Why Climate Change Is a Threat to Human Rights | Mary Robinson | TED Talks

Tłumaczenie: Magdalena Piechucka Korekta: Rysia Wand

Często słyszę pytanie,

A question I'm often asked is,

skąd wzięła się moja pasja dla ochrony praw człowieka i sprawiedliwości?

where did I get my passion for human rights and justice?

It started early.

Zaczęło się wcześnie.

I grew up in the west of Ireland,

Wychowałam się na zachodzie Irlandii,

wedged between four brothers,

wciśnięta między czterech braci,

two older than me and two younger than me.

dwóch starszych i dwóch młodszych.

So of course I had to be interested in human rights,

Naturalnie musiałam zainteresować się ochroną praw człowieka,

and equality and justice,

równością i sprawiedliwością,

and using my elbows!

i nauczyć rozpychać łokciami!

(Laughter)

(Śmiech)

And those issues stayed with me and guided me,

Te zagadnienia pozostały ze mną i prowadziły mnie,

and in particular,

zwłaszcza gdy jako pierwsza kobieta

when I was elected the first woman President of Ireland,

zostałam prezydentem Irlandii,

from 1990 to 1997.

od 1990 do 1997 roku.

I dedicated my presidency

Poświęciłam swoją prezydenturę

to having a space for those who felt marginalized on the island of Ireland,

na utworzenie miejsca dla tych, którzy czuli się zepchnięci na margines,

and bringing together communities from Northern Ireland

i połączenie wspólnot z Irlandii Północnej

with those from the Republic,

ze wspólnotami z Republiki,

trying to build peace.

próbując zbudować pokój.

And I went as the first Irish president to the United Kingdom

Jako pierwszy irlandzki prezydent pojechalam do Wielkiej Brytanii

and met with Queen Elizabeth II,

na spotkanie z królową Elżbietą II,

and also welcomed to my official residence --

gościłam też w mojej rezydencji,

which we call "Áras an Uachtaráin," the house of the president --

zwanej "Áras an Uachtaráin", "Dom prezydenta",

members of the royal family,

członków rodziny królewskiej,

including, notably, the Prince of Wales.

włączając zwłaszcza księcia Walii.

And I was aware that at the time of my presidency,

Byłam świadoma, że podczas mojej prezydentury

Ireland was a country beginning a rapid economic progress.

Irlandia rozpoczynała gwałtowny rozwój ekonomiczny.

We were a country that was benefiting from the solidarity of the European Union.

Jako kraj korzystaliśmy z solidarności Unii Europejskiej.

Indeed, when Ireland first joined the European Union in 1973,

Kiedy Irlandia wstąpiła do Unii Europejskiej w 1973 roku,

there were parts of the country that were considered developing,

niektóre regiony uważano za trzeci świat,

including my own beloved native county, County Mayo.

włączając moje ukochane hrabstwo Mayo.

I led trade delegations here to the United States,

Jeździłam w delegacje handlowe do USA,

to Japan, to India,

do Japonii, do Indii,

to encourage investment, to help to create jobs,

aby wspomóc przypływ inwestycji i tworzyć miejsca pracy,

to build up our economy,

żeby budować ekonomię,

to build up our health system, our education --

budować system zdrowotny i edukację,

our development.

nasz rozwój.

What I didn't have to do as president

Nie musiałam natomiast jako prezydent

was buy land on mainland Europe,

kupować ziemi na kontynencie europejskim,

so that Irish citizens could go there because our island was going underwater.

żeby było się dokąd przeprowadzić, bo wyspa nam tonie.

What I didn't have to think about,

Nie musiałam się martwić,

either as president or as a constitutional lawyer,

ani jako prezydent ani prawnik konstytucyjny,

was the implications for the sovereignty of the territory

o wpływ zmiany klimatu

na suwerenność naszego państwa.

because of the impact of climate change.

But that is what President Tong, of the Republic of Kiribati,

Ale prezydent Tong z Republiki Kiribati

has to wake up every morning thinking about.

z taką myślą budzi się co rano.

He has bought land in Fiji as an insurance policy,

Kupił ziemię na wyspach Fiji jako zabezpieczenie

what he calls, "migration with dignity,"

na "emigracją z godnością", jak to nazywa,

because he knows that his people may have to leave their islands.

bo ma świadomość, że jego lud może być zmuszony do opuszczenia wysp.

As I listened to President Tong describing the situation,

Słuchając jak Prezydent Tong opisuje tę sytuację,

I really felt that this was a problem that no leader should have to face.

poczułam, że żaden lider nie powinien się z nią mierzyć.

And as I heard him speak about the pain of his problems,

Słuchając jak bolesne są to problemy,

I thought about Eleanor Roosevelt.

pomyślałam o Eleanor Roosevelt

I thought about her and those who worked with her

i jej współpracownikach

on the Commission on Human Rights, which she chaired in 1948,

w Komisji Praw Człowieka, której przewodniczyła w 1948,

and drew up the Universal Declaration of Human Rights.

gdzie zredagowano Powszechną Deklarację Praw Człowieka.

For them, it would have been unimaginable

Wydałoby im się nie do pomyślenia,

that a whole country could go out of existence

aby cały kraj mógł nagle przestać istnieć

because of human-induced climate change.

jako rezultat zmian klimatycznych spowodowanych działalnością ludzką.

I came to climate change not as a scientist or an environmental lawyer,

Na zmiany klimatu nie trafiłam jako naukowiec

lub prawnik do spraw środowiska

and I wasn't really impressed by the images of polar bears

i nie wzruszał mnie widok niedźwiedzi polarnych

or melting glaciers.

czy też topniejących lodowców,

It was because of the impact on people,

lecz skutek, jaki mają na ludzi,

and the impact on their rights --

na prawa człowieka,

their rights to food and safe water, health, education and shelter.

na dostęp do pożywienia, czystej wody zdrowia, edukacji i schronienia.

And I say this with humility,

I mówię o tym z pokorą,

because I came late to the issue of climate change.

bo zbyt późno zainteresowałam się problemem zmiany klimatu.

When I served

Podczas mojej kadencji

Wysokiego Komisarza ONZ do spraw Ochrony Praw Człowieka

as UN High Commissioner for Human Rights

from 1997 to 2002,

od 1997 do 2002 roku

climate change wasn't at the front of my mind.

zmiana klimatu nie była dla mnie najważniejsza.

I don't remember making a single speech on climate change.

Nie przypominam sobie wygłoszenia ani jednej przemowy na ten temat.

I knew that there was another part of the United Nations --

Wiedziałam, że był inny wydział ONZ,

the UN Convention on Climate Change --

Konwencja ONZ w sprawie zmian klimatu,

that was dealing with the issue of climate change.

która zajmowała się problemem zmiany klimatu.

It was later when I started to work in African countries

Dopiero kiedy zaczęłam pracować w Afryce

on issues of development and human rights.

nad problemami rozwoju i praw człowieka,

And I kept hearing this pervasive sentence:

zaczęłam słyszeć uporczywe stwierdzenie:

"Oh, but things are so much worse now, things are so much worse."

"Teraz jest o wiele gorzej".

And then I explored what was behind that;

Zbadałam, co się za tym kryje.

it was about changes in the climate --

Chodziło o zmiany klimatu,

climate shocks, changes in the weather.

szok klimatyczny, zmiany pogody.

I met Constance Okollet,

Spotkałam Constance Okollet,

who had formed a women's group in Eastern Uganda,

która założyła organizację kobiet we Wschodniej Ugandzie.

and she told me that when she was growing up,

Powiedziała mi, że w dzieciństwie

she had a very normal life in her village and they didn't go hungry,

prowadziła proste życie w wiosce, w której nigdy nie zaznali głodu,

they knew that the seasons would come as they were predicted to come,

wiedzieli, że pory roku pojawią się w oczekiwanym czasie,

they knew when to sow and they knew when to harvest,

wiedzieli kiedy siać, kiedy zbierać plony,

and so they had enough food.

dzięki czemu zawsze mieli co jeść.

But, in recent years,

Ale ostatnimi laty,

at the time of this conversation,

w czasie naszej rozmowy,

they had nothing but long periods of drought,

mieli już tylko długie susze,

and then flash flooding,

a po nich powodzie

and then more drought.

i znów susze.

The school had been destroyed,

Uległy zniszczeniu szkoły,

livelihoods had been destroyed,

źródła utrzymania,

their harvest had been destroyed.

plony.

She forms this women's group to try to keep her community together.

Założyła organizację kobiet, próbując utrzymać wspólnotę.

And this was a reality that really struck me,

Ta rzeczywistość mną wstrząsnęła,

because of course, Constance Okollet wasn't responsible

bo to nie Constance Okollet odpowiadała

for the greenhouse gas emissions that were causing this problem.

za emisje gazów cieplarnianych, które kryją się za tym problemem.

Indeed, I was very struck about the situation in Malawi

Byłam równie poruszona sytuacją w Malawi,

in January of this year.

która zaistniała w styczniu tego roku.

There was an unprecedented flooding in the country,

Powodzie na niespotykaną dotąd skalę

it covered about a third of the country,

zalały jedną trzecią kraju,

over 300 people were killed,

ponad 300 osób straciło życie,

and hundreds of thousands lost their livelihoods.

a setki tysięcy straciło środki utrzymania.

And the average person in Malawi

Przeciętny mieszkaniec Malawi

emits about 80 kg of CO2 a year.

emituje około 80 kg dwutlenku węgla na rok.

The average US citizen emits about 17.5 metric tons.

Przeciętny mieszkaniec USA emituje około 17,5 ton sześciennych.

So those who are suffering disproportionately

Ci więc, którzy najbardziej cierpią,

don't drive cars, don't have electricity, don't consume very significantly,

nie mają samochodów, elektryczności, nadmiernej konsumpcji,

and yet they are feeling more and more

a mimo to coraz bardziej odczuwają

the impacts of the changes in the climate,

skutki zmian klimatu,

the changes that are preventing them from knowing how to grow food properly,

zmian, które uniemożliwiają prawidłową uprawę ziemi

and knowing how to look after their future.

i zabezpieczenie przyszłości.

I think it was really the importance of the injustice

Chyba właśnie waga ogromnej niesprawiedliwości

that really struck me very forcibly.

tak silnie mną wstrząsnęła.

And I know that we're not able to address some of that injustice

Wiem, że po części nie jesteśmy w stanie się z nią zmierzyć,

because we're not on course for a safe world.

bo nie idziemy w kierunku stworzenia bezpiecznego świata.

Governments around the world agreed at the conference in Copenhagen,

Rządy całego śwata

ustaliły na konferencji w Kopenhadzie

and have repeated it at every conference on climate,

i powtarzają na każdej kolejnej,

that we have to stay below two degrees Celsius

że nie wolno przekroczyć dwóch stopni Celsjusza ocieplenia

of warming above pre-Industrial standards.

w porównaniu z czasami przed rewolucją przemysłową.

But we're on course for about four degrees.

Ale zmierzamy w kierunku 4 stopni.

So we face an existential threat to the future of our planet.

Musimy więc zdać sobie sprawę z realnego zagrożenia dla naszej planety.

And that made me realize

To pomogło mi zrozumieć,

that climate change is the greatest threat to human rights in the 21st century.

że zmiana klimatu jest największym zagrożeniem praw człowieka XXI wieku.

And that brought me then to climate justice.

To przybliżyło mnie do sprawiedliwości klimatycznej.

Climate justice responds to the moral argument --

Sprawiedliwość klimatyczna odpowiada na problem moralny,

both sides of the moral argument --

dwie strony problemu moralnego

to address climate change.

żeby zająć się zmianą klimatu.

First of all,

Po pierwsze,

to be on the side of those who are suffering most and are most effected.

być po stronie najbardziej poszkodowanych i cierpiących.

And secondly,

Po drugie,

to make sure that they're not left behind again, when we start to move

zagwarantować, że nie zostaną znowu pozostawieni samym sobie,

kiedy zaczniemy rozwiązywać problemy zmian klimatu,

and start to address climate change with climate action,

as we are doing.

jak dzieje się do tej pory.

In our very unequal world today,

To uderzające, że w dzisiejszym nierównym świecie

it's very striking how many people are left behind.

tylu ludzi pozostawia się samym sobie.

In our world of 7.2 billion people, about 3 billion are left behind.

W świecie 7,2 miliarda ludzi 3 miliardy pozostają niezauważone.

1.3 billion don't have access to electricity,

1,3 miliarda nie ma dostępu do elektryczności

and they light their homes with kerosene and candles,

i oświetla domy naftą i świecami,

both of which are dangerous.

które są niebezpieczne,

And in fact they spend a lot of their tiny income on that form of lighting.

i przeznacza na nie znaczną część niewielkiego dochodu.

2.6 billion people cook on open fires --

2,6 miliarda ludzi gotuje na otwartym ogniu,

on coal, wood and animal dung.

węglu, drzewie i odchodach zwierząt.

And this causes about 4 million deaths a year

To powoduje 4 miliony zgonów rocznie

z powodu wdychania dymu,

from indoor smoke inhalation,

and of course, most of those who die are women.

i oczywiście w większości są to kobiety.

So we have a very unequal world,

Mamy więc świat pełen nierówności.

and we need to change from "business as usual."

Nie można żyć tak do tej pory.

And we shouldn't underestimate the scale and the transformative nature

Nie można nie docenić skali i wpływu

of the change which will be needed,

jakie niesie konieczna zmiana,

because we have to go to zero carbon emissions by about 2050,

bo trzeba osiągnąć zerową transmisję dwutlenku węgla do 2050 roku,

if we're going to stay below two degrees Celsius of warming.

jeżeli mamy nie przekroczyć 2 stopni Celsjusza ocieplenia.

And that means we have to leave about two-thirds of the known resources

Co znaczy, że należy pozostawić w ziemi

około dwie trzecie paliw kopalnych wykorzystywanych dotychczas.

of fossil fuels in the ground.

It's a very big change,

To ogromna zmiana, która znaczy,

and it means that obviously,

industrialized countries must cut their emissions,

że państwa rozwinięte muszą ograniczyć emisję,

must become much more energy-efficient,

muszą stać się bardziej wydajne energetycznie

and must move as quickly as possible to renewable energy.

i jak najszybciej przestawić na odnawialne źródła energii.

For developing countries and emerging economies,

Dla krajów rozwijających się i wschodzących ekonomii

the problem and the challenge is to grow without emissions,

wyzwaniem jest wzrost bez emisji,

because they must develop; they have very poor populations.

ponieważ muszą się rozwijać; mają bardzo ubogie społeczeństwa.

So they must develop without emissions, and that is a different kind of problem.

Muszą sie więc rozwijać bez emisji, a to zupełnie inny problem.

Indeed, no country in the world has actually grown without emissions.

Tak naprawde, żadne państwo na świecie nie rozwinęło się bez emisji.

All the countries have developed with fossil fuels,

Wszystkie rozwinęły się dzięki paliwom kopalnym,

and then may be moving to renewable energy.

i później ewentualnie przechodzą na źródła odnawialne.

So it is a very big challenge,

Jest to więc ogromne wyzwanie

and it requires the total support of the international community,

i wymaga bezwzględnego wsparcia społeczności międzynarodowej,

with the necessary finance and technology, and systems and support,

z odpowiednią pomocą finansową, techniczną, systemową,

because no country can make itself safe from the dangers of climate change.

bo żaden kraj nie może czuć się bezpieczny od zagrożeń zmian klimatu.

This is an issue that requires complete human solidarity.

To problem, który wymaga pełnej ludzkiej solidarności.

Human solidarity, if you like, based on self-interest --

Ludzkiej solidarności, opartej na własnym interesie,

because we are all in this together,

bo dotyczy nas wszystkich

and we have to work together

i musimy pracować wspólnie,

to ensure that we reach zero carbon by 2050.

aby zapewnić zerową emisję dwutlenku węgla do 2050.

The good news is that change is happening,

Na szczęście zmiana następuje,

and it's happening very fast.

i to bardzo szybko.

Here in California,

Tu w Kalifornii

there's a very ambitious emissions target to cut emissions.

postawiono bardzo ambitny cel ograniczenia emisji.

In Hawaii, they're passing legislation

Na Hawajach przyjmuje się legislację,

to have 100 percent renewable energy by 2045.

żeby do 2045 roku energii była odnawialna w 100%.

And governments are very ambitious around the world.

Rządy na całym świecie są również bardzo ambitne.

In Costa Rica, they have committed to being carbon-neutral by 2021.

Na Kostaryce zobowiązano się do neutralnej emisji do 2021.

In Ethiopia, the commitment is to be carbon-neutral by 2027.

W Etiopii, zobowiązano się do neutralnej emisji do 2027.

Apple have pledged that their factories in China will use renewable energy.

Apple zobowiązał się, że ich fabryki w Chinach będą używać energii odnawialnej.

And there is a race on at the moment

W tym momencie trwa wyścig,

to convert electricity from tidal and wave power,

aby przetwarzać na elektryczność energię fal i przypływów morskich,

in order that we can leave the coal in the ground.

żeby pozostawić węgiel w ziemi.

And that change is both welcome and is happening very rapidly.

Zmiana jest nie tylko wyczekiwana, ale następuje bardzo szybko.

But it's still not enough,

Ale to wciąż za mało,

and the political will is still not enough.

nie ma wystarczającej chęci politycznej.

Let me come back to President Tong and his people in Kiribati.

Powróćmy do Prezydenta Tonga i jego ludzi na wyspie Kiribati.

They actually could be able to live on their island and have a solution,

Właściwie mogliby pozostać na swojej wyspie i znaleźć rozwiązanie,

but it would take a lot of political will.

ale wymagałoby to ogromnej woli politycznej.

President Tong told me about his ambitious idea

Prezydent Tong powiedział mi o swoim ambitnym planie,

to either build up or even float the little islands where his people live.

żeby zbudować lub spławić małe wysepki, na których wciąż mieszkają ludzie.

This, of course, is beyond the resources of Kiribati itself.

Oczywiście jest to poza możliwościami Kiribati.

It would require great solidarity and support from other countries,

Wymagałoby ogromnej solidarności i wsparcia innych krajów,

and it would require the kind of imaginative idea

jak również takiego rodzaju wyobraźni,

that we bring together when we want to have a space station in the air.

jaka ma miejsce przy utrzymywaniu Stacji Kosmicznej.

But wouldn't it be wonderful to have this engineering wonder

Byłoby cudownie, gdyby cud inżynierii

and to allow a people to remain in their sovereign territory,

pomógł ludziom zostać na ich suwerennym terytorium,

and be part of the community of nations?

i pozostać częścią wspólnoty narodów.

Należy o tym myśleć.

That is the kind of idea that we should be thinking about.

Yes, the challenges of the transformation we need are big,

Wyzwania potrzebnej transformacji są duże,

but they can be solved.

ale dadzą się rozwiązać.

We are actually, as a people,

Jako ludzie świetnie potrafimy

very capable of coming together to solve problems.

zbierać siły do rozwiązywania problemów.

I was very conscious of this as I took part this year

Miałam tego świadomość, biorąc udział w tym roku

in commemoration of the 70th anniversary

w obchodach 70 rocznicy

of the end of the Second World War in 1945.

zakończenia II wojny światowej w 1945 r.

1945 was an extraordinary year.

1945 był rokiem wyjątkowym.

It was a year when the world faced

Wówczas świat stanął w obliczu czegoś,

what must have seemed almost insoluble problems --

co wydawało się prawie nie do rozwiązania.

the devastation of the world wars, particularly the Second World War;

Zniszczenia obu wojen, zwłaszcza drugiej,

the fragile peace that had been brought about;

kruchy pokój, który dopiero co zaistniał,

the need for a whole economic regeneration.

potrzeba całkowitej ekonomicznej regeneracji.

But the leaders of that time didn't flinch from this.

Ale tamtejsi liderzy nie stchórzyli.

They had the capacity, they had a sense of being driven by

Mieli możliwości, silną motywację,

never again must the world have this kind of problem.

żeby świat już nigdy nie musiał zmagać się z takimi problemami.

And they had to build structures for peace and security.

Musieli też budować struktury pokoju i bezpieczeństwa.

And what did we get? What did they achieve?

Co otrzymaliśmy? Co udało się osiągnąć?

The Charter of the United Nations,

Kartę Narodów Zjednoczonych,

the Bretton Woods institutions, as they're called, The World Bank,

Instytucje Bretton Woods, czyli Bank Światowy

and the International Monetary Fund.

i Międzynarodowy Fundusz Walutowy.

A Marshall Plan for Europe, a devastated Europe,

Plan Marshalla dla Europy, zdewastowanej Europy,

to reconstruct it.

w celu jej odbudowy.

And indeed a few years later,

A kilka lat później,

the Universal Declaration of Human Rights.

Powszechną Deklarację Praw Człowieka.

2015 is a year that is similar in its importance

2015 jest rokiem równie ważnym jak 1945,

to 1945, with similar challenges and similar potential.

z podobnymi wyzwaniami i podobnymi możliwościami.

There will be two big summits this year:

Odbędą się dwa wielkie szczyty:

the first one, in September in New York,

pierwszy, we wrześniu w Nowym Jorku,

is the summit for the sustainable development goals.

dotyczy zrównoważonego rozwoju.

And then the summit in Paris in December, to give us a climate agreement.

W grudniu szczyt w Paryżu ma na celu porozumienie w sprawie klimatu.

The sustainable development goals are intended to help countries

Zrównoważony rozwój ma pomóc krajom

to live sustainably, in tune with Mother Earth,

żyć w zgodzie z Matką Ziemią,

not to take out of Mother Earth and destroy ecosystems,

zamiast ją ograbiać i niszczyć ekosystemy,

but rather, to live in harmony with Mother Earth,

ale żyć w harmonii z Matką Ziemią,

by living under sustainable development.

w ramach zrównoważonego rozwoju.

And the sustainable development goals

Cele zrównoważonego rozwoju

will come into operation for all countries

staną sie przedmiotem kooperacji dla wszyskich krajów

on January 1, 2016.

pierwszego stycznia 2016.

The climate agreement --

Porozumienie klimatyczne,

a binding climate agreement --

wiążące porozumienie,

is needed because of the scientific evidence

jest niezbędne w obliczu dowodów naukowych na to,

that we're on a trajectory for about a four-degree world

że jesteśmy na drodze do świata czterech stopni

and we have to change course to stay below two degrees.

i musimy zmienić kurs aby zostać poniżej 2 stopni.

So we need to take steps that will be monitored and reviewed,

Trzeba więc przedsięwziąć kroki, które będą monitorowane i oceniane,

so that we can keep increasing the ambition of how we cut emissions,

aby móc zwiększać aspiracje na obniżanie emisji

and how we move more rapidly to renewable energy,

i przejść jak najszybciej na odnawialne źródła energii,

so that we have a safe world.

dla bezpieczniejszego świata.

The reality is that this issue is much too important

W rzeczywstości to zagadnienie jest zbyt istotne,

to be left to politicians and to the United Nations.

aby można je było zostawić politykom i ONZ.

(Laughter)

(Śmiech)

It's an issue for all of us,

To problem nas wszystkich,

and it's an issue where we need more and more momentum.

dla którego potrzeba większego impetu.

Indeed, the face of the environmentalist has changed,

I rzeczywiście wygląd ekologa się zmienił,

because of the justice dimension.

przez inny wymiar sprawiedliwości.

It's now an issue for faith-based organizations,

Jest to teraz kwestią dla organizacji religijnych

under very good leadership from Pope Francis,

pod bardzo dobrym przywództwem papieża Franciszka

and indeed, the Church of England,

oraz Kościoła anglikańskiego,

which is divesting from fossil fuels.

który wyzbywa się inwestycji w paliwa kopalne.

It's an issue for the business community,

Jest to zagadnienie dla świata biznesu

and the good news is

i na szczęście ta społeczność

that the business community is changing very rapidly --

szybko się zmienia,

except for the fossil fuel industries --

z wyjątkiem przemysłu paliw kopalnych.

(Laughter)

(Śmiech)

Even they are beginning to slightly change their language --

Ale nawet oni zaczynają zmieniać język,

but only slightly.

ale tylko nieznacznie.

But business is not only moving rapidly to the benefits of renewable energy,

Biznes nie tylko kieruje się gwałtownie ku korzyściom energii odnawialnej,

but is urging politicians to give them more signals,

ale ponagla polityków do dawania wytycznych,

so that they can move even more rapidly.

żeby móc działać jeszcze szybciej.

It's an issue for the trade union movement.

To zagadnienie dla związków zawodowych,

It's an issue for the women's movement.

dla ruchów kobiecych.

It's an issue for young people.

To zagadnienie dla ludzi młodych.

I was very struck when I learned that Jibreel Khazan,

Byłam poruszona na wieść, że Jibreel Khazan,

one of the Greensboro Four who had taken part in the Woolworth sit-ins,

jeden z czwórki z Greensboro, który protestował wobec rasizmu w Woolworth,

said quite recently that

powiedział całkiem niedawno,

climate change is the lunch counter moment for young people.

że zmiana klimatu jest momentem przełomowym dla młodych ludzi.

Moment przełomowy dla młodych ludzi XXI wieku,

So, lunch counter moment for young people of the 21st century --

the sort of real human rights issue of the 21st century,

rodzaj walki o prawa człowieka XXI wieku,

because he said it is the greatest challenge

ponieważ, jak powiedział, jest to największe wyzwanie

to humanity and justice in our world.

dla ludzkości i sprawiedliwości naszego świata.

I recall very much the Climate March last September,

Bardzo wyraźnie przypominam sobie wrześniowy marsz w sprawie klimatu,

and that was a huge momentum,

który wywarł ogromy wpływ

not just in New York, but all around the world.

nie tylko na Nowy Jork, ale na świat,

and we have to build on that.

i na tym trzeba bazować.

I was marching with some of The Elders family,

Szłam z członkami grupy The Elders

and I saw a placard a little bit away from me,

i w oddali zobaczyłam transparent.

but we were wedged so closely together --

Byliśmy stłoczeni,

because after all, there were 400,000 people out in the streets of New York --

bo 400 000 ludzi maszerowało tego dnia w Nowym Jorku,

so I couldn't quite get to that placard,

więc nie mogłam do niego dotrzeć,

I would have just liked to have been able to step behind it,

ale chciałam po prostu pod nim stanąć,

because it said, "Angry Grannies!"

bo mówił: "Wściekłe Babcie!".

(Śmiech)

(Laughter)

That's what I felt.

Właśnie tak się czułam.

And I have five grandchildren now,

Mam pięcioro wnuków

I feel very happy as an Irish grandmother to have five grandchildren,

i jestem bardzo szczęśliwa jako irlandzka babcia,

and I think about their world,

myślę o ich świecie,

and what it will be like when they will share that world

i jaki będzie, kiedy będą go dzielić

with about 9 billion other people in 2050.

z około 9 miliardami ludzi w 2050 roku.

We know that inevitably it will be a climate-constrained world,

Wiemy na pewno, że będzie to świat ograniczony zmianą klimatu,

because of the emissions we've already put up there,

ze względu na zanieczyszczenie, jakie wytworzyliśmy,

but it could be a world that is much more equal and much fairer,

ale może to też być równiejszy i bardziej sprawiedliwy świat,

and much better for health, and better for jobs

lepszy dla zdrowia i dla rynku pracy,

and better for energy security,

lepszy dla bezpieczeństwa energetycznego,

than the world we have now,

niż świat, w którym żyjemy teraz,

if we have switched sufficiently and early enough to renewable energy,

gdybyśmy tylko przestawili się skutecznie i odpowiednio wcześnie

na odnawialne zródła energii

and no one is left behind.

i nie pomijali nikogo w tym procesie.

No one is left behind.

And just as we've been looking back this year --

W tym roku patrzyliśmy 70 lat wstecz,

in 2015 to 1945, looking back 70 years --

z roku 2015 na rok 1945.

I would like to think that they will look back,

Chciałabym wierzyć, że kiedy oni spojrzą wstecz

that world will look back 35 years from 2050,

35 lat w 2050,

35 years to 2015,

czyli do roku 2015, powiedzą:

and that they will say,

"Weren't they good to do what they did in 2015?

"Jaką wspaniałą rzecz uczynili w 2015.

We really appreciate that they took the decisions that made a difference,

Jesteśmy im wdzięczni za decyzje, które tyle zmieniły

and that put the world on the right pathway,

i postawiły świat na właściwej drodze,

and we benefit now from that pathway,"

z czego my teraz czerpiemy korzyści".

that they will feel that somehow we took our responsibilities,

Będą czuli, że byliśmy odpowiedzialni

we did what was done in 1945 in similar terms,

i zrobiliśmy coś na podobnych zasadach, jak w roku 1945,

we didn't miss the opportunity,

że nie zmarnowaliśmy szansy,

we lived up to our responsibilities.

że żyliśmy odpowiedzialnie.

That's what this year is about.

O tym jest obecny rok.

And somehow for me,

W pewien sposób dla mnie

it's captured in words of somebody that I admired very much.

zagadnienie to jest zawarte w słowach kogoś, kogo bardzo podziwiałam.

She was a mentor of mine, she was a friend,

Była moim mentorem, przyjaciółką,

she died much too young,

umarła o wiele za młodo,

she was an extraordinary personality,

była wyjątkową osobą,

a great champion of the environment:

orędowniczką ochrony środowiska:

Wangari Maathai.

Wangari Maathai.

Wangari said once,

Wangari powiedziała kiedyś:

"In the course of history,

"Patrząc historycznie,

there comes a time when humanity is called upon

przychodzi taki czas, kiedy ludzkość jest powołana

do wstąpienia na nowy poziom świadomości,

to shift to a new level of consciousness,

żeby osiągnąć wyższy standard moralny".

to reach a higher moral ground."

And that's what we have to do.

To właśnie musimy zrobić.

We have to reach a new level of consciousness,

Musimy się wznieść na nowy poziom świadomości,

wyższy standard moralny.

a higher moral ground.

And we have to do it this year in those two big summits.

Trzeba to zrobić w tym roku, podczas dwóch szczytów.

Nie stanie się to, jeśli nie nabierzemy rozpędu

And that won't happen unless we have the momentum

from people around the world who say:

od ludzi na całym świecie, którzy mówią:

"We want action now,

"Żądamy natychmiastowej akcji,

we want to change course,

chcemy zmienić kierunek,

we want a safe world,

chcemy bezpiecznego świata,

a safe world for future generations,

bezpiecznego świata dla przyszłych pokoleń,

a safe world for our children and our grandchildren,

bezpiecznego świata dla naszych dzieci i wnuków,

and we're all in this together."

wszyscy jesteśmy za to odpowiedzialni".

Thank you.

Dziękuję

(Applause)

(Brawa)