów,

that Butenandt used when he was studying the silk moth.

których Butenandt użył w badaniach nad jedwabnikami.

We need to go back and look systematically

Należy do tego wrócić

i systematycznie spojrzeć na wszystkie produkowane cząsteczki

at all the molecules that are being produced,

and work out which ones are really involved.

i rozpracować, które z nich to feromony.

It isn't good enough simply to pluck a couple

Przypadkowy wybór kilku i ocena, że się nadadzą,

and say, "They'll do."

nie wystarczy.

We have to actually demonstrate

Trzeba udowodnić,

that they really have the effects we claim.

że mają przypisywane im właściwości.

There is one team that I'm actually very impressed by.

Imponuje mi zespół badaczy z Francji,

They're in France, and their previous success

a ich ostatni sukces

was identifying the rabbit mammary pheromone.

to identyfikacja feromonu sutkowego u królików.

They've turned their attention now

Aktualnie skupiają się

to human babies and mothers.

na ludzkich dzieciach i matkach.

So this is a baby having a drink of milk

Oto dziecko pijące mleko z piersi matki.

from its mother's breast.

Her nipple is completely hidden

Jej sutek jest całkowicie zasłonięty główką dziecka,

by the baby's head,

but what you'll notice is a white droplet

ale widać tu białą kroplę i wskazującą ją strzałkę.

with an arrow pointing to it,

and that's the secretion from the areolar glands.

To wydzielina z gruczołów otoczki.

Now, we all have them, men and women,

Mają je mężczyźni i kobiety.

and these are the little bumps around the nipple,

To te małe guzki dookoła sutka,

and if you're a lactating woman,

które zaczynają produkować wydzielinę

these start to secrete.

u kobiet karmiących piersią.

It's a very interesting secretion.

To niezwykłe zjawisko.

What Benoist Schaal and his team developed

Zespół Benoist Schaal stworzył prosty test,

was a simple test to investigate

by sprawdzić efekty tego wydzielania.

what the effect of this secretion might be,

in effect, a simple bioassay.

Była to prosta biologiczna próba.

So this is a sleeping baby,

Oto śpiące dziecko,

and under its nose, we've put a clean glass rod.

któremu pod nos podstawiono czystą szklaną bagietkę.

The baby remains sleeping,

Dziecko śpi nadal,

showing no interest at all.

bez oznak zainteresowania.

But if we go to any mother

Jeśli jednak znajdziemy matkę,

who is secreting from the areolar glands,

mającą wydzielinę z gruczołów otoczki,

so it's not about recognition,

nie wiąże się to z rozpoznaniem,

it can be from any mother,

może to być każda matka,

if we take the secretion

jeśli weźmiemy wydzielinę

and now put it under the baby's nose,

i podłożymy ją pod nos dziecku,

we get a very different reaction.

reakcja jest zupełnie inna.

It's a connoisseur's reaction of delight,

Reakcja zachwyconego konesera.

and it opens its mouth

Dziecko otwiera buzię,

and sticks out its tongue

wystawia język i zaczyna ssać.

and starts to suck.

Now, since this is from any mother,

Skoro wydzielina może być od każdej matki,

it could really be a pheromone.

to mógłby być feromon.

It's not about individual recognition.

Nie chodzi tu o rozpoznanie matki,

Any mother will do.

każda matka się nada.

Now, why is this important,

Dlaczego to takie ważne,

apart from being simply very interesting?

poza tym że niezwykle ciekawe?

It's because women vary

Dlatego, że kobiety różnią się

in the number of areolar glands that they have,

liczbą posiadanych gruczołów otoczki

and there is a correlation between the ease

i występuje korelacja między łatwością, z jaką dziecko zaczyna ssać,

with which babies start to suckle

and the number of areolar glands she has.

a liczbą gruczołów otoczki, jaką ma matka.

It appears that the more secretions she's got,

Im więcej wydzieliny produkują gruczoły,

the more likely the baby is to suckle quickly.

tym szybciej dziecko zacznie ssać.

If you're a mammal,

Dla ssaków najbardziej niebezpiecznym czasem w życiu

the most dangerous time in life

is the first few hours after birth.

jest kilka pierwszych godzin po urodzeniu.

You have to get that first drink of milk,

Mały ssak musi dorwać się do mleka,

and if you don't get it, you won't survive.

jeśli tego nie zrobi, nie przeżyje.

You'll be dead.

Będzie martwy.

Since many babies actually find it difficult

Wiele dzieci ma problem

to take that first meal,

ze swoim pierwszym posiłkiem,

because they're not getting the right stimulus,

bo nie są wystarczająco stymulowane.

if we could identify what that molecule was,

Francuski zespół jest bardzo ostrożny w prognozach,

and the French team are being very cautious,

ale gdyby udało się zidentyfikować tę cząsteczkę

but if we could identify the molecule,

synthesize it, it would then mean

i ją zsyntetyzować, oznaczałoby to,

premature babies would be more likely to suckle,

że wcześniaki chętniej by ssały

and every baby would have a better chance

i każde dziecko miałoby większe szanse na przeżycie.

of survival.

So what I want to argue is this is one example

Ten przykład pokazuje,

of where a systematic, really scientific approach

jak systematyczne i rzetelne naukowe podejście

can actually bring you a real understanding

może pomóc nam zrozumieć działanie feromonów.

of pheromones.

There could be all sorts of medical interventions.

Taka wiedza może mieć mnóstwo zastosowań medycznych, i nie tylko.

There could be all sorts of things

that humans are doing with pheromones

Feromony pełnią wiele funkcji,

that we simply don't know at the moment.

o których jeszcze nie mamy pojęcia.

What we need to remember is pheromones

Warto zapamiętać, że feromony to nie tylko seks.

are not just about sex.

They're about all sorts of things to do

To także wiele innych rzeczy związanych z życiem ssaków.

with a mammal's life.

So do go forward and do search for more.

Zatem idźcie i poszukujcie.

There's lots to find.

Do okrycia jest wiele.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Oklaski)