For more wonder, rewild the world | George Monbiot

Tłumaczenie: Marcin Dawidziak Korekta: Rysia Wand

When I was a young man, I spent six years

W młodości spędziłem 6 szalonych lat

of wild adventure in the tropics

w krajach tropikalnych.

working as an investigative journalist

Pracowałem jako dziennikarz śledczy

in some of the most bewitching parts of the world.

w najbardziej urzekających częściach świata.

I was as reckless and foolish as only young men can be.

Jak każdy młody facet byłem lekkomyślny i nierozsądny.

This is why wars get fought.

Dlatego toczą się wojny.

But I also felt more alive than I've ever done since.

Ale nigdy potem nie czułem takiej pełni życia.

And when I came home, I found the scope of my existence

Po powrocie do domu zakres mojej egzystencji

gradually diminishing

zaczął stopniowo maleć,

until loading the dishwasher seemed like an interesting challenge.

aż ładowanie zmywarki stało się ciekawym wyzwaniem.

And I found myself sort of

Czułem się,

scratching at the walls of life,

jakbym drapał ściany życia,

as if I was trying to find a way out

próbując znaleźć wyjście

into a wider space beyond.

do szerszej przestrzeni.

I was, I believe, ecologically bored.

Byłem ekologicznie znudzony.

Now, we evolved in rather more challenging times than these,

Rozwijaliśmy się w czasach trudniejszych niż obecne,

in a world of horns and tusks and fangs and claws.

w świecie rogów, kłów i pazurów.

And we still possess the fear and the courage

Nadal jest w nas strach, odwaga

and the aggression required to navigate those times.

i agresja niezbędne do nawigacji w tych czasach.

But in our comfortable, safe, crowded lands,

Ale na wygodnych, bezpiecznych, zatłoczonych terenach

we have few opportunities to exercise them

mamy niewiele okazji, by z nich skorzystać

without harming other people.

bez wyrządzania krzywdy innym.

And this was the sort of constraint that I found myself

Właśnie na takie ograniczenie

bumping up against.

wówczas natrafiłem.

To conquer uncertainty,

Zwalczanie niepewności

to know what comes next,

i wiedza o tym, co dalej,

that's almost been the dominant aim of industrialized societies,

stanowiły główny cel krajów uprzemysłowionych.

and having got there, or almost got there,

Gdy już prawie osiągnęliśmy te cele,

we have just encountered a new set of unmet needs.

napotkaliśmy tylko na kolejne niespełnione potrzeby.

We've privileged safety over experience

Przenosimy bezpieczeństwo nad doświadczenie,

and we've gained a lot in doing so,

co nam wiele daje,

but I think we've lost something too.

ale także coś straciliśmy.

Now, I don't romanticize evolutionary time.

Nie idealizuję okresu ewolucyjnego.

I'm already beyond the lifespan of most hunter-gatherers,

Żyję dłużej niż członkowie ludów zbieracko-łowieckich.

and the outcome of a mortal combat between me

Wynik walki na śmierć i życie między mną,

myopically stumbling around with a stone-tipped spear

krótkowzrocznym i niezgrabnym człowiekiem z włócznią w ręku,

and an enraged giant aurochs

a wściekłym ogromnym turem

isn't very hard to predict.

nie jest trudny do przewidzenia.

Nor was it authenticity that I was looking for.

Nie szukałem też autentyczności.

I don't find that a useful or even intelligible concept.

Nie uważam jej za coś pożytecznego, ani nawet zrozumiałego.

I just wanted a richer and rawer life

Chciałem po prostu bogatszego i bardziej naturalnego życia

than I've been able to lead in Britain, or, indeed,

od tego, które wiodłem w Wielkiej Brytanii,

that we can lead in most parts of the industrialized world.

lub które można wieść w większości uprzemysłowionego świata.

And it was only when I stumbled across an unfamiliar word

Dopiero gdy natknąłem się na nieznane pojęcie,

that I began to understand what I was looking for.

zrozumiałem, czego szukam.

And as soon as I found that word,

Gdy tylko znalazłem to sformułowanie,

I realized that I wanted to devote

zrozumiałem, że chcę mu poświęcić

much of the rest of my life to it.

większość reszty życia.

The word is "rewilding,"

Ten termin to "ponowne zdziczenie".

and even though rewilding is a young word,

Choć to nowy zwrot,

it already has several definitions.

ma już kilka definicji.

But there are two in particular that fascinate me.

Szczególnie fascynują mnie dwie.

The first one is the mass restoration

Pierwsza to masowe przywrócenie

of ecosystems.

ekosystemów.

One of the most exciting scientific findings

Jednym z najbardziej ekscytujących odkryć naukowych

of the past half century

ostatnich 50 lat

has been the discovery of widespread trophic cascades.

jest odkrycie rozległych kaskad troficznych.

A trophic cascade is an ecological process

Kaskada troficzna to proces ekologiczny,

which starts at the top of the food chain

który zaczyna się na szczycie łańcucha pokarmowego

and tumbles all the way down to the bottom,

i schodzi aż na sam dół.

and the classic example is what happened

Klasycznym przykładem są wydarzenia

in the Yellowstone National Park in the United States

z Parku Narodowego Yellowstone w USA,

when wolves were reintroduced in 1995.

kiedy w 1995 roku doszło do reintrodukcji wilków.

Now, we all know that wolves kill various species of animals,

Wiadomo, że wilki zabijają różne gatunki zwierząt,

but perhaps we're slightly less aware

ale być może nie wszyscy wiemy,

that they give life to many others.

że umożliwiają życie wielu innym.

It sounds strange, but just follow me for a while.

Brzmi to dziwnie, ale posłuchajcie mnie.

Before the wolves turned up,

Przed pojawieniem się wilków

they'd been absent for 70 years.

nie było ich tam przez 70 lat.

The numbers of deer, because there was nothing to hunt them,

Przez brak drapieżników liczba jeleni

had built up and built up in the Yellowstone Park,

w Parku Yellowstone coraz bardziej rosła.

and despite efforts by humans to control them,

Choć próbowano je kontrolować,

they'd managed to reduce much of the vegetation there

jeleniom udało się zredukować roślinność

to almost nothing, they'd just grazed it away.

prawie do zera.

But as soon as the wolves arrived,

Ale gdy tylko przybyły wilki,

even though they were few in number,

mimo tego, że było ich niewiele,

they started to have the most remarkable effects.

zaczęły mieć wyjątkowy wpływ na to miejsce.

First, of course, they killed some of the deer,

Po pierwsze zabiły część jeleni,

but that wasn't the major thing.

ale nie to jest najistotniejsze.

Much more significantly,

Co ważniejsze,

they radically changed the behavior of the deer.

radykalnie zmieniły zachowanie jeleni.

The deer started avoiding certain parts of the park,

Jelenie zaczęły unikać tych części parku,

the places where they could be trapped most easily,

w których najłatwiej byłoby je złapać,

particularly the valleys and the gorges,

szczególnie dolin i wąwozów.

and immediately those places started to regenerate.

Te miejsca zaczęły się od razu odnawiać.

In some areas, the height of the trees

Na niektórych obszarach wysokość drzew

quintupled in just six years.

wzrosła pięciokrotnie w ciągu zaledwie 6 lat.

Bare valley sides quickly became forests of aspen

Puste brzegi dolin szybko zmieniły się w lasy osikowe,

and willow and cottonwood.

wierzbowe i topolowe.

And as soon as that happened,

Wraz z tym

the birds started moving in.

zaczęły przybywać ptaki.

The number of songbirds, of migratory birds,

Liczba wędrownych ptaków śpiewających

started to increase greatly.

zaczęła znacznie wzrastać.

The number of beavers started to increase,

Tak samo jak liczba bobrów,

because beavers like to eat the trees.

ponieważ bobry lubią jeść drzewa.

And beavers, like wolves, are ecosystem engineers.

Wilki, tak jak bobry, są inżynierami ekosystemów.

They create niches for other species.

Tworzą nisze dla innych gatunków.

And the dams they built in the rivers

Budowane przez nich tamy rzeczne

provided habitats for otters and muskrats

służyły jako siedliska dla wydr, piżmaków,

and ducks and fish and reptiles and amphibians.

kaczek, ryb, gadów i płazów.

The wolves killed coyotes, and as a result of that,

Wilki zabijały kojoty, dzięki czemu

the number of rabbits and mice began to rise,

zaczęło przybywać królików i myszy.

which meant more hawks, more weasels,

To oznaczało więcej jastrzębi, łasic,

more foxes, more badgers.

lisów i borsuków.

Ravens and bald eagles came down to feed

Kruki i bieliki amerykańskie zaczęły żywić się

on the carrion that the wolves had left.

padliną zostawioną przez wilki.

Bears fed on it too, and their population began to rise as well,

Jadły ją też niedźwiedzie i zaczęło ich przybywać,

partly also because there were more berries

również dlatego, że na odnawiających się krzakach

growing on the regenerating shrubs,

rosło więcej jagód,

and the bears reinforced the impact of the wolves

a niedźwiedzie zwiększyły wpływ wilków,

by killing some of the calves of the deer.

zabijając część młodych jeleni.

But here's where it gets really interesting.

Tutaj sprawa staje się naprawdę ciekawa.

The wolves changed the behavior of the rivers.

Wilki zmieniły zachowanie rzek.

They began to meander less.

Zmniejszyła się liczba zakoli.

There was less erosion. The channels narrowed.

Zmniejszyła się erozja. Kanały się zwęziły.

More pools formed, more riffle sections,

Powstało więcej plos i bystrzy,

all of which were great for wildlife habitats.

co miało wpływ na dzikie siedliska.

The rivers changed

Rzeki zmieniły się

in response to the wolves,

przez wilki,

and the reason was that the regenerating forests

bo dzięki odnowie lasu

stabilized the banks so that they collapsed less often,

ustabilizowane brzegi rzadziej się osuwały,

so that the rivers became more fixed in their course.

a bieg rzek się ustabilizował.

Similarly, by driving the deer out of some places

Wygonienie jeleni z danego obszaru

and the vegetation recovering on the valley sides,

i odnowa roślinności na brzegach dolin

there was less soil erosion,

zapobiegło erozji gleby,

because the vegetation stabilized that as well.

bo roślinność też to ustabilizowała.

So the wolves, small in number,

Niewielkie stado wilków

transformed not just the ecosystem

zmieniło nie tylko ekosystem

of the Yellowstone National Park, this huge area of land,

ogromnego obszaru Narodowego Parku Yellowstone,

but also its physical geography.

ale także jego geografię fizyczną.

Whales in the southern oceans

Wieloryby w południowych oceanach

have similarly wide-ranging effects.

mają podobnie daleko sięgające wpływy.

One of the many post-rational excuses

Jedną z wielu wymówek rządu japońskiego

made by the Japanese government for killing whales

na zabijanie wielorybów było:

is that they said, "Well, the number of fish and krill will rise

"Wzrośnie liczba ryb i kryla

and then there'll be more for people to eat."

i będzie więcej dla nas".

Well, it's a stupid excuse, but it sort of

To głupia wymówka,

kind of makes sense, doesn't it,

ale wydaje się sensowna,

because you'd think that whales eat huge amounts

bo skoro wieloryby jedzą dużo ryb i kryla,

of fish and krill, so obviously take the whales away,

to oczywiście po zabraniu wielorybów

there'll be more fish and krill.

będzie więcej ryb i kryla.

But the opposite happened.

Ale stało się odwrotnie.

You take the whales away,

Gdy zabierze się wieloryby,

and the number of krill collapses.

ilość kryla maleje.

Why would that possibly have happened?

Dlaczego?

Well, it now turns out that the whales are crucial

Okazuje się, że wieloryby są niezbędne

to sustaining that entire ecosystem,

do utrzymania całego ekosystemu.

and one of the reasons for this

Jednym z powodów jest to,

is that they often feed at depth

że często żywią się na głębokości,

and then they come up to the surface and produce

a potem wypływają na powierzchnię, tworząc coś,

what biologists politely call large fecal plumes,

co biolodzy grzecznie nazywają dużymi słupami odchodów,

huge explosions of poop right across the surface waters,

ogromne wybuchy kupy

up in the photic zone, where there's enough light

aż do strefy eufotycznej, gdzie jest dosyć światła,

to allow photosynthesis to take place,

aby umożliwić fotosyntezę.

and those great plumes of fertilizer

Te wielkie słupy nawozu

stimulate the growth of phytoplankton,

pobudzają wzrost fitoplanktonu,

the plant plankton at the bottom of the food chain,

planktonu roślinnego na dnie łańcucha pokarmowego,

which stimulate the growth of zooplankton,

który pobudza wzrost zooplanktonu,

which feed the fish and the krill and all the rest of it.

którym żywią się ryby, kryle itp.

The other thing that whales do is that,

Poza tym, gdy wieloryby

as they're plunging up and down through the water column,

nurkują przez słup wodny,

they're kicking the phytoplankton

wyrzucają fitoplankton

back up towards the surface

z powrotem na powierzchnię,

where it can continue to survive and reproduce.

gdzie może przeżyć i rozmnażać się.

And interestingly, well, we know

Co ciekawe, wiemy,

that plant plankton in the oceans

że plankton roślinny w oceanach

absorb carbon from the atmosphere --

wchłania węgiel z atmosfery.

the more plant plankton there are,

Im więcej planktonu roślinnego,

the more carbon they absorb --

tym więcej węgla się pochłania.

and eventually they filter down into the abyss

W końcu opada na głębiny

and remove that carbon from the atmospheric system.

usuwając węgiel z układu atmosferycznego.

Well, it seems that when whales were at their historic populations,

Gdy było więcej wielorybów,

they were probably responsible for sequestering

prawdopodobnie odpowiadały za sekwestrowanie

some tens of millions of tons of carbon

dziesiątek milionów ton węgla

every year from the atmosphere.

rocznie z atmosfery.

And when you look at it like that, you think,

Z takiego punktu widzenia można pomyśleć:

wait a minute, here are the wolves

chwila moment, tutaj wilki

changing the physical geography of the Yellowstone National Park.

zmieniają geografię fizyczną Narodowego Parku Yellowstone.

Here are the whales changing

Tutaj wieloryby zmieniają

the composition of the atmosphere.

skład atmosfery ziemskiej.

You begin to see that possibly,

Zaczynamy dostrzegać,

the evidence supporting James Lovelock's Gaia hypothesis,

że dowody na poparcie hipotezy Jamesa Lovelocka,

which conceives of the world as a coherent,

według którego świat, Gaja, to spójny,

self-regulating organism,

samoregulujący się organizm,

is beginning, at the ecosystem level, to accumulate.

zaczynają gromadzić się na poziomie ekosystemu.

Trophic cascades

Kaskady troficzne świadczą,

tell us that the natural world

że świat przyrody

is even more fascinating and complex than we thought it was.

jest bardziej fascynujący i złożony, niż nam się wydawało.

They tell us that when you take away the large animals,

Pokazują, że bez dużych zwierząt

you are left with a radically different ecosystem

ekosystem radykalnie różni się od tego,

to one which retains its large animals.

w którym żyją wielkie zwierzęta.

And they make, in my view, a powerful case

Według mnie to silne argumenty

for the reintroduction of missing species.

za ponownym wprowadzeniem brakujących gatunków.

Rewilding, to me,

Dla mnie ponowne zdziczenie

means bringing back some of the missing plants and animals.

oznacza przywrócenie niektórych brakujących roślin i zwierząt.

It means taking down the fences,

Oznacza zniesienie płotów,

it means blocking the drainage ditches,

zablokowanie rowów odwadniających,

it means preventing commercial fishing in some large areas of sea,

zapobieganie połowom przemysłowym na dużych obszarach morskich,

but otherwise stepping back.

ale poza tym wycofanie.

It has no view as to what a right ecosystem

W ponownym zdziczeniu nie ma właściwego ekosystemu,

or a right assemblage of species looks like.

czy właściwego skupiska gatunków.

It doesn't try to produce a heath or a meadow

Nie próbuje się stworzyć wrzosowiska, łąki,

or a rain forest or a kelp garden or a coral reef.

lasu deszczowego, ogrodu krasnorostów czy rafy koralowej.

It lets nature decide,

Pozwala się decydować przyrodzie,

and nature, by and large, is pretty good at deciding.

a natura najczęściej podejmuje dobre decyzje.

Now, I mentioned that there are two definitions

Wspomniałem, że interesują mnie

of rewilding that interest me.

dwie definicje ponownego zdziczenia.

The other one

Druga to

is the rewilding of human life.

ponowne zdziczenie życia ludzkiego.

And I don't see this as an alternative

Nie uważam tego za alternatywę

to civilization.

dla cywilizacji.

I believe we can enjoy the benefits of advanced technology,

Moglibyśmy nadal cieszyć się korzyściami zaawansowanej technologii

as we're doing now, but at the same time, if we choose,

ale jednocześnie, jeśli chcemy,

have access to a richer and wilder life of adventure

mieć w każdej chwili dostęp

do bogatszego i dzikszego życia,

when we want to because

there would be wonderful, rewilded habitats.

na obszarach powstałych w wyniku ponownego zdziczenia.

And the opportunities for this

Jesteśmy bliżej osiągnięcia tego,

are developing more rapidly than you might think possible.

niż może się wydawać.

There's one estimate which suggests that in the United States,

Jedni sugerują, że w USA

two thirds of the land which was once forested and then cleared

2/3 dawniej zalesionej a potem wykarczowanej ziemi

has become reforested as loggers and farmers have retreated,

uległa ponownemu zalesieniu, gdy opuścili ją drwale i rolnicy,

particularly from the eastern half of the country.

szczególnie we wschodniej części kraju.

There's another one which suggests

Inni sugerują,

that 30 million hectares of land in Europe,

że 30 milionów hektarów ziemi w Europie,

an area the size of Poland,

obszar wielkości Polski,

will be vacated by farmers

zostanie opuszczona przez rolników

between 2000 and 2030.

w latach 2000-2030.

Now, faced with opportunities like that,

Mając takie okazje,

does it not seem a little unambitious

czy nie jest za mało ambitne

to be thinking only of bringing back wolves, lynx,

myśleć tylko o sprowadzeniu wilków, rysiów,

bears, beavers, bison, boar, moose,

niedźwiedzi, bobrów, bizonów, dzików, łosi

and all the other species which are already beginning

i innych gatunków, które już zaczynają

to move quite rapidly across Europe?

przemieszczać się po Europie?

Perhaps we should also start thinking

Może trzeba też zacząć myśleć

about the return of some of our lost megafauna.

o przywróceniu części straconej megafauny.

What megafauna, you say?

Pytacie się: jakiej megafauny?

Well, every continent had one,

Każdy kontynent miał megafaunę

apart from Antarctica.

z wyjątkiem Antarktyki.

When Trafalgar Square in London was excavated,

Gdy prowadzono wykopaliska na Trafalgar Square w Londynie,

the river gravels there were found

w tamtejszym żwirze rzecznym

to be stuffed with the bones of hippopotamus,

znaleziono kości hipopotamów,

rhinos, elephants, hyenas, lions.

nosorożców, słoni, hien i lwów.

Yes, ladies and gentlemen,

Tak, proszę państwa.

there were lions in Trafalgar Square

Na Trafalgar Square były lwy,

long before Nelson's Column was built.

na długo przed wzniesieniem kolumny Nelsona.

All these species lived here

Wszystkie te gatunku żyły tutaj

in the last interglacial period,

podczas ostatniego okresu międzylodowcowego,

when temperatures were pretty similar to our own.

gdy temperatury były dość podobne do naszych.

It's not climate, largely,

To nie przez klimat

which has got rid of the world's megafaunas.

zniknęły megafauny świata.

It's pressure from the human population

To przez ludzi,

hunting and destroying their habitats

którzy polowali na te zwierzęta

which has done so.

i niszczyli ich siedliska.

And even so, you can still see the shadows

Pomimo tego nadal widać cienie

of these great beasts in our current ecosystems.

ogromnych bestii w obecnych ekosystemach.

Why is it that so many deciduous trees

Czemu tak wiele drzew liściastych

are able to sprout from whatever point the trunk is broken?

może wyrosnąć z dowolnego pnia?

Why is it that they can withstand the loss

Czemu mogą wytrzymać utratę

of so much of their bark?

tak dużej ilości kory?

Why do understory trees,

Dlaczego drzewa rosnące w podszyciu,

which are subject to lower sheer forces from the wind

które są wystawione na działanie dolnych sił ścinających wiatru

and have to carry less weight

i przenoszą mniejsze ciężary

than the big canopy trees,

niż wysokie drzewa,

why are they so much tougher and harder to break

są mocniejsze i trudniej je złamać

than the canopy trees are?

niż wyższe drzewa?

Elephants.

Słonie.

They are elephant-adapted.

Są przystosowane do słoni.

In Europe, for example,

Na przykład w Europie

they evolved to resist the straight-tusked elephant,

uodporniły się na słonie leśne,

elephas antiquus, which was a great beast.

Elephas antiquus, które były ogromnymi bestiami.

It was related to the Asian elephant,

Były spokrewnione ze słoniem indyjskim,

but it was a temperate animal, a temperate forest creature.

ale żyły w lasach strefy umiarkowanej.

It was a lot bigger than the Asian elephant.

Były znacznie większe od słoni indyjskich.

But why is it that some of our common shrubs

Czemu niektóre z pospolitych krzaków

have spines which seem to be over-engineered

mają kolce, które wydają się za duże

to resist browsing by deer?

do odpierania jeleni?

Perhaps because they evolved

Być może dlatego, że ewoluowały tak,

to resist browsing by rhinoceros.

aby odpierać nosorożce?

Isn't it an amazing thought

Czy nie jest niesamowite to,

that every time you wander into a park

że przy każdym spacerze w parku,

or down an avenue or through a leafy street,

aleją lub zieloną ulicą,

you can see the shadows of these great beasts?

widać cienie tych niesamowitych bestii?

Paleoecology, the study of past ecosystems,

Paleoekologia, nauka o dawnych ekosystemach,

crucial to an understanding of our own,

niezbędna do zrozumienia naszego ekosystemu,

feels like a portal through which you may pass

jest jak portal, przez który można przejść

into an enchanted kingdom.

do zaczarowanego królestwa.

And if we really are looking at areas of land

Jeśli spojrzymy na wielkie obszary

of the sort of sizes I've been talking about becoming available,

które, jak mówiłem, stają się dostępne,

why not reintroduce some of our lost megafauna,

można by znów wprowadzić część utraconej megafauny

or at least species closely related to those

lub przynajmniej gatunki ściśle związane z tymi,

which have become extinct everywhere?

które wszędzie wyginęły.

Why shouldn't all of us

Dlaczego każdy z nas

have a Serengeti on our doorsteps?

nie ma mieć na progu Serengeti?

And perhaps this is the most important thing

I być może najważniejszą rzeczą,

that rewilding offers us,

jaką oferuje nam ponowne zdziczenie,

the most important thing that's missing from our lives:

i której brakuje nam w życiu,

hope.

jest nadzieja.

In motivating people to love and defend the natural world,

Przy motywowaniu ludzi do kochania i bronienia świata przyrody

an ounce of hope is worth a ton of despair.

odrobina nadziei jest warta tonę zwątpienia.

The story rewilding tells us

Ponowne zdziczenie mówi nam o tym,

is that ecological change need not always proceed

że zmiana ekologiczna nie zawsze musi dążyć

in one direction.

w jednym kierunku.

It offers us the hope

Daje nam nadzieję,

that our silent spring

że naszą milczącą wiosnę

could be replaced by a raucous summer.

można zastąpić hałaśliwym latem.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)