Why we get mad -- and why it's healthy | Ryan Martin

Tłumaczenie: Martyna Selke Korekta: Rysia Wand

Alright, so I want you to imagine that you get a text from a friend, and it reads ...

Wyobraź sobie, że dostajesz od przyjaciółki taką wiadomość:

"You will NOT believe what just happened. I'm SO MAD right now!"

"Nie uwierzysz, co się stało. Jestem mega wkurzona!".

So you do the dutiful thing as a friend, and you ask for details.

Spełniasz przyjacielską powinność i pytasz o szczegóły,

And they tell you a story about what happened to them

a ona opowiada, co się wydarzyło

na siłowni, w pracy lub na randce.

at the gym or at work or on their date last night.

And you listen and you try to understand why they're so mad.

Słuchasz i próbujesz zrozumieć przyczynę jej gniewu.

Maybe even secretly judge whether or not they should be so mad.

Może potajemnie osądzasz, czy w ogóle ma powód do złości.

(Laughter)

(Śmiech)

A może nawet zaoferujesz jakąś radę.

And maybe you even offer some suggestions.

Robisz wtedy to, co ja robię każdego dnia.

Now, in that moment, you are doing essentially what I get to do every day,

because I'm an anger researcher,

Zajmuję się badaniem gniewu

and as an anger researcher, I spend a good part of my professional life --

i przez znaczną część życia zawodowego,

who am I kidding, also my personal life --

kogo ja próbuję oszukać, osobistego też,

studying why people get mad.

analizuję, dlaczego ludzie się denerwują.

Jakie myśli im towarzyszą podczas wybuchu gniewu

I study the types of thoughts they have when they get mad,

and I even study what they do when they get mad,

oraz co wtedy robią.

Czy wdają się w sprzeczki, wyładowują się na przedmiotach,

whether it's getting into fights or breaking things,

czy za pomocą wielkich liter wrzeszczą na innych w internecie?

or even yelling at people in all caps on the internet.

(Śmiech)

(Laughter)

Jak się pewnie domyślacie,

And as you can imagine,

when people hear I'm an anger researcher,

na wieść, że naukowo badam gniew,

they want to talk to me about their anger,

ludzie chcą mówić ze mną o gniewie

they want to share with me their anger stories.

i opowiedzieć o tym, co ich złości.

And it's not because they need a therapist,

Nie dlatego, że potrzebują terapeuty, choć niektórzy owszem,

though that does sometimes happen,

ale dlatego, że gniew jest uniwersalny.

it's really because anger is universal.

Wszyscy go odczuwamy i możemy się do niego odnieść.

It's something we all feel and it's something they can relate to.

Gniew jest z nami od początku życia.

We've been feeling it since the first few months of life,

Gdy nam czegoś odmówiono, nasz płacz mówił:

when we didn't get what we wanted in our cries of protests,

things like, "What do you mean you won't pick up the rattle, Dad,

"Jak to, nie podasz mi grzechotki? Daj mi ją, tato!".

I want it!"

(Śmiech)

(Laughter)

We feel it throughout our teenage years, as my mom can certainly attest to with me.

Czujemy gniew jako nastolatkowie, co potwierdzić może moja mama.

Sorry, Mom.

Przepraszam, mamo.

Czujemy go przez całe życie.

We feel it to the very end.

In fact, anger has been with us at some of the worst moments of our lives.

Gniew towarzyszy nam w najgorszych momentach życia.

It's a natural and expected part of our grief.

Jest naturalnym i oczekiwanym skutkiem żalu.

But it's also been with us in some of the best moments of our lives,

Ale jest również z nami w szczęśliwych chwilach,

takich jak ślub czy wakacje,

with those special occasions like weddings and vacations

often marred by these everyday frustrations --

często zepsutych przez zwyczajne frustracje,

jak zła pogoda albo opóźniony lot,

bad weather, travel delays --

that feel horrible in the moment,

które w danej chwili są niczym koniec świata,

but then are ultimately forgotten when things go OK.

a jednak zapominamy o nich, gdy wszystko znowu się układa.

I have a lot of conversations with people about their anger

Często rozmawiam o złości

and it's through those conversations that I've learned that many people,

i okazuje się, że wiele osób,

jak i zapewne wielu z was,

and I bet many people in this room right now,

postrzega złość jako problem.

you see anger as a problem.

Dostrzegacie, jak wpływa na wasze życie,

You see the way it interferes in your life,

the way it damages relationships, maybe even the ways it's scary.

jak niszczy relacje albo przeraża.

And while I get all of that, I see anger a little differently,

Choć doskonale to rozumiem, postrzegam złość nieco inaczej

and today, I want to tell you something really important

i powiem wam dzisiaj coś bardzo ważnego

about your anger, and it's this:

na jej temat:

złość jest potężną i zdrową siłą w naszym życiu.

anger is a powerful and healthy force in your life.

It's good that you feel it.

To dobrze, że ją odczuwamy.

You need to feel it.

Musimy ją odczuwać.

But to understand all that, we actually have to back up

Żeby to lepiej zrozumieć, opowiem,

dlaczego w ogóle się gniewamy.

and talk about why we get mad in the first place.

A lot of this goes back to the work of an anger researcher

W 1996 roku dobrze opisał to

named Dr. Jerry Deffenbacher, who wrote about this back in 1996

dr Jerry Deffenbacher, badacz gniewu,

w rozdziale o tym, jak radzić sobie z problematyczną złością.

in a book chapter on how to deal with problematic anger.

Now, for most of us, and I bet most of you,

Myślę, że dla większości z nas

it feels as simple as this:

wyjaśnienie jest dość proste:

I get mad when I'm provoked.

złoszczę się, gdy ktoś mnie sprowokuje.

You hear it in the language people use.

Słychać to w języku, jakiego ludzie używają.

They say things like,

Mówią na przykład:

"It makes me so mad when people drive this slow,"

"Wkurza mnie, gdy ktoś tak wolno jedzie",

or, "I got mad because she left the milk out again."

albo: "Zdenerwowałam się, bo znowu nie schowała mleka".

Albo mój ulubiony:

Or my favorite,

"Nie mam problemu ze złością.

"I don't have an anger problem -- people just need to stop messing with me."

Ludzie po prostu muszą przestać mnie denerwować".

(Laughter)

(Śmiech)

Now, in the spirit of better understanding those types of provocations,

Żeby lepiej zrozumieć różne typy prowokacji,

I ask a lot of people, including my friends and colleagues and even family,

pytam znajomych, kolegów z pracy i krewnych:

"What are the things that really get to you?

"Co wam przeszkadza?

Co was denerwuje?".

What makes you mad?"

By the way, now is a good time to point out one of the advantages

Warto wspomnieć o jednej z zalet

zajmowania się badaniem gniewu:

of being an anger researcher

przez ponad dekadę stworzyłem szczegółową listę

is that I've spent more than a decade generating a comprehensive list

tego, co irytuje kolegów z pracy.

of all the things that really irritate my colleagues.

Just in case I need it.

Tak na wszelki wypadek.

(Laughter)

(Śmiech)

But their answers are fascinating,

Ich odpowiedzi są fascynujące,

because they say things like,

bo mówią na przykład:

"when my sports team loses,"

"gdy przegrywa moja ulubiona drużyna",

"people who chew too loudly."

"ludzie, którzy zbyt głośno żują".

That is surprisingly common, by the way.

Jest to zaskakująco powszechne.

"People who walk too slowly," that one's mine.

"Ludzie, którzy za wolno idą", to mój przykład.

And of course, "roundabouts."

No i oczywiście: "ronda".

Roundabouts --

Ronda...

(Laughter)

(Śmiech)

I can tell you honestly, there is no rage like roundabout rage.

Szczerze mówiąc, nic nie dorównuje wściekłości na rondzie.

(Laughter)

(Śmiech)

Sometimes their answers aren't minor at all.

Czasami podają też poważne przykłady,

Sometimes they talk about racism and sexism and bullying

takie jak rasizm, seksizm, prześladowanie albo wyniszczanie środowiska,

and environmental destruction -- big, global problems we all face.

a więc globalne problemy, z którymi wszyscy się mierzymy.

But sometimes,

A czasami

their answers are very specific, maybe even oddly specific.

odpowiedzi są bardzo specyficzne:

"That wet line you get across your shirt

"Ten mokry ślad, który zostaje na koszulce,

when you accidentally lean against the counter of a public bathroom."

gdy przypadkiem oprzesz się o umywalkę w publicznej toalecie".

(Laughter)

(Śmiech)

Super gross, right?

Ohyda, co?

(Laughter)

(Śmiech)

Or "Flash drives: there's only two ways to plug them in,

Albo: "Pendrive: skoro można włożyć go jedynie na dwa sposoby,

so why does it always take me three tries?"

dlaczego zawsze udaje mi się dopiero za trzecim razem?".

(Laughter)

(Śmiech)

Now whether it's minor or major, whether it's general or specific,

Mniej lub bardziej poważne, ogólne lub sprecyzowane,

we can look at these examples

te przykłady można pogrupować

and we can tease out some common themes.

we wspólne motywy.

We get angry in situations that are unpleasant,

Złościmy się w sytuacjach nieprzyjemnych,

that feel unfair, where our goals are blocked,

niesprawiedliwych, gdy coś stoi nam na drodze,

that could have been avoided, and that leave us feeling powerless.

gdy czegoś można było uniknąć albo gdy czujemy się bezsilni.

This is a recipe for anger.

W tych przypadkach nie trudno o gniew.

But you can also tell

Ale należy zauważyć,

that anger is probably not the only thing we're feeling in these situations.

że złość nie jest jedyną emocją odczuwaną w tych okolicznościach.

Anger doesn't happen in a vacuum.

Złość nie pojawia się w próżni.

We can feel angry at the same time that we're scared or sad,

Odczuwając złość, można jednocześnie czuć strach lub smutek

or feeling a host of other emotions.

albo doświadczać masy innych emocji.

But here's the thing:

Ale jedno jest pewne:

these provocations -- they aren't making us mad.

to nie te prowokacje wywołują gniew.

At least not on their own,

A przynajmniej nie same z siebie,

and we know that, because if they were,

bo w przeciwnym razie

we'd all get angry over the same things, and we don't.

wszyscy złościlibyśmy się o to samo, a tak nie jest.

The reasons I get angry are different than the reasons you get angry,

Każdego co innego denerwuje,

so there's got to be something else going on.

więc coś innego musi być na rzeczy.

What is that something else?

Ale co?

To, co robimy i czujemy w momencie prowokacji, ma znaczenie.

Well, we know what we're doing and feeling at the moment of that provocation matters.

We call this the pre-anger state -- are you hungry, are you tired,

Nazywamy to stanem przed zdenerwowaniem:

czujesz głód, zmęczenie, stres, pośpiech?

are you anxious about something else, are you running late for something?

When you're feeling those things,

W takich chwilach

those provocations feel that much worse.

odbieramy te prowokacje znacznie silniej.

But what matters most is not the provocation,

Ale istotna nie jest sama prowokacja

czy nasz stan przed zdenerwowaniem,

it's not the pre-anger state, it's this:

a to, jak daną prowokację zinterpretujemy,

it's how we interpret that provocation,

it's how we make sense of it in our lives.

jak odniesiemy ją do naszego życia.

When something happens to us,

Gdy czegoś doświadczamy,

we first decide, is this good or bad?

najpierw określamy czy jest to dobre, czy złe.

Is it fair or unfair, is it blameworthy, is it punishable?

Sprawiedliwe czy niesprawiedliwe, karygodne, godne potępienia?

That's primary appraisal, it's when you evaluate the event itself.

Czyli najpierw oceniamy samo zdarzenie.

We decide what it means in the context of our lives

Określamy jego znaczenie w naszym życiu,

and once we've done that, we decide how bad it is.

a następnie oceniamy jego wagę.

That's secondary appraisal.

To druga ocena.

We say, "Is this the worst thing that's ever happened,

Myślimy: "To najgorsze, co mi się kiedykolwiek przytrafiło,

or can I cope with this?

czy mogę sobie z tym poradzić?".

Now, to illustrate that, I want you to imagine you are driving somewhere.

Powiedzmy, że dokądś jedziesz.

And before I go any further, I should tell you,

Zanim pójdziemy dalej, chcę dodać,

if I were an evil genius

że gdybym był geniuszem zła

and I wanted to create a situation that was going to make you mad,

i chciałbym stworzyć sytuację, która was rozzłości,

that situation would look a lot like driving.

to miałaby wiele wspólnego z prowadzeniem samochodu.

(Laughter)

(Śmiech)

It's true.

Taka prawda.

You are, by definition, on your way somewhere,

Z założenia zmierzacie wtedy dokądś,

so everything that happens -- traffic, other drivers, road construction --

więc każde zdarzenie takie jak korek, roboty drogowe, czy inni kierowcy,

it feels like it's blocking your goals.

zdaje się stać na drodze do celu.

There are all these written and unwritten rules of the road,

Na drodze panują pisane i niepisane zasady,

and those rules are routinely violated right in front of you,

które na waszych oczach są ciągle naruszane,

zwykle bez konsekwencji.

usually without consequence.

And who's violating those rules?

A kto je narusza?

Anonymous others, people you will never see again,

Anonimowi ludzie, których nigdy więcej nie zobaczycie,

making them a very easy target for your wrath.

przez co stają się łatwym celem wściekłości.

(Laughter)

(Śmiech)

So you're driving somewhere, thus teed up to be angry,

Jedziecie dokądś, narażeni na frustracje,

and the person in front of you is driving well below the speed limit.

a osoba przed wami jedzie wolniej niż ustawa przewiduje.

And it's frustrating

Jest to frustrujące,

because you can't really see why they're driving so slow.

bo nie wiecie, z czego wynika ta prędkość.

That's primary appraisal.

To pierwsza ocena.

You've looked at this and you've said it's bad and it's blameworthy.

Stwierdziliście, że to niedorzeczne i karygodne.

But maybe you also decide it's not that big a deal.

Ale może to niewielki problem.

You're not in a hurry, doesn't matter.

Nigdzie się nie spieszycie, więc to bez znaczenia.

That's secondary appraisal -- you don't get angry.

To druga ocena: nie jesteście źli.

But now imagine you're on your way to a job interview.

Ale teraz wyobraźcie sobie, że jedziecie na rozmowę o pracę.

What that person is doing, it hasn't changed, right?

Kierowca przed wami nadal jedzie za wolno.

So primary appraisal doesn't change; still bad, still blameworthy.

Pierwsza ocena pozostaje taka sama: wciąż niedorzeczne, wciąż karygodne.

But your ability to cope with it sure does.

Za to zmieniła się wasza zdolność poradzenia sobie z sytuacją,

Because all of a sudden,

bo nagle okazuje się, że się spóźnicie.

you're going to be late to that job interview.

All of a sudden,

Nagle okazuje się,

you are not going to get your dream job,

że nie dostaniecie pracy marzeń,

the one that was going to give you piles and piles of money.

w której mieliście zarabiać worki pieniędzy.

(Laughter)

(Śmiech)

Somebody else is going to get your dream job

Ktoś inny ją dostanie,

and you're going to be broke.

a wy będziecie spłukani.

You're going to be destitute.

Zostaniecie bez środków do życia.

Might as well stop now, turn around, move in with your parents.

Równie dobrze możecie zawrócić i zamieszkać z rodzicami.

(Laughter)

(Śmiech)

Why?

Dlaczego?

"Because of this person in front of me.

"Przez tę osobę przede mną.

This is not a person, this is a monster."

To nie człowiek, a potwór".

(Laughter)

(Śmiech)

And this monster is here just to ruin your life.

Ten potwór chce zrujnować wam życie.

(Laughter)

(Śmiech)

Now that thought process,

Ten proces myślenia

it's called catastrophizing, the one where we make the worst of things.

nazywany jest katastrofizowaniem, czyli doszukiwaniem się najgorszego.

And it's one of the primary types of thoughts that we know

Jest to jeden z głównych typów myśli

powiązanych z chroniczną złością.

is associated with chronic anger.

But there's a couple of others.

Jest jednak parę innych.

Misattributing causation.

Błędna atrybucja.

Angry people tend to put blame where it doesn't belong.

W złości szukamy winy tam, gdzie jej nie ma.

Not just on people,

Nie tylko wśród ludzi,

but actually inanimate objects as well.

ale i przedmiotów.

And if you think that sound ridiculous,

Jeśli was to śmieszy,

przypomnijcie sobie, jak szukając kluczyków do samochodu, mówiliście:

think about the last time you lost your car keys and you said,

"Where did those car keys go?"

"No gdzie one zniknęły?".

Because you know they ran off on their own.

Bo przecież same się schowały.

(Laughter)

(Śmiech)

They tend to overgeneralize, they use words like "always,"

Częsta jest nadmierna generalizacja, używanie słów, takich jak:

"never," "every," "this always happens to me,"

"zawsze", "nigdy", "wszystko", "zawsze mi się to przytrafia",

"I never get what I want"

"nigdy nie dostaję tego, czego chcę",

or "I hit every stoplight on the way here today."

albo: "Po drodze zaliczyłem wszystkie czerwone światła".

Demandingness: they put their own needs ahead of the needs of others:

Wymagania: przedkładanie swoich potrzeb nad potrzeby innych:

"I don't care why this person is driving so slow,

"Nie obchodzi mnie, dlaczego jedzie tak wolno,

they need to speed up or move over so I can get to this job interview."

niech przyspieszy albo zjedzie na bok, bo spóźnię się na rozmowę o pracę".

And finally, inflammatory labeling.

I jeszcze negatywne szufladkowanie.

They call people fools, idiots, monsters,

Wyzywanie ludzi od głupków, idiotów, potworów,

albo używanie masy innych określeń, których nie pozwolono mi wspomnieć

or a whole bunch of things I've been told I'm not allowed to say

during this TED Talk.

podczas tej prelekcji.

(Laughter)

(Śmiech)

So for a long time,

Przez długi czas

psychologists have referred to these as cognitive distortions

psychologowie określali powyższe jako zniekształcenia poznawcze

or even irrational beliefs.

albo irracjonalne przekonania.

And yeah, sometimes they are irrational.

Rzeczywiście, niektóre są irracjonalne.

Maybe even most of the time.

Może nawet w większości przypadków.

But sometimes, these thoughts are totally rational.

Ale czasami myśli te są całkowicie uzasadnione.

There is unfairness in the world.

Na świecie brakuje sprawiedliwości.

There are cruel, selfish people,

Ludzie bywają okrutni i samolubni,

and it's not only OK to be angry when we're treated poorly,

więc złość na złe traktowanie

it's right to be angry when we're treated poorly.

jest nie tylko dobra, ale i wskazana.

If there's one thing I want you to remember from my talk today, it's this:

Chcę, żebyście zapamiętali jedno:

your anger exists in you as an emotion

złość istnieje w nas jako emocja,

because it offered your ancestors, both human and nonhuman,

bo dawała naszym ludzkim, i nie tylko, przodkom

with an evolutionary advantage.

ewolucyjną przewagę.

Just as your fear alerts you to danger,

Tak jak strach wskazuje niebezpieczeństwo,

your anger alerts you to injustice.

tak gniew wskazuje niesprawiedliwość.

It's one of the ways your brain communicates to you

To jeden ze sposobów, w jaki mózg komunikuje nam,

that you have had enough.

że mamy dość.

What's more, it energizes you to confront that injustice.

Napędza nas do sprzeciwu wobec tej niesprawiedliwości.

Think for a second about the last time you got mad.

Przypomnijcie sobie ostatni epizod gniewu.

Your heart rate increased.

Podskoczył wam puls,

Your breathing increased, you started to sweat.

przyspieszył oddech i zaczęliście się pocić.

That's your sympathetic nervous system,

To współczulny system nerwowy,

otherwise known as your fight-or-flight system,

zwany też systemem walki lub ucieczki,

kicking in to offer you the energy you need to respond.

którego uaktywnienie dostarcza energii potrzebnej na reakcję.

And that's just the stuff you noticed.

To tylko te widoczne elementy.

At the same time, your digestive system slowed down so you could conserve energy.

Równocześnie układ pokarmowy zwolnił, żeby nie zużywać energii.

That's why your mouth went dry.

Dlatego zasycha nam w ustach.

And your blood vessels dilated to get blood to your extremities.

Naczynia krwionośne rozszerzyły się, by dostarczyć krew do wszystkich kończyn.

That's why your face went red.

Dlatego dostajemy wypieków.

It's all part of this complex pattern of physiological experiences

Jest to częścią złożonego schematu doznań fizjologicznych,

that exist today

które istnieją obecnie,

because they helped your ancestors

bo pomagały naszym przodkom

deal with cruel and unforgiving forces of nature.

radzić sobie z okrutnymi i bezwzględnymi siłami natury.

And the problem is that the thing your ancestors did

Problem w tym, że sposób, w jaki nasi przodkowie

to deal with their anger,

radzili sobie z gniewem,

to physically fight,

a więc podczas walki,

they are no longer reasonable or appropriate.

obecnie nie jest ani rozsądny, ani wskazany.

You can't and you shouldn't swing a club every time you're provoked.

Nie można machać maczugą przy każdej prowokacji.

(Laughter)

(Śmiech)

But here's the good news.

Dobra wiadomość jest taka,

You are capable of something

że potrafimy robić coś,

your nonhuman ancestors weren't capable of.

czego nie umieli nasi przodkowie niebędący ludźmi.

And that is the capacity to regulate your emotions.

Jest to umiejętność regulowania emocji.

Even when you want to lash out,

Nawet gdy mamy ochotę wybuchnąć,

you can stop yourself and you can channel that anger

umiemy się powstrzymać i przekształcić tę złość

into something more productive.

w coś bardziej produktywnego.

So often when we talk about anger,

Zwykle mówiąc o złości,

we talk about how to keep from getting angry.

zastanawiamy się, jak się przed nią chronić.

We tell people to calm down or relax.

Radzimy komuś się uspokoić, zrelaksować.

We even tell people to let it go.

Mówimy nawet, że trzeba sobie odpuścić.

And all of that assumes that anger is bad and that it's wrong to feel it.

Wynika to z założenia, że gniew jest zły i odczuwanie go nie jest dobre.

But instead, I like to think of anger as a motivator.

Ja wolę widzieć w gniewie bodziec.

The same way your thirst motivates you to get a drink of water,

Tak jak pragnienie zachęca do wypicia wody,

the same way your hunger motivates you to get a bite to eat,

tak jak głód skłania do jedzenia,

your anger can motivate you to respond to injustice.

tak złość może motywować do sprzeciwu wobec niesprawiedliwości.

Because we don't have to think too hard to find things we should be mad about.

Nie trzeba długo się zastanawiać, żeby znaleźć powody do złości.

Przykłady, które podałem na początku,

When we go back to the beginning,

yeah, some of those things, they're silly and not worth getting angry over.

rzeczywiście mogą być niewarte złości,

But racism, sexism, bullying, environmental destruction,

ale rasizm, seksizm, prześladowanie, czy wyniszczanie środowiska

those things are real, those things are terrible,

istnieją i są to okropne rzeczy,

and the only way to fix them is to get mad first

na które najpierw trzeba się wkurzyć,

and then channel that anger into fighting back.

żeby później złość wykorzystać do walki.

And you don't have to fight back with aggression or hostility or violence.

Nie musi się to wiązać z agresją, wrogością czy przemocą.

There are infinite ways that you can express your anger.

Jest mnóstwo sposobów wyrażania gniewu.

You can protest, you can write letters to the editor,

Można protestować, pisać listy do gazet,

you can donate to and volunteer for causes,

wpłacać datki albo być wolontariuszem,

you can create art, you can create literature,

można tworzyć sztukę i literaturę,

you can create poetry and music,

poezję bądź muzykę,

you can create a community that cares for one another

lub stworzyć życzliwe otoczenie,

and does not allow those atrocities to happen.

w którym nie ma miejsca na takie okropności.

So the next time you feel yourself getting angry,

Gdy znów dopadnie was złość,

instead of trying to turn it off,

zamiast starać się ją stłamsić,

I hope you'll listen to what that anger is telling you.

wsłuchajcie się w to, co gniew próbuje wam zakomunikować.

And then I hope you'll channel it into something positive and productive.

A wtedy przekształćcie go w coś pozytywnego i produktywnego.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)